fotogids landslakken van Nederland

Transcriptie

1 fotogids landslakken van Nederland Inspirerende literatuur voor Nederlandse landslakken 1

2 Inleiding In navolging en geïnspireerd door de fotogids zweefvliegen door André van Soolingen treft u hierbij het eerste deel van de fotogids landslakken aan. In Nederland komen niet zo veel soorten landslakken voor (ongeveer 125), maar voor het ongeoefende oog zijn sommige families en soorten lastig tot zeer moeilijk op naam te brengen. In België komen iets meer soorten voor en nog meer naar het zuiden zoals in Frankrijk zoals te voorspellen nog veel meer. Net zoals alle andere kleine dieren hebben de landslakken zich aangepast aan speciale habitats. Soms komen de soorten vlak bij elkaar voor maar leven wel in een gescheiden habitat en soms tref je in een habitat enkele tientallen soorten naast elkaar. De grote en middelgrote soorten zijn vaak niet zo moeilijk om op naam te brengen, maar die kleintjes..? Toch zijn die kleintjes met een goede loep (10 X) na enige oefening niet moeilijk om te determineren, oefening baart kunst! Altijd opletten of het huisje volwassen is. Meestal zijn onvolwassen huisjes doorzichtiger, kwetsbaarder en gekield en hebben minder windingen en geen verdikte mondrand of lamellen. Onvolwassen huisjes of slakjes zijn niet altijd te determineren. Bij slakken spreken we niet van nimf of larve, maar gewoon volwassen (adult) of jong (juveniel) of recent en fossiel. Voor een aantal soorten naaktslakken (soortcomplexen) maar ook voor een aantal families huisjesslakken is anatomisch onderzoek nodig om tot de juiste determinatie te komen. In deze gids wordt geen aandacht besteedt aan de anatomie. De veldkenmerken worden zo veel mogelijk met pijltjes aangegeven. De indeling in families volgt de Nederlandse naamlijst van weekdieren (Mollusca) van Nederland en België (R.H. de Bruyne et.al., 1994). De foto s zijn vaak van eigen maaksel maar regelmatig heb ik foto s van Internet gekopieerd. Als ik een bron kon vinden wordt deze genoemd. Tot zover. Tello Neckheim,

3 Rondmondhorens Pomatiasinae In Nederland komt één soort voor van deze familie en dan ook maar alleen in zuid-limburg. Deze slakken zijn middelgroot en hebben stevige huisjes en een afsluitplaatje (operculum), dat vast zit op het dier. Geruite rondmondhoren Pomatias elegans Stevige middelgrote schelp met duidelijk netvormige sculptuur. Komt alleen in zuid-limburg voor maar kan dan plaatselijk algemeen zijn. Leeft in losse kalkrijke grond en kruipt na regen massaal op de grond. h: tot 16 mm b: tot 11,5 mm Naaldslakken Aciculidae Dit zijn heel kleine slakjes en zoals de naam al zegt: naaldvormig. Ook deze slakjes hebben een (klein) afsluitplaatje. Deze slakjes leven in de bodem en strooisellaag en leven o.a. van slakkeneieren. Gegroefde naaldslak Acicula fusca Groefjes radiaal op de windingen, lichtbruine kleur, in strooisel, alleen in zuid-limburg. Zeer zeldzaam. h: 2,5 mm b: 0,9 mm Gladde naaldslak Platyla polita Gladde windingen, vaak witgekleurd, in strooisel, ook alleen in zuid-limburg. Zeer zeldzaam. h: 3 mm b: 1,2 mm 3

4 Muizeoortjes Pythiinae We beginnen met een arbitraire kwestie. Behoort deze familie tot de land- of tot de waterslakken, tot de brak- of zoutwater soorten? De drie soorten komen in ieder geval langs of op de kust voor, op kwelder of in Zeeland op droogvallende bodem onder stenen. De huisjes hebben een typische spitse top en een collumelaire lamel. Wit muizenoortje Auriculinella (Leucophytia) erosa Klein, wit, glanzend huisje. h: 7 mm b: 3,5 mm Het diertje heeft de oogjes op de kop niet op steeltjes. Leeft onder stenen langs de Nederlandse kust. Levend zeer zeldzaam. Vaker in aanspoelsel te vinden. lamel langs de spil (columella) van het huisje. Leeg huisje (nog niet geheel volwassen). 4

