bètawijsheid opbrengst van werksessies inleiding

Transcriptie

1 bètawijsheid opbrengst van werksessies inleiding Na de bèta-studiedag van april 2017 heeft GRIP het initiatief genomen om een groep geïnteresseerden uit diverse scholen bij elkaar te brengen voor een oriëntatie over wat we bètawijsheid zijn gaan noemen. In deze notitie worden de opbrengsten vanuit drie werksessies (op 20 september 2017, 22 november 2017 en 14 februari 2018 zie de bijlage voor de deelnemers) gepresenteerd, als aanbeveling aan scholen die zich in de thematiek herkennen. aanleiding De aanleiding om het onderwerp bètawijsheid op de agenda te zetten ligt in de constatering dat enerzijds het vak Algemene Natuurwetenschappen (ANW) sinds de invoering van de Tweede Fase een mooie rol heeft vervuld om alle leerlingen van HAVO en VWO te laten nadenken over vraagstukken rond de plek van natuurwetenschappelijke kennis in onze samenleving, terwijl anderzijds het vak ANW intussen overal van de lessentabel is verdwenen. Daarmee missen we een herkenbare plek binnen de school om met deze thema s bezig te zijn, terwijl de behoefte eerder is toegenomen dan afgenomen. motivering Er zijn in Nederland diverse middelbare scholen die zich herkennen in de korte aanduiding dat zij staan voor expliciet, herkenbaar christelijk onderwijs. Dat betekent, dat zij de christelijke identiteit (binnen de verschillende richtingen die we in het onderwijs kennen: gereformeerd, reformatorisch, evangelisch en PC) op eenzelfde manier willen verbinden met de praktijk van het onderwijs. Dat heeft te maken met keuzes die gemaakt worden ten aanzien van het aanbod. Het heeft ook te maken met de mensen die in die scholen aan het werk zijn: allen betrokken christenen die vanuit die inspiratie in hun werk hun geloof willen delen met leerlingen en collega s. Een voorbeeld van hoe dat onder woorden gebracht wordt: Wij helpen kinderen om hun kennis en vaardigheden te ontwikkelen en hun talenten te ontdekken en te ontplooien. Zo leren ze zichzelf kennen en worden ze gevormd als christen. School en ouders werken samen in opvoeding en onderwijs, opdat zij van betekenis kunnen zijn in de samenleving, vandaag en morgen. Schoolgids , GSR bètawijsheid opbrengst GRIP-werksessies februari 2018 pag. 1

2 noodzaak De genoemde ontwikkeling rond het vak ANW maakt de vraag actueel: hoe kunnen we ervoor zorgen dat elke leerling die onze school verlaat in voldoende mate in aanraking is gekomen met vragen rond wetenschap, techniek en geloof? Voor een aantal aspecten geldt dat deze bij de zogenaamde monovakken aan de orde kunnen komen. Vast staat dat dit niet voor alle aspecten geldt, en dat via de monovakken niet alle leerlingen bereikt worden. Daarom stond in de werksessies de vraag centraal: is er een handreiking te maken waarin zichtbaar wordt welke aspecten en domeinen bedoeld worden en waarin ook concrete suggesties worden gedaan over de manier waarop je dat binnen de school zou kunnen organiseren? We hebben in de gesprekken hierover ontdekt dat er veel gebeurt binnen scholen, dat we veel aan elkaars ervaringen kunnen hebben, dat het nodig is om meer expliciet en herkenbaar te werken aan deze vorming. Vanuit onze identiteit vinden we het belangrijk dat christenen, kinderen van God, ervaringen hebben opgedaan met de grootsheid van de schepping en daarvan genieten. Een christen heeft besef hoe deze wereld functioneert (natuurwetenschap), onderhouden moet worden (rentmeesterschap) en tot stand gekomen is (kennis over oorsprong). vorming Bij de bètawijsheid die ons voor ogen staat gaat het om feiten en ontwikkelingen waartoe je je moet verhouden als mens. Welk standpunt neem je in? Welke keus maak je voor wat betreft het gebruiken van mogelijkheden? Hoe maak je daarin afwegingen? Om dat te leren, heb je nodig dat je oefent in realistische praktijken, waarbij begeleiding onontbeerlijk is. De docent heeft hierin dus een belangrijke rol in de vorming van de leerlingen. Die rol moet vooral begrepen worden in de zin van betekenis geven en stimuleren van een bewuste, kritische houding. Dat is een ingewikkeld proces binnen het onderwijs. Zoals op een van de werkbladen staat: Een cake bakken is eenvoudig. Een vliegtuig bouwen is gecompliceerd. Vorming is complex. Vorming kan nauwelijks beschreven worden op basis van het effect dat het op leerlingen zal hebben of moet hebben. Meten van vorming is ondoenlijk en doet ook geen recht aan de aard van vorming. Alleen achteraf kan iemand terugkijken en zich afvragen welke vorming er heeft plaatsgevonden. Tijdens het onderwijsproces kan er wel gemeten worden in hoeverre leerlingen bezig geweest zijn met activiteiten die ten grondslag liggen aan ervaringen waarvan gedacht wordt dat die een vormende waarde hebben. De school moet een rijke omgeving bieden waar (veel) ervaringen opgedaan kunnen worden. De leerling is geroepen om (wellicht veel later) terug te kijken op die ervaringen en de indruk (impact) daarvan op zijn/haar persoonlijkheid en vaardigheden te ontdekken. bètawijsheid opbrengst GRIP-werksessies februari 2018 pag. 2

