Opname en advies Blad: 2/14

Transcriptie

1 Blad: 2/14 A. Inleiding: Wij adviseren om bij oude (monumentale) panden die moeten worden geïsoleerd zoveel mogelijk het gebouw te respecteren. Dat wil zeggen dat oude ongeïsoleerde gevels door de jaren heen bij het verwarmen (stoken) binnen min of meer een bouwfysische staat van evenwicht hebben aangenomen. Bouwtechnisch gezien is gebleken dat gevels die niet geïsoleerd zijn niet tot nauwelijks schades vertonen als er binnen verwarmd wordt wanneer het buiten koud is. Dit komt omdat de gevels door het verwarmen mee opwarmen en op deze manier droog gestookt worden in de winter. Het condens-vocht dat ontstaat (o.a. dauwpunt, regen-indringing, etc.) wordt door de muren opgenomen en deze kunnen weer drogen omdat ze mee opwarmen met de binnentemperatuur. Dit verwarmen van de muren in de winter is voor de staat van de bouwsubstantie een uitstekend proces gebleken. Echter op deze wijze wordt de buitenlucht natuurlijk meeverwarmd, want de muren geven de warmte door naar de koude buitenlucht. Dit levert een hoog energieverbruik op en is uiteindelijk erg kostbaar. Bestaande gebouwen zijn niet met nieuwbouw te vergelijken. In het algemeen zijn oude gebouwen, waaronder ook monumenten, energieverslinders. Een energieverbruik van 250 KWh per jaar is niet ongewoon. Maar niet alleen het ontbreken van isolatie, ook kieren en warmtebruggen (vroeger genoemd koudebruggen) zijn oorzaken van hoge energiekosten. Dat de meerderheid van de te renoveren oude gebouwen niet op een Passief-huis standaard gebracht kan worden is begrijpelijk. Maar dat er enorme energiebesparingen mogelijk zijn, is iedereen duidelijk. Al bij een na-isolatie aan de binnenzijde van gevels met 6 cm isolatiedikte is een besparing van ca. 55% ten opzichte van de ongeïsoleerde toestand mogelijk. Na-isolatie aan de binnenzijde van ongeïsoleerde gevels is vaak de enige mogelijkheid om oude gebouwen te isoleren. Dit dient zorgvuldig te gebeuren om deze gebouwen voor langere tijd te behouden, leefbaar te maken en daarnaast te voldoen aan de huidige standaard van energieverbruik. Het is zelfs voor het behoud van oude gebouwen vaak niet eens wenselijk om zwaar te isoleren of om gevels af te sluiten. De keuze van materialen is hierbij uitermate belangrijk want het gaat onder meer om vochtregulatie, warmte-accumulatie (opslag), dauwpunten, kieren en warmte/koudebruggen. Houtvezelisolatie en natuurlijke pleisterafwerking van leem of kalk, zoals bij de Naturetherm systemen, zijn door hun positieve eigenschappen uitermate geschikt voor deze toepassing. Wanneer we omwille van energiebesparing oude gevels gaan isoleren vanaf de binnenzijde wordt de bouwfysische staat van de wand veranderd. Daar waar de gevel eerst mee opwarmde, vormt nu de isolatie de buffer tussen warm (binnen) en koud (buiten). Wanneer deze isolatie aan de binnenzijde is aangebracht houdt dit in dat de gevel buiten wordt en (vrijwel) dezelfde temperatuur aanneemt als de buitenlucht. Dit heeft als gevolg dat gevels die vocht bevatten (bijv. door condensatie, regenindringing, optrekkend vocht, etc) niet meer verwarmd worden van binnenuit en dus ook nauwelijks meer worden drooggestookt. Hierdoor kunnen gevels verzadigd raken en kan er op termijn (constructieve) schade aan gevels ontstaan door vocht en vorst, of kan er soms ernstige schimmelvorming optreden. Het is eigenlijk niet echt gewenst bij oude panden om een strikte scheiding tussen koud en warm te maken, mede ook omdat er vaak probleemzones zijn die men niet optimaal kan oplossen, zoals lateiconstructies, doorgaande verbindingen tussen buiten en binnen zoals o.a. balkons, serres en borstweringen, oude ramen of kozijnen die blijven bestaan, etc. Deze koudebruggen of warmtebruggen kunnen bij isolatiematerialen of -systemen die zo n strikte scheiding tussen koud en warm tot gevolg hebben voor grote (bouwfysische en bouwtechnische) problemen zorgen, omdat de meest gebruikte materialen veelal niet met vocht kunnen omgaan. Te denken hierbij is aan voorzetwandjes met minerale wol met de daarbij benodigde plasticfolies of niet-vochtregulerende isolaties zoals bijv. kunststof-schuimen of spouwkorrels van EPS, XPS, Biofoam, (noppen)folies, met alufolie omklede isolatiematerialen, etc. Gevolgen hiervan kunnen zijn: schimmelvorming, verzadiging van de (metselwerk- of houten)constructies door condensatie, het rotten van kozijnhout of vloerbalken(koppen). Waarbij niet te

