Wadwachten Engelsmanplaat en Rif

Transcriptie

1 Wadwachten Engelsmanplaat en Rif Monitoringverslag 2013 Telgroep Engelsmanplaat voor Staatsbosbeheer SOVON

2 Colofon Wadwachten Engelsmanplaat en Rif Monitoringverslag 2013 Telgroep Engelsmanplaat Ron Mes (eindredactie), januari 2014 Wadwachten Engelsmanplaat 2013 voor Staatsbosbeheer SOVON Met bijdragen van Piet Veel (broedvogels), Rob Strietman (coördinatie wadwachten, dagverslag, plaatreviews, overige fauna), Jeroen van Wetten (plantengroei, hvp, zeehonden), Ron Mes (kaart plantengroei, hvp-tabellen, menselijke activiteiten, incidenten) en diverse wadwachten (plaatreviews). Tekstredactie Ellen Pont ( Foto s: omslag; Rob Strietman Er is naast dit monitoringverslag ook een uitgebreid dagverslag dat onder de wadwachten wordt verspreid.

3 Inhoud Colofon... 2 Inleiding... 4 Plantengroei Duintjes op het Rif... 4 Kweldervegetatie op de Engelsmanplaat... 7 Effect stormen Geomorfologische ontwikkeling... 9 Vogels tellingen hoogwatervluchtplaatsen (totaal, Plaat, Rif, t Bultje van Glorie) Drie deelgebieden gesommeerd, figuur Drie deelgebieden gesommeerd, tabel Engelsmanplaat, tabel Rif, tabel Bultje van Glorie (Pinkegat), tabel Broedseizoen 2013 op de Engelsmanplaat / Rif Eerste legsels (mei) Tweede legsels (juni tot 27-6) Derde legsels (juli/augustus) Zeehonden Overige fauna Monitoring recreatiejachten, vliegtuigen, wadlopers etc Incidenten en verstoringen in Nabeschouwing Vogelwachtershuisje werkt preventief Vrijwillige wadwachten doen goed werk Maatwerk Dankwoord Bijlagen Bijlage 1 Overige vogelwaarnemingen Bijlage 2 Menselijke activiteiten 2013 basistabel Bijlage 3 Overige (dode) zoogdieren Bijlage 4 Wadwachten Engelsmanplaat Staatsbosbeheer

4 Inleiding Dankzij de inspanningen van de wadwachten 2013 zijn ook dit jaar weer veel systematische monitoringdata verzameld die in dit verslag uitgewerkt zijn. Het valt niet mee om zo n gemêleerde groep wadwachten al hun waarnemingen te laten registreren op één laptop. Maar het is toch weer gelukt en daar zijn wij trots op. Wij kennen geen andere plaats in de Waddenzee, waar nu al zo lang zo systematisch natuur, recreatie en de interactie natuur-recreatie door vrijwilligers gemonitord wordt. Inmiddels hebben wij een tijdreeks die begint in Ook in eerdere jaren zijn veel data verzameld en gepubliceerd. Wij wadwachten Engelsmanplaat zeggen: DOORGAAN ZO!! Met tot wadvogels in de nazomer, een kleine maar groeiende en succesvolle broedkolonie sterns (waaronder Dwergsterns) behoort de Engelsmanplaat terecht tot de Europese topnatuur en daar komen ook nog eens vele recreanten (wadlopers en wadvaarders) van genieten. Laten we daar maar zuinig mee omgaan. Plantengroei 2013 In 2013 is de plantengroei op de Engelsmanplaat en het Rif nauwkeurig vastgelegd met een GPS. Alle Biestarwegras-planten (zelfs de eenzame sprietjes) en alle exemplaren van Engels slijkgras zijn ingemeten. De vele Zeekraal-plantjes (100 of meer) zijn niet individueel opgemeten. Bij deze soort werd volstaan met een track rondom de belangrijkste concentratie. Van de Zeeraket werd in september 2013 slechts één exemplaar gezien. In 2012 waren er tientallen exemplaren Zeeraket op het Rif waaronder hele grote. De resultaten van de GPS-metingen zijn weergegeven op een kaart 1 (figuur 1). Aan het werk bij de Noordse helm (Ron, Jeroen, Frans; foto Daphne Meijer) Duintjes op het Rif De primaire duinvorming op het Rif begint al flink door te zetten. Alle duintjes liggen in een strook van enkele tientallen meters breed als een smalle sikkel van oost naar west. Op het grootste duintje werden circa 900 halmen Biestarwegras geteld (dit is een grove schatting die eerder een onderschatting dan een overschatting is). De grootste duintjes liggen aan de oostkant. Laat je overigens niet misleiden door deze kaart! De informatie is correct, maar als je op het Rif loopt, zie je toch vooral kaal zand! Van de Deze kaart is gemaakt met het opensource-programma QGIS met als ondergrond OpenStreetMap / OpenSeaMap. Deze ondergrond is redelijk actueel (+ situatie 2011 of 2012, vergelijkbaar met de luchtfoto s in Bagviewer; de betonning is vrij recent).

5 ingemeten duintjes op het Rif zijn er 103 opgestoven rondom Biestarwegras 2. Slechts drie duintjes waren opgestoven rondom Noordse helm, een hybride van Duinriet x Helm (x Calammophila baltica). Deze hybride is te herkennen aan haar brede blad. Daarvan zijn overigens ook weer allerlei verschillende tussenvormen te vinden die onderling variëren in breedte. Zoals gezegd, de overgrote meerderheid van de duintjes is opgebouwd rond Biestarwegras. Bij de polletjes Biestarwegras werden in 69% van de gevallen ook bloeiende en zaadvormende aren waargenomen. Ongeveer 12% van de locaties Biestarwegras betrof minder dan drie sprietjes. Het zwaartepunt zat rond halmen (41 %) en halmen (28%). Van het Biestarwegras werd op 9% van de locaties een infectie met Moederkoren (Clavipes purpurea) waargenomen. Primair duin op het Rif. Primair duin met Noorse helm (foto: Ron Mes). Noordse helm (x Calammophila baltica), detail (foto Ron Mes). Biestarwegras besmet met Moederkoren. In september werd door Arjen Dijkstra één ex. Zeepostelein gevonden op het Rif. 2 Mogelijk zijn enkele exemplaren smalbladige Noordse helm als Biestarwegras gescoord.

