2. Gemeentelijke financiering in de dagelijkse praktijk

Transcriptie

1 Typ teksttyp teksttyp tekst 001 Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan: de Gemeenteraad Datum: 14 november 2017 rm- RIS Contactpersoon P.E.M. Scheilen Dienst Bestuursdienst Afdeling Concern Bedrijfsvoering Telefoonnummer adres Onderwerp Gemeentelijke financiering Inleiding Het college informeert de raad jaarlijks over het gemeentelijke financieringsprogramma. Dit is conform het Treasurystatuut van de gemeente (RIS279477). In deze raadsmededeling wordt het gemeentelijke financieringsprogramma uiteengezet voor Het college van burgemeester en wethouders regelt op basis van art. 160 lid e van de Gemeentewet het maximum van de jaarlijks af te sluiten kort- en langlopende leningen, waarbij het college rekening houdt met de limieten voor financiering die bepaald worden door de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido), namelijk de renterisiconorm en de kasgeldlimiet. De in paragraaf 5 berekende maxima geven de grenzen aan, waarbinnen het college toestemming geeft (mandaat verleent) aan de Directeur Concernbedrijfsvoering/Plaatsvervangend gemeentesecretaris om kort- en langlopende leningen af te sluiten. In deze brief gaan wij ook in op de planning van de daadwerkelijk te financieren bedragen, binnen deze maxima (paragrafen 6 en 7). Deze planning is afhankelijk van een aantal factoren, zoals de feitelijke ontwikkeling van investeringsuitgaven en van de overige liquiditeiten. De planning is bedoeld om inzicht te geven aan de raad. De budgettaire gevolgen van deze financieringsplanning (rentekosten en -opbrengsten) zijn in de begroting opgenomen. Daarnaast wordt in deze raadsmededeling beschreven op welke wijze de gemeente zich in de praktijk financiert (paragraaf 2). 2. Gemeentelijke financiering in de dagelijkse praktijk 2.1 De gemeentelijke financieringsfunctie Uitkeringen moeten op tijd worden betaald, evenals subsidies, salarissen en nota s. De inkomende geldstromen - zoals de algemene uitkering en specifieke uitkeringen, onroerende zaakbelasting, parkeergelden - komen niet op hetzelfde moment binnen als de betalingsverplichtingen voldaan moeten worden. Daardoor ontstaan er voortdurend positieve of negatieve banksaldi. Doel van de financieringsfunctie is dat de gemeente altijd op tijd aan al haar betalingsverplichtingen voldoet. De Treasury (het cashmanagement) probeert daarbij om de rentekosten zoveel mogelijk te beperken. Bij tijdelijke negatieve banksaldi wordt kortlopend geleend (begrensd tot de kasgeldlimiet), (eventuele) tijdelijke positieve banksaldi worden uitgezet binnen de kaders van de Wet fido (schatkistbankieren). Gemeente Den Haag Postbus Telefoonnummer Spui DJ Den Haag Den Haag

2 Uitgaven voor investeringen en aflossingen van eerdere leningen hebben direct een nadelig effect op de gemeentelijke banksaldi en kunnen derhalve leiden tot acties op de geldmarkt of kapitaalmarkt. Ook geld uitlenen aan derden, uit overwegingen van publiek belang, kan ertoe leiden dat de gemeente zelf meer moet lenen. Hierop zal in paragraaf 5.2 c worden teruggekomen. 2.2 Totaalfinanciering vs. projectfinanciering De gemeente hanteert bij het financieren het systeem van totaalfinanciering. Dit betekent dat alle uitgaven worden opgeteld ongeacht om wat voor soort uitgave het gaat. Hiertegenover worden dan alle inkomsten gezet. Als blijkt dat de uitgaven hoger zijn dan de inkomsten, dan is sprake van een financieringsbehoefte. Bij totaalfinanciering zijn leningen niet gekoppeld aan specifieke uitgaven of investeringen, maar aan het saldo van wat de gemeente in totaal uitgeeft en binnenkrijgt. De gemeente past totaalfinanciering toe om twee redenen: 1. door totaalfinanciering is de administratieve verwerking eenvoudiger en efficiënter dan bij projectfinanciering. De administratieve kosten zijn daarmee ook lager. 