5 Meertandig muizeoortje Ovatella (Myosotella) denticulata Middelgroot huisje, lichtbruin, dof glanzend. h: 8 mm b: 4 mm Aan de beide zijden van de opening van het huisje zijn lamellen aanwezig. Leeft onder stenen in de getijde zone van de zee, niet op de kwelder. Zeer zeldzaam, is een enkele keer levend gevonden in NL, wel regelmatig in aanspoelsel (afsluitdijk). (Gewoon) Muizeoortje Ovatella (Myosotella) myosotis Middelgroot huisje, lichtbruin dof glanzend. h: 10 mm b: 5 mm Het huisje lijkt op de vorige soort maar heeft geen lamellen aan de buitenzijde van de opening van het huisje, wel aan binnenzijde. Plaatselijk algemeen op kwelders, lege huisjes zijn vaak te vinden in aanspoelsel langs dijken. 5

6 Dwergslakken - Carychiidae Dit zijn zeer kleine slakjes met een duidelijk wit uiterlijk, levend lijken ze een beetje ivoorachtig. Ze leven op vochtige natuurlijke plaatsen onder hout en in mos of gras. Ze kunnen massaal voorkomen. Ook deze soorten hebben geen ogen op steeltjes maar op de kop zelf en zijn er in het huisje lamellen aanwezig. Plompe dwergslak Carychium minimum Iets bolvormig huisje h: 1,8 mm b: 0,9 mm Op drassige plaatsen op de bodem of op planten. Algemeen op geschikte plaatsen. Slanke dwergslak Carychium tridentatum Iets langwerpiger huisje. h: 1,9 mm b: 0,85 mm Op vochtige plaatsen in de strooisellaag. Algemeen op geschikte plaatsen. 6

7 Barnsteenslakken Succineidae In Nederland en Europa leven vijf soorten waarvan in Nederland er een is uitgestorven. Een grote soort, twee middelgrote soorten en twee kleine soorten. De huisjes hebben een dunne schaal en de laatste winding is groot zonder een verdikte mondrand. Deze slakken leven vrijwel steeds in de omgeving van water en/of moeras of langs oevers. En vanaf nu hebben alle slakken ogen op steeltjes! Rode barnsteenslak - Catinella (Quickella) arenaria Deze kleine soort is niet meer aangetroffen in Nederland en komt o.a. verspreid voor in Scandinavië en in de Alpen. h: 5-8,5 mm b: 3,5 mm (geen afbeelding) Slanke barnsteenslak Oxyloma elegans Oxyloma spec. juveniel Kleurvariëteiten Oxyloma spec. Een relatief slank huisje, meestal donker tot zwart gekleurd waarvan het dier vaak vlekken heeft en donker of licht gekleurd kan zijn. Vaak op de bodem of op oever/moerasplanten na regen. Ook vlak bij brak water. h: 6 15 mm b: 3,5 8 mm. Algemeen op geschikte plaatsen. Tweeling-barnsteenslak Oxyloma sarsii Deze soort is niet te onderscheiden van de bovenste soort zonder anatomisch onderzoek. Waarschijnlijk een stuk zeldzamer dan O. elegans. 7

8 Gewone barnsteenslak Succinea putris Dit is de grootste Barnsteenslak en de kleur heeft ook iets weg van barnsteen. Deze soort heeft een veel bredere laatste winding en komt vaker voor op oeverplanten zoals Riet of Gele lis dan Oxyloma. Het dier is vrijwel altijd lichtgekleurd waardoor men de donkere oogzenuw goed kunt zien. Het huisje is bijna altijd doorschijnend. h: max. 23 mm b: max. 13 mm. Algemeen voorkomend langs oevers en in moerassen of natte bossen, zeldzaam op drogere plaatsen. In winterslaap Langwerpige barnsteenslak Succinella oblonga Een kleine soort, maar in de uiterwaarden van de grote rivieren komen grote exemplaren voor. Deze soort heeft vaak aanslag op het huisje zodat hij moeilijk waar te nemen is. Deze soort komt voor op vochtige tot droge plaatsen voor zoals op een noord helling in het duin. h: 6 9 mm b: 3,5 4,8 mm. 8