6 Figuur 1 Kaart van de Plantengroei op Engelsmanplaat en Rif in 2013 (data: Ron Mes en Jeroen van Wetten, Telgroep Engelsmanplaat)

7 Sneeuwgorzen op het toch vooral zandige - Rif Kweldervegetatie op de Engelsmanplaat Op de Engelsmanplaat zelf is op het hoge midden het typerende eerste stadium van een kweldervegetatie aan het ontstaan. Deze beginnende kwelder bestaat nu nog slechts uit twee soorten: Engels slijkgras en Langarige zeekraal met respectievelijk tientallen tot honderden exemplaren. In september 2013 was het oppervlak van dit deel van de plaat helemaal bedekt met een glibberige laag (biofilm) diatomeeën, algen en bacteriën, die het begrip biobouwer mooi illustreert. De graassporen van Harders (Diklipharder Chelon labrosus) geven aan dat deze plaatsen onderwater staan bij hoogwater. En de graassporen tonen aan dat het hier om een significante laag biofilm gaat. Wij verwachten dat deze kweldervorming dóórzet. Als Engels slijkgras de dominante soort wordt, zal de kwelder niet interessant worden als voedselbron voor vogels. Als Zeekraal gaat domineren, wel. Vooralsnog is het afwachten. De grootteverschillen van de pollen (waarschijnlijk klonen) Engels slijkgras zijn het resultaat van de kolonisatiegeschiedenis. Er zijn vier grootteklassen (lees: leeftijdsgroepen) te zien: 1-5, 30-45, 280 en halmen. De twee grootste pollen zijn voor het eerst waargenomen vóór De vele kwelderplantensoorten die in 2012 op de binnenrand van de Hiezel stonden (in één aanspoelselrand) ontbraken in 2013 volledig. De Hiezel (geel op de kaart) is een zandige vloedhaak en daardoor te zandig voor een kweldervegetatie, maar zonder Biestarwegras. Eén van de twee oudste pollen Engels slijkgras (gevestigd voor 2009) (foto Ron Mes)

8 Het allereerste stadium van een kweldervegetatie met Langarige zeekraal (met een biofilm op de bodem). Deze vegetatie loopt vaak onder (zee)water, maar niet tijdens elk hoogwater (foto s Ron Mes) Een biofilm van kiezelwieren, algen en bacteriën die gedeeltelijk is opgerold. Rechtsonder in beeld graas sporen van een Harder. Langarige zeekraal (foto s Ron Mes). Meer foto s op Picasa Engelsmanlaat en rif september 2013 klik hier Effect stormen 2013 Na de Sinterklaasstorm van december 2013 is er op de Engelsmanplaat een tiental diepe gaten geslagen en mogelijk zijn er pollen Engels slijkgras verdwenen. Het Rif is flink afgevlakt, maar eind 2013 (relatief warm en nat) waren er nog steeds pollen Biestarwegras en die waren aan het uitlopen. Het opstuiven was ook alweer begonnen. Een veerkrachtig ecosysteem!

9 Geomorfologische ontwikkeling (Geïllustreerd met enkele luchtfoto s/ satellietbeelden, respectievelijk van Bing Maps en Bagviewer) Het Rif is zoals gebruikelijk weer enkele meters naar het zuiden opgeschoven. Het Oude Smeriggat is nu min of meer doodlopend, vanaf de Zoutkamperlaag gezien. De Zoutkamperlaag is smaller, veel ondieper en loopt vlak langs de Engelsmanplaat en het Rif. De Engelsmanplaat zelf is een cirkelvormige hoge plaat met als hoogste punt de Hiezel aan de oostkant. Sinds voorjaar/zomer 2012 is het uitdiepen onder de hut gestopt en is de bodem zelfs iets opgehoogd. Door de Sinterklaasstorm van 2013 is helaas weer een groot gat ontstaan onder het huisje. Het Rif met dichtgeslibde doorbraak uit voorgaande jaren in de noordwesthoek (bron: Bagviewer, circa 2011). Goed zichtbaar zijn de observatiehut en noordoostelijk daarvan de fundamenten / stortstenen van de Groote kaap (vermeld op zeekaarten uit 1834, 1859, 1874, en 1893; afgezaagd in 1914). Die fundamenten zijn nu (bijna) twee eeuwen oud. Het Rif met een barchanen-patroon (bron: Bing map, circa 2012).

10 Vogels tellingen hoogwatervluchtplaatsen (totaal, Plaat, Rif, t Bultje van Glorie) Drie deelgebieden gesommeerd, figuur Alle wadvogels Plaat-Rif-'t Bultje van Glorie