2. bij totaalfinanciering wordt pas geleend als het totaal van alle bankrekeningen een negatief saldo vertoont. Hierdoor zijn de rentekosten zo laag mogelijk. Nadelen van het alternatief, projectfinanciering, zijn: - er wordt direct geleend voor een investering, terwijl bij een andere investering een positief kassaldo aanwezig kan zijn. - de financiering van elk project moet voortdurend worden gevolgd, omdat er een directe relatie is tussen de projectkosten en de financiering ervan. Bij een grote hoeveelheid projecten van de gemeente vergt dat veel ambtelijke capaciteit. Niet voor niets is totaalfinanciering de standaard voor overheidsinstellingen. 2.3 Financieren op basis van een rentevisie Om investeringen in de stad mogelijk te maken, trekt de gemeente geldleningen aan. Het financieringsbeleid is erop gericht om de rentekosten te minimaliseren en de renterisico's te beheersen. De gemeente heeft een rentevisie nodig om te kiezen voor welke termijnen ze geld leent. De rentevisie geeft aan welke rentes de gemeente verwacht. Als de gemeente bijvoorbeeld een rentestijging verwacht, zal ze noodzakelijke leningen voor een lange periode aangaan. Als de gemeente verwacht dat de rente gaat dalen, dan kiest ze voor korter lopende leningen. De gemeentelijke rentevisie wordt minstens elk kwartaal geactualiseerd, en indien noodzakelijk ook tussentijds. De rentevisie van de gemeente wordt in principe gebaseerd op de rentevisie van één of meer gezaghebbende financiële instellingen. 2.4 Renteverwachting 2018 Op dit moment bestaat in de financiële markten voor 2018 een duidelijke consensus voor de renteverwachtingen. Verwachtingen voor de korte rente De Europese Centrale Bank (ECB) gaat haar opkoopprogramma van obligaties (voornaamste oorzaak van de huidige lage rente) in 2018 terugschroeven (van 60 miljard naar 30 miljard per maand), maar langzamer dan eerder werd aangenomen. Daardoor zal het programma niet in juni 2018, zoals oorspronkelijk de bedoeling was, beëindigd worden, maar pas na september De financiële markten verwachten dat de ECB de depositorente pas (voor de eerste keer) verhoogt enige tijd nadat ze haar opkoopprogramma van obligaties heeft beëindigd. Dat zal volgens de markt nu betekenen dat de depositorente pas in 2019 omhoog gaat (in plaats van in het najaar van 2018). Doordat de depositorente later omhoog gaat, zullen ook de Euriborrentes later oplopen. De markt denkt dat de driemaands- Euriborrente heel 2018 nog rond het huidige negatieve niveau blijft liggen. Verwachtingen voor de lange rente 2/9

3 De Amerikaanse lange rente daalt weer na een periode van stijging. Hiervoor zijn een aantal redenen te geven. De door Trump beloofde grootschalige investeringen in de verouderde Amerikaanse infrastructuur laten op zich wachten. Ook van het Amerikaanse belastingplan wordt in 2017 niets concreets meer verwacht. Ondertussen is de inflatie in de VS weer gezakt en blijft de loongroei steken op zo n 2,5%. Zeker in het licht van de lage werkloosheid in de VS, is dit historisch gezien nog altijd laag. De financiële markten hebben hun verwachtingen voor verdere renteverhogingen door de Fed (Amerikaanse centrale bank) steeds meer naar de toekomst doorgeschoven. De eerstvolgende verhoging wordt nu pas in juni 2018 verwacht. In de eurozone zijn de lage (kern-)inflatie en de lage loongroei vergelijkbare redenen waarom de kapitaalmarktrentes nog altijd laag zijn en deels met de Amerikaanse rentes mee omlaag zijn getrokken. De per saldo gedaalde lange rente in combinatie met het langzamer terugschroeven door de ECB van de obligatieaankopen waren voor de financiële markten reden om ook hun ramingen voor de lange rentes (eurozone en VS) te verlagen. Wel verwachten ze nog steeds enige stijging van de lange rente. De economie groeit immers stevig door en het monetair beleid wordt minder ruim. Voor Nederland verwachten de financiële markten dat de 10-jaarsrente (Staat) oploopt van 0,80% eind 2017 naar 1,00% eind 2018 (eind 2016: 0,30%). Op het moment van dit schrijven bedraagt de 10-jaarsrente (Staat) circa 0,60%. Halverwege juli 2017 bedroeg deze nog circa 0,80% 3. Actuele ontwikkelingen op treasurygebied (intern/extern) 3.1 Afgesloten langlopende leningen in 2017 De gemeente heeft de kasgeldlimiet de eerste twee kwartalen van 2017 (achter