9 Agaathorens Cochlicopidae In Nederland drie en in België vier soorten (in Duitsland 5), maar er zijn ook malacologen, die er maar twee onderscheiden in NL. Het zijn algemene slakjes te vinden in natuurlijke en antropogene biotopen. De huisjes zijn glad en hooggewonden met vrij bolle omgangen en kunnen op agaat lijken qua kleur. Ze zijn familie van de zeer grote Agaatslakken uit Afrika. Determinatie kan plaats vinden via het meten van de breedte (b:). Glanzende agaathoren - Cochlicopa lubrica Leeft in vochtige tot natte biotopen in de strooisellaag en onder hout of steen. h: 6 mm maar variabel b: gemiddeld 2,6 mm Jonge slak Slanke agaathoren Cochlicopa lubricella Deze soort leeft in drogere biotopen zoals in het open duin en is smaller en vaak iets kleiner en minder glanzend dan C. lubrica. h: 5 mm maar variabel b: gemiddeld 2,1 mm. Middelste agaathoren Cochlicopa repentina Deze soort neemt een tussenpositie in en komt in zowel drogere als vochtige biotopen voor. Lijkt vrijwel hetzelfde als bovenstaande soorten. h: 6 mm maar variabel b: gemiddeld 2,4 mm. 9

10 Korfslakken Vertiginidae Er zijn negen soorten Korfslakken in Nederland onderverdeeld in drie families. Het zijn allen kleine tot piepkleine slakjes. Ze leven in verschillende habitats maar vrijwel altijd laag bij de grond en op vochtige tot natte plaatsen. Soms zie je er maar een en soms 10-tallen bij elkaar. Columella aspera Ruwe korfslak Columella edentula Tandloze korfslak Truncatellina cylindrica Cylindrische korfslak Vertigo antivertigo - Dikke korfslak Vertigo moulinsiana Zegge-korfslak Vertigo pusilla Kleine korfslak Vertigo pygmaea Dwerg-korfslak Vertigo substriata Gestreepte korfslak Vertigo angustior Nauwe korfslak Ruwe korfslak - Columella aspera De ruwe korfslak heeft geen lamellen in de opening van het huisje en is korter dan de Tandloze korfslak. Ook is de kleur vaak wat groener of grijzer dan zijn neefje. Het oppervlak bestaat uit fijne maar duidelijke radiale strepen. Dit slakje kun je ook in een naaldbos aantreffen (zure omgeving). h: tot 2,5 mm. b: 1,3 1,4 mm. Tandloze korfslak Columella edentula Dit slakje houdt van kalkrijke natte plaatsen zoals Zegge vegetatie in moeras. Zeldzaam, maar in Limburg algemener. Geen lamellen in de opening van het huisje. Geen duidelijke groeilijnen, dof glanzend, bruin gekleurd (levend) en langer dan de Ruwe. h: tot 3 mm. b: 1,3 1,4 mm. 10

11 Cylindrische korfslak - Truncatellina cylindrica Dit piepkleine slakje is heel zeldzaam in NL. Het cylindrisch gevormde huisje heeft duidelijke ribben zonder lamellen in de opening. In Europa komen nog vijf andere soorten voor, die net zo klein zijn. Het slakje leeft op kalkrijke plaatsen en die kunnen opvallend droog zijn. Is op een paar plaatsen in Zeeland, zuid-limburg en langs de grote rivieren gevonden. h: 1,5 1,9 mm. b: 0,8 0,9 mm. Het levende slakje, is nauwelijks met het blote oog waar te nemen, alleen voor de geoefende waarnemer is het mogelijk een slakje te vinden. Deze foto is gemaakt door Stefan Haller en komt uit Zwitserland. De bovenste foto s komen van BioLib.cz. 11