11 Drie deelgebieden gesommeerd, tabel

12 Engelsmanplaat, tabel

13 Rif, tabel

14 Bultje van Glorie (Pinkegat), tabel

15 Broedseizoen 2013 op de Engelsmanplaat / Rif 2013 was een redelijk goed broedseizoen voor de koloniebroeders op de Engelsmanplaat/ het Rif. Er waren drie opeenvolgende series legsels. De eerste, die hooguit enkele tientallen broedsels groot is geweest, spoelde tijdens een hoogwater eind mei weg. De tweede en derde serie (respectievelijk juni en juli/augustus) omvatten grotere aantallen en daarvan konden de jongen grotendeels opgroeien. In het hieronder staande relaas wordt nader op deze ontwikkelingen ingegaan. Eerste legsels (mei) Het broedseizoen begint met de constatering op 1 mei dat er zich zowel op het Rif als op de Hiezel sterns hebben gevestigd. Op het Rif worden 60 ex. van Noordse stern, twee van Visdief en twaalf van Dwergstern waargenomen (dat komt overeen met 30, 1, en 6 paren). Op de Hiezel gaat om 20 paar Noordse sterns en 10 paar Dwergsterns. Op 17 mei is de vestiging op de Hiezel gegroeid tot 40 paar Noordse stern, twee paar Visdief, 20 paar Dwergstern en één paar Scholeksters. Maar op 22 mei spoelen bij windkracht 7 beide kolonies deels weg. Op het Rif resteren 30 nesten van Noordse stern en op de Hiezel 20 Noordse sternlegsels en twaalf Dwergsterns. In de laatste week van mei worden naast sternlegsels voor het Rif ook genoemd: Scholekster (4 paar) en Eidereend (nest gevonden met 1 ei). Van de Strandplevier wordt op 24/5 een paartje waargenomen, maar het blijft bij deze ene waarneming. In de loop van deze laatste week worden Rif en Hiezel overspoeld door een combinatie van hoog water en noordwestenwind kracht zes. Hoewel in juni nog een pul wordt waargenomen die deze vloed dus kennelijk heeft overleefd, mag aangenomen worden dat de bestaande nesten (vrijwel) allen zijn weggespoeld. Tweede legsels (juni tot 27-6) Zoals vaker het geval is, wordt er vrijwel direct weer genesteld. De 17e en 22e juni laten het volgende beeld zien. Op het Rif worden de nesten geteld: Noordse stern 35, Visdief zestien, Dwergstern achttien en Scholekster drie. Op de Hiezel worden gevonden (aantal nesten): Noordse stern veertien, Visdief één, Dwergstern acht en Scholekster één. De totaaltelling wordt dan Noordse stern 49, Visdief zeventien, Dwergstern 26 en Scholekster 4. Kort daarop is er op 27/6 weer sprake van een hoge waterstand en daarmee ook van gehele overspoeling van de Hiezel en gedeeltelijke overspoeling van het Rif. Daarna wordt op het Rif wel veel activiteit gezien, hetgeen er op wijst dat een substantieel deel van de nesten ongestoord is gebleven. Derde legsels (juli/augustus) De derde golf legsels vindt plaats in de tweede helft van juli en de eerste helft van augustus. Op 17 juli worden op het Rif de volgende aantallen nesten geteld van Noordse stern/visdief , waarvan geschat wordt dat circa drie kwart Visdief betreft, Dwergstern vijf tot tien paar en mogelijk één paar Scholekster. Op de Hiezel werd de week daarvoor nog één nest van Noordse stern gevonden, dat later niet meer werd gezien. Op 8 augustus werd geconstateerd dat de springvloed van 7 augustus de kolonie op het Rif ongemoeid had gelaten en er veel pulli rondliepen in de kolonie, hetgeen wijst op een goed broedsucces. Op 11 augustus werd op de Hiezel nog een Scholeksterpaar met één pul gezien. In onderstaande tabel wordt een totaaloverzicht van het Rif en de Engelsmanplaat (Hiezel) gegeven.

16 Rif + Engelsmanplaat (Hiezel) Eerste legsels (mei) Tweede legsels (juni tot 27-6) Derde legsels (juli/augustus) SOVON opgave [1] Noordse stern Visdief Noordse stern/visdief Dwergstern Scholekster Eidereend Strandplevier? [1] SOVON BMP-criteria (waarnemingen binnen datumgrenzen)

17 Zeehonden Zeehondentelling Ruim na laagwater worden de hoogste aantallen geteld (= voorkeurstijdstip) tijden met dubbele punt typen bijv. 12:15 datum Tijdstip telling Tijdstip LW Bultje + Zuidplaatje Rif- West Rif- Oost Hiezel overige deelgebieden * Totaal 14-mei-13 9:00 7: mei-13 16:15 20: mei-13 9:20 8: : mei mei-13 17:00 19: * = deelgebied noemen 21: Kuipersplaat (??) 2-mei-13 12:30 11: mei-13 17:00 16: jun-13 9:00 6: jun-13 14:15 11: jun-13 11:15 8: jul-13 16:30 14: jul-13 16:45 15: jul-13 18:10 16: jul-13 18:45 17: jul-13 19:15 17: jul-13 19:30 18: jul-13 8:15 7: jul-13 20:39 19: jul-13 11:41 8: jul-13 18:30 12: jul-13 14: jul zijgeul Moker 25-jul aug aug aug aug aug-13 1 zijgeul Moker 18-aug aug aug uur na LW

18 Overige fauna Caryophylla smithii Ovale zeeanjelier (Rob Strietman, 25 oktober 2013) Determinatie Thijs de Boer. Komt voor in de Middellandse Zee, de Adriatische Zee en in de Noord-Atlantische Oceaan. In het westelijke gedeelte van de Middellandse Zee is de Zeeanjer vrij algemeen. Deze Zeeanjer komt ook in de Britse wateren voor, als een van de weinige koraalpoliepen. Overige natuurwaarnemingen schelpen zoogdieren rariteiten etc. soort aantal datum locatie bijzonderheden Een dag later, toen we wilden opmeten, was het beest in verregaande staat van ontbinding. We schatten de lengte op ca 85 Bruinvis 1 20-jul-13 bij het baken cm. schedel Bruinvis 1 6 sept Rif