elkaar) overschreden. In het derde kwartaal was de gemeente genoodzaakt een gedeelte van de kortlopende schuld om te zetten (consolidatie) in een langlopende schuld (zie ook 5.2). In juli 2017 is een lening van 120 mln. (met storting augustus 2017) aangetrokken met een looptijd van één jaar en één maand tegen minus 0,3%. Volgens de wet Fido is dit een langlopende lening. Door het aantrekken van deze lening voldoet de gemeente weer tot ver in 2018 aan de kasgeldlimiet. Deze nieuwe lening is verwerkt in de gemeentelijke liquiditeitsprognose. De gemeente heeft in juli 2017 bewust niet gekozen voor een 20-jarige lineaire lening vanwege de destijds nog op handen zijnde mogelijke verkoop van het gemeentelijke belang in Eneco. Een mogelijk grote ontvangst van liquide middelen in 2018 zou dan kunnen leiden tot een onwenselijk langdurig liquiditeitsoverschot (verplicht schatkistbankieren). 3.2 Derivaten De minister van BZK bevestigde in 2013 (na het debacle bij Vestia) dat derivaten, mits goed gebruikt, nuttige instrumenten kunnen zijn om financiële risico s af te dekken, ook voor lagere overheden. De Wet fido en de Regeling uitzettingen en derivaten decentrale overheden (Ruddo) staan het bezit van derivaten ook toe. Particuliere banken hebben zich, als gevolg van alle negatieve publiciteit rondom derivaten, vanaf 2012 echter verder teruggetrokken als leverancier van derivaten. De publieke sectorbanken (BNG en NWB) verstrekken al vanaf 2013 geen derivaten meer aan lagere overheden. Als gevolg van de zeer lage rente is er momenteel vanuit de lagere overheden geen vraag naar derivaten. Bij stijgende rentes kan het wegvallen van een groot aantal aanbieders mogelijk leiden tot ongewenste financiële risico s bij lagere overheden. De gemeente Den Haag heeft dit gedeeltelijk opgelost door het afsluiten van forwards (zie ook paragraaf 5.3.d.). Forwards kunnen maximaal tot 3 á 4 jaar in de toekomst afgesloten worden. 3.3 Schatkistbankieren De gemeente is vanaf 16 december 2013 gebonden aan de regels van het schatkistbankieren. De gemeente Den Haag heeft echter geen tijdelijke overtollige middelen, het totaal van alle gemeentelijke bankrekeningen is negatief. De gemeentelijke liquiditeitsprognose (zie de Paragraaf Financiering van de programmabegroting ) laat zien dat de gemeente ook de komende jaren geen overtollige liquide middelen zal hebben. 3/9

4 4. Gemeentelijke liquiditeitsprognose De liquiditeitenplanning is gericht op het toekomstige beheer van de dagelijkse liquiditeitspositie/ cashpositie. Een liquiditeitenplanning ondersteunt de geld- en kapitaalmarktactiviteiten doordat deze inzicht geeft in tijdstip, omvang en periode waarvoor financieringsmiddelen moeten worden aangetrokken dan wel beschikbaar komen voor uitzetting. Door een tijdig inzicht in het toekomstige liquiditeitsverloop wordt voorkomen dat dure ad-hoc maatregelen genomen moeten worden. Voorwaarde voor een actieve liquiditeitsplanning is een goed inzicht in het toekomstig liquiditeitsverloop. Het instrument voor de liquiditeitenplanning is de liquiditeitsprognose. Deze bestaat uit een systematische projectie van (kas)ontvangsten en (kas)uitgaven in een bepaalde periode, resulterend in een raming van de vermoedelijke liquiditeit op het eind van die periode. Sinds 2013 wordt de gemeentelijke liquiditeitsprognose centraal door de Treasury (onderdeel van het BEC) opgesteld. Het uitgangspunt voor de raming van de liquiditeitsprognose is de meerjarenbegroting, vertaald naar inkomsten en uitgaven en in het bijzonder de ontwikkelingen op grote projecten en investeringen. De gemeente streeft naar een verdere optimalisatie van de liquiditeitenplanning (kort en lang) door middel van verdere automatisering van de informatievoorziening binnen de gemeentelijke organisatie. Zoals in de Paragraaf Financiering in de begroting is toegelicht, verwacht de gemeente de komende jaren een (permanent) liquiditeitstekort te hebben. Dit liquiditeitstekort wordt veroorzaakt door de onder 5.2 a. tot en met d. genoemde punten. 