Zuid-Afrika Focus. Oud zeer drukt rand. Economisch Bureau EM & Commodities. 28 Augustus Economisch Bureau: Enabling smart decisions

Transcriptie

1 Zuid-Afrika Focus Economisch Bureau EM & Commodities Augustus 1 Philip Bokeloh Econoom Tel Oud zeer drukt rand Zuid-Afrika is uit de gratie bij beleggers. Sinds het begin van het jaar is de rand sterk gedaald en zijn de CDS-spreads fors opgelopen De financiering van het lopenderekeningtekort met kortlopend schuldpapier maakt Zuid-Afrika kwetsbaar voor veranderingen van het beleggerssentiment Een swingfactor is de politiek. In 19 zijn er verkiezingen met als belangrijke inzet een grondwetswijziging over landonteigening zonder compensatie Beleggers vrezen dat Zuid-Afrika Zimbabwe achterna kan gaan als dit voorstel daadwerkelijk wordt aangenomen Wij denken dat het zo n vaart echter niet zal lopen en voorzien een herstel van de rand Zwakke groei en aanhoudend lopenderekeningtekort maken kwetsbaar De economische groei in Zuid-Afrika is zwak. In 17 groeide de economie met slechts 1,3%. Voor dit en voor komend jaar houden wij rekening met enige inhaalvraag. De bbpgroei zal daardoor uitkomen op een iets hogere maar nog altijd zeer matige 1,5%. De groei is vooral te danken aan de hogere gezins- en overheidsbestedingen. De toename van de investeringen is nihil. Ondanks de behoorlijk hoge bezettingsgraad kijken bedrijven liever de kat uit de boom. Ook de handel met het buitenland levert eerder een negatieve dan een positieve bijdrage, omdat de invoer harder stijgt dan de uitvoer. Tegen deze achtergrond is het waarschijnlijk dat het tekort op de lopende rekening verder zal oplopen van,5% van het BBP in 17. De toename zal echter bescheiden zijn, omdat de prijs van edelmetalen zoals goud, nog altijd een belangrijk uitvoerproduct van Zuid-Afrika, naar verwachting zal stijgen. Zuid-Afrika financiert de aanhoudende tekorten op de lopende rekening vooral met schuld. De buitenlandse schuld is het afgelopen decennium bijna verdubbeld naar 5% van het BBP in 17. De aflossings- en renteverplichtingen daarop bleven desondanks beperkt tot 3,5% van het BBP, vooral als gevolg van de lage rente. Maar een groot deel van de schuld is kortlopend. Mocht de rente internationaal stijgen, bijvoorbeeld door escalatie van het internationale handelsconflict of door de verkrappende monetaire koers van de Amerikaanse centrale bank, dan kunnen de schuldverplichtingen vlot oplopen. Hier staat tegenover dat de deviezenreserves groot genoeg zijn om tegen 5 maanden invoer te bekostigen en dat Zuid-Afrika beschikt over geavanceerde, diepe financiële markten. Het heeft een sterke binnenlandse investeerdersbasis met omvangrijke pensioenfondsen en banken. De bancaire sector heeft een omvang van 11% van het Economisch Bureau: Enabling smart decisions