3 programma - leerdoelen Het bestaande examenprogramma voor ANW (vwo en havo) biedt goede handvatten voor een beschrijving van wat we leerlingen willen laten bereiken met een aanbod bètawijsheid. Dat programma zou er als volgt kunnen uitzien. 1. Vaardigheden 1.1. Informatievaardigheden De leerling kan, mede met behulp van ICT, informatie selecteren, verwerken, beoordelen en presenteren Onderzoeksvaardigheden De leerling kan een natuurwetenschappelijk onderzoek voorbereiden, uitvoeren, de verzamelde onderzoeksresultaten verwerken en hieruit een conclusie trekken Maatschappelijke situaties De leerling kan toepassingen en effecten van natuurwetenschappen en techniek in verschillende maatschappelijke situaties herkennen en benoemen. 2. Analyse en reflectie 2.1. Kennisvorming De leerling kan weergeven hoe natuurwetenschappelijke kennis ontstaat, welke vragen natuurwetenschappelijke onderzoekers kunnen stellen en hoe ze aan betrouwbare antwoorden komen Toepassing van kennis De leerling kan analyseren hoe natuurwetenschappelijke en technische kennis wordt toegepast en kan reflecteren op de wisselwerking tussen natuurwetenschap, techniek en samenleving Invloed van natuurwetenschappen en techniek De leerling kan oordelen over de betrouwbaarheid van toegepaste natuurwetenschappelijke kennis en een eigen mening over maatschappelijk-natuurwetenschappelijke vraagstukken vormen Invloed van worldview en geloof De leerling kan analyseren welke relatie er is tussen geloofsovertuigingen en worldview en welk wereldbeeld achter een natuurwetenschappelijke theorie ligt. Vanuit de werksessies komen de volgende inhoudelijke domeinen: 3. Domein 1: Jij en de kosmos het heelal 3.1. Sterrenkunde De leerling kan de plek van de aarde in de ruimte beschrijven en heeft de sterrenhemel met bewondering bekeken Ruimtevaart De leerling heeft begrip van het zonnestelsel, de positie van de aarde daarin en de mogelijkheden voor ruimtevaart. bètawijsheid opbrengst GRIP-werksessies februari 2018 pag. 3

4 4. Domein 2: Jij en de aarde de planeet 4.1. Milieu De leerling kent de impact van menselijk handelen op het natuurlijke milieu en heeft zich verdiept in een actueel aspect hiervan Klimaat De leerling kent de opvattingen over klimaatontwikkeling en heeft een discussie gevoerd over het broeikaseffect Bevolking De leerling kan werken met een scenario m.b.t. bevolkingsgroei en vergrijzing Productie De leerling kan het dilemma beschrijven m.b.t. duurzaamheid en economische ontwikkeling en heeft zich verdiept in een actueel aspect hiervan. 5. Domein 3: Jij en gezondheid het leven 5.1. Gezondheid en leven De leerling kan een standpunt verwoorden in vraagstukken als volksgezondheid, gentherapie, medische ethiek en vraagstukken over betaalbaarheid van zorg Brein De leerling is bekend met de belangrijkste functies van het brein en heeft kennis gemaakt met de complexiteit ervan en gangbare opvattingen m.b.t. het menselijk functioneren Oorsprong en ontwikkeling (of hoort dit bij domein 4?) De leerling kent diverse vormen van oorsprong-theorieën en toekomstscenario s en kan voor zichzelf een standpunt verdedigen. 6. Domein 4: Jij en natuurwetenschap natuurwetenschap en technologie 6.1. Nu en later De leerling is bekend met actuele thema s als big data, robotisering en biomedische technologie en heeft kennisgemaakt met mogelijkheden en risico s ervan Wetenschappelijk bedrijf De leerling kent de principes van wetenschappelijk werken en publiceren en kan onder woorden brengen wat het belang en de betrouwbaarheid van wetenschap is. bètawijsheid opbrengst GRIP-werksessies februari 2018 pag. 4