5. Aantrekken van langlopende en kortlopende middelen in Onzekerheid bij financieren Er kan in de loop van een begrotingsjaar financieel heel veel gebeuren, waarvan de contouren aan het begin van dat jaar nog onduidelijk zijn of in het geheel nog ontbreken. Veel is in voorbereiding bij de gemeentelijke diensten en vergt nog nadere besluitvorming door het college of de raad in de loop van het jaar. Planvorming kan uiteindelijk leiden tot toekomstige uitgaven, maar ook tot extra toekomstige inkomsten (bijvoorbeeld van het Rijk). Veel kan in termen van verwachte liquiditeit nog ongewis zijn. Om toch over voldoende flexibiliteit en bewegingsruimte in de gemeentelijke financiering te kunnen beschikken is een voldoende financieringsmandaat voor de uitoefening van de financieringsfunctie onontbeerlijk. Het college gaat daarom voor de mandatering (die volgt uit het Treasurystatuut en het Uitvoeringsbesluit Treasurybeheer) uit van de in deze brief aangegeven maxima van 765 miljoen lange financiering (zie paragraaf 5.3) en 198 miljoen kort op te nemen leningen (de kasgeldlimiet voor 2018, zie paragraaf 5.2) in Deze maxima betekenen niet dat daadwerkelijk deze omvang zal worden bereikt. 5.2 Op te nemen kortlopende middelen in 2018 (kasgeldlimiet) Voor de financieringsbehoefte kan de gemeente de looptijd van de leningen zelf kiezen. Korter lopende leningen zijn in de regel goedkoper dan langer lopende leningen. De stand van de rente van kortlopende leningen (ook wel de korte rente en de geldmarktrente genoemd) is op dit moment zeer laag of zelfs negatief, waardoor kort lenen voor de gemeente geld oplevert. Daardoor is het interessant om geld vooral kort te lenen. Er zit wel een wettelijke grens aan het bedrag dat de gemeente kort (dat wil zeggen: korter dan één jaar) mag lenen, dat is de kasgeldlimiet. De gemeente mag in 2018 maximaal 198 miljoen kort lenen. De kasgeldlimiet is niet absoluut; de gemeente mag de kasgeldlimiet maximaal twee kwartalen achter elkaar overschrijden. In het derde kwartaal is de gemeente verplicht om maatregelen te nemen. 4/9

5 De gemeente wil de mogelijkheden van de kasgeldlimiet maximaal gebruiken. Indien de gemeente de kasgeldlimiet twee achtereenvolgende kwartalen heeft overschreden, zal het college in het derde kwartaal langlopend geld lenen zodat de gemeente weer voldoet aan de kasgeldlimiet. Bij wijzigingen van de rentestanden kan deze voorkeur voor kortlopende leningen overigens veranderen. De gemeente hanteert dus uitdrukkelijk niet de gulden financieringsregel, die inhoudt dat een lange financieringsbehoefte wordt gefinancierd met langlopende middelen en een kortdurende financieringsbehoefte met kortlopende middelen. De rente voor kortlopende leningen is momenteel namelijk zo laag dat de gemeente hier de voorkeur aan geeft. 5.3 Langlopende middelen in 2018 De gemeentelijke lange financieringsbehoefte wordt door vier onderwerpen bepaald: a. de aflossing van lopende leningen, b. de investeringsuitgaven gedurende het jaar, c. de leningen voor investeringen van derden, met name gemeentelijke deelnemingen, en d. de financiering van toekomstige gemeentelijke investeringen en (eind)aflossingen op eerder opgenomen langlopende leningen. a. Aflossing van lopende leningen Bij het aantrekken van langlopende geldleningen dient rekening te worden gehouden met (toekomstige) renterisico s. Een renterisico doet zich voor wanneer nieuwe leningen moeten worden aangetrokken of wanneer voor bestaande leningen een renteherziening aan de orde is. Op dat moment kan de dan geldende rente afwijken van huidige rente. Voorkomen moet worden dat er in enig jaar een te grote concentratie plaatsvindt van aflossingen, omdat de gemeente dan een groot financieel risico loopt als de rente hoog is. In de Wet fido is daarom een renterisiconorm opgenomen: de herfinancieringen mogen jaarlijks niet groter zijn dan 20% van het begrotingstotaal, dat wil zeggen 467 miljoen voor 2018 (2019: 433 miljoen, 2020: 431 miljoen, 2021: 430 miljoen). Bij het afsluiten van leningen dient rekening te worden gehouden met het aflossingsritme van de totale leningenportefeuille. Contractueel (als gevolg van in