Een en ander over Cornelis Schuyt en teleiden

Transcriptie

1 Een en ander over Cornelis Schuyt en teleiden Als aan bewoners van een der Schuytstraten te Amsterdam of den Haag gevraagd zou worden naar de herkomst van den naam van de straat die ze bewonen, zullen ze in de meeste gevallen het juiste antwoord schuldig blijven. Althans heeft schrijver de ervaring dat toen aan een jong mensch met H.B.S.- opleiding, die eenige jaren in de Schuytstraat in Den Haag gewoond had, gevraagd werd, wie Schuyt was, deze het antwoord gaf: was... een magistraat! Niettegenstaande toch dat de Leidsche Cornelis Schuyt een musicus van meer dan gewoon formaat was, die, niet alleen in zijn tijd, maar zelfs heden nog een internationale reputatie heeft, zal zelfs het meerendeel der Leidenaars niet weten, wie en wat Cornelis Schuyt was! Nu is het wel waar dat het muziekleven uit tijd 1600) verschilt met dat van onzen tijd. Van een zelfstandige instrumentale oefening of liever muziek-uiting was toen nog weinig of geen sprake. Althans bevond de instrumentale muziek zich nog in de kinderschoenen. Dat instrumentale muziek de diepste ziele-roerselen en -conflicten kan weergeven

2 65 was toen nog niet tot bewustzijn gekomen; in dat opzicht had de schilderkunst, vooral door genieën als een Rembrandt en Jan Steen een voorsprong. Om die diepere waarden die in een zelfstandige instrumentale muziek verborgen lagen naar boven te brengen was later weggelegd voor een Scarlatti, Kuhnau, Bach, Haydn, Mozart en vooral een Van Beethoven. Maar... deze der toonkunst hebben hun wegbereiders gehad, zonder wie ze waarschijnlijk niet gekomen zouden zijn tot hun onvergelijkelijke scheppingen. Een dezer wegbereiders is ongetwijfeld geweest, naast den Amsterdamschen Sweelinck, diens tijdgenoot, de Leidsche Cornelis Schuyt. Nu getuigt het van den zin van het Leidsche stadsbestuur uit dien tijd, dat het een open oog, of liever een open had voor de gaven van een talentvol stadgenoot. Historisch toch staat het vast dat Cornelis Schuyt op kosten van burgemeesters en schepenen een kunstreis van eenige jaren naar Italië heeft kunnen maken om daar zijn studiën te voltooien. Uit historische gegevens blijkt dat die reis gemaakt is tusschen 1580 en In 1593 werd hij door het stedelijk bestuur (dat de zorg voor dit ambt had) benoemd tot organist aan de St. Pieter. Van die reis, die toch eenige jaren geduurd heeft, is helaas weinig bekend. In het voorwoord van een bundel madrigalen (werken voor zang die uitsluitend in huiselijken kring werden uitgevoerd) gewaagt Cornelis toch van die reis.

3 66 Dien bundel (uitgegeven te Leiden zeer waarschijnlijk) draagt hij uit dankbaarheid aan burgemeesters en schepenen onzer stad op en afzonderlijk zijn ze nog opgedragen aan een Vrouwe Andrea van Outshoorn, van Duvenvoordes en van Brederode, namen die nog een bekenden klank hebben. Dat voorwoord is roerend door zijn eenvoud. Het was uit den aard der zaak in t Italiaansch gesteld en luidt ongeveer als volgt: mijn fortuin mij, na vele moeilijkheden en omzwervingen door Italië en elders, had teruggevoerd in deze stad, waar ik geboren en getogen ben, had ik voor het eerst, geachte en doorluchtige en beschermers, het zeer groote genoegen en de vreugde, van mijn dierbaren vader de beneficies te vernemen die hij van uwe doorluchtigheid had ontvangen : zoodat, toen ik hoorde dat die beneficies ook mij betroffen, en vooral, toen ik zelf uw goedheid ondervond doordat gij mij het ambt van organist dezer stad ik steeds bij mijzelf overwoog de wijze waarop ik aan en de wereld mijn vurig verlangen te kennen zou kunnen geven om een bewijs van mijn goeden wil en geen ondankbaarheid te Ten heb ik niets beters weten te vinden dan ook deze weinige uiterlijke vruchten op te dragen die mijn bijdrage zijn en de eerste vruchten der muziek (de zijne, M.) in onze stad. Indien zij echter niet zijn, als zij verlangd konden worden, zullen ze als eerstelingen, door uwe doorluchtigheid die U toch verwaardigt mij te accepteeren, worden verontschuldigd; hoe het ook zij, ik ga van huis met die dankbaarheid in mijn ziel die mij reeds bevangen had, en acht mijzelf