19 Monitoring recreatiejachten, vliegtuigen, wadlopers etc. Ook in dit zomerseizoen zijn de aantallen droogvallende en ankerende recreatiejachten in de omgeving van de Engelsmanplaat genoteerd. Recreatiejachten zijn hier gedefinieerd als motor- en zeiljachten inclusief bruine vaart. Het gaat grotendeels om zeiljachten; de bruine vaart maakt maar spaarzaam gebruik van de Engelsmanplaat. De methode van monitoring is voor de jaren 2006, 2009, 2010, 2011, 2012 en 2013 vergelijkbaar, hoewel het aantal genoteerde etmalen een beetje varieert (n 2013 =104 etmalen). De aantallen staan in onderstaande tabel. Jachten, vliegtuig, wadlopers, wadwachten Jaar Recreatiejachten die rond Engelmanplaat / Rif droogvielen (excl kayak) Aantal mensen dat vanaf vaartuig E'plaat / Rif betreedt Aantal daarbij meegenomen honden Aantal daarvan loslopend Aantal keren dat personen (of schepen) in gesloten gebied komen (incl hvp) Vliegtuigen, helikopters, straaljagers, overig Aantal vliegtuigen, heli's, straaljagers, overig passerend.? Aantal dat daarbij vogels "verstoort" (naar interpretatie van wadwacht).? Aantal dat daarbij zeehonden "verstoort" (naar interpretatie van wadwacht).? Zeehonden Aantal keren dat personen het gesloten zeehondengebied betreden/erin aanleggen/droogvallen.? Wadlopers Aantal wadlopers aangevoerd per boot.? Aantal wadlopers lopend van de wal (excl. wadwachten)? Wadwachten zelf Aantal keren ronde over E'plaat lopend (LW; excl. nabijheid huisje)? Aantal keren ronde (deel van) Rif (verkenning broedvogels)? Aantal keren ronde overig gebied? Aantal rondvaarten met rubberboot? Aantal wadlopende wadwachten van/naar de wal? Eventuele beroepsvaartuigen (bijv. kokkelvissers) Aantal kokkelvissers (de schepen)? Aantal overige schepen beroeps? De basisgegevens waarop deze tabel is gebaseerd zijn te vinden op internet: rg0.home.xs4all.nl. Van deze data is ter illustratie een aantal figuren afgeleid die hieronder staan.

20 1000 Aantal recreatiejachten dat rond Engelmanplaat / Rif droogviel (excl kayak) ?? Honden?? Aantal daarbij meegenomen honden Aantal daarvan loslopend Personen in gesloten gebied ???

21 Verstoringen van zeehonden Wadlopers Aangevoerd per boot Lopend van de wal (excl. wadwachten) Incidenten en verstoringen in 2013 In het wadwachtseizoen 2013 werden slechts elf incidenten geregistreerd op een afzonderlijk formulier; dat is net als in 2011 het laagste aantal sinds Op een totaal aantal van 500 jachten en 2500 wadlopers is dit maar een klein aantal. Er was één vervelend incident met acht windsurfers die welbewust de hoogwatervluchtplaats en de zeehonden op het West-Rif verstoorden (25 augustus) en er was twee keer een probleem met motorjacht Wetterblom uit Koostertille (27 en 28 augustus). Verder was er één incident met een helikopter. Citaten van de incidentenformulieren van (zeer) ernstige incidenten: ernstige verstoring door helikopter Donkergroene helikopter vliegt op zo n 100 meter hoogte tweemaal van west naar oost over de gehele lengte van t Rif heen. Bij de eerste vlucht gaan er een zo n 1500 Wulpen de lucht in, ze gaan binnen een paar minuten weer zitten. De tweede keer gaan er ongeveer 20 zeehonden, die op het West-Rif liggen te rusten de zee in. Wederom gaan de Wulpen weer op de vleugels. Helaas is het registratienummer niet goed waar te nemen met de telescoop zeer ernstige verstoring door acht windsurfers Acht windsurfers kruisen tussen hut en West-Rif. Minstens zes van hen landen aan bij West-Rif. Ze reageren niet op roepen en niet op armgebaren. Daarna met de Zodiac er op af, en ook daar doen ze aanvankelijk alsof het hen niet aangaat. Uiteindelijk zes van hen toe kunnen spreken. Ze waren niet 3 het eerste jaar van systematische registratie

22 van goede wil. Weggestuurd. Merktekens van hun surfzeilen gefotografeerd. Op 10 zeehonden na hebben ze allen naar schatting 100 Gewone zeehonden van het West-Rif het water ingejaagd. De hoogwatervluchtplaats op het West-Rif is volledig verstoord. Naar schatting steltlopers vliegen weg en keren hier niet meer terug. Figuur $ Acht windsurfers in het Oude Smeriggat zeer ernstige verstoring door motorjacht Wetterblom Motorjacht Wetterblom uit Kootstertille vaart zachtjes heen en weer pal voor het West-Rif en verstoort daar alle zeehonden. Alle naar schatting 150 Gewone zeehonden gaan te water. Vervolgens vaart de Wetterblom pal langs de zeehonden op de Pinkenbult en daarna pal langs de zeehonden op het Zuidplaatje. Op de Pinkenbult jaagt hij een tiental zeehonden het water in, op de Zuidplaat nog eens 70. Op de terugreis doet de Wetterblom precies hetzelfde nog een keer ernstige verstoring weer door motorjacht Wetterblom Motorjacht Wetterblom uit Kootstertille verstoort net als gisteren de zeehonden op het West-Rif door daar vlakbij heen en weer te varen. Het is opzet. De opvarenden filmen en fotograferen net als gisteren de zeehonden. De boot ankert 100 meter van puntje West-Rif en laat Zuidplaat en Bultje nu met rust. Maar opvarenden gaan met opblaaskano zes keer tot in de zeehonden varen. Veel verstoring. Van de circa 100 zeehonden resteren er uiteindelijk 25 op de rustplaats. De rest is door de kano de zee in geforceerd. Schipper om half vier aan kunnen spreken vanuit de Zodiac. Hij zou voortaan afstand bewaren, maar ontkent dat hij zeehonden heeft verstoord vandaag en gisteren. Elk incident is er één te veel. Maar in verhouding tot het totaal aantal jachten dat droogvalt, plus het totaal aantal wadlopers zijn er relatief weinig incidenten (zie figuur). In andere jaren, bijvoorbeeld vorig jaar (2012), waren er meer incidenten.