2 Blad: 3/14 onderschatten de mogelijk negatieve gevolgen van het ontstaan van (condens)vocht, en eventueel schimmelvorming, op het binnenklimaat en de gezondheid van bewoners. Vanuit dit oogpunt is het ook onnodig en onwenselijk om een zo hoog mogelijke isolatiewaarde te willen behalen met binnenisolatie. Onderzoek heeft uitgewezen dat bij na-isolatie aan de binnenzijde het geen zin heeft om hoge isolatiewaardes te willen halen, onder meer vanwege de invloed van de eerder genoemde koude- of warmtebruggen. Het doel van na-isolatie moet niet zijn om een zo hoog mogelijke theoretisch isolatiewaarde te bereiken, maar het gaat om het praktische effect van na-isolatie. Onderzoek in het Roergebied in Duitsland heeft opgeleverd dat men bij na-isolatie te maken heeft met de zogenaamde wet van de afnemende meeropbrengst. Hoe dikker men gaat isoleren hoe geringer de toename van energiebesparing wordt. Van een ongeïsoleerde situatie naar 2 cm isolatiedikte levert een besparing van ca. 35%, terwijl van 10 cm naar 12 cm isolatiedikte (dus ook 2 cm meer) de extra besparing nog maar ca. 1% is! De optimale dikte van de isolatie wordt derhalve tussen de 6 en 12 cm bereikt. Onderstaande tabel geeft dit beeldend weer. Technostuc heeft zich gespecialiseerd in ademende en vochtregulerende na-isolatiesystemen voor binnen en buiten. Het Naturetherm-systeem voor de na-isolatie van gevels aan de binnenzijde zorgt ervoor dat isolatie en gevel gaan samenwerken in de energiebesparing, de vochthuishouding en zorgen voor een aangenaam binnenklimaat, ook wel woongezondheid genoemd. Het NATURETHERM systeem Het Naturetherm-systeem bestaat uit natuurlijke materialen, zoals houtvezelisolatie en leem en/of kalkstuc, die vocht uit de binnenlucht, de muren en houten balklagen reguleren, schimmel-werend zijn en bijdragen aan een gezonder binnenklimaat. De materialen zijn volledig Bio-Based en Cradle to Cradle en passen in ieder een duurzaam ontwerp. De Naturetherm isolatie: Naturetherm is speciaal ontwikkeld voor deze toepassing. De natuurlijke isolatie voorkomt condensatie. Houtvezelisolatie werkt capillair, dus vocht uit de muur of uit de ruimte wordt snel in de isolatie verdeeld en diffuus weer afgegeven aan de omgeving. En door de eigenschappen en het productieproces zal de isolatie niet schimmelen. Houtvezelisolatie is gemaakt van het natuurproduct hout, dat een hoog warmte-accumulerend vermogen heeft. Houtvezelisolatie wordt gemaakt van resthout van houtzagerijen, zoals spinthout en schors. Isolatie gemaakt van hout is in staat zich op te warmen en deze warmte lang vast te houden. Hierdoor ontstaat er een egalere warmteverdeling in de isolatie en uiteindelijk

3 Blad: 4/14 van he gehele wandopbouw, waarbij deze isolatie massief (dus spouwloos) tegen de gevel aan de binnenzijde wordt aangebracht. Tussen de isolatie en de muur mogen geen holtes aanwezig zijn, hiervoor wordt bij voorkeur een absorber- of vulllaag toegepast van Technostuc leemstuc. Leem heeft het voordeel dat het geen chemisch bindproces heeft maar droogt aan de omgeving, waardoor direct na het aanbrengen van deze laag de isolatieplaten in de nog natte leemlaag kunnen worden gesteld. Dit is niet mogelijk bij andere uitvlak- of stucmaterialen, die moeten eerst volledig uitharden. De Naturetherm afwerking: Als afwerking van het Naturetherm systeem zijn er twee mogelijkheden: leemstuc of kalkpleister. Beide producten voldoen aan de vereiste van gezonde, damp-open en regulerende afwerkingen. NATURETHERM LEEMSTUC: Op het gebied van een aangenaam binnenklimaat en bijvoorbeeld in combinatie met wandverwarming is leemstuc optimaal. Door de hoge soortelijke warmte-capaciteit kan leemstuc veel warmte opslaan en het egaal aan de binnenruimte afgeven. Ook zorgen de kleimineralen voor een aangename leef-atmosfeer. Bij veel mensen is er een zekere angst om te kiezen voor leemstuc. Vaak wegens het ecologische, groene imago en het idee dat de wanden dan alleen maar bruin zouden zijn. Dat is zeer zeker niet het geval. De basis leemstuc laag op de isolatie is bruin, maar de finishlaag een modern, industrieel samengesteld leemstuc materiaal met keuze uit 16 standaardkleuren, van waaruit oneindig veel kleuren gemengd kunnen worden, en enkele intensievere kleuren. Echter belangrijk om te weten is dat de meest verkochte leemstuckleur uit ons Technostuc-assortiment Edelwit is, of te wel superwit. NATURETHERM BIO-KLIMAAT KALKPLEISTER: Op de houtvezelisolatieplaten werken wij uitsluitend met een zeer zuivere biologische klimaat kalkpleister, die cementvrij is. Het is dus geen gewone kalk-cementpleister, zoals men die (vooral vroeger) wel vaker in woningen ziet toegepast. Van kalk is bekend dat het een zuiverende werking heeft en dat het net als leemstuc vochtregulerend en schimmelremmend werkt. De basis bio-klimaat kalkpleisterlaag op de isolatie is lichtgrijs/wit. De keuze voor mogelijke afwerkingen is iets groter dan bij leemstuc, zo kan de afwerking bestaan uit: - bio klimaat uni kalk gladpleister (standaard), hiermee kunnen de wanden strak, glad en zeer wit gepleisterd worden - voor een gekleurd oppervlak kan de kalk gladpleister met een zeer damp-open authentieke Technostuc Haga Kalkverf of Technostuc Kieselit silicaatverf voor binnen worden afgewerkt - Calkosit kalkpleister in kleur, verkrijgbaar in meer dan 200 