12 Vertigo specs. Vertigo s hebben eivormige huisjes met meerdere lamellen in de opening van het huisje. De slakjes zijn ook heel klein en het huisje relatief groot. De huisjes kunnen rechts of linksgewonden zijn. De meeste soorten hebben een redelijk specifieke voorkeur voor een bepaalde habitat. In Europa komen meerdere soorten voor, vooral in het noorden van Europa. In NL 6 soorten. In Noord Amerika komen nog meer soorten voor. Dikke korfslak - Vertigo antivertigo Deze soort is rechtsgewonden en houdt van een natte biotoop, het is een echte bewoner van slootkanten en moerassen. Het is een relatief donkerbruin gekleurd en bol huisje. In NL is deze soort redelijk algemeen, maar als je de soort vind is de vindplaats vrijwel altijd bijzonder. Vaak zes lamellen in de opening, twee pariëtale (zie pijltjes). h: 1,7 2,2 mm. b: 1,2 1,4 mm. Zegge-korfslak - Vertigo moulinsiana h: 2,4 2,8 mm. b: 1,5 1,7 mm. Deze spraakmakende soort was lange tijd alleen bekend uit zuid- Limburg en nu op tientallen vindplaatsen plaatselijk algemeen in NL. Rechtsgewonden, bruingekleurd en relatief grote opening van huisje. Vrijwel alleen op Zegge soorten. Moeras of waterkanten. Er is één pariëtale lamel aanwezig. 12

13 Dwerg-korfslak Vertigo pygmaea Dit is de meest algemene soort en leeft in verschillende soorten habitats. Het huisje kan variabel zijn maar de kenmerken van de lamellen blijven bestaan. Rechtsgewonden en bruingekleurd. Iets slanker dan bovengenoemde soorten en ook op verstoorde plaatsen. h: 2,4 2,8 mm. b: 1,5 1,7 mm. Gestreepte korfslak Vertigo substriata Deze korfslak is van de NL soorten de kleinste. Bovendien is deze soort heel duidelijk gestreept. Deze korfslak is te vinden in oudere bossen in de strooisellaag, ook in een wat zuurdere habitat. De kleur is wat lichterbruin dan de andere soorten. Komt verspreid voor over heel NL. h: 1,5 2,0 mm. b: 1,0 1,2 mm. In Beukenbos onder valhout 13

14 Kleine korfslak Vertigo pusilla Dit is een van de twee linksgewonden korfslakken. Deze korfslak is matglanzend en vaak bruingeel gekleurd met twee duidelijke palatale lamellen. Niet algemeen in NL, wel in de kalkrijke duinen in de strooisellaag van bos en bosjes, na regen ook op boomstammen. h: 1,9 2,1 mm. b: 1,1 1,2 mm. Nauwe korfslak Vertigo angustior h: 1,6 1,9 mm. b: 0,8 1,0 mm. Linksgewonden en kleiner dan V. pusilla. Eén palatale lamel, die vanuit callus ontspringt. Op de middelste winding duidelijk gestreept. Vaak dof en grijs gekleurd. Kruipend op valhout na regen in duinbos met Ratelpopulier. Zeldzaam in NL, vooral langs de kust in de duinen op vochtige kalkrijke plaatsen met strooisel. Deze soort plus Vertigo moulinsiana vallen onder de habitatrichtlijn (= Europese natuurbescherming). 14

15 Ter vergelijking van alle in NL voorkomende Vertigo s zijn hier twee overzichten: Hiernaast is een kopie uit de Landslakken van Nederland (Gittenberger et. al., 1984) maar de tekeningen komen uit Adam, Deze compilatie komt van een Spaanse website 1 = V. antivertigo 2 = V moulinsiana 3 = V. pygmaea 4 = V. substriata 5 = V. angustior 6 = V. pusilla 15

16 Wordt vervolgd! Tello Neckheim,