23 Het valt op dat alle geregistreerde incidenten in de nazomer optraden. In die periode zijn er veel wadvogels op de hoogwatervluchtplaatsen. Er zijn nog steeds mensen die zich er niet bewust van zijn dat ze verstoren. In principe is voorlichting vooraf (!) voor deze groep zinvol. Vliegtuigen, helikopters, waaronder beroeps, blijven een risicogroep waarvoor ook voorlichting effectief kan zijn. Er zijn geen incidenten met wadlopers geregistreerd. Blijkbaar weten de gidsen goed van wanten 4. De gevoelige plekken waren Hiezel en West-Rif. De Hiezel is de eerste aanlandplaats vanaf Lauwersoog en Schier; broedvogels en hoogwatervluchtplaats op de Hiezel zijn voor de leek onopvallende verschijnselen. Het West-Rif is in een paar jaar tijd uitgegroeid tot een belangrijke zeehondenrustplaats én hoogwatervluchtplaats voor wadvogels. De vaarroute van het Nieuwe Smeriggat richting Ameland loopt hier nu nog vlak langs Aantal en ernst van incidenten Engelsmanplaat Rif geen licht matig ernstig zeer ernstig onbekend Bron van verstoring 2013 Wat werd verstoord? 2013 overige foerageergebied zeehond broedvogels hvp overige heli straaljager sportvliegtuig kokkelaar wadlopers kite/surfer kajak bruine vaart motor/zeiljacht Als kanttekening hierbij moet worden opgemerkt, dat wij vanaf het vogelwachtershuisje niet kunnen zien wat er op het Wierummerwad gebeurt, als groepen wadlopers heel vroeg (in de tijcyclus) gaan wadlopen. Daar zitten in de nazomer op dat moment nog veel wadvogels. De opmerking in de hoofdtekst is van toepassing op de directe omgeving van de Engelsmanplaat en het Rif.

24 grootgebied Oude Smeriggat Rif-oost Rif-Midden Rif-west Zeehondenplaat+Zuidpl. Bultje Nieuwe Smeriggat Wierummerwad paessensrede Moker Engelsmanplaat Hiezel Locatie incidenten Nabeschouwing Vogelwachtershuisje werkt preventief De Engelsmanplaat en het Rif behoren tot de weinige gebieden die we van-natuur-van-europees-topniveau kunnen noemen. Het is een gebied waar in een zomerseizoen honderden recreanten met hun jacht of als wadloper op bezoek komen. De vraag is altijd of dat goed samengaat. De praktijk op de Engelsmanplaat wijst uit dat dit in de meeste gevallen goed gaat, maar soms ook niet. De meeste mensen kennen het gebied goed en weten, wat ze kunnen doen. Maar er is ook een groep goedwillende mensen die nauwelijks weet wat er te zien is of waar ze wel of niet kunnen komen. Voor hen is een wadwacht die uitleg geeft, een uitkomst. En dan is er nog een kleine groep die (mogelijk moedwillig) incidenten veroorzaakt. Het aantal incidenten is onder de huidige omstandigheden maar beperkt. Onder de huidige omstandigheden dat wil zeggen mét een vogelwachtershuisje dat van verre zichtbaar is. Dat zien de bezoekers en dáár zitten mensen met goede telescopen, die zien alles. Dat weten de meesten heel goed. Wij zijn er van overtuigd dat alleen al dát feit de aanwezigheid van vogelwachters / wadwachten preventief werkt. Vrijwillige wadwachten doen goed werk De monitoringreeks die in dit verslag wordt gepresenteerd, is geheel tot stand gekomen door het werk van een groep vrijwilligers met de Telgroep Engelsmanplaat (van SBB/SOVON) als vaste kern. Ondersteund door en in overleg met de medewerkers van Staatsbosbeheer Ameland en de MS Krukel (Minister van EZ) regelen zij zelf de coördinatie van de bezetting, de monitoring van natuur en recreatie en de verslaglegging. Daarnaast regelt de Telgroep de wadvogeltellingen in de wintermaanden. Vrijwel altijd worden deze tellingen zelfstandig gedaan door naar het huisje te (wad)lopen. Dat gebeurt in december en januari, ook s nachts als HW in het licht niet te combineren valt met LW in het licht. Wij zijn ook blij met het alziend oog van de Kustwacht Schiermonnikoog (de radar op de vuurtoren). De Engelsmanplaat is dankzij deze Telgroep één van de meest intensief-gemonitorde locaties van de Nederlandse Waddenzee voor natuur én recreatie (misschien wel de meest intensieve). En dat willen wij graag zo houden. Maatwerk Het is goed om te beseffen dat de uitspraken die in dit verslag worden gedaan over de waargenomen interacties natuur - recreatie van toepassing zijn op de Engelsmanplaat en het Rif. Elders in het Waddengebied is de waterrecreatie anders samengesteld. Rond de Richel bij voorbeeld varen veel meer kieljachten (die niet droogvallen) en is veel meer bruine vaart die soms wel droogvalt met groepen scholieren etc.. Ook de fysieke omstandigheden verschillen, met name de waterdiepte. Op de

25 Noorderhaaks komen vooral snelle motorboten. Dat geeft een andere vorm van interactie. Kortom hetwadwacht-zijn is maatwerk. Dankwoord Wij bedanken Piet Visser en Marjan Veenendaal, Staatbosbeheer Ameland, Arjan Dijkstra en Bert Meerstra MS Krukel (Min. Van EZ) voor al hun werk om ook dit wadwachtseizoen weer tot een succes te maken. Menno Hornman van SOVON wordt bedankt voor de levering van de gegevens uit de database wadvogeltellingen.

