Vlaamse Imkersbond. Carnica Congres Bijenvolken verplaatsen. Maandblad van de. 102de jaargang nr. 10 December 2016

Transcriptie

1 Kantoor van afgifte: Gent X Koninklijke Vlaamse Imkersbond 102de jaargang nr. 10 December 2016 Maandblad van de Vlaamse Imkersbond verschijnt maandelijks, behalve in februari en augustus v.u. Vlaamse Imkersbond, Wautersdreef 21, 9090 Melle Carnica Congres Bijenvolken verplaatsen

2 Colofon Hoofdredactie, Artikels & Aankondigingen Dirk Desmadryl Westouterstraat 84, 8970 Poperinge Tel Redactieteam Koen Beeuwsaert, Hugo Bes, Jef Beuckelaers, Marcel Cuylaerts, Chris Dauw, Dirk de Graaf, Ghislain De Roeck, Dirk Desmadryl, Roger De Vos, Maurice De Waele, Freddy Franck, Ghislain Louis, Albert Vandijck Hoofdbestuur - Voorzitter: Chris Dauw, Wautersdreef 21, 9090 Melle, tel , cna.dauw@gmail.com - Secretaris: Hugo Bes, Meidoornstraat 27, 2260 Westerlo, tel , hugo.bes@telenet.be - Communicatieverantwoordelijke: Hendrik Trappeniers, Rosbergstraat 13, 3078 Everberg, tel , hendrik.trappeniers@gmail.com - Penningmeester beheerder ledenbestand: Leo Hoefkens, IJzerenweg 11A 2221 Booischot, Tel of konvib-penningmeester@proximus.be Provinciale Besturen Antwerpen - Voorzitter: Julien Dedapper, Oostbergen 1, 2460 Kasterlee, tel , juliendedapper@telenet.be - Secretaris: Karel Volkaerts, Bartstraat 27, 2560 Kessel, tel , avib@skynet.be Vlaams-Brabants Verbond van Imkersverenigingen - Voorzitter: Jos Vonckx, Spordel 9, 3270 Scherpenheuvel, tel Secretaris: Hendrik Trappeniers, Rosbergstraat 13, 3078 Everberg tel./fax hendrik.trappeniers@gmail.com Limburg - Voorzitter: Ghislain Louis, Kleistraat 20, 3730 Hoeselt, tel , ghislain.louis@telenet.be - Secretaris: Cyril Rubens, Dorpsstraat 53, 3545 Halen, cyril.rubens@skynet.be Oost-Vlaanderen - Voorzitter: Chris Dauw, Wautersdreef 21, 9090 Melle, tel , cna.dauw@gmail.com - Secretaris: Maurice De Waele, Krekelberg 16, 9860 Balegem, tel , mauricedewaele@yahoo.com West-Vlaanderen - Voorzitter: Frans Declercq, Bottenhoek 18, 8540 Deerlijk, tel , krokus1@skynet.be - Secretaris: Ingrid Behaeghe, Koornzakstraat 17, 8760 Meulebeke, tel , fax , ingrid.behaeghe3@yucom.be VERZEKERING Ingeval van een ongelukje met de bijen: Verwittig zonder verwijl de KonVIB om aangifte te doen bij de verzekering. Dit kan telefonisch of schriftelijk via of brief. U wordt dan verder geholpen met uw aangifte. Contactgegevens: Gilbert Walraet, St.-Martinusstraat 51, 9790 Wortegem-Petegem tel , walraet.neyt@skynet.be Abonnementendienst en betalingen Voor info kunt u mailen naar konvib-penningmeester@proximus.be Vermeld a.u.b. steeds uw lidnummer. Een abonnement kost: - 30 euro voor Belgische abonnees; - 35 euro voor Nederlandse abonnees; - 35 euro voor andere EG-abonnees. Betalen kan via rekening IBAN BE en BIC KREDBEBB. Woont u niet in de EG, mail dan naar konvib-penningmeester@proximus.be Informatiecentrum voor de Bijenteelt Voor adviezen m.b.t. de bijenteelt, organisatorische bijstand en tentoonstellingen: Krijgslaan 281, S33, 9000 Gent. Tel , fax , dirk.degraaf@ugent.be. Schriftelijke contacten verdienen de voorkeur. Verschijnt in: Januari, maart, april, mei, juni, juli, september, oktober, november, december. Afspraak: Het kopiëren van teksten en foto s uit dit nummer mag mits het schriftelijke akkoord van de auteurs die overigens de verantwoordelijkheid dragen voor de inhoud van hun bijdrage, net als de adverteerders. De redactie deelt niet noodzakelijk de mening van de auteurs en houdt zich het recht voor bijdragen in te korten of te herschrijven en te plaatsen op de website van de KonVIB. We hebben geprobeerd contact op te nemen met alle rechthebbenden van de foto s en illustraties die we in het Maandblad KonVIB gebruikten. Hebt u een foto of illustratie gezien en hebben we u niet vermeld? Laat het weten aan de redactie.