kleuren, waarbij de toplaag in een laagdikte van ca. 3mm door en door gekleurd is en er een voor kalkpleister kenmerkend wolkig effect ontstaat - Stucco Veneziano in kleur, deze kalk glanspleister geeft het glanseffect van marmer en geeft een zeer gladde decoratieve afwerking Maar ook kan men kiezen voor bijvoorbeeld een behang (op papierbasis voor de ademende werking) of glasvliesbehang met Technostuc Kieselit silicaatverf voor binnen. Ook wandverwarming kan in kalkpleister worden opgenomen, waarbij de uitstraling van de warmte uitstekend is, maar wel iets minder als die van leemstuc. Aanvullend systeem: Voor de afwerking van schuine plafonds op zolders, voor vlakke plafonds en voor lichte scheidingswanden met een hoge geluidsisolatie hebben we het COMFORTWALL-systeem. Comfortwall wordt toegepast als (geluids)isolatie bij woningscheidende wanden, bij isolatie van dakconstructies als lichtgewicht vervanger van gipsplaten, of als renovatie stucplaten over oude (gestucte) muren. COMFORTWALL bestaat ook volledig uit natuurlijke materialen, waarbij de stucplaat of pleisterdrager uit een 22 of 35 mm Sono-houtvezelplaat bestaat met een hoge persing. Deze plaat kan dienen als dunne isolatieplaat, maar ook als vervanger van gipskarton- of gipsvezelplaten. Zo kan men tussen de balken van het dak of tussen een lichte scheidingswand isoleren met natuurlijke Natureflex isolatiedekens, en vervolgens bekleden met de 22 of 35 mm Sono-plaat. Als afwerking zijn er twee mogelijkheden: bioklimaat kalk gladpleister-laag COMFORTWALL CALC of dunne leemstuc-laag COMFORTWALL CLAY. Zie documentatie Comfortwall.

4 Blad: 5/14 De Comfortwall SONO stucplaat kan worden aangebracht op een latting of op staanders, maar ook direct tegen een massieve metselwerk of tegen een betonnen wand cq. plafond. Aanvullende isolatie: De Naturetherm en Comfortwall systemen bestaan uit natuurlijke materialen die uitermate goed geschikt zijn voor de toepassing in monumenten. De isolatie- en stucplaten bestaan hierbij uit stabiele platen. Als aanvulling op deze systemen hebben we flexibele natuurlijke isolatie die dezelfde eigenschappen met zich meebrengt, een hoge thermische en geluidsisolatie biedt en tevens vochtregulerend werkt: NATUREFLEX JUTE PREMIUM. B. Bestaande situatie: Met Natureflex laten zich holtes goed opvullen want door de flexibiliteit vult het kieren en naden goed op. Natureflex is bijvoorbeeld geschikt om schuinde en platte daken van binnenuit mee te isoleren, lichte scheidingswanden te isoleren, voorzetwanden van houten of metalen staanders te isoleren en tussen houten vloeren te isoleren. Met het juiste gereedschap, zoals bijbehorend handmes of elekro-zwaardzaag laat het zich eenvoudig op maat maken, en door de goede klemwerking gemakkelijk tussen staanders en balken aanbrengen. Overdracht van het pand wordt medio oktober verwacht. In de huidige situatie is nog niets gesloopt. Voor het advies moeten we het doen met de aangeleverde foto s van het object. De bedoeling is dat de buitengevels na-geïsoleerd gaan worden vanaf de binnenzijde met het NATURETHERM systeem, isolatie-dikte en afwerking (leemstuc of bio-kalkpleister) nader te bepalen. Hiervoor zullen de gevels en de afwerking daarop aan de binnenzijde tzt. nader opgenomen dienen te worden voor een gedetailleerd verwerkingsadvies. Het dak zal ook worden voorzien van isolatie. Er is een voorbeeld-detail aangeleverd van de na-isolatie met HR-multifolie. Hierop is door ons reeds per gereageerd met nadere wetenschappelijke informatie over deze type folieisolatie en hun geringe daadwerkelijke isolatiewerking. Wij adviseren om ook daken van monumentale (oude) panden te voorzien van ademende isolatiematerialen en het gebruik van plasticfolies, condensvocht opwekkende of condensvocht vasthoudende materialen te voorkomen. C. Bevindingen: De meeste gevels maken op de foto s een stabiele indruk. Er is nauwelijks vochtschade waarneembaar, niet door lekkages noch door optrekkend vocht. Het Inspectierapport uit 2017 ( ) van Monumentenwacht Gelderland geeft aan enkele gevels in een recent verleden (constructief) hersteld zijn. Voor het dak wordt aangegeven dat daar e.e.a. aan hersteld dient te worden mbt het riet. Ook het pannendak van het achterhuis dient de nodige aandacht te hebben en zij geven aan dat de kunststof folie verwijderd moet worden en dient te worden vervangen door een damp open en uv-bestendige waterkerende folie (2.4) o.a. om houtrot tegen te gaan. Het rapport rept niet over vochtproblemen. D. Conclusies n.a.v. bevindingen: 1. De bestaande metselwerkondergronden lijken een solide basis te vormen om het Naturetherm binnenisolatiesysteem aan te brengen. Eventuele constructieve scheuren dienen voorafgaand aan de isolatiewerkzaamheden hersteld te worden. Deze constructieve scheuren dienen stabiel te worden gemaakt, eventueel middels gewokkelde wapeningsstaven door een aannemer.