2 Zuid-Afrika Watch Oud zeer drukt rand Augustus 1 BBP. Per saldo zijn de banken liquide, goed gekapitaliseerd en winstgevend. Bovendien is het aandeel non performing loans te overzien. Wisseling van de wacht voedt hoop op gezondere overheidsfinanciën Meer solide overheidsfinanciën kunnen ook bijdragen aan de financiële stabiliteit. De schuldverplichtingen vormen de sterkst stijgende component van de overheidsuitgaven. In de nasleep van de mondiale kredietcrisis zijn de belastinginkomsten gedaald en de overheidsuitgaven gestegen. Door deze combinatie is er sinds 7 sprake van aanzienlijke begrotingstekorten. In 17 bedroeg het tekort,% van het bbp. Gedurende deze periode verdubbelde de overheidsschuld naar 53%. Decennium van vertraging economische groei en aanhoudende tekorten op de lopende rekening % joj % bbp BBP-groei Lopenderekeningsaldo Een stabilisatie van de overheidsschuld is noodzakelijk om in de toekomst economische schokken op te kunnen vangen. Het aftreden van Jacob Zuma in februari dit jaar en de benoeming van Cyril Ramaphosa tot president vormt wat dat betreft positief nieuws. Met een herschikking van het kabinet wist de nieuwe president kredietbeoordelaars gerust te stellen. Hij herbenoemde de door Zuma ontslagen, maar alom gerespecteerde Nhlanhla Nene weer tot Minister van Financiën. Die kwam snel met maatregelen die een meer solide begroting beloven, zoals de verhoging van het btw-tarief met één procentpunt naar 15%. Het begrotingstekort zal dit jaar naar verwachting uitkomen op 3,%. Dit neemt niet weg dat er geen wonderen kunnen worden verwacht van Ramaphosa. Pas na de verkiezingen in 19 zal Ramaphosa meer vrijheid hebben om het beleid uit te stippelen. In de aanloop ervan dient de president rekening te houden met diverse facties van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC), die hij binnenboord moet houden. De gelederen op een lijn krijgen is van groot belang voor Ramaphosa, want het ANC heeft niet meer de almacht van voorheen. De partij wist de gemeenteverkiezingen in 1 met slechts een 5%-meerderheid te winnen. Een verdere versplintering, zoals bij het vertrek van Julius Malema met zijn links populistische Economic Freedom Fighters (EFF), kan het ANC zich niet veroorloven. Grote behoefte aan structurele hervormingen De eerste jaren na de afschaffing van Apartheid in 199 groeide de Zuid-Afrikaanse economie fors. Maar het afgelopen decennium stagneerde de economie als gevolg van

3 3 Zuid-Afrika Watch Oud zeer drukt rand Augustus 1 onsamenhangend beleid. Ook de naleving van bestaande wet- en regelgeving schoot vaak tekort. Het vertrouwen in de politiek werd geschaad door corruptieschandalen. Bij gebrek aan politiek vertrouwen vonden weinig hervormingen doorgang. Het sentiment bij gezinnen en bedrijven leed hieronder. Dit leidde tot een achterblijvende groei van de consumptie en de investeringen. De groei wordt verder gehinderd door de gebrekkige infrastructuur, zowel voor transport als voor energie, de criminaliteit, de HIVgezondheidsproblemen, en -van meer recente datum- de langdurige droogte en de lage grondstoffenprijzen. Inflatie aan bovenkant tot %-marge centrale bank Weinig ruimte voor verdere monetaire verruiming, want inflatie ligt aan bovenkant marge centrale bank % % joj Beleidsrente Inflatie De hoop is dat Ramaphosa na de verkiezingen het tempo van hervormingen weer zal opvoeren. Meer concurrentie en hervorming van productmarkten staat hoog op het verlangenlijstje. Nu worden bedrijven te weinig uitgedaagd om de productiviteit te verhogen en te innoveren. Dit geldt in het bijzonder voor staatsondernemingen. Hun diensten op het terrein van telecom, transport, watervoorziening en elektriciteit schieten vaak tekort. Door de regelmatige storingen in de dienstverlening belemmeren zij de economische ontwikkeling. Bovendien vormen zij met hun zwakke financiële huishouding een bedreiging voor de overheidsfinanciën. De overheid heeft garanties uitgeschreven op leningen van staatsbedrijven ter waarde van 1% van het BBP. De nieuwe president heeft een eerste aanzet tot reorganisatie gedaan door het topmanagement van South African Airways en energiemaatschappij Eskom te vervangen. Door het gebrek aan concurrentie kunnen bedrijven hogere prijzen verlangen dan anders het geval zou zijn. Het afgelopen decennium stond de inflatie met gemiddeld % aan de bovenkant van de door de centrale bank nagestreefde marge van 3 tot procent. Ook de inflatieverwachtingen lagen aan de bovenkant van deze marge. De centrale bank streeft ernaar dat zowel de inflatie als de verwachtingen daarover dalen richting,5%. In juni stond de inflatie op,% joj, maar gelet op de energieprijzen, de recente btw-verhoging en de recente daling van de rand is de kans groot dat de inflatie spoedig weer zal oplopen. Een verdere daling van de beleidsrente, die de centrale bank in maart met 5 basispunten verlaagde naar,5%, zit er dus voorlopig niet in.