3 Inhoud Fantasia Foto: Daniël Verdievel Redactioneel Bij dit nummer vind je een enquête om te peilen naar de interesse en het leesgedrag van de imkers. We zijn op zoek naar de impact van ons maandblad. Wat wordt er gelezen, en wat wordt er niet gelezen?de redactie wil immers een maandblad maken dat zo dicht mogelijk aansluit bij de leefwereld van de imkers. Die zal wel zeer uiteenlopend zijn, en dat is maar goed ook, anders zou het nogal eentonig en weinig verrijkend zijn. We vragen dan ook om de vragenlijst zo waarheidsgetrouw mogelijk in te vullen en de antwoorden ons terug te bezorgen via de website van de KonVIB (bij voorkeur) of via de post. Veel tijd neemt het niet in beslag, slechts enkele minuutjes, we hebben het daarom ook zo overzichtelijk en eenvoudig mogelijk gehouden. Aarzel niet en stuur het meteen door. Hoe meer imkers deelnemen, hoe relevanter de enquête is en hoe meer we een juiste kijk krijgen op wat de imkers interesseert of helemaal niet interesseert. Graag nog een suggestie voor de besturen van de locale verenigingen: het zou een steuntje zijn om bij de leden aan te dringen om deel te nemen aan het onderzoek en het formulier niet achteloos naast zich neer te leggen; het maandblad is er immers voor imkers en door imkers. Om iedereen gerust te stellen: de enquête is volledig naamloos. Met dit nummer sluiten we nog maar eens een jaar af. Tijd om een eindbalans op te maken. We kunnen het niet ontkennen: 2016 was op het wereldtoneel niet zo bijster sprankelend. Veel lichtgevende kometen verschenen er niet aan de hemel. Uitzichtloze oorlogen, stromen vluchtelingen, hongersnood, aanslagen, natuurrampen, crisis, Niets om echt euforisch te worden. En het bijenjaar, was dat ook allemaal kommer en kwel? Het zal voor elk wat wils geweest zijn. En over de eindeloze soap van varroa en spirituele bestrijdingsstrategieën zullen we maar wijselijk zwijgen. Toch wensen we jullie vredevolle eindejaarsfeesten en een kommerloos nieuw jaar! Dirk Desmadryl, hoofdredacteur 04 ACTUEEL 05 PRAKTIJK Maandpraatje 12 Verplaatsen van bijenkasten 07 IMKEREN VANUIT EEN ANDER PERSPECTIEF Het leven is als een stroom van natuurlijke veranderingen 10 BIJENGEZONDHEID Quid ramen van dode volken? 14 BIJENWETENSCHAPPEN Soorten en rassen van de bij deel 4: Carnica 17 CONGRES 22ste Vlaams Imkerscongres Leuven 1 oktober IMKER-EN-TECHNIEK Kast-, raam- en materiaalontsmetting 21 JEUGDPAGINA 22 BIJENWEIDE/DRACHTPLANTEN Winterakoniet 25 Bestelling bijenweidemengsels 22 BUITENGEWOON Recepten 23 Kwis-spel Verenigingsleven 27 Kwis-spel 11: Type-antwoorden 28 Verslag AV Oost-Vlaanderen 29 Index 2016 Maart 2017: We ontvangen uw bijdragen voor het maartnummer graag vóór 10 januari a.s. Gelieve uw teksten op te sturen in WORD, zonder speciale opmaak (platte tekst), en foto s en tekeningen als bijlage toe te voegen in voldoende hoge resolutie. Aankondigingen, mededelingen en verslagen dienen kort en beknopt te zijn. Bezoek ook de internetsites:

4 Ghislain De Roeck Actueel Bijenvolken die varroa overleven Wat hebben Fernando de Noronha, Gotland, Avignon en Arnot Forest gemeen? Je raadde het natuurlijk meteen bij het lezen van de titel: het zijn enkele regio s waar bijenvolken leven die bestand zijn tegen de varroamijt. In Natural Varroa mite-surviving Apis mellifera honeybee populations resumeert Barbara Locke van de Swedish University of Agricultural Sciences in Zweden de kennis over de volken die een natuurlijk weerstand bezitten en legt ze uit wat ze voor de imkerij kunnen betekenen. Ze beschrijft bovendien uitgebreid de eigenheden van de verschillende volken die er leven en de mechanismen van hun varroaresistentie. Een hebbeding voor de liefhebbers. De wetenschapster