Woerden heeft genoeg van ophogen

Transcriptie

1 14 trend pagina AUTEUR JAN JAGER Bodemdaling en klimaatactie gekoppeld Woerden heeft genoeg van ophogen Het vorig jaar gepresenteerde Deltaplan Ruimtelijke adaptatie schrijft voor dat overheden vóór 1 januari 2019 een stresstest moeten hebben uitgevoerd rond klimaatbestendigheid. Bodemdaling is als thema meegenomen, omdat dit zorgt voor extra kwetsbaarheid bij wateroverlast, hitte, droogte en overstroming. De Gemeente Woerden verkiest afrekening in één keer door maatregelen te treffen die het zakken stoppen

2 pagina trend 15 Straten opgehoogd met piepschuim. Lichtere materialen moeten de daling van de publieke ruimte en daarmee schade aan gebouwen afremmen. Beeld Gemeente Woerden Bodemdaling is typisch zo n dossier met meerdere probleemeigenaren. Dat geldt zelfs binnen het Deltaprogramma, waar het inhoudelijk is ondergebracht bij het thematische programma Zoetwater, maar functioneel meedoet met het programma Ruimtelijke Adaptatie. De ruimtelijke effecten van bodemdaling hebben misschien wel meer en vooral directere impact dan wateroverlast en hittestress, niet in de laatste plaats financieel. Dat geldt vooral voor de kwetsbare veenbodems in het westen van het land die door wateronttrekkingen inklinken en oxideren met enorme kosten voor particulieren en overheden tot gevolg. Langere periodes met droogte kunnen de kwetsbaarheid van veenbodems en daarmee de kans op verzakkingen vergroten. In ROm 4, april 2018, publiceerden we daar al uitgebreid over. Waar schade ontstaat, moet het in principe worden opgelost, zei VNG-voorzitter commissie water Ina Adema onlangs in Deltanieuws, een uitgave van de Deltacommissaris. Maar de verzakkingsproblematiek is volgens haar zo onnoemelijk groot, dat het de verantwoordelijkheid van individuele eigenaren en gemeenten overstijgt. Adema: Verzakkingen door droogte is een nationaal probleem en we moeten samen op zoek naar oplossingen. De gemeente kan wel een belangrijke rol spelen als aanjager. Integraal Een van die gemeenten is Woerden. De openbare ruimte gaat daar al jaren achteruit, ondermeer door bodemdaling en toenemende neerslag. Het wordt steeds lastiger de kwaliteit van het openbaar gebied te waarborgen. Inwoners nemen daar geen genoegen meer mee, vertelt Welmoed Visser, projectleider Bodemdaling bij het vestingstadje aan de rand van de provincie Utrecht. Afgelopen najaar ging de gemeenteraad akkoord met het Integraal Duurzaamheidsprogramma, met daarin zowel een Actieplan Bodemdaling 2050 als een Actieplan Kli-

3 16 trend pagina maatbestendig 2050, waarin een stresstest is opgenomen. Visser benadrukt dat beide plannen niet los van elkaar zijn te zien De uitvoering van beide plannen ligt bij het team Realisatie en Beheer. In beide gevallen is er namelijk een belangrijke koppeling met de openbare ruimte. Juist in de klimaatstresstest speelt bodemdaling een grote rol. De problematiek van dalende bodems speelt zich vooral af in de woonwijken buiten de oude vestingwallen, en in het uitgestrekte landelijke gebied met kernen als Kanis, Zegveld en Kamerik. Visser: Het oude deel van de stad binnen de oeverwal ligt redelijk stevig op zand. Maar in totaal ligt tachtig procent van de gemeenten op slappe grond. Het zijn de uitbreidingswijken uit de jaren 60 en 70 in de polders met vijf tot acht meter veen, die kwetsbaar zijn, en de dorpskernen en lintwegen in het landelijk gebied buiten de bebouwde kom. De roep om structurele oplossingen voor de inklinkende grond begon enkele jaren terug bij de afdeling Realisatie en Beheer, die de bodemdaling telkens weer met verhogingen oplossen moet. De kosten daarvoor zijn niet langer op te brengen, licht Visser toe. Dat leidde destijds tot een Programma Ontwikkeling Veengebied. Daarin stond een aantal thema s centraal zoals het zorgdragen voor de openbare ruimte, zowel bestaande als nieuwe openbare ruimte, en daarnaast het borgen van de landschappelijke kwaliteiten en de ontwikkeling van een biobased economie. Omgevingsbewust werken In plaats van te verzanden in academische discussies en ingewikkelde waarom-vragen geeft Woerden bij het vinden