26 Bijlagen Bijlage 1 Overige vogelwaarnemingen Overige vogelwaarnemingen doortrekkers etc. soort aantal datum locatie/vliegend naar... bijzonderheden Bergeend 2 11-mei-13 Bergeend 3 16-jul-13 Engelsmanplaat 18:25 Bergeend jul-13 naar oost Bergeend aug-13 Moker Blauwe reiger 1 11-mei-13 oost Blauwe reiger 1 14-mei-13 oost Blauwe reiger 1 15-jul-13 naar zuidoost Boerenzwaluw 10-tallen 11-mei-13 Boerenzwaluw 10-tallen 12-mei-13 oost Boerenzwaluw 7 14-mei-13 Boerenzwaluw mei-13 oost Boerenzwaluw 10-tallen 16-mei-13 oost Boerenzwaluw 10-tallen 19-mei-13 oost Boerenzwaluw >10 20-mei-13 oost Boerenzwaluw 1 21-mei-13 west Boerenzwaluw 1 26-mei-13 west Boerenzwaluw mei-13 oost, zuid en west Boerenzwaluw 10-tallen 28-mei-13 oost Boerenzwaluw regelmatig 29-mei-13 oost Boerenzwaluw regelmatig 30-mei-13 oost Boerenzwaluw regelmatig 1-jun-13 oost Boerenzwaluw regelmatig 2-jun-13 oost Boerenzwaluw regelmatig 3-jun-13 oost Boerenzwaluw regelmatig 4-jun-13 oost Boerenzwaluw 1 5-sep-13 Bontbekplevier aug-13 Hiezel Bontbekplevier 1 27-mei-13 Bontbekplevier 1 19-jun-13 Tussen HVP Bontbekplevier 3 18-aug-13 Hiezel Laten zich goed bekijken Bontbekplevier 7 aug Hiezel Bontbekplevier 1 24-aug-13 Engelsmanplaat Bontbekplevier aug-13 baken Bontbekplevier 8 27-aug-13 Moker Braamsluiper 1 20-mei-13 baken Brandgans 100-den 14-mei-13 oost Brandgans mei-13 met hoogwater Brandgans 100-den 19-mei-13 oost Brandgans mei-13 oost Brandgans 1 28-mei-13 oost Brandgans 90 5-jun-13 oost Even rusten op Plaat Brilduiker 2 11-mei-13 Bruine kiekendief 1 12-mei-13 west vrouw

27 Bruine kiekendief 1 27-mei-13 oost vrouw over Rif Bruine kiekendief 1 4-jun-13 over de Plaat oost juveniel Bruine kiekendief 1 5-jun-13 van Ameland Verjaagd door stern. Bruine kiekendief 1 17-aug-13 over hvp op Plaat ri west Vrouwtje, pest de hvp niet op. Canadese gans 9 28-mei-13 oost Canadese gans 6 5-jun-13 oost samen met groep Brandgans Canadese gans jun-13 op Rif Canadese gans jun-13 Z langs huisje Drieteenstrandloper jul-13 Oost-Rif Drieteenstrandloper jul-13 Oostpunt Rif 15:15 Drieteenstrandloper jul-13 Engelsmanplaat 18:25 Drieteenstrandloper aug-13 Plaat Dwergmeeuw 2 30-mei-13 oost eerste zomerkleed Dwergstern 45 Wadlopend onderweg naar 12-jul-13 Engelsmanplaat. Foeragerend voor vaargeul Dwergstern 5 24-aug-13 Plaat Dwergstern aug-13 Hiezel Dwergstern 5 28-aug-13 Hiezel Dwergstern 1 29-aug-13 Oost- en Midden-Rif Alarmerend Eidereend mei-13 Smeriggat 3 vrouw met 9 pulli Eidereend jun-13 Ten noorden van Rif rond LW Eidereend aug-13 Plaat ten nrd van Rif Fitis 1 11-mei-13 huisje Fitis 1 14-mei-13 west Fitis 1 20-mei-13 baken Fitis 2 20-mei-13 huisje Fitis 1 21-jun-13 in het bosje Fitis 1 25-aug-13 huisje Fitis 1 26-aug-13 huisje Met zekerheid een andere dan gisteren Fitis / Tjiftjaf 1 3-sep-13 huisje Fuut 2 11-mei-13 Fuut 2 20-mei-13 noordwest Fuut 1 15-jun-13 tussen SG en huisje duikend Gele kwikstaart 1 27-aug-13 Oude Smeriggat Gierzwaluw 6 15-mei-13 oost Gierzwaluw >10 28-mei-13 oost Gierzwaluw 1 29-mei-13 oost Gierzwaluw 2 15-jun-13 Langs huisje zuidwest Gierzwaluw jun-13 Over Plaat en Rif-oost Gierzwaluw 8 28-jul-13 langs huisje ri. Zuid Gierzwaluw 1 17-aug-13 huisje Laag over zee richting zuidoost trekkend Blijft zo'n vijf minuten rond het huisje fladderen, op zoek naar een plek om uit te

28 rusten. Grasmus 1 17-mei-13 huisje man Grasmus 1 20-mei-13 huisje Graspieper 1 25-aug-13 huisje Graspieper 1 24-aug-13 huisje Graspieper 1 26-aug-13 Hiezel Graspieper 2 26-aug-13 Oude Smeriggat Laag over zee richting zuidoost trekkend Grauwe gans 2 19-mei-13 oost Grauwe gans 2 20-mei-13 noord Grauwe gans 2 27-mei-13 oost Grauwe gans 6 2-sep-13 Plaat Groenpootruiter 1 11-mei-13 Groenpootruiter 2 15-mei-13 hvp Groenpootruiter 3 16-mei-13 Groenpootruiter 2 20-mei-13 Groenpootruiter 1 25-mei-13 Groenpootruiter 1 26-mei-13 Groenpootruiter 5 19-jun-13 tussen hvp Groenpootruiter aug-13 Plaat Grote jager 1 4-aug-13 Rif Grote mantelmeeuw 1 26-aug-13 Plaat Grote stern 2 17-mei-13 west Grote stern mei-13 Grote stern 2 21-mei-13 Grote stern jul-13 Rif-Oost Grote stern ± jul-13 oostpunt Rif 15:15 zittend op Rif tijdens HW1, ca 10:00 Veel minder dan de dagen ervoor Grote stern ± jul-13 Rif-Oost Grote stern 5 25-aug-13 Hiezel Grote stern aug-13 Hiezel Grutto 20 6-aug-13 Plaat Langs vliegend naar zuidwest Houtsnip 1 24-aug-13 Plaat Panisch flappend boven Plaat, apart van duizenden geschrokken steltlopers Huiszwaluw 2 14-mei-13 oost Huiszwaluw 3 16-mei-13 oost Huiszwaluw mei-13 in een groep, oost Huiszwaluw 3 19-mei-13 oost Huiszwaluw 1 22-mei-13 zuidwest Huiszwaluw 1 28-mei-13 oost Huiszwaluw 2 1-jun-13 oost Huiszwaluw 1 29-jul-13 Oost-Rif 10:30 Jan van Gent 4 26-mei-13 oost over Smeriggat Kanoet 2 20-jun-13 Na HW richting Rif