wijst er echter ook op dat er dringend behoefte is aan een gedegen oplossing voor de dreiging van de varroamijt die de levensvatbaarheid van de bijenvolken en de ecosysteemdiensten die ze leveren in het gedrang brengt. Locke toont ook aan hoe sterk de invloed is die imkers uitoefenen op de ontwikkeling van infecties bij hun volken. Ze suggereert wat onverwacht dat een duurzame verbetering van de bijengezondheid zal moeten komen van betere managementpraktijken. De studie is Open access, je kunt ze hier downloaden: goo.gl/l3yfht. DWV overgedragen tijdens bevruchting! DWV, afkorting van het Engelse deformed wing virus (virus van de vervormde vleugels), draagt in aanzienlijke mate bij tot het verlies van bijenvolken. Onderzoekers noemen ook koninginnenfalen, een verzamelwoord voor moerwissels die slecht eindigen, als oorzaak van de verliezen. In dit onderzoek gingen de Deense wetenschapper Almiri en collega s na of seksuele overdracht tijdens de meervoudige paring een mogelijke besmettingsroute kan zijn voor virussen. In een streek waar DWV veel voorkwam, kooiden ze dertig koninginnen bij hun terugkomst van de bevruchtingsvlucht. Ze verwijderden het bevruchtingsteken van de laatste dar, zo het nog aanwezig was. Drie van de onderzochte tekens waren zwaar besmet met DWV. Nadat de koninginnen begonnen waren met leggen, bleek uit een virale kwantificering dat zeven van hen in al hun weefsels zwaar besmet waren met DWV, inclusief de eitjes in hun spermatheek. Een groep koninginnen met ingeleide eileg en een groep koninginnen bevrucht in een geïsoleerd gebied door weinig besmette darren dienden als controle. Geen van deze koninginnen geraakten zwaar besmet. Hieruit leidden de onderzoekers af dat besmette darren in staat zijn paringen te voleindigen en hierbij het virus via hun sperma overbrengen, wat vervolgens aanleiding geven tot besmetting. Virusoverdracht naar koninginnen tijdens de paring kan dus vrij algemeen voorkomen en op die manier aanzienlijk bijdragen tot koninginnenfalen. (Zie: Deformed wing virus can be transmitted during natural mating in honey bees and infect the queens). Mierenzuurverdeler voor kleine kastjes Voorlopig wellicht niet te vinden op de websites van onze verkopers, wel beschikbaar bij Ickowicz in Frankrijk (zie: goo.gl/pmwxlr), dus toch maar even vermelden want heel erg praktisch voor kleine kastjes, genre miniplus. De diameter bedraagt 12 cm. Het toestelletje werkt met een spons waarin je tot 30 ml mierenzuur kunt aanbrengen. Het komt best in een leeg compartiment, een tweetal cm boven de kaders. Uit de wereld van wilde bijen Tijdens de laatste vergadering van de Nationale Werkgroep over Bijen en andere Bestuivers werd het project Sapoll voorgesteld (van Samenwerken voor pollinators, een opportunistische vertaling van Sauvons les abeilles). Het betreft een samenwerkingsplan te voordele van de wilde bestuivers in de zone Noord-Frankrijk-Wallonië en Vlaanderen. Het actieplan loopt over een periode van 4 jaar, van maart 2016 tot april 2020 en wordt gedragen door o.a. de universiteiten van Bergen en Rijsel, Natuurpunt en het France Conservatoire d Espaces naturelles. Deze partners kunnen rekenen op een steun van bijna 2,5 miljoen euro, afkomstig van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Ze willen de achteruitgang van wilde bijen stoppen door het groot publiek te sensibiliseren en waarnemingsnetwerken te mobiliseren via de wetenschappelijke opvolging van de belangrijke bestuivers. 4 Vlaamse Imkerbond December 2016