4 67 overgelukkig in de bescherming van uw luchten naam. En terwijl ik U aldus smeek, draag ik mijn werk aan op en beveel mij in uw bescherming aan. Leiden, 1 Januari 1600 Uw zeer nederige en verplichte dienaar Cornelis De vorm van dit voorwoord moge voor onzen tijd wat vreemd aandoen, men deed dit toen trouwens de groote Bach deed het een goede honderd jaar later nog niet anders. kunst heeft ongetwijfeld in hel leven onzer stad een voedingsbodem gehad. Leiden toch was een stad in opkomst; de stad werd, zooals Jan Poortenaar het in zijn boek over Rembrandt opmerkt, kernpunt in Hollands geestelijk leven, en in dat geestelijk leven kan ook de kunst betrokken worden. Feitelijk toch was Leiden al een kunststad door Lucas van Leiden, die een reeks beroemde volgelingen kreeg in een Van Jan Steen en niet in het minst in Rembrandt!, Talrijke schilderijen van deze en ook andere meesters getuigen van een intensieve oefening door de velerlei instrumenten die ze afgebeeld hebben. En, al moge Leiden dan al niet een muziek-centrum zijn geweest, toch zijn er talrijke bewijzen van muziek-beoefening alhier. Behalve dat Leiden twee carillons had, waren er hier verschillende mooie orgels te vinden, waaronder er waren die als voorbeeld van orgelbouw (St. Pieter) gebruikt werden.

5 68 Schuyt heeft dan ook, behalve zijn vader, Floris Schuyt, een reeks bekende voorgangers en opvolgers gehad als cantor en organist aan de St. Pieter, terwijl de misboeken uit die kerk (ook uit St. composities bevatten van beroemde oud-nederlandsche componisten o.a. van Lasso, Josquin des Préz. e. a. Ook heeft de universiteit verschillende relaties op muziek-gebied gehad. Een der jaarboeken van de Vereeniging voor Nederlandsche Muziekgeschiedenis publiceert o.m. een lange lijst van musici, die in het album sorum der Leidsche universiteit voorkomen. Hun verhouding tot de universiteit is niet geheel duidelijk, hoewel er ook wel bij waren die een wetenschappelijk vak bestudeerden. Dr. Du Rieu vermoedde dat de term: duidde op een kapelmeesterschap van de universiteit, terwijl de lange reeks gewone musici menschen waren die door hun inschrijving dezelfde voorrechten als hadden a. vrijdom van accijns) en dan daarvoor de universiteitsfeesten muzikaal opluisterden. Die lijst tot ongeveer 1800) bevat namen met bekenden klank o.a. Nicolaas houder, Petrus Hellendaal, Cornelis Rijshouwer, C. F. Ruppe e.a. De laatste werd zelfs 13 Mei 1806 tot lector benoemd en kreeg een plaats op de series lectionum. (Dit lectorschap werd de laatste jaren vóór weer door Dr. D. F. berg die goed bezochte colleges op muziekhistorisch gebied gaf). Een vereeniging, waaraan we veel kostbare gegevens op muziekhistorisch gebied, ook over Schuyt te danken hebben.