29 Kanoet 1 10-jul-13 Engelsmanplaat voor huisje Foeragerend tussen groepje bontjes, eerste van deze week Kanoetstrandloper jul-13 Engelsmanplaat 18:25 Kiekendief vrouw bruin 1 26-jul-13 Engelsmanplaat Vliegend naar zuid-oost 10:00 Kleine jager 2 24-jul-13 Rif 12:00 Kleine jager 3 14-aug-13 Rif Jagend op Noordse sterns Kleine mantelmeeuw 1 24-mei-13 Karel Kleine of Middelste jager 1 16-aug-13 In Rifkolonie tijdens hvp-telling, achterna gezeten door Noordse sterns Kleine strandloper 4 19-mei-13 hvp Kluut 2 14-mei-13 oost Kluut 1 16-jun-13 bij WW Kokmeeuw 5 15-mei-13 hvp Kokmeeuw mei-13 Hiezel juveniel Kuifeend 2 15-mei-13 zuid Lepelaar 3 12-mei-13 west Lepelaar 1 16-mei-13 Rif Lepelaar 3 18-mei-13 oost Lepelaar 4 19-mei-13 wad ten Z van Plaat Lepelaar 1 20-mei-13 west Lepelaar 1 23-mei-13 Plaat na HW Lepelaar 2 26-mei-13 Smeriggat foeragerend Lepelaar 7 27-mei-13 Smeriggat foeragerend Lepelaar 9 28-mei-13 Smeriggat foeragerend Lepelaar 2 29-mei-13 Smeriggat foeragerend Lepelaar 3 2-jun-13 Smeriggat foeragerend Lepelaar 3 3-jun-13 Smeriggat foeragerend Lepelaar 2 4-jun-13 Smeriggat foeragerend Lepelaar 1 5-jun-13 Smeriggat Lepelaar 1 11-jun-13 boven Rif Lepelaar 2 14-jun-13 Op Wierummerwad foeragerend Lepelaar 1 28-jun-13 Wierummerwad Lepelaar 1 30-jun-13 Wierummerwad Lepelaar 3 1-jul-13 Oude Smeriggat west Lepelaar 4 8-jul-13 Oude Smeriggat west foeragerend Lepelaar 2 15-jul-13 over OSG naar W Lepelaar 2 28-jul-13 WW Lepelaar 1 30-jul-13 Engelsmanplaat 12:00 Lepelaars 2 5-sep-13 Middelste zaagbek 7 11-mei-13 Middelste zaagbek 2 27-mei-13 oost Middelste zaagbek 9 18-jun-13 Tussen OSG en huisje Middelste zaagbek 3 21-jun-13 NO van huisje Noordse stern 1 26-aug-13 Hiezel

30 Noordse stern 1 29-aug-13 Oost- en Midden-Rif Alarmerend Oeverzwaluw 1 28-mei-13 oost over Rif Postduif 5 20-mei-13 baken Postduif 1 7-jul-13 uitrustend op dak huisje Regenwulp mei-13 oost Regenwulp 10-tallen 12-mei-13 oost Regenwulp 8 14-mei-13 oost Regenwulp 10-tallen 17-mei-13 oost Regenwulp >10 19-mei-13 oost Regenwulp 7 20-mei-13 Regenwulp mei-13 oost Regenwulp 2 16-jul-13 Engelsmanplaat 18:25 Regenwulp 4 17-jul-13 Engelsmanplaat ±18:00 Regenwulp 17 2-aug-13 Plaat vliegend naar zuid-west Regenwulp 2 9-aug-13 oude baken overvliegend, roepend 19:00 Regenwulp 1 24-aug-13 Plaat Reuzenstern 1 26-aug-13 Oude baken In de avondschemering tien keer keihard roepend bij Oude Baken Roodborsttapuit 1 24-aug-13 Baken Rosse grutto 100-den 27-mei-13 oost hoog, veel groepen Rosse grutto 8 14-jul-13 Engelsmanplaat naar Rif Rotgans mei-13 oost Rotgans mei-13 Plaat Rotgans mei-13 zuidwest Rotgans mei-13 Oude Smeriggat Rotgans 100-den 18-mei-13 na HW Rotgans mei-13 Rotgans mei-13 Rotgans mei-13 Rotgans mei-13 oost Rotgans 100-den 27-mei-13 oost veel groepen, vaak 50-60, soms 250, naar oost Rotgans 1 17-aug-13 Plaat Tussen hvp, zeekraal etend Rotgans 7 20-aug-13 tussen de Hiezel en het Rif Slechtvalk 1 13-mei-13 baken Slechtvalk 1 14-mei-13 baken Slechtvalk 1 15-mei-13 baken Slechtvalk 1 20-mei-13 baken Slechtvalk 1 21-mei-13 baken Slechtvalk 1 22-mei-13 baken Slechtvalk 1 28-mei-13 Slechtvalk 1 29-mei-13 baken Slechtvalk 1 30-mei-13 baken Slechtvalk 1 10-jul-13 zittend op balustrade huisje 's Ochtends om 06:30, schrok van mij en vloog weg. Slechtvalk 1 18-jul-13 op baken, vrouwtje Slechtvalk 1 24-jul-13 huisje 11:00 Slechtvalk 1 29-jul-13 op baken 21:00