5 Praktijk Maandpraatje DECEMBER 2016 Wilfried Demeester Dit is dan mijn laatste bijdrage. Ik dank Dirk Desmadryl voor de aangename samenwerking. Ook mijn vriend, Gerard Bundervoet, voor het typewerk en het versturen van de teksten naar de redactie. Ik hoop dat onze lezers in mijn bijdragen nuttige elementen hebben gevonden voor hun imkerij. Varroabestrijding Wanneer langs natuurlijke weg, in mei of juni, veel mijten vallen op de lade, dan is het best om zo vlug mogelijk na het slingeren een bestrijding toe te passen met mierenzuur of oxaalzuur. Om te behandelen met oxaalzuur gaan we als volgt tewerk: Gedurende 18 à 20 dagen sluiten we de moer op in een ruime arrestkooi van 15 x 15 x 2 cm. Na 18 à 20 dagen kan de moer worden vrijgelaten. Maar controleer dan toch maar of er geen moercellen zijn opgetrokken. Na 21 dagen is er geen gesloten broed meer en kunnen we oxaalzuur verdampen met een mijtendoding van ruim 95%. Varroxverdamper Een andere methode is deze die ik aanraadde bij een imker met vier volken waar in mei een zeer grote mijtenval werd vastgesteld. Eerste week van juli: broedbeperking wegnemen. 10 juli: alle moeren uitnemen. Met de beste moer wordt een varroavrije aflegger gemaakt met bijen uit de honingkamers, de drie andere moeren hebben onvoldoende kwaliteit getoond en worden gedood. Deze aflegger wordt naar een andere locatie gebracht op minstens 2 km. 11 juli: slingeren, hierbij minstens twee volle ramen voer overlaten. 20 juli: redcellen breken, darrenbroed vernietigen, nieuwe bevruchte moeren invoeren in kooitje in grote arrestkooi. 31 juli: is alle broed van de oude moeren uitgelopen en zitten alle mijten op de bijen. 26 of 27 juli worden de moeren vrijgelaten na controle op moercellen, die dan eventueel worden vernietigd. De nieuwe moeren beginnen hun leg op 28 juli. Hun broed is ten vroegste gesloten op 6 augustus. Tussen 31 juli en 6 augustus zitten alle mijten op de bijen en wordt er behandeld, met een mijtendoding van 95 tot 99%. Najaarsbehandeling Eind december of de eerste week van januari behandel ik al mijn volken met oxaalzuurgas. Ik gebruik hiervoor de varroxverdamper op een volstrekt veilige manier. Hebben we in november of december enkele dagen met vorst, dan kan deze behandeling vroeger gebeuren; maar vroeg vriesweer hebben we de laatste jaren niet gekregen. Bij de behandeling wordt het vlieggat afgesloten, de varroalade wordt geplaatst en aan de achterzijde afgedicht met een natte dweil. De varroxverdamper wordt aangesloten aan een goed geladen batterij van 12 volt (autobatterij). Bij een volk op twee kamers verdampen wij 2 gram oxaalzuurdihydraat, voor 1 kamer 1 gram (1 of 2 maatjes). Het oxaalzuur wordt in het pannetje van de varroxverdamper gebracht, waarna het toestel op de lade wordt geschoven. Om verschroeien van de lade te voorkomen, leg ik onder het toestel een metalen plaatje. Na 2,5 minuten verhitten wordt de batterijspanning afgekoppeld. Hierna nog 2,5 minuten laten uitdampen, waarna het toestel wordt uitgenomen, afgekoeld en klaargemaakt voor de volgende kast. Na 15 minuten mag de afstopping van de kast worden weggenomen. Na 3 à 5 dagen de varroaval controleren en indien er meer dan 10 mijten gevallen zijn, de behandeling na 8 à 10 dagen herhalen. Winteroverwegingen Kleuren van de kasten Mijn kasten worden geverfd met verfresten. Maar de voorzijde schilder ik steeds met wit, geel, blauw of groen. Bijen zien het onderscheid tussen wit, geel, blauw en groen; alle andere kleuren zien zij als zwart. Bij de opstelling van de kasten, kan December 2016 Vlaamse Imkerbond 5