5 organisatie Het realiseren van deze onderwijsdoelen vergt een inspanning door de school. Dit kan op verschillende manieren gerealiseerd worden, mede afhankelijk van de investering die de school in bètawijsheid kan en wil doen. De volgende manieren zijn denkbaar. lessen gedurende het hele jaar kortlopende modules projectdagen De school neemt bètawijsheid op in de lessentabel voor een bepaalde opleiding / leerjaar. De leerlingen volgen wekelijks de lessen, waarin de diverse domeinen en vaardigheden systematisch aan de orde komen. De school biedt bètawijsheid aan in de vorm van verschillende modules, die in een paar opeenvolgende weken worden aangeboden. Leerlingen hebben de keuze wanneer ze een bepaalde module volgen; ze moeten uiteindelijk alle verplichte modules gevolgd hebben. De school organiseert studiedagen voor groepen van leerlingen. Op zo n studiedag wordt een deel van het programma aan de orde gesteld, door middel van diverse werkvormen (hoorcollege, debat, workshop, excursie). evaluatie Elke leerling houdt zelf een portfolio bij, waarin bijvoorbeeld wordt vastgelegd: - welke dingen hij heeft gevolgd in het kader van bètawijsheid; dit krijgt binnen elke school praktisch vorm aan de hand van het concrete aanbod binnen die school. - welke reflectie hij heeft gedaan op die gevolgde activiteiten en wat die reflectie op dat moment voor hem betekende. - welke producten hij heeft geleverd; het gaat over een werkstuk, een presentatie, een ontwerp e.d., dat gemaakt is als uitwerking van diverse activiteiten. Elke leerling voert een eindgesprek met een begeleider, waarin hij terugkijkt op de zaken die in het portfolio zijn vastgelegd en reflecteert op de ontwikkeling die hij heeft doorgemaakt. Bij het diploma geeft de school een Plus-document af, waarin op een bij de school passende manier wordt samengevat wat de leerling heeft gedaan aan de ontwikkeling van zijn bètawijsheid. conclusie Uit dit traject van GRIP komt naar voren dat docenten en ook schoolleiders van diverse scholen voor herkenbaar, expliciet christelijk onderwijs van mening zijn, dat leerlingen die in de eenentwintigste eeuw de middelbare school verlaten, moeten beschikken over voldoende bètawijsheid om kritisch te participeren in een samenleving waarin technologie en (natuur)wetenschap grote invloed hebben. De ontwikkeling van die wijsheid moet niet aan het toeval worden overgelaten; op de een of andere manier systematisch eraan werken is de enige manier waarvan je mag verwachten dat leerlingen zich van die vorming bewust zijn. Dit vergt een bepaalde investering van de school. Gezien de plek die deze vorming in de missie en visie van deze scholen heeft is die investering logisch en verantwoord. bètawijsheid opbrengst GRIP-werksessies februari 2018 pag. 5

6 bijlage: deelnemers aan de werksessies naam school & werk 20/09 22/11 14/02 Arriën Boes schoolleider; Guido Amersfoort X Huib van Dijk docent biologie; Guido Amersfoort X X X Arnold Filius docent natuurkunde; GSR Rotterdam X Corine Hijmissen docent biologie, ANW; Greijdanus Zwolle X X Dick Janse docent biologie; Guido de Brès Rotterdam X Bert Keegstra docent scheikunde; Guido Amersfoort X Huib van Leeuwen GRIP, docent natuurkunde; GSR Rotterdam X X X Jacob Meijer docent natuurkunde; Driestar College Gouda X X Marije Ottens docent biologie, scheikunde, NLT; Guido Amersfoort X X Diecke Pals docent biologie, NLT; GSR Rotterdam X X Hans Vogelzang docent scheikunde, ANW; Greijdanus Zwolle X X X Jan Jaap Wietsma docent biologie, NLT; Greijdanus Zwolle X X X Tea Zwarts schoolleider; GSR Rotterdam X X bètawijsheid opbrengst GRIP-werksessies februari 2018 pag. 6