voorgaande jaren en in 2017 afgesloten langlopende leningen) moet de gemeente Den Haag aan de BNG in 2018 circa 165 miljoen (inclusief de in 2017 afgesloten lening voor 1 jaar en 1 maand van 120 miljoen) aan aflossingen op opgenomen langlopende leningen (voor de eigen bedrijfsvoering) betalen. Aan de NWB moet in miljoen aan aflossingen op opgenomen langlopende leningen (voor de eigen bedrijfsvoering) terugbetaald worden. In totaal dient de gemeente in 2018 circa 215 miljoen aan aflossingen aan bancaire partijen te betalen. Ze zal dus ruimschoots binnen de renterisiconorm blijven. In de (in 2016) afgesloten forward met storting oktober 2018 ( 165 miljoen) is rekening gehouden met 65 miljoen aan aflossingen op opgenomen langlopende leningen voor Het verschil van circa 150 miljoen ( 215 miljoen minus 65 miljoen) wordt voornamelijk veroorzaakt doordat: - in augustus 2017 een langlopende lening van 120 miljoen voor één jaar en één maand is aangetrokken (zie ook 3.1). Deze lening wordt in september 2018 afgelost; - overige aflossingen op na 2016 afgesloten langlopende leningen. Het college houdt voor de financiering van aflossing op lopende leningen daarom 150 miljoen ( 215 miljoen minus 65 miljoen) als maximum aan. b. Investeringsuitgaven De ervaring leert dat de gemeente jaarlijks ruim 125 miljoen uitgeeft aan reguliere investeringen (MIP). Dit zal zich blijven voordoen op nieuwbouw en vervanging van kapitaalgoederen zoals gebouwen voor onderwijs, welzijn, cultuur en sport. 5/9

6 (Gerealiseerde) investeringen 2017 Om te kunnen profiteren van het lage renteniveau heeft het college in 2016 een langlopende lening aangetrokken van 115 miljoen met een uitgestelde storting in oktober De (toen bekende) aflossingen op lopende leningen voor 2017 van 15 miljoen vinden zeker plaats in 2017 (zie 5.3.a). Om zeker te zijn dat er niet te veel (onnodig) lang werd geleend voor investeringen: - is toen uitgegaan van een investeringsbedrag van 125 miljoen in 2017; - werd voor de investeringen een maximaal indekpercentage van 80% bepaald, wat derhalve neerkomt op maximaal 100 miljoen voor De overige 20% loopt mee in de totale gemeentelijke korte liquiditeitspositie. Door voor deze mix te kiezen blijft de gemeente flexibel (niet meer kortlopend lenen dan op dat moment nodig is) en wordt overliquiditeit op enig moment voorkomen. Overliquiditeit is immers duur, omdat dat betekent dat de gemeente te veel langlopend heeft geleend. Achteraf (in 2018) zal het verschil tussen de gerealiseerde investeringen en hetgeen wat reeds door middel van de forward reeds is ingedekt, afhankelijk van de liquiditeitspositie in 2018 en verder, alsnog lang worden aangetrokken. In de programmabegroting is in jaarschijf 2017 aan gemeentelijke investeringen een bedrag opgenomen van circa 135 miljoen. Inmiddels is dit opgelopen tot circa 240 miljoen. Door middel van de forward is reeds 100 miljoen langlopend voor investeringen ingedekt. Het verschil van 140 miljoen is derhalve het maximaal (nog) te lenen bedrag voor de in 2017 gerealiseerde investeringen. Het daadwerkelijke te lenen bedrag zal afhangen van het verloop van de liquiditeiten in Het college houdt voor de financiering van investeringsuitgaven miljoen als maximum aan. Inzoomen op investeringen 2018 In 2018 zijn een aantal grote en een groot aantal kleinere investeringen gepland. In de programmabegroting is in jaarschijf 2018 aan gemeentelijke investeringen circa 190 miljoen opgenomen. Een aantal grote langdurige projecten staat voor 2018 en verder op stapel, enkele zijn reeds gestart. Met name deze projecten hebben een grote invloed op de financieringsbehoefte. Het betreft onder andere: Rotterdamse baan: circa 500 miljoen, Renovatie Koningstunnel: circa 25 miljoen en Spuikwartier: circa 170 miljoen. Van deze drie projecten zal circa 85 miljoen in 2018 moeten worden betaald. Met deze bedragen is rekening gehouden in de gemeentelijke liquiditeitsprognose. De rentekosten voor deze investeringen (en de afschrijvingen) zijn in de meerjarenbegroting gedekt. Een groot gedeelte van de financiering van deze