5 Blad: 6/14 2. Indien er nog oude muurverflagen, voorzetwandjes of behanglagen op de binnenzijde van de gevels aanwezig zijn zullen zoveel mogelijk verwijderd moeten worden. Oude muurverf-lagen vormen een belemmering in de vochthuishouding tussen de Naturetherm houtvezelisolatieplaten en de muur. De oude muurverflagen dienen voor minimaal 60% verwijderd te worden. 3. Indien na het verwijderen van de muurverf-lagen een stabiel vlak oppervlak van de oude stuclagen overblijft kan deze blijven zitten (mits deze niet uit gipspleister, gipsplaten of ander plaatmateriaal bestaat). De oude stuclaag zal naar verwachting hoofdzakelijk uit kalk/cement pleister bestaan en vormt een goede basis om op de isolatie direct op aan te brengen. Mocht de oude stuclaag bij het verwijderen van de muurverf op plaatsen blijken verpoederd te zijn (geen binding te hebben) of losse delen te bevatten, dan zal dit lokaal verwijderd moeten worden tot op de kale stenen. Alle gipshoudende lagen dienen volledig verwijderd te worden. 4. Ontstane gaten in de stuclagen niet aanhelen met cement of kalkpleister, en zeker niet met gipspleister, maar dichtzetten met Naturetherm Conluto Leemstuc. Dit heeft als voordeel dat er geen wachttijden ontstaan voor de afbinding van de uitvulpleister, want alleen leemstuc kan direct worden voorzien van de Naturetherm isolatieplaten. Bij andere pleistermaterialen zal een droog- en afbindtijd van tussen de 14 en 28 dagen in acht moeten worden genomen, alvorens de Naturetherm isolatie aan te brengen. Gipspleister mag niet achter de isolatieplaten worden aangebracht wegens rottingsgevaar van de gips in een kouden en vochtige omgeving (achter de isolatieplaten). 5. De tussenwanden/scheidingswanden zullen worden voorzien met dezelfde afwerking als het Naturetherm isolatiesysteem, nl. Technostuc Conluto leemstuc of Haga Bio-klimaat Kalkpleister. Hiervoor is het nodig om (oude) muurverf- en slechte cq. losse stuclagen te verwijderen van deze tussenwanden. Dit om hechting te hebben van de stuc aan een stabiele ondergrond van metselwerk. Waar losse stenen of scheurvorming in de muren aanwezig is zal deze vooraf hersteld moeten worden. In de stuc-raaplaag kan Technostuc GVWG wapeningsweefsel Grof worden opgenomen om eventuele scheurvorming in de afgewerkte stuclaag te voorkomen. 6. Aansluitingen met de (nieuwe) kozijnen kan worden gekozen voor een omgestucte zijkant (kantelaaf), of voor een kantplant ter dikte van de isolatie en de stuclagen die wordt voorzien van een geprofileerde koplat. 7. Electra-leidingen en electradozen kunnen in het oppervlak de Naturetherm isolatie worden aangebracht voor het aanbrengen van de stuc-lagen op de platen, hierbij dient enige zorgvuldigheid tijdens de werkzaamheden in acht moeten worden genomen, zodat de sleuven niet te breed of te diep worden en de isolerende laag niet wordt doorbroken. Het aanbrengen van (veel) leidingen kan de isolatiewaarde enigszins negatief beïnvloeden, echter is het aanbrengen niet problematisch en relatief eenvoudig te realiseren. E. Aandachtspunten: E-1 Brandveiligheid Voor de toepassing van onze Naturetherm en Comfortwall systemen binnenshuis gelden geen specifieke eisen mbt. brand. Leemproducten worden geclassificeerd volgens de DIN-norm , waarbij leem als niet brandbaar wordt geclassificeerd volgens Bouwstofklasse A1. Bij brand zal leemstuc ceramiseren en een nog hardere, onbrandbare laag gaan vormen als een baksteen (gebakken klei). Ook bio-klimaat kalkpleister valt in de hoogste categorie van brandklasse en wordt geclassificeerd als niet brandbaar. Houtvezelisolatie wordt geclassificeerd in brandklasse E, waarbij het in dezelfde klasse valt als constructieve houten balken en andere houten bouwmaterialen. Wanneer brand direct bij houtvezelisolatieplaten kan komen dan ontstaat er een verkoold laagje dat verder branden remt, dan wel tegengaat. Het brand ongeveer net als hout max. 1 cm per uur in bij een felle brand van bijna 1000 graden Celcius. Echter wanneer de houtvezelplaten naadloos bekleed zijn met onbrandbare leemstuc of kalkpleister dan kunnen worden brandweerstandklassen van 30, 60 of zelfs 90 minuten bereikt worden. Dit is echter volledig