4 Zuid-Afrika Watch Oud zeer drukt rand Augustus 1 Vrees voor herhaling Zimbabwe voorbarig Een laatste, zeer heikel thema, is landhervorming. Onder het Apartheidsregime zijn veel zwarte gemeenschappen hun land kwijtgeraakt. Alleen de kleine blanke minderheid kon grond bezitten. De overheid wil al jaren dat deze grond weer aan de oorspronkelijke eigenaren wordt teruggegeven. Maar dit blijkt lastig. De rechthebbenden zijn vaak moeilijk te traceren. Verder zorgen geschillen ervoor dat landhervorming erg traag verloopt. Sinds 199 is 1% van de landbouwgrond herverdeeld, slechts een derde van wat toen werd beoogd. Dit is een probleem, alleen al omdat zonder duidelijk afgebakende eigendomsrechten er weinig in de landbouw wordt geïnvesteerd en de groei van de productiviteit in deze sector achterblijft. Hoge groei arbeidskosten per eenheid product door zwakke stijging arbeidsproductiviteit % joj % joj Kosten per eenheid product Productiviteit per werknemer Om het tempo van landhervorming te versnellen, heeft het ANC onlangs gestemd om een wetsvoorstel in te dienen. De beoogde grondwetwijziging moet onteigening zonder schadevergoeding mogelijk maken. Momenteel is onteigening alleen toegestaan als het maatschappelijke belang ermee gediend is én er compensatie tegenover staat. De voorgestelde wetswijziging zou de landhervorming kunnen versnellen. Belangrijk bezwaar ertegen is echter dat het voorstel herinneringen aan Zimbabwe oproept, waar blanke boeren overgeleverd aan willekeur van hun boerderijen zijn verdreven. Veel van deze boerderijen raakten daarna in verval door onkunde van de nieuwe beheerders. De productiedaling die daarop volgde stortte het land in een economische crisis. De kans op herhaling maakt investeerders terughoudend. Ook bij President Donald Trump schoot de voorgenomen wetsaanpassing in het verkeerde keelgat. Zijn boze tweet erover voedde de vrees voor mogelijke handelsbeperkingen, Trumps favoriete drukmiddel. Onze inschatting is dat de grondwetwijziging het uiteindelijk niet zal halen. Gelet op de stabiele ratingoutlook lijken de kredietbeoordelaars S&P, Fitch en Moody s deze verwachting met ons te delen. Voor de aanpassing is een twee derde meerderheid vereist in het parlement. Zoals eerder opgemerkt slinkt de support voor het ANC, terwijl de meer gematigde oppositiepartij Democratische Alliantie (DA) juist meer kiezers trekt. Het is dus de vraag of het ANC bij de verkiezingen voldoende zetels haalt om de grondwet te wijzigen.

5 5 Zuid-Afrika Watch Oud zeer drukt rand Augustus 1 En mocht deze meerderheid er toch komen, dan zal de wetswijziging niet dezelfde uitwerking hebben als in Zimbabwe. Ten eerste omdat de rechtsinstituties in Zuid-Afrika veel beter zijn ontwikkeld. Ten tweede, omdat het bereik van de wetswijziging beperkt is. Ramaphosa verzekerde in een ingezonden brief in de Financial Times dat het wetsvoorstel vooral betrekking heeft op ongebruikt land, grond waar slechts mee wordt gespeculeerd en vervallen gebouwen. Vertrouwen buitenlandse investeerders wel geschaad Dit neemt niet weg dat het wetsvoorstel indruist tegen het voornemen van de regering om meer langlopende investeringen uit het buitenland aan te trekken. Het maakt investeerders kopschuw, temeer daar het volgt op eerdere wetsvoorstellen die hun vertrouwen aantastten, zoals de in 17 naar voren gebrachte wet die buitenlanders verbiedt landbouwgrond te kopen en alleen langlopende leasecontracten toestaat, of de plannen om de toegang tot internationale arbitrage bij geschillen te beperken. Rand staat dit jaar opnieuw onder druk Wisselkoers hoewel buitenlandse reserves toereikend zijn Afgemeten aan invoer in maanden rand versus Amerikaanse dollar Buitenlandse reserves Ook de plannen om de centrale bank te nationaliseren vielen verkeerd bij beleggers. De aandelen van de centrale bank zijn nu nog in particuliere handen, iets wat internationaal ongebruikelijk is. De maatregel zou Zuid-Afrika dus meer op een lijn brengen met de rest van de wereld. Maar het bericht is opgevat als een aanwijzing dat de regering de autonomie van de centrale bank inperkt en meer invloed wil krijgen over het monetaire beleid. Tegen deze achtergrond is de recente heftige wisselkoersreactie van de rand tijdens de Turkse crisis niet zozeer ingegeven door sterke overeenkomsten met Turkije. Ja, er is een tekort op de lopende rekening, de overheidsfinanciën zijn verslechterd en er zijn politieke strubbelingen die voor de nodige onzekerheid zorgen. Maar met de komst van president Cyril Ramaphosa zijn de economische vooruitzichten wel degelijk verbeterd. Daarnaast heeft Zuid-Afrika een gematigdere inflatie, ruimere buitenlandse reserves en een iets lagere buitenlandse schuld dan Turkije. Verder houden wij er rekening mee dat de Amerikaanse dollar op termijn aan kracht zal verliezen en dat de grondstoffenprijzen voorbij het dieptepunt zijn. Dat is positief voor Zuid-Afrika. Wij denken daarom dat de onrust onder beleggers zal wegebben en houden vast aan onze ramingen voor de rand van 1,5 versus de dollar eind 1 en van 1, eind 19.

6 Zuid-Afrika Watch Oud zeer drukt rand Augustus 1 Key forecasts for the economy of South Africa e 1e 19e GDP (% yoy) 1,3, 1,3 1,5 1,5 CPI inflation (% yoy),5, 5, 5,1 5, Budget balance (% GDP) -,3-3,9 -, -3,5-3,5 Government debt (% GDP) Current account (% GDP) -, -, -,5 -,5-3, Gross fixed investment (% GDP), 19,5 1,7 1, 19,1 Gross national savings (% GDP) 1, 1, 1,1 1, 1,5 USD/ZAR (eop) EUR/ZAR (eop) Economic growth, budget balance, current account balance for 1 and 19 are rounded figures Source: EIU, ABN AMRO Group Economics DISCLAIMER This document has been prepared by ABN AMRO. It is solely intended to provide financial and general information on economics.the information in this document is strictly proprietary and is being supplied to you solely for your information. It may not (in whole or in part) be reproduced, distributed or passed to a third party or used for any other purposes than stated above. This document is informative in nature and does not constitute an offer of securities to the public, nor a solicitation to make such an offer. No reliance may be placed for any purposes whatsoever on the information, opinions, forecasts and assumptions contained in the document or on its completeness, accuracy or fairness. No representation or warranty, express or implied, is given by or on behalf of ABN AMRO, or any of its directors, officers, agents, affiliates, group companies, or employees as to the accuracy or completeness of the information contained in this document and no liability is accepted for any loss, arising, directly or indirectly, from any use of such information. The views and opinions expressed herein may be subject to change at any given time and ABN AMRO is under no obligation to update the information contained in this document after the date thereof. Before investing in any product of ABN AMRO Bank N.V., you should obtain information on various financial and other risks and any possible restrictions that you and your investments activities may encounter under applicable laws and regulations. If, after reading thisdocument, you consider investing in a product, you are advised to discuss such an investment with your relationship manager or personal advisor and check whether the relevant product considering the risks involved- is appropriate within your investment activities. The value of your investments may fluctuate. Past performance is no guarantee for future returns. ABN AMRO reserves the right to make amendments to this material. Copyright 1 ABN AMRO Bank N.V. and affiliated companies ("ABN AMRO ).