investeringen voor 2018 heeft reeds plaatsgevonden. In 2016 heeft het college een langlopende lening aangetrokken van 165 miljoen met een uitgestelde storting in oktober Door middel van deze forward is reeds 100 miljoen langlopend voor investeringen ingedekt. Achteraf (in 2019) zal het verschil tussen de gerealiseerde investeringen en hetgeen wat reeds door middel van de forward reeds is ingedekt, afhankelijk van de liquiditeitspositie in 2019 en verder, alsnog lang worden aangetrokken. Opnemen langlopende leningen voor investeringen 2018 Indien de lange rente in 2018 toch (onverwacht) mocht gaat stijgen, zal het college in 2018 alvast het verschil tussen het bedrag dat in de programmabegroting in jaarschijf 2018 aan gemeentelijke investeringen is vermeldt (circa 190 miljoen) en het bedrag dat door middel van de forward reeds langlopend voor investeringen is opgenomen ( 100 miljoen) lang aantrekken. Hiermee wordt voorkomen dat in 2019, wanneer de gerealiseerde investeringen uit 2018 bekend zijn, tegen (een veel) hogere rente moet worden geleend. 6/9

7 Het college houdt hiervoor 90 miljoen als maximum aan. c. Leningen aan derden De gemeente kan ervoor kiezen de uitvoering van haar publieke taak in samenwerking met derden (gemeenschappelijke regelingen, stichtingen, verenigingen, nv s etc.) te realiseren. Soms zijn voor het uitvoeren van deze taak investeringen door deze derde noodzakelijk en is financiering vereist. Daarnaast wordt in toenemende mate de gemeente gevraagd, als gevolg van strengere eisen die aan banken zijn opgelegd, om een rol als (mede)financier (of garantsteller) te nemen. De gemeente stelt zich zeer terughoudend op bij het verstrekken van geldleningen of het verlenen van garanties. Het beleidsuitgangspunt op dit gebied is nadrukkelijk nee, tenzij. Conform de Wet fido is dit tenzij gekoppeld aan het publieke belang dat wordt gediend met het verstrekken van de lening. Als basisuitgangspunt geldt dat rechtspersonen en private marktpartijen (kredietverstrekkers) de zaken onderling regelen vanuit hun eigen verantwoordelijkheid, dus zonder tussenkomst van de gemeente. In de komende maanden wordt duidelijker in welke mate (bedrag, looptijd) daadwerkelijk extra leningen worden aangetrokken. Voor het verstrekken van deze leningen moet bestuurlijke besluitvorming nog plaatsvinden. De aangetrokken leningen worden één-op-één door verstrekt aan de derde. Overigens geldt voor deze categorie leningen dat zij uit oogpunt van EU-regelgeving over staatsteun marktconform moeten zijn. Dit houdt in dat er een opslag komt op het tarief dat de gemeente zelf moet betalen. Het college houdt voor het verstrekken van leningen aan derden 50 miljoen als maximum aan. d. Financiering toekomstige gemeente-investeringen Beperken toekomstige renterisico s De te betalen rente op opgenomen langlopende leningen is voor de gemeente, ondanks de huidige lage rente, een aanzienlijke kostenpost. Om die reden is het dan ook wenselijk om (een gedeelte van) de toekomstige financieringsbehoefte nu reeds vast te leggen door het aantrekken van langlopende leningen. Hierbij wordt voorkomen dat onnodige renterisico s (en dus hogere rentelasten) worden doorgeschoven naar de toekomst. Dit zeker ook gezien de verwachtingen ten aanzien van de inflatie en van de rente op de lange termijn. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat het voorspellen van de toekomstige rente geen exacte wetenschap is, zodat aan deze voorspellingen ook geen absolute waarde gehecht kan worden. De beweeglijkheid en de onvoorspelbaarheid van de rentestand (zowel de korte als de lange rente) zijn factoren waarop de gemeente geen invloed kan uitoefenen. Het tijdig inspelen op de marktontwikkelingen is gericht op het beperken van het financiële risico. Reeds afgesloten forwards Het college heeft in 2015 twee langlopende (20-jarigelineaire) leningen aangetrokken (zie ook paragraaf 2.5) met een uitgestelde storting (zogenaamde forwards) afgesloten: 130 miljoen met storting in 2016 en 115 miljoen met storting in Ook in 2016 heeft het college twee forwards (20-jaar