6 69 Ook waren er professoren die zich verdienstelijk gemaakt hebben door zeer waardevolle verhandelingen op muziekhistorisch gebied prof. Land en prof. Acquoy. Noemen we ten nog de Leidsche musici Wetrens, Van Groningen (die o.m. alle sonates van Van Beethoven uit het hoofd speelde), Gottfried Mann (die zeer poëtische vocale en instrumentale composities geschreven heeft) Coenraad Bos (die jaren lang begeleidde) en de prestaties van het sublieme Leidsche toonkunst zangkoor onder Dan. de Lange, Dr. en Anton Tierie, dan blijkt uit dat al wel, dat Leiden op muzikaal gebied verdiensten gehad heeft. Maar boven allen schittert als uitzonderlijke figuur naam als een ster van de eerste grootte voor zijn tijd. Een bekend buitenlands musicoloog zegt van hem : stijl sluit zich aan bij de wendingen op muzikaal gebied, die vooral van Italië uit hun invloed deden gelden. De langademige contrapunctiek, die dreigde te verstarren, maakte plaats voor korte rhythmische motieven, die aan de compositie een levendig en opgewekt karakter geven. Het madrigaal stelle kan als een der best-geslaagde composities van Schuyt genoemd worden. Uit de helaas weinige composities, die we van Schuyt kennen, blijkt dat hij een rijk-begaafd componist was. Op verschillende wijzen heeft Schuyt van zijn groote liefde voor zijn vaderstad getuigd. Zijn eersten bundel madigralen onderteekent hij met: Cornelio Schuyt, Hoilandese organista famosa Citta di Leyda(!)

7 70 En nu is het merkwaardig dat niet alleen in geen enkele bibliotheek,,della famosa Citta di Leyda, neen, zelfs in geen Hollandsche bibliotheek ook maar iets van Schuyts werk is teruggevonden. De weinige muziek, die van hem gevonden is, kwam uit verschillende... bibliotheken! Van den Sigtenhorst Meyer zegt dan ook in zijn monumentaal werk over Sweelinck, dat de enkele madrigalen die in het buitenland van Schuyt gevonden zijn, met weemoed doen gedenken, welk een schat van muziek (ook van Schuyts hand) verdwenen moet zijn. Hij noemt het prijsgeven van dit geestelijk bezit dan ook eenvoudig vandalisme. Uit dat alles blijkt, dat wij Hollanders, maar vooral Leiden nog wel wat goed te maken hebben. Ongetwijfeld zal ons gemeentebestuur èn de Yereeniging Oud-Leiden in de toekomst (wanneer de tijden daarvoor gunstiger geworden zullen zijn) wegen weten te vinden om wat verzuimd is, zooveel mogelijk goed te maken. Behalve door madrigalen heeft Schuyt zijn naam als degelijk musicus weten te vestigen door het schrijven van een canon op den bekenden tekst: Heer Holland en Die canon heeft een eigenaardige geschiedenis. Eenige eeuwen lang toch is de oplossing van die canon min of meer een raadsel geweest, doordat Schuyt alleen de melodie gaf zonder oplossing. Zooals toen wel meer gebruikelijk was gaf hij alleen enkele vrij gecompliceerde aanwijzingen in het Italiaansch. Het thema werd vóór een 50-tal jaren gepubliceerd in een der uitgaven van de Vereeniging voor

8 71 Nederlandsche muziekgeschiedenis, met verzoek om een oplossing. Toen in 1924 de 350-jarige herdenking van Leidens ontzet door de 3-Octobervereeniging gevierd werd, beschouwden we het als plicht om dien canon in de Pieterskerk uit te voeren. De oplossing bleef echter een probleem. Door bemiddeling van Dr. D. F. Scheurleer werd het thema naar Berlijn gezonden met de veronderstelling en toezegging, dat daar ongetwijfeld musicologische krachten zouden zijn, om de oplossing te geven. Het resultaat was echter nul op het request.toen werd de oplossing gevraagd aan den Nederlandschen muziekgeleerde pater Smeyers (de latere hoogleeraar in de muziekgeschiedenis te Utrecht). Hij gaf twee prachtige oplossingen, die dan ook, uitgevoerd werden. Later werd Schuyts canon een vast openingsnummer voor de programma s van het Leidsch Studentenzangkoor., Dat de tekst van Schuyts canon nog eens buitengewoon actueel zou worden in onzen tijd, de componist zal het wel niet hebben vermoed. Dat de bede:,,bewaert Heer Holland en Leyden dan ook in vervulling gaan moge, is ongetwijfeld de hartgrondige wensch van ieder, rechtgeaard Nederlander en... Leidenaar! Januari LEO MENS. P. S. woonde Begijnhof 19 en werd den Juli 1616 in de Pieter begraven.