6 Blad: 7/14 afhankelijk van de ondergronden zoals bijvoorbeeld metselwerk, en de zwakke delen zoals aangrenzende beglazing, kozijnen of deuren. Bij de verbranding van houtvezelisolatie of Natureflex jute-isolatie komen geen giftige rookgassen vrij. F. Aanbevelingen en advies: F-1. Na-isolatie en stucwerk A. Binnenzijde van de buitengevels: Na het verwijderen van ca. 60% van de muurverflagen, voorzetwanden en/of eventuele losse (pleister)delen, oneffenheden en stof kan het Naturetherm binnenisolatie-systeem worden aangebracht. Grotere gaten in de ondergrond van tevoren vullen met Naturetherm leemstuc, zodat de leem kan drogen en uitharden (ca. 1 dag per mm laagdikte). Wij raden af om dit met een ander stucmateriaal te doen omdat dan de doorlooptijd van het project aanzienlijk verlengd kan worden vanwege de dan noodzakelijke droogtijden. Dit omdat leemstuc direct van de Naturetherm isolatieplaat kan worden voorzien omdat er geen chemisch bindproces plaatsvindt in leemstuc, en bijvoorbeeld een kalk- of cementpleister ca. 28 dagen zal moeten uitharden voordat de isolatie kan/mag worden aangebracht. Grote uitstekende oneffenheden van te voren weghalen cq. afbikken. Eventuele scheuren in de wanden van te voren voorbehandelen. Wij adviseren om grote (constructieve) scheuren voordat het Naturetherm-systeem wordt aangebracht te inspecteren en indien noodzakelijk te herstellen bijvoorbeeld door nieuwe stenen in te boeten of zg. wokkelankers in te brengen. Dit om eventueel latere scheurvorming in de afwerking uit te sluiten. De isolatiedikte is afhankelijk van de verlangde isolatiewaarde. Hiervoor worden Naturetherm houtvezelisolatieplaten (Best Wood ROOM) ingezet in een dikte van 40, 60, 80 of 100. Mocht men eventueel dikker willen isoleren is dat technisch geen probleem. B. Bestaande tussenwanden/scheidingswanden: Om hetzelfde uiterlijk te verkrijgen kunnen ook de scheidingswanden (zonder isolatie) worden voorzien van Technostuc Conluto leemstuc met leemfinish op kleur of HBG Haga kalkpleister raaplaag met Haga kalk gladpleister en Kalkverf of Bio-Mineraal Silicaatverf als finish. Om een goede opbouw te kunnen realiseren is het te adviseren om deze scheidingswanden af te bikken tot op de stenen. Andere oplossingen zijn mogelijk, maar dienen situationeel beoordeeld te worden: a. Indien de bestaande (oude) stuclagen op de scheidingsmuren goed vastzitten, is het eventueel mogelijk deze te laten zitten. Wel dienen (oude) verflagen en (oude) behanglagen verwijderd te worden. Vervolgens kunnen gaten en losse delen (na verwijdering ervan) worden dichtgezet met Technostuc HBE Haga Hechtkalkpleister. Na droging kunnen de wanden van een Technostuc HKU kalkgladpleister laag worden voorzien van ca. 3-4 mm, waarin Technostuc GVZF glaszijdeweefsel wordt ingebed over het gehele oppervlak om scheurvorming tegen te gaan. Na droging kan het volledig worden afgewerkt met Technostuc HKU kalkgladpleister in een laagdikte van 1 tot 2 mm. Deze laag kan met behulp van water zeer glad en strak worden gepleisterd. b. Eventueel kan, om het afbikken van tussenmuren te voorkomen, een 22 mm dikke Technostuc Comfortwall SONO stucplaat als renovatieplaat worden aangebracht. Oude slechte stuclagen kunnen achter de SONO plaat blijven zitten, waarna vervolgens de SONO plaat kan worden afgewerkt met kalkpleister volgens het COMFORTWALL CALC HK systeem. De SONO plaat wordt tegen de huidige tussenmuren gemonteerd met speciale bijbehorende slagpluggen.

7 Blad: 8/14 C. Binnenisolatie-systeemopbouw, bij keuze kalkpleister-afwerking: - systeem: Naturetherm Clay HL of Calc HK, houtvezelisolatie met leemstuc of kalkpleister afwerking - ondergrond: dient vrij te zijn van losse delen, stof en dampdichte lagen zoals oude verflagen, behang, etc. en vrij van optrekkend vocht. Oude gipspleister dient volledig verwijderd te worden, oude verflagen dienen voor min 60% verwijderd te worden, andere minerale stuclagen (kalk/cement) kunnen blijven zitten mits vastzittend en damp-open. Losse delen en stof verwijderen. Ruim voor het aanbrengen van de leemstuc of leemabsorberlaag (min. 1 uur) muren licht benatten met leidingwater voor het binden van het stof en het tegengaan van eerste zuiging, waardoor het vocht te snel aan de leemstuc zou kunnen worden onttrokken, hetgeen negatief uitwerkt op de hechting van de leemstuc. - absorberlaag: indien de bestaande stuclagen volledig verwijderd zouden zijn wordt op de ondergrond een Naturetherm Conluto leem absorber-laag aangebracht waarmee de ondergrond wordt uitgevlakt en om een goed contact te verkrijgen tussen de houtvezelisolatie-platen en de wand om een optimale uitwisseling van capillair vocht te bewerkstelligen. Laagdikte ca. 10 tot 30 mm per laag; vlakreien met een getande rei. Er mogen zich tussen de isolatie en de muur geen holle ruimten bevinden waar zich eventueel vocht zou kunnen ophopen en/of ongedierte of schimmel kunnen gaan nestelen. - isolatieplaten: de houtvezelisolatieplaten in halfsteens verband tegen de vochtige leemlaag aankloppen of tegen de bestaande stuclaag aanzetten en met 6 tot 8 Naturetherm schotelpluggen per m2 vastboren in de muur. Schoteloppervlak dient gelijk met het oppervlak van de platen te zijn. Hoeken mogen zowel vertand als stuikend worden uitgevoerd. Kantelaven rondom kozijnen kunnen stuikend uitgevoerd worden. Bij een meerlaagse opbouw wordt de eerste isolatielaag vastgezet met 1 plug per plaat. Waarmee vervolgens de tweede laag er overheen gezet wordt en bevestigd wordt zoals hiervoor beschreven met ca. 6 tot 7 pluggen per m2, door de isolatieplaten heen in de stabiele muur. Belangrijk: Indien er verschillende ondergronden zouden zijn qua metselwerk, dient bij holle of zachte stenen een 20mm langere schotelplug te worden toegepast als bij de normale bakstenen ondergrond. - stuclagen op de isolatie: keuze voor een volledige Naturetherm leemstuc opbouw of een bio-kalkpleister opbouw. Laagdikte min. 10 mm (max. ca. 15 mm), verbruik: ca. 1,5kg/m2/mm; vlakzetten met een lange getande rei. In de vochtige stuc Naturetherm glasvezel-wapeningsweefsel inbedden in het buitenste 1/3-deel van de stuclaag, met de spaan het weefsel inpleisteren en vervolgens 3-4 mm nat-in-nat over het weefsel heem aanbrengen en napleisteren met een rvs-spackmes. De randen van het weefsel dienen minimaal 100 mm te overlappen. Op de raaplaag dient een afwerklaag te worden aangebracht. Dit bestaat uit Naturetherm Conlino leemstuc op kleur of Haga Kalkgladpleister met kalkverf of bio-minerale silicaatverf op kleur. Laagdikte gem. 1,0 1,5mm stuc. Kleur: n.t.b.; kan bemonsterd worden. - garantie: 5 jaar systeemgarantie op materialen en verwerking bij toepassing van alle systeemcomponenten; bij afwijking van de systeemcomponenten vervalt de garantie - uitvoering: uitvoeren uitsluitend conform advies en richtlijnen van Technostuc Systemen

8 Blad: 9/14 F-2 dak- en zolderisolatie, lichte scheidingswanden en vlakke plafonds: 1. Aan de onderzijde van houten verdiepingsvloeren kunnen tegen het contact- of klosgeluid van de bovenverdieping natuurlijke Natureflex-isolatiedekens worden aangebracht tussen de balken. Deze natuurlijke en flexibele isolatie kan direct tegen het (bestaande) houten vloerbeschot worden geplaatst (zonder spouw), om contactgeluidisolatie te minimaliseren. Als isolatiedikte kan men kiezen uit een dikte van 30 t/m 220mm. Voordeel van deze natuurisolatie is een relatief hoog gewicht (37 kg/m3) dat zorgt voor een hogere geluidsisolatie dan minerale wol. Als alternatief kan er een hogere druk houtvezelisolatie op de verdiepingsvloer worden gelegd tegen contactgeluid. Daarmee blijven de balken aan de onderzijde eventueel in het zicht. Hiervoor kan de Sono-plaat van 22 of 35 mm of de Best Wood Floor in 40 of 60mm worden toegepast. Al deze isolatieplaten worden zwevend gelegd op de bestaande houten ondervloer. Bij de Best Wood Floor is een houten tussenlat verkrijgbaar die de ondervloer niet raakt (dus geen contactgeluid geeft) waarop een nieuwe houten vloer kan worden geschroefd of gespijkerd. 2. Ook voor de isolatie van het schuine dak kunnen ideaal de natuurlijke Natureflex-isolatiedekens worden aangebracht. Deze natuurlijke en flexibele isolatie zorgt ervoor zorgt dat houten balken, sporen en gebinten drooggehouden worden en zorgt dat er geen condensatie zal optreden. Als isolatiedikte kan men kiezen uit een dikte van 30 t/m 220mm. Voordeel van een natuurisolatie is de hoge (condens)vocht regulerende werking, hetgeen voordelen biedt bij dergelijke monumenten. Er kunnen hiervoor verschillende technische oplossingen worden gekozen. Uit de foto s blijkt dat er geen dakbeschot aanwezig is. Tevens bestaan de sporen uit rondhout, waardoor de aansluitingen tussen de isolatie en de sporen nauwkeuriger uitgevoerd dient te worden. Er zal een oplossing moeten worden gecreëerd met een waterkerend damp-open vlies, bijv. Technostuc Solitex Mento, of een stabielere waterkerende houtvezelisolatieplaat Technostuc Best Wood TOP. a. Hieronder is schematisch de eerste oplossing weergegeven, gericht op uw situatie: Hiermee worden de holtes tussen de sporen volledig opgevuld met flexibele natuurisolatie in jute of hennep. Dit geeft een dikke isolerende laag, waardoor het in de winter warm is en in de zomer lekker koel. Dit laatste is een eigenschap van natuurisolatie die normale isolatie niet kent. Jute isolatie is een natuurisolatie met de hoogste isolerende waarde van alle natuurisolatie. Is daarbij ook soepel waardoor het zichzelf goed vormt rond de ronde sporen. De totale opbouw is relatief licht in gewicht, waardoor de oude kapconstructie niet te zwaar belast zal worden. Er is op deze wijze een zeer strakke afwerking mogelijk met bio-klimaatkalk die lijkt op het door u bijgevoegde voorbeeldplaatje van de zolder met een ovaal bad.

9 Blad: 10/14 b. Hieronder is schematisch de tweede oplossing weergegeven, gericht op uw situatie: Met deze oplossing is het eventueel mogelijk om een deel van de ronde sporen in het zicht te laten, mocht dat gewenst zijn. De isolatielaag is in het totaal niet zo dik als in voorbeeld a. De eigenschappen zijn vergelijkbaar. 3. Voor de afwerking van de schuine zijdes van het dakvlak, de voorzet-/scheidingswanden en het vlakke plafonds kunnen de Technostuc Comfortwall SONO platen worden toegepast met als afwerking een dunne leemstuc-laag van COMFORTWALL Conluto Leemfijnpleister of een dunne COMFORTWALL Haga kalkgladpleister. De 22 of 35 mm Comfortwall Sono houtvezelplaat kan als vervanger van bijv. gipskarton- of gipsvezel platen worden toegepast. De achterliggende latting mag voor de stuc-afwerking 300mm H.O.H. bij de 22mm plaat en tot 700mm bij de 35mm plaat zijn. De onderlinge naden (veer/groef) van de Comfortwall SONO platen dienen te worden voorzien van een afgestemde systeemlijm (Bond310), om bewegingen en zettingen van de ondergronden zoveel mogelijk uit te sluiten, om hieruit voortkomende scheurvorming zoveel mogelijk te voorkomen. Hiermee kunnen plafonds en ze schuine zijdes (vrijwel) naadloos en vlak worden afgewerkt, eventueel in een nader te bepalen kleur en blijft het gehele plafond een regulerende werking houden op het binnenklimaat. Opmerking: De Comfortwall SONO platen worden in systeem afgewerkt met een relatief dunne leem fijnpleister laag met fijn weefsel met een totale laagdikte van ca. 5 6 mm, die wordt voorzien van leem edelpleister finish op kleur. Of met een Kalk gladpleisterlaag die voorzien wordt van een Technostuc Haga Kalkverf of Technostuc Kieselit Silicaatverf. Met name voor schuine en vlakke plafonds wordt hiermee veel gewicht bespaard en is het relatief eenvoudig verwerkbaar.

10 Blad: 11/14 Het is voor voorzetwanden- of scheidingswanden ook mogelijk om dezelfde opbouw te hanteren op de SONO-platen als bij het Naturetherm Calc HK systeem met een dikkere leemstuc raaplaag van ca mm, voorzien van grof weefsel en leem edelpleister op kleur als finish. Dit is in overleg tussen de partijen te bepalen. Het is mogelijk om met houten of metalen staanders en het COMFORTWALL SYSTEEM in combinatie met NATUREFLEX ISOLATIEDEKENS om scheidingwanden van met een zeer hoge geluidswering tussen de ruimtes te creëren met deze oplossingen dit kan ideaal zijn om dit toe te passen bij de in de deel te creëren spreekkamer en wachtkamer.

11 Blad: 12/14 F-3 Optrekkend vocht en injecteren Indien de woning problemen vertoond van vocht, dient dit te worden verholpen. Bij de bezichtiging door Monumentenwacht zijn er niet direct vochtproblemen vastgesteld aan de gevels, hetgeen door voorzetwanden veelal ook aan het oog onttrokken wordt. Wel de nodige problemen met lekkage die waarschijnlijk bij herstel van het dak opgelost zullen zijn. Vocht in gevels en muren kan vele oorzaken hebben. (Oude) bakstenen zijn niet waterdicht en werken capillair. Dat houdt in dat bakstenen het vocht als het ware opzuigen, wanneer de grond er onder of eromheen vochtig is. Oorzaken kunnen liggen in natte en/of kleihoudende grond, hoge grondwaterstanden, nabijheid van open water zoals rivieren, beekjes, vijvers, kwelwater onder dijken door, etc. Men spreekt dan van optrekkend vocht in gevels. In nieuwe muurconstructies wordt er tijdens de bouw een vochtonderbrekende laag in het metselwerk opgenomen veelal in de vorm van een dpc-folie of andere folieslabbe, echter vroeger was dit veelal niet het geval. Door de gevels net boven het maaiveld te injecteren kan er een horizontaal vochtscherm worden aangebracht in de muren die voorkomen dat vocht in de gevels omhoog trekt. Er kunnen ook andere oorzaken aan vocht in gevels ten grondslag liggen. Vaak betreft het voor de hand liggende problemen zoals lekkages van dakgoten en hemelwaterafvoeren of het volledig ontbreken daarvan, geen of onvoldoende overstek van daken, ontbreken van lekdorpels/waterslagen onder de kozijnen, afschot van bestratingen naar de gevels toe (i.p.v. de gevel af), etc. Ook de oriëntatie van de gevels kan ook een oorzaak zijn dat gevels lang vochtig blijven. Gevels met een oriëntatie van Noord- West, Noord tot Noord-Oost worden niet bezond. M.a.g. dat de zon deze gevels niet laat drogen, gevels lang vochtig blijven waardoor gevels kunnen verzadigen met vocht. Dit kan naar binnen doorslaan of in de muur gaan optrekken. De oriëntatie van gebouwen is niet te veranderen. De basis is dat de toevoer van het vocht dient te worden aangepakt. Het is belangrijk om zoveel mogelijk te voorkomen dat de gevels regenvocht en optrekkend vocht kunnen opnemen. Natte gevels zullen op den duur degraderen (uitspoelen van kalkvoegen en kalkspecie verzwakken de constructie) en vocht dat door vorst bevriest zet uit in ijskristallen, wat het metselwerk (dus de constructie) doet verzwakken. Daarbij kosten natte gevels veel meer stookkosten dan droge gevels, omdat vocht de warmte naar buiten geleid. En kan het voor bijkomende problemen zorgen zoals schimmels, rottig en zwam, die de gezondheid van bewoners negatief kunnen beïnvloeden dan wel schaden. Oplossingen voor vochtproblemen in gevels: 1. Voor gevels gelden veelal basale oorzaken van vochtproblemen die moeten worden opgelost. Zoals dicht maken of vervangen van het dak, het monteren of herstellen van dakgoten, het afvoeren van hemelwater van de gevels af door regenpijpen minimaal 5 meter buiten het gebouw te laten afwateren, bestratingen met het afschot van de gevels af aan te leggen, grindcovers met grind en geel zand langs gevels te leggen eventueel voorzien van een onderliggende drainagebuis, het monteren van goede afdekkers op muren en waterslagen onder de kozijnen (beide met een minimale overstek van 30mm), het herstellen van veelal jarenlange lekkages, etc. 2. Oude gevels kunnen, waar nodig, tegen optrekkend vocht worden beschermd door een horizontaal vochtscherm net boven maaiveld in de gevels aan te brengen. Dit voorkomt dat vocht uit de grond in de muren kan optrekken en geeft de muren en gevels na de behandeling de gelegenheid om te gaan drogen. Middels het injecteren van de gevels die vochtproblemen vertonen kan een vochtscherm in een bestaande (oude) gevel worden aangebracht. Hiervoor zijn verschillende methodes en producten. Veelal gaat het om een emulsie (bijv. siliconen, siloxanen, silicaten, etc) die of onder druk met en compressor

12 Blad: 13/14 worden ingebracht in boorgaten, of een emulsie die dunner is dan water en het water in de gevels als transportmiddel gebruikt om zicht te verdelen. De eerste variant is zeer specialistisch werk en omslachtig. De tweede methode gaat veelal door het boren van gaten en het aanhangen van flessen of cans waaruit de emulsie in de gevel loopt, ook dit is tijdrovend en specialistisch. Technostuc heeft een speciaal voor Monumenten ontwikkelde en door het WTA*-goedgekeurde injectiecreme Technostuc Rajasil HS Easy die drukloos kan worden ingebracht in de gevels, waar vocht in optrekt. HS Easy is een gebruiksklare, oplosmiddelvrije, hydrofoberende injectie-creme op silaan-basis (silicium-verbinding uit kwarts-zand gewonnen) om een horizontale afdichtende laag aan te brengen tegen het optrekken van vocht in oude gevels. Het creëert een hydrofobe zone die het capillaire watertransport verhindert en de capillaire wateropname van de gevel of muur vermindert. *) WTA Europese wetenschappelijk-technische arbeidsgroep voor aanbevelingen inzake bouwrenovatie en monumentenzorg Technostuc Rajasil HS Easy wordt eenvoudig met een kit-spuit drukloos in boorgaten ingebracht. Deze boorgaten met een minimale diameter van 12mm worden om de 10 tot 12 cm in de muur geboord op vloerniveau. Dit kan zowel van binnen- als van buitenaf. De boorgatdiepte is de muurbreedte minus 5cm, licht schuin naar beneden geplaatst. Na het volledig vullen van de boorgaten met HS Easy middels een kitspuit worden de gaten gedicht met Technostuc Rajasil SPP afdichtpleister. HS Easy injectiecreme wordt in de gevels verdeeld door het aanwezige vocht en tot een blijvend functionele horizontale afdichting omgezet. De aard van de Technostuc Rajasil HS Easy injectiecreme en de drukloze en probleemloze verwerking maken dat dit product bij uitstek tot het behoud van monumenten bijdraagt. Verbruik: - Technostuc Rajasil HS EASY injectiecrème: 1,6-3,4 li/m2; metselwerk-dikte afhankelijk - Technostuc Rajasil SPP afdichtpleister: tbv vullen en dichtzetten boorgaten; situationeel afhankelijk