4 pagina trend 17 van de beste oplossingen de voorkeur aan een praktische aanpak. Visser: Je kunt lang nadenken over hoe je zo n gebiedsproces moet starten. Maar alleen door zo n project te doen, kom je erachter wat er niet goed ging, welk vervolgonderzoek je moet doen, et cetera. Bij dat doen handelt de gemeente niet alleen. Bodemdaling gaat iedereen aan en maatregelen om dit tegen te gaan moeten samen worden genomen, of het nu om het buitengebied gaat of om de stad. Voor duurzame oplossingen ben je afhankelijk van partners, zowel binnen als buiten de gemeentelijke organisatie en tussen overheidslagen onderling. Visser benadrukt de hands-onmentaliteit van alle betrokken partijen. We willen niet alleen een academische discussie, maar gaan ook concreet aan de slag met oplossingen. Levenscyclus-aanpak Bij de prioritering van het aanpakken van de verzakkingsproblematiek worden drie typen gebieden onderscheiden: snel zakkende gebieden, minder snel zakkende gebieden en stabiele gebieden op de zandgronden. Om tot een keuze voor een type oplossing te komen, maakt de gemeente een levenscyclusberekening. Welmoed Visser: Anders dan vroeger nemen we de kosten van beheer en onderhoud mee. Je kan wel zand storten op veen, maar als je van tevoren weet dat dit in snel zakkende gebieden na een aantal jaar weer is verzakt, klinkt zo n investering niet erg logisch. Je zult dit om de zoveel tijd moeten herhalen. Voor bestaande openbare ruimte op slappe bodem Experiment: vervangen veenlaag door minder zettingsgevoelige grond wordt daarom alternatieve ophoogmaterialen gebruikt, bijvoorbeeld lavagesteente, uitgevoerd in korrels, ook wel bims genoemd. Visser: Je hebt ze in alle soorten en maten, het ene nog lichter dan het andere. Een variant hierop zijn Argexkorrels die je het beste kunt vergelijken met hydrokorrels die je ook in plantenbakken ziet, of EPS, beter bekent als piepschuim. Visser: In Alphen aan den Rijn wordt momenteel geëxperimenteerd met schuimglas: geëxpandeerde glasbrokken gemaakt van gerecycled glas. Grondvervanging Bij nieuwbouwprojecten staat één doelstelling voorop: Woerden wil dat de openbare ruimte een lange levensduur heeft waarbij er geen ongelijkmatige zettingen optreden tussen de openbare ruimte en de privéterreinen. Visser: Een van de manieren om dit te bereiken is drijvend bouwen. Het voordeel is dat je alles mee kunt laten bewegen met het water, van de infrastructuur tot huizen en tuinen. We starten binnenkort een pilot drijvend bouwen om de haalbaarheid en randvoorwaarden scherp te krijgen. Maar voor lopende nieuwbouwprojecten is dit momenteel een te ingrijpende omschakeling doordat je een ineens een heel ander woonmilieu creëert. Een alternatief is het toepassen van grondvervanging. Visser: Dan vervang je de veenlaag door minder zettingsgevoelige grond. Deze nieuwe laag moet na het aanbrengen ook eerst zetten. Het vergt een grotere investering, maar voor toekomstige generaties ben je echter wel nagenoeg van verdere zettingen af. Doel is een onderhoudsarme openbare ruimte op te leveren tegen maatschappelijk aanvaardbare kosten. Goedkoop is in het verleden vaak duurkoop gebleken. Fixeren In een bestaande stedelijke Diverse opties om verzakking van de publieke ruimte tegen te gaan. Beeld Ronald van der Heide