lineair) afgesloten: 165 miljoen met storting in 2018 en 115 miljoen met storting in Hierdoor is de financieringsbehoefte voor die jaren aanzienlijk gedaald en het renterisico geminimaliseerd. Nieuw af te sluiten forwards Ook na 2019 heeft de gemeente Den Haag een aanzienlijke financieringsbehoefte. Deze wordt enerzijds veroorzaakt door aflossingen op eerdere langlopende leningen en anderzijds (vooral) door voorgenomen investeringen (MIP, zie paragraaf 5.3 b.). Zoals gemeld wordt door de financiële markten in 2018 geen noemenswaardige stijging van de lange rente verwacht. Ook in 2018 bestaat de mogelijkheid om alvast door het afsluiten van forwards (een gedeelte van) de toekomstige uitgaven te financieren. 7/9

8 Hierbij worden dan langlopende lineaire leningen aangetrokken met een uitgestelde storting in 2020 en Door het vroegtijdig afsluiten van deze forwards wordt geprofiteerd van het lage actuele renteniveau en wordt voorkomen dat tegen een veel hogere rente moet worden geleend op het moment van de uitgaven. Tevens zal hierdoor de financieringsdruk, d.w.z. de hoogte van de benodigde lange financiering ná 2021, afnemen. De minimale lange financieringsbehoefte, als gevolg van eindaflossingen op eerder opgenomen langlopende leningen (2020: circa 75 miljoen, 2021: 60 miljoen) en de voorgenomen reguliere investeringen (minimaal circa 125 miljoen per jaar), bedraagt voor miljoen ( 125 miljoen plus 75 miljoen) en voor miljoen ( 125 miljoen plus 60 miljoen). Het totale bedrag dat de gemeente voor 2020 en 2021 langlopend dient te financieren voor de eigen bedrijfsvoering bedraagt minimaal 385 miljoen. Om zeker te zijn dat er niet te veel (onnodig) lang wordt geleend, is voor de reguliere investeringen een maximaal indekpercentage van 80% bepaald, d.w.z. 100 miljoen per jaar, en worden er alleen langlopende (lineaire) leningen opgenomen voor de financieringsbehoefte van 2020 en Hierdoor wordt de financieringsbehoefte voor miljoen ( 100 miljoen plus 75 miljoen) en voor miljoen ( 100 miljoen plus 60 miljoen). Het totale bedrag dat de gemeente minimaal voor 2020 en 2021 dient te financieren is 335 miljoen. Het college houdt voor het afsluiten van forwards in 2018 voor de financieringsbehoefte in 2020 en miljoen als maximum aan. Met het afsluiten van forwards verkleint de gemeente de structurele rentelasten. Dat is gunstig voor de begroting. Conform de Wet Financieel Toezicht (WFT) is een lening met een toekomstige storting niet als een derivaat te typeren. Voordeel van deze financieringswijze is dat men nu meteen al volledige zekerheid heeft over zowel de beschikbaarheid als de toekomstig te betalen rente. Keerzijde hiervan is dat lang geld duurder is dan kort, en dat niet meer geprofiteerd kan worden van eventuele dalingen in de lange rente. De kans dat de lange rente veel verder daalt, is echter gering. Samenvatting: totale financieringsbehoefte lang Voor het jaar 2018 tellen bovengenoemde vier onderdelen op tot maximaal 765 miljoen aan nieuwe langlopende middelen (aflossing van lopende leningen: maximaal 150 miljoen, investeringsuitgaven: maximaal 230 miljoen ( 140 miljoen plus 90 miljoen), leningen aan derden: maximaal 50 miljoen, financiering van toekomstige gemeentelijke aflossingen en investeringen: maximaal 335 miljoen). Het verstrekken van het mandaat betekent niet dat daadwerkelijk voor dit bedrag nieuwe leningen zullen worden aangetrokken. Inzet van derivaten Het college voorziet voor 2018 geen additionele renterisico s (zoals een substantieel hogere rente) die, indien mogelijk bij bancaire partijen, het afsluiten van derivaten nodig maken. Komend jaar zullen dergelijke financieringsinstrumenten daarom niet worden gebruikt. 6. Verwachte en geplande financiering kort en lang in 2018 In 2018 (en volgende jaren) verwacht de gemeente een liquiditeitstekort te hebben. Afhankelijk van de werkelijk gerealiseerde inkomsten en uitgaven en de renteontwikkeling op de geld- en kapitaalmarkt zal de totale financieringsbehoefte worden ingevuld met kortlopende leningen (rekening-courant krediet bij de BNG en kortlopende leningen bij financiële instellingen en bij andere decentrale overheden met een liquiditeitenoverschot) en langlopende leningen. Door de zeer lage korte rente wordt het verwachte financieringstekort in 2018, met inachtneming van de kasgeldlimiet, zo veel mogelijk met kortlopende financieringsmiddelen gefinancierd. Duidelijk is dat de gemeente net als in 2017 voor de afweging komt te staan om in 2018 langlopende leningen aan te trekken. De voorkeur van het college gaat uit naar 20-jaars leningen. 8/9