6 hiermee rekening gehouden worden om vervliegen te beperken. Ontsmetten van de lege kamers en ramen Doe ik altijd met een gasbrander, na reinigen. Let hierbij op dat het hout niet mag verschroeien. De temperatuur mag niet te veel oplopen om de isolatie in de wanden niet te beschadigen. Overwinteren in zesramer of gewone broedkamer Mijn afleggers overwinteren altijd in een goed geïsoleerde broedkamer op 12 ramen. Overwinteren in een zesramer doe ik niet meer omdat de vochtigheidsgraad in de zesramer te veel oploopt, wat nadelig is voor de bijen. Bijenhal of vrije opstelling Bij mij staan de meeste kasten in een bijenhal, op ± 20 cm boven de grond. Ook heb ik enkele afleggers die gewoon buiten staan, 20 cm boven de grond en afgedekt met metalen platen. Je kunt de kasten zo opstellen dat mieren niet naar boven kunnen naar de kasten. Leeftijd van koninginnen De meeste moeren vervang ik na één jaar. Echte topmoeren mogen drie jaar blijven. Het derde jaar worden ze altijd vervangen. Bij oudere moeren kan er al eens een stille moerwissel optreden in hun derde levensjaar. De voorzijde van mijn kasten wordt gekleurd met geel, blauw, wit of groen. Kennis bijschaven Evolutie in de imkerij Zoals alles in de maatschappij evolueert ook de imkerij zeer snel. De bekwame imker zal dan ook zijn bedrijfsmethode regelmatig moeten aanpassen aan nieuwe wendingen. Begeleiding beginnende imkers Naast lessen volgen, boeken en tijdschriften lezen, raad ik de beginneling aan om een ervaren imker te zoeken voor begeleiding gedurende de eerste 3 à 4 jaar van het bijenhouden. Vooral de praktische begeleiding is zeer belangrijk. Verenigingsleven Persoonlijk vind ik een vergadering met gastspreker altijd nuttig wanneer ik iets kan bijleren voor mijn werk aan de bijen. Krijg ik daarna nog een tekst over het behandelde onderwerp, dan is de bijeenkomst nog meer nuttig. Vooral de keuze van het onderwerp van de gastspreker is voor vele leden zeer belangrijk. Besturen van afdelingen zou ik adviseren om de aanwezigen gelegenheid te geven om allerlei vragen te stellen, om zo hun problemen kenbaar te maken. Wetenschappers Met de raadgevingen van wetenschappers houd ik bij mijn bedrijfsmethode altijd rekening. Door hun opleiding en labouitrusting hebben zij middelen die wij niet hebben. Hun adviezen zijn altijd waardevol voor de imkerij. Tot slot Ik hoop dat je met mijn bijdragen iets hebt bijgeleerd. Voor inlichtingen kun je mij na 18 uur altijd bellen op Nog de beste wensen voor 2017 met veel geluk en een goede gezondheid, en een prachtig bijenjaar. Wilfried 6 Vlaamse Imkerbond December 2016

7 Imkeren vanuit een ander perspectief HET LEVEN IS EEN STROOM VAN NATUURLIJKE VERANDERINGEN, BEVECHT ZE NIET, DAT VEROORZAAKT SLECHTS PIJN, LAAT DE WERKELIJKHEID DE WERKELIJKHEID ZIJN Lao Tse Niek Van Durme Beste lezer, voor de laatste maal van dit jaar pen ik voor jullie dit stukje, imkeren vanuit een ander perspectief, neer. Ik moet zeggen dat het voor mij niet altijd evident was om op tijd mijn stukje klaar te krijgen (nogmaals sorry Dirk!) en het schrijven in de toekomst me soms moeilijk viel. Maar blij verrast was ik met jullie vele reacties, vragen, bezoeken en leuke babbels! Ik neem met weemoed afscheid van dit schrijven tot jullie, maar wie weet? December Het is nu de tijd van het jaar dat ik jullie een gelukkig en gezond 2017 moet toewensen. Maar ik doe het graag anders; ik wens jullie allen veel licht toe in 2017, licht om je aan te warmen, licht om alle kleurtjes rondom je te zien en een lichtje vanuit jullie hart! Dit wens ik jullie allen toe! Ha, december. Donkere maand volgens mijn Druivelaarkalender, waarin de dagen tussen 1 en 21 december nog 19 minuten verkorten, maar waarin tussen 21 en 31 december de dagen al 5 minuten langer worden! Midwinter zonnewende, kortste dag op 21 december! Ook de maand van feesten, Sint-Elooi voorop die pleitte voor bescheidenheid. 6 december, Sinterklaasfeest, de roede van Pieterman die vroeger het symbool was voor vruchtbaarheid en waarmee vloