University of Groningen. Acquiring quantification Smits, Erik-Jan

Transcriptie

1 University of Groningen Acquiring quantification Smits, Erik-Jan IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2010 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Smits, E-J. (2010). Acquiring quantification: how children use semantics and pragmatics to constrain meaning Groningen: s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 Nederlandse samenvatting Kwantoren als alle, veel en allemaal stellen de taalgebruiker in staat te generaliseren en naar verzamelingen van entiteiten te verwijzen. Zo wordt alle in (1) bijvoorbeeld gebruikt om uit te drukken dat alle cowboys op een paard rijden. Anders gezegd, met behulp van alle kunnen we de eigenschap dat cowboys op een paard rijden aan de gehele verzameling van cowboys toewijzen. (1) Alle cowboys rijden op een paard. Alle talen delen de eigenschap dat ze de taalgebruiker in staat stellen te kwantificeren. Het verwerven van kwantificatie stelt de taalleerder echter voor een moeilijke opgave. Hoe en op welke leeftijd combineert een kind het principe van een verzameling, de mogelijkheid om daar naar te verwijzen en te redeneren over de relatie tussen verzamelingen (bijvoorbeeld of alle cowboys inderdaad allemaal op een paard rijden of dat er één cowboy is die geen paard berijdt)? De complexe aard van kwantificatie verklaart waarom het verwerven van kwantificatie in de afgelopen decennia in verschillende disciplines is bestudeerd. Meerdere onderzoeken tonen aan dat kinderen in de leeftijdscategorie van vier tot zes jaar zinnen met een kwantor anders interpreteren dan volwassenen. In de literatuur is dit fenomeen op verschillende manieren verklaard, waarbij wordt gewezen op of de syntactische of de semantische of de pragmatische eigenschappen van kwantoren die moeilijkheden voor kinderen zouden opleveren. Dit onderzoek raakte in een impasse toen enerzijds werd aangetoond dat de experimentele setup van de gebruikte experimenten een verklaring voor de niet-volwassen antwoorden zou zijn en kinderen helemaal geen problemen met kwantificatie hebben en anderzijds ander onderzoek opnieuw bewijs leverde voor de eerste bevindingen van Inhelder en Piaget (1959) dat kinderen wel degelijk gekwantificeerde zinnen anders interpreteren dan volwassen. Dit onderstreept de noodzaak om meer gedetailleerd dan de afgelopen decennia is gedaan te verkennen onder welke condities kinderen nu precies wel en niet gekwantificeerde zinnen volwassen interpreteren. Daarnaast geeft recent theoretisch onderzoek aanleiding tot gedetailleerder onderzoek naar de verwerving van kwantificatie te kijken. Hendriks en De Hoop (2001) concluderen dat een volwassen interpretatie van een gekwantificeerde zin een complex samenspel is van syntactische, semantische en pragmatische regels (constraints). Waar 165

3 166 Nederlandse samenvatting traditioneel gekwantificeerde zinnen altijd werden beschreven in termen van hun kwantificationele domein en bereik (respectievelijk cowboys en rijden op een paard in (1)), laat ander onderzoek bovendien zien dat ook de visuele context en de discourse context van grote invloed kunnen zijn op het domein van de kwantor. Juist deze pragmatische informatie verrijkt de betekenis van een gekwantificeerde zin en onderstreept daarmee de mogelijke rol die deze pragmatische informatie kan spelen in de verwerving van kwantificatie. In dit proefschrift neem ik deze interactie tussen syntaxis, semantiek en pragmatiek als uitgangspunt om een antwoord te vinden op de vraag hoe kinderen deze syntactische, semantische en pragmatische aspecten van kwantificatie nu precies verwerven en wanneer zij welke regel toepassen. Dit proefschrift toont aan dat het verwerven van kwantificatie een kwestie is van het vinden van een volwassen evenwicht tussen de rollen die syntaxis, semantiek en pragmatiek spelen in de betekenisgeving aan een gekwantificeerde uitdrukking. Data van zes experimenten laten zien dat kinderen in specifieke contexten een ander gewicht toekennen aan het gebruik van syntactische, semantische en pragmatische principes dan volwassenen. Waar volwassenen alleen syntactische principes gebruiken om te bepalen waarover bijvoorbeeld in (1) precies gekwantificeerd wordt, laten kinderen pragmatische informatie een rol spelen in het toekennen van een betekenis aan (1). Het gebruik van dergelijke pragmatische informatie is volwassenen niet vreemd, betoog ik, maar voor volwassenen is deze informatie alleen bepalend voor de betekenis van een gekwantificeerde zin als de syntaxis onvoldoende informatie levert. Het is een noodzakelijke voorwaarde voor een volwassen begrip van gekwantificeerde zinnen dat kinderen leren welk gewicht in welke context zij aan syntactische, semantische en pragmatiche principes moeten toekennen. In hoofdstuk 2 ga ik in op twee aspecten van kwantificatie en schets ik hoe beide aspecten in de literatuur over de verwerving van kwantificatie sinds het werk van Inhelder en Piaget (1959) een belangrijke rol hebben gespeeld. Enerzijds worden kwantoren er door gekenmerkt dat zij twee verzamelingen aan elkaar relateren. Anderzijds verschillen kwantoren in de manier waarop zij verzamelingen aan elkaar relateren. Waar in het eerste geval het verschil tussen het domein en het bereik (respectievelijk cowboys en individuen die op een paard rijden in (1)) een belangrijke rol speelt, speelt in het laatste geval het verschil tussen sterke of universele en zwakke of existentiële kwantoren (Milsark, 1979) een belangrijke rol. Sterke kwantoren zoals alle dingen af dat de restrictor een deelverzameling is van het bereik (dat wil zeggen dat de verzameling cowboys een deelverzameling is van alle individuen die op een paard rijden en er dus geen cowboys zijn die niet op een paard rijden), terwijl zwakke kwantoren zoals enkele slechts afdwingen dat de doorsnede van de restrictor en het bereik niet leeg is. Beide eigenschappen van kwantoren hebben een belangrijke rol gespeeld in de literatuur over de verwerving van kwantoren. Ik concludeer in hoofdstuk 2 dat er echter geen concensus in de literatuur is over waarom deze eigenschappen van kwantificatie nu precies aanleiding zijn voor kinderen om zinnen als (1) anders te interpreteren dan volwassenen.

4 Nederlandse samenvatting 167 In het eerste gedeelte van hoofdstuk 3 wijs ik op de belangrijke rol die de pragmatiek speelt in het bepalen van het domein van de kwantor, aanvullend op hetgeen de syntaxis en semantiek van een gekwantificeerde zin hierover zeggen (zoals beschreven in hoofdstuk 2). Zo wordt het domein van allemaal in (2) niet alleen bepaald door de syntactische structuur, maar met name door de voorafgaande discourse. Dit verklaart waarom (2) niet de interpretatie toestaat dat Billy op dat moment alle paarden in de wereld te eten geeft. (2) Cowboy Billy heeft vier paarden. Hij geeft de paarden vandaag allemaal wat extra te eten. Ik betoog in hoofdstuk 3 bovendien dat op vergelijkbare wijze als met behulp van de discourse context het domein van een kwantor in bepaalde situaties kan worden bepaald aan de hand van de visuele context. Dit is aanleiding voor het opstellen van mijn Equilibrium Hypothese: het verwerven van kwantificatie is een kwestie van een volwassen evenwicht vinden tussen syntactische, semantische en pragmatische constraints en hun bijdrage aan de betekenis van gekwantificeerde zinnen. Het verwerven van kwantificatie omvat het uiteenrafelen van welke contraints op welk moment een rol spelen bij het toekennen van een betekenis aan een gekwantificeerde zin. Ik formuleer deze hypothese vervolgens in het framework van Optimality Theoretic semantics (Hendriks en De Hoop, 2001). Aan het einde van hoofdstuk 3 beschrijf ik hoe dit leidt tot de volgende drie onderzoeksvragen. 1. Hoe gebruiken kinderen syntactische informatie op het moment dat de visuele informatie tegenstrijdig is met de syntactische informatie over het domein van de kwantor? 2. Hoe gebruiken kinderen de pragmatiek om het domein van een contextafhankelijke kwantor te bepalen? 3. Hoe integreren kinderen de discourse context bij het bepalen van de betekenis van een gekwantificeerde zin? Deze drie onderzoeksvragen zijn onderliggend aan een zestal experimenten die in de rest van het proefschrift aan de orde komen. In hoofdstuk 4 onderzoek ik met behulp van drie experimenten het begrip van kinderen van de kwantor allemaal. Al naar gelang de syntactische positie van allemaal, heeft deze kwantor een andere betekenis; een prenominaal gebruik van allemaal in een existentiële zin kan alleen de betekenis van veel krijgen, waar een zogenaamd zwevend allemaal alleen een uitputtende lezing (in de zin van alle ) kan krijgen. Gegeven de conclusie van Roeper et al. (2006) dat kinderen het domein van de Engelse kwantor all ( alle ) niet beperken tot de nominale phrase die de kwantor

5 168 Nederlandse samenvatting c-commandeert, richt dit hoofdstuk zich op de vraag of kinderen dan ook geen syntactische informatie gebruiken om te bepalen wat het domein van allemaal is. Maken kinderen geen onderscheid tussen prenominaal en zwevend allemaal, en ook niet tussen allemaal dat kwantificeert over het subject en allemaal dat kwantificeert over het object? De resultaten van drie experimenten met kinderen van 4;0 tot 6;7 jaar laten zien dat dit inderdaad het geval is; de kinderen maken geen onderscheid tussen zinnen met kwantificatie over het object en subject, noch kiezen ze voor een uitputtende lezing van allemaal in een existentiële zin. Deze resultaten zijn het eerste bewijs dat kinderen de syntaxis een andere rol toebedelen dan volwassenen en een belangrijke rol toekennen aan de visuele informatie bij de betekenisgeving aan kwantoren. In hoofdstuk 5 toon ik aan dat de betekenis van het Engelse many ( veel ) in hoge mate wordt bepaald door de context waarin deze kwantor wordt gebruikt; het domein van de kwantor is context-afhankelijk. In sommige gevallen volstaat het bijvoorbeeld om many in termen van cardinaliteit te begrijpen; wanneer er sprake is van vijf papagaaien die een hoed op hebben, zal een volwassene eerder geneigd zijn om te zeggen dat er in dat geval veel (many) papegaaien een hoed op hebben, gegeven het feit dat papegaaien nooit een hoed op hebben. In andere gevallen heeft many de proportionele betekenis veel van de. Denk bijvoorbeeld aan een situatie waarin een docent zegt dat veel (many) van de studenten een 10 hadden voor het tentamen. In dat geval moet veel (many) als veel van de studenten die de docent les geeft worden begrepen. In bepaalde contexten kan many nog een andere betekenis krijgen, zoals Westerståhl (1989) voor het eerst beschrijft. Zo kan (3) betekenen dat veel van de winnaars die ooit de Nobelprijs in literatuur hebben gewonnen, Scandinavisch zijn. Strikt genomen betekent deze zin echter iets anders, namelijk dat veel van de Scandinaviërs de Nobelprijs in literatuur hebben gewonnen. Toch beoordelen veel mensen (3) als waar wat aangeeft dat men inderdaad ervan uit gaat dat degene die (3) uitspreekt kwantificeert over de Nobelprijswinnaars en niet over de Scandinaviërs. (3) Many Scandinavians have won the Nobel price in literature Veel Scandinaviërs hebben gewonnen de Nobel prijs in literatuur Veel van de winnaars die ooit de Nobelprijs in literatuur hebben gewonnen zijn Scandinaviër In het verlengde van deze drie lezingen van many, richt het experiment dat in hoofdstuk 5 wordt beschreven zich op de vraag hoe kinderen deze pragmatische informatie gebruiken om de context-afhankelijke betekenis van many te bepalen. Dit wordt afgezet tegen hun gebruik van syntactische informatie om te bepalen dat many of ( veel van de ) door diens partitieve constructie altijd alleen een proportionele lezing afdwingt. Naast een truth-value judgment task, werd aan 28 kinderen ook de vraag voorgelegd waarom ze een zin wel of niet een plaatje correct vonden beschrijven. De

6 Nederlandse samenvatting 169 plaatjes die aan de kinderen werden getoond lieten zowel een cardinale lezing als een proportionele lezing en een Westerståhl lezing toe. Om te bepalen welke lezing de juiste was, was het noodzakelijk de pragmatische context mee te nemen; de onderzoeker vestigde de aandacht van de kinderen voordat zij het testitem kregen te horen, op de denotatie van het eerste of tweede argument van de kwantor. Deze context resulteerde bij volwassenen in cardinale lezingen van many in het geval van extra nadruk op de denotatie van het eerste argument van de kwantor. Wanneer de denotatie van het tweede argument werd benadrukt, resulteerde dat bij volwassenen in of een proportionele lezing of een Westerståhl lezing. Voor many of resulteerde alleen nadruk op de denotatie van het tweede argument van de kwantor op een Westerståhl lezing. De resultaten laten zien dat kinderen many en many of niet anders interpreteren in beide contexten; nadruk op de denotatie van het eerste argument van de kwantor of nadruk op de denotatie van het tweede argument van de kwantor resulteerde niet in meer of minder cardinale, proportionele of Westertåhl lezingen bij many of many of zoals dat bij volwassenen het geval was. Dit toont aan dat kinderen de discourse context noch de syntactische informatie (nl. het verschil tussen many en de partitief many of ) op een volwassen manier gebruiken om het domein van many en many of te bepalen. De resultaten tonen aan dat kinderen geen lezing van many en many of toestaan die volwassenen vreemd is - kinderen accepteren alle lezingen die volwassenen ook toestaan. Bovendien tonen de resultaten aan dat pragmatische informatie voor kinderen niet een zelfde lezing afdwingt zoals dat voor volwassenen het geval is en dat kinderen geen verschil maken tussen many en many of. Hoofstuk 6 gaat verder in op het effect van discourse context op het domein van de universele kwantor. Waar de betekenis van veel duidelijk context-afhankelijk is, is de betekenis van alle dat niet. Toch speelt ook bij alle de discourse context een belangrijke rol om te bepalen over welke verzameling wordt gekwantificeerd. Vergelijk de situatie in (4) waar alle in de tweede zin duidelijk verwijst naar de verzameling vissen die Marie net gekocht heeft. (4) Marie heeft tien vissen gekocht en ging naar huis. Alle vissen zwemmen nu in een vissekom. Hoe en onder welke condities gebruiken kinderen de discourse context om het domein van de kwantor te bepalen? Ik zet in hoofdstuk 6 uiteen hoe er in de literatuur op verschillende eigenschappen van discourse is gewezen om volwassen interpretaties van kinderen van gekwantificeerde zinnen te verklaren. Ik formuleer deze discussie opnieuw in termen van het gebruik van syntactische versus pragmatische (discourse) informatie door kinderen. Twee experimenten tonen aan dat kinderen door een discourse die zowel over het object als het subject van de gekwantificeerde zin handelt, in de war gebracht worden; ze laten zich leiden door de discourse context en wanneer ze wordt gevraagd een gekwantificeerde zin te interpreteren