9 Hiermee wordt beoogd de looptijd van de leningen zo veel mogelijk te laten aansluiten bij de looptijd van de gemeentelijke activa (matching). Toekomstige renterisico s kunnen hierdoor worden voorkomen. Afhankelijk van de liquiditeitspositie in 2018 zal worden bekeken hoeveel lange financieringsmiddelen er in 2018 aangetrokken moeten worden. Door deze werkwijze wordt tevens de opgenomen leningenportefeuille zo beperkt mogelijk gehouden (lagere rentelasten). 7. Onzekerheden De feitelijke planning binnen het maximum van 765 miljoen aan op te nemen langlopende middelen laat zich op dit moment niet heel precies voorspellen. De (aanvullende) herfinanciering van aflossingen van lopende leningen van 150 miljoen, de financiering van investeringen van 90 miljoen en de financiering door middel van forwards van eindaflossingen op eerder opgenomen langlopende leningen (totaal 135 miljoen) en de voorgenomen reguliere investeringen (totaal 200 miljoen) voor 2020 en 2021 zullen naar verwachting ook daadwerkelijk in die mate nodig zijn, met enig voorbehoud ten aanzien van het tijdstip van de daadwerkelijke investeringsuitgaven. Dit zal afhangen van de concrete voortgang van de investeringsprojecten. De omvang van leningen aan gemeentelijke deelnemingen is sterk afhankelijk van specifieke omstandigheden en besluitvorming, en daarom binnen het genoemde maximum op dit moment moeilijk exact in te schatten. In hoeverre het college gebruik zal maken van het eerder aantrekken van langlopende financiering voor het (nog in te dekken) restant investeringen 2018 ( 90 miljoen) zal afhankelijk zijn van ontwikkelingen op de financiële markten in 2018 (zie hieronder). Op het moment van dit schrijven heeft het college alle bekende inkomsten en uitgaven in beeld (liquiditeitsprognose). Er bestaat altijd een kans dat bepaalde inkomsten eerder/later dan verwacht binnenkomen (subsidies), uitgaven eerder/later door diensten verricht worden of dat projecten of deelnemingen, waaruit opbrengsten/kosten voortvloeien, nog niet bekend zijn of dat beslissingen hierover nog niet (definitief) zijn genomen. Soms gaat dit om aanzienlijke bedragen. Mocht deze situatie zich voordoen, dan zal het college haar wijze van financieren (bedrag, looptijd) hierop aanpassen totdat er meer duidelijkheid komt over de hoogte en het moment van de te ontvangen/te betalen bedragen. (Onverwachte) ontwikkelingen op de financiële markten Op dit moment bestaat in de financiële markten voor 2018 een duidelijke consensus voor de ontwikkeling van de lange rente. Verwacht is dat die stabiel is of licht stijgt (zie de rentevisie in paragraaf 2.3). Voor de langlopende rentetarieven spelen de verwachtingen over de economie, de inflatie en politieke ontwikkelingen een belangrijke rol. Er bestaat altijd een kans dat de lange rente harder en sneller zal gaan stijgen dan door financiële markten oorspronkelijk werd verwacht. 8. Tot slot In deze raadsmededeling is getracht een zo goed mogelijk inzicht te geven in de verwachte financieringsplanning voor Zoals aangegeven is dit afhankelijk van veel factoren. Goed financieren vereist ook het snel kunnen inspelen op veranderende omstandigheden, zowel binnen de eigen organisatie (bijvoorbeeld het verloop van geldstromen) als daarbuiten (bijvoorbeeld de rentestanden). Daarmee kunnen kosten worden vermeden en vaak ook budgettaire voordelen worden behaald. Om snel te kunnen inspelen op ontwikkelingen heeft het college een financieringsmandaat verleend. Het college van burgemeester en wethouders, de loco-secretaris de burgemeester Koen de Snoo Pauline Krikke 9/9