31 Slechtvalk 2 2-aug-13 Plaat 1 mannetje + 1 adult vrouwtje, ter plaatse Slechtvalk 1 17-aug-13 Plaat Pest groot gedeelte van HVP op, maar slaat niets. Slechtvalk 1 25-aug-13 baken Slechtvalk 1 26-aug-13 Hiezel Slechtvalk 1 29-aug-13 Rif Adult vrouw Slechtvalk 1 29-aug-13 baken Juveniel: dus: twee verschillende Slechtvalken op Rif/Engelsmanplaat Slechtvalk 1 8-sep-13 op baken Slechtvalken 2 3-sep-13 op baken volw. man en jonge vrouw Slobeend 3 28-mei-13 oost Smienten 7 7-sep-13 tijdens hvp Engelsmanplaat Sperwer 1 26-jul-13 Engelsmanplaat 09:30 Spreeuw 1 16-jun-13 Rif richting west Steenloper 2 16-mei-13 Steenloper 5 19-mei-13 Steenloper 5 27-mei-13 Steenloper 3 14-jul-13 Engelsmanplaat naar Rif Steenloper 1 24-aug-13 Plaat Steenloper 1 26-aug-13 Hiezel Steenloper 1 27-aug-13 Plaat Steenloper 1 28-aug-13 Plaat Strandplevier 1 28-jul-13 Hiezel Tapuit 1 20-mei-13 Hiezel Tapuit 1 24-aug-13 Huisje Tapuit 1 26-aug-13 Hiezel Tapuit 1 26-aug-13 Oude Smeriggat Tapuit 1 27-aug-13 huisje Laag over zee richting zuidoost trekkend Tapuit 1 27-aug-13 Oude Smeriggat Laag over zee richting zuidoost trekkend Tapuit 1 6-sep-13 Tjiftjaf 1 17-mei-13 oost Torenvalk 1 12-jun-13 langs huisje oost Torenvalk 2 2-aug-13 Plaat langsvliegend naar zuid Torenvalk 1 4-aug-13 Plaat Torenvalk 1 15-aug-13 hek huisje Torenvalk 1 16-aug-13 Hiezel Torenvalk 1 17-aug-13 Rond huisje, daarna ri oost Torenvalk 1 26-aug-13 huisje Torenvalk 1 5-sep-13 Tureluur 2 14-mei-13 Tureluur 4 15-mei-13 hvp Tureluur 1 20-mei-13 Tureluur 1 27-mei-13 Tureluur 1 24-aug-13 Plaat Visdief aug-13 Hiezel

32 Visdief aug-13 Oost- en Midden-Rif Visdief 1 24-aug-13 Plaat Hevig alarmerend boven kolonie. Daar minstens 5 halfwas jongen Visdief/Noorse stern ± jul-13 Oostpunt Rif 15:15 Op hoogte (50 meter) roepend overvliegend naar Watersnip 2 29-aug-13 Oude Smeriggat zuidoost Wespendief 1 18-aug-13 Langs huisje over Plaat ri oost Achterna gezeten door Sterntjes Wilde eend 1 30-mei-13 Smeriggat man Wilde eend 4 25-aug-13 Plaat Wilde eend 8 27-aug-13 Plaat Wilde eend 4 3-sep-13 plaat Winterkoning 1 16-mei-13 huisje Winterkoning 1 20-mei-13 huisje Witte kwikstaart 1 19-mei-13 oost Witte kwikstaart 1 25-aug-13 huisje Zilvermeeuw 1 20-mei-13 Huismeeuw, eet dode Boerenzwaluw Zilverplevier mei-13 Zilverplevier 10-tallen 27-mei-13 oost hoog, veel groepen Zilverplevier jul-13 Engelsmanplaat gehoord Zwarte kraai 2 13-mei-13 west Zwarte kraai 1 16-mei-13 Plaat Zwarte ruiter 1 27-aug-13 Plaat Gehoord Zwarte stern 1 12-mei-13 west Zwarte stern 7 Wadlopend onderweg naar 12-jul-13 Engelsmanplaat Foeragerend voor vaargeul Zwarte stern 2 21-jul-13 Paessensrede Zwarte stern 1 24-jul-13 Engelsmanplaat Fouragerend Zwarte stern 6 28-jul-13 Zuidkant Plaat 4 juvenielen Zwarte stern 2 29-jul-13 Oost-Rif 1030 Zwarte stern 3 2-aug-13 Plaat Vliegend naar west Zwarte zee-eend 1 21-aug-13 noorden van Rif Zwarte zwaan 1 12-mei-13 Plaat

33 Bijlage 2 Menselijke activiteiten 2013 basistabel Op de website van de telgroep is de complete basistabel te vinden internet: rg0.home.xs4all.nl Bijlage 3 Overige (dode) zoogdieren soort aantal datum locatie bijzonderheden Een dag later, toen we het wilden opmeten was het beest in verregaande staat van ontbinding. We schatten de lengte ca 85 Bruinvis 1 20-jul-13 Dood bij het baken cm. Grijze zeehond 2 zwemmend langs 29-jul-13 West-Rif Grijze zeehond 4 Noordzeekant van 5-aug-13 Rif Gewone zeehond 1 27-aug-13 Hiezel Jong gemummificeerd leeg lijk, met groen Pieterburenmerkteken: Zeehond 448 zuidpl 18, Rif 70, t 3-sep-13 Bultje 360 zwemmend langs Zeehond 3 7 sept huisje. schedel Bruinvis 1 6 sept Rif Zeehond 1 7 sept West van Rif Ondergestoven oud lijk. 21 sept Zwemmend, tijdens hvptelling. Eerste waarneming Bruinvis Min Zoutkamperlaag van levend ex.? Bijlage 4 Wadwachten Engelsmanplaat Staatsbosbeheer 2013 Nr Week Van Tot Wadwachten /5 17/5 Edwin Post en Rob Strietman /5 24/5 Edwin Post en Rob Strietman /5 31/5 Harry Smit en Truus van der Pal /5 07/6 Fred Koster en Andries Venema /6 14/6 Arie Baas en Bob Giskes /6 21/6 Dorus Bakker en Wout Bakker /6 28/6 Cees de Haan en Tineke de Haan /6 05/7 Nanda Lauriks en Reinier Schretlen /7 13/7 Piet Visser en Jacqueline Visser /7 20/7 Ron Mes en Ellen Pont /7 27/7 Piet Veel en Marianne Narold /7 02/8 Theo Bakker en Mar Neeft /8 09/8 Marijke Schrier en Nico Jonker /8 16/8 Gerjan Zwaan en Denise Zwaan /8 23/8 Rinske Koster en Wout Bakker /8 30/8 Vasco van der Boon en Aielle Erens /8 07/9 Frank Koster en Miriam Veeken /9 14/9 Hennie van Amstel, Frans de Buijzer en Peter Koning