7 170 Nederlandse samenvatting ten opzichte van een extra-object situatie, resulteert dit in gok-gedrag. Wanneer de kinderen wordt gevraagd een vergelijkbare zin te interpreteren wanneer er geen sprake is van een extra-object situatie 2, integreren ze de discourse context op een volwassen manier. Ik verklaar deze resultaten door gebruik te maken van Beaver s (2004) Centering Optimality Theory, waarbij ik ook de visuele eigenschappen van de extra-object situatie meeneem. Op grond van de resultaten kunnen we concluderen dat niet-volwassen interpretaties van gekwantificeerde zinnen in een discourse door kinderen niet het resultaat zijn van een incompleet grammaticaal systeem (d.w.z. doordat kinderen bepaalde regels nog niet hebben geleerd), maar eerder doordat kinderen een ondergeschikte rol toekennen aan de discourse context in extra-object situaties. Volwassen gebruiken deze informatie juist als primaire bron in de geteste situaties om de betekenis van de gekwantificeerde zin te herleiden. Samenvattend betoog ik in dit proefschrift dat, waar volwassenen de discourse context gebruiken op het moment dat er onvoldoende syntactische informatie is om het domein van een kwantor te bepalen en alleen visuele informatie erbij betrekken wanneer er geen andere aanwijzingen zijn om het domein van de kwantor te bepalen of de visuele aanwijzingen heel erg dominant zijn, kinderen in de leeftijd van vier tot zes jaar altijd als eerste naar de discourse context en de visuele context grijpen. Dit verklaart de resultaten in hoofdstuk 4 waar de interpretatie van gekwantificeerde zinnen door kinderen interacteert met de aanwezigheid van een extra object of een extra subject in de afbeelding. Op vergelijkbare wijze verklaart het de resultaten van hoofdstuk 6 dat de interpretatie van kinderen interacteert met de aanwezigheid van twee discourse topics in de context voorafgaand aan de gekwantificeerde zin. Bovendien laten deze resultaten zien dat kinderen de discourse context, en niet de syntaxis, gebruiken om het domein van de kwantor te bepalen (en zelfs het domein gokken als de discourse twee mogelijke domeinen aanrijkt). Ik concludeer dat kinderen primair de visuele context gebruiken om het domein van een kwantor te bepalen. Indien deze visuele context ontbreekt of geen duidelijke aanwijzingen geeft, gebruiken kinderen de discourse context. Pas wanneer zowel de discourse context als de visuele context geen informatie verschaffen over het domein van de kwantor, gebruiken kinderen de syntaxis. Dit in tegenstelling tot volwassenen. Volwassenen gebruiken de syntaxis als eerste om het domein van een kwantor te bepalen. Als de syntaxis geen of onvoldoende aanwijzingen geeft, gebruiken zij de discourse context. Volwassenen gaan pas op zoek naar visuele aanwijzingen voor het domein van de kwantor, als ook deze discourse context onvoldoende aanwijzingen geeft. Hiermee biedt dit proefschrift een nieuw inzicht in de verwerving van kwantificatie. In tegenstelling tot eerder werk over de verwerving van kwantificatie, focust dit proefschrift niet eenzijdig op de verwerving van of de syntactische of de semantische 2 Een situatie waarin bijvoorbeeld drie van vier paarden worden bereden door cowboys, waarbij één paard niet wordt bereden.

8 Nederlandse samenvatting 171 of de pragmatische eigenschappen van kwantoren, maar neemt het al deze eigenschappen in ogenschouw. De resultaten die in dit proefschrift worden gepresenteerd onderstrepen hiermee dat meer inzicht kan worden verkregen in het verloop van taalverwerving, wanneer alle factoren die relevant zijn om betekenis aan taal toe te kennen tegelijkertijd in ogenschouw worden genomen. In het geval van kwantificatie betekent dat dat de verwerving van de syntactische, semantische en pragmatische eigenschappen van kwantificatie moet worden onderzocht. In plaats van op één van deze eigenschappen te focussen, is het cruciaal dat voor een meer dynamische benadering wordt gekozen waarin alle eigenschappen van kwantificatie worden meegenomen. In dit proefscrift heb ik voor een dergelijke benadering gekozen door gebruik te maken van Optimality Theoretic semantics. De resultaten van zes experimenten laten zien dat de verwerving van kwantificatie geen kwestie is van het ontbreken of nog niet verworven hebben van bepaalde grammaticale regels of een verkeerd experimenteel ontwerp. Sterker, de resultaten ondersteunen mijn Equilibrium Hypothese dat het verwerven van kwantificatie een kwestie is van het vinden van een volwassen balans in het gebruik van syntactische, semantische en pragmatische regels bij het toekennen van betekenis aan een gekwantificeerde zin.

9