5 18 trend pagina Stresstest is in eerste instantie bewustwordingstest De stresstest was de belangrijkste concrete actie in het vorig jaar gepresenteerde Deltaplan Ruimtelijke adaptatie. In 2019 moeten alle overheden in Nederland hebben geïnventariseerd welke risico s er in de fysieke leefomgeving optreden door het veranderende klimaat. Het programmabureau Ruimtelijke Adaptatie bij de Deltacommissaris en de kenniscentra van gemeentelijke en regionale waterbeheerders, respectievelijk Stichting RIONED en Stowa, zijn momenteel bezig met standaardisatie van de stresstest. ROm vroeg directeur Hugo Gastkemper van Stichting RIONED wat die standaardisatie behelst en hoever gemeenten eigenlijk zijn met het uitvoeren van die stresstest. 1. Komt die standaardisatie niet een beetje laat aangezien overheden uiterlijk 2019 die stresstest moeten hebben uitgevoerd? Je moet goed onderscheid maken tussen de stresstest light en een uitgebreide stresstest op basis waarvan je gedetailleerde maatregelen kunt treffen. In eerste instantie gaat het om de eerste. Deze stresstest werkt als een bewustwordingstest en moet inzichtelijk maken wat er zou kúnnen gebeuren in een situatie van langdurige en hevige regenval, langdurige droogte, hitte of een overstroming, om daarmee het gesprek op gang te brengen met betrokken stakeholders in de fysieke leefomgeving. In het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie (RA) wordt dat de risicodialoog genoemd. Het Deltaplan RA onderscheidt verschillende categorieën betrokkenen, maar volgens mij is íédereen betrokken, of zou dat moeten zijn. 2. Wanneer voer je een échte stresstest uit? Het is de bedoeling dat gemeenten op basis van de risicodialoog een maatregelprogramma opstellen. Om goed te kunnen inschatten wat voor maatregelen je moet treffen en vooral waar, kan het nodig zijn om een gedetailleerde stresstest te doen op basis van gedetailleerde terreininformatie. Voor deze gedetailleerde stresstest ontwikkelen we momenteel een standaardisatie. Het gaat daarbij vooral om wat je er aan de voorkant instopt en hoe je stress definieert. Dus: hoeveel regen stop je in die stresstest en wanneer vinden we iets stress? 3. Kun je nu kiezen voor de stresstest die de minste stress veroorzaakt? Nee. Er zijn vele aanbieders van stresstesten en afhankelijk van wat je er aan informatie instopt, zijn de uitkomsten vrij identiek. Het gaat er ons om dat die gedetailleerde stresstesten op basis van dezelfde uitgangspunten worden gedaan. Dat gaat niet alleen over de hoeveelheid regen, maar ook over de korrelgrootte van het terrein dat je in kaart brengt. Daar zijn deskundigen nu mee bezig. Je kunt de stresstest overigens niet vergelijken met een stresstest voor het bankwezen die toetst of een bank bij een crisis overeind blijft of niet. Er gelden niet eens landelijke normen voor wateroverlast, hittestress en droogte, zoals die wel gelden voor waterveiligheid. 4. Hoeveel gemeenten hebben al zo n stresstest light of bewustwordingstest gedaan? Dat overzicht heb ik niet maar heel veel gemeenten hebben al iets van een test uitgevoerd. Gemeente Zutphen heeft al een heel uitgebreide test gedaan en op basis daarvan een maartregelprogramma genomen, zonder dat dit gestandaardiseerd is. Maar voor de meest kwetsbare gebieden maakt dat niet uit. Als problemen evident zijn, kun je gewoon aan de slag en heb je niet eens een stresstest nodig. Ik ben al tien jaar bezig met hevige buien. Mijn beeld is dat de bewustwording er is, zowel bestuurlijk als bij het publiek. Toch betekent dat nog niet dat iedereen actie wil ondernemen. Pas als overlast overgaat in schade en water gebouwen inloopt, wordt de roep om actie groter. 5. Aan wat voor maatregelen kun je zoal denken? Ook dat is in beginsel aan de betrokkenen zelf. Je kunt heel veel doen of heel weinig, met veel restrisico tot gevolg. Daarnaast kun je kiezen voor een nadruk op interventies in de publieke infrastructuur of maatregelen in het private domein. Het zijn nogal keuzes, maar het begint bij die dialoog naar aanleiding van de stresstest. Hoe erg is het wat je ziet: de overlast, de hitte die kan optreden, eventuele schade? Wat kun je zelf doen, als eigenaar van onroerend goed, als overheid, en die laatste in eerste instantie als belanghebbende eigenaar van gebouwen en infrastructuur en ten tweede als organisator. omgeving is grondvervanging minder geschikt en ligt ophogen van verzakte grond lichtgewicht materiaal voor de hand. Maar op plekken waar het dweilen met de kraan open is, wordt gedacht aan fixeren van de openbare ruimte op een fundering. Visser: In Gouderak in de gemeente Gouda wordt dit al uitgevoerd. De openbare ruimte is aangebracht op een betonnen vloer op palen. Deze methodiek passen we nu ook toe in De Kanis, een kleine kern boven Kamerik. Vervangen door bims, EPS of fixeren aan dieper gelegen zandlagen door het slaan van palen: het is een kostbare aangelegenheid, beaamt Welmoed Visser. Maar er moet wat gebeuren, want de afdeling Realisatie en Beheer slaagt er niet in om met het bestaande onderhoudsbudget de openbare ruimte op het gewenste kwaliteitsniveau te houden. De nieuwe gemeenteraad mag zich buigen over de vraag of hij gaat investeren in structurele oplossingen en met wie hij dat samen wil doen. En mocht er geen structurele oplossing komen, dan is er wellicht nog een schrale troost: als de openbare ruimte zakt ontstaat een kommetje waarin water kan worden geborgen. Dat voorkomt in elk geval dat water de huizen instroomt. Maar of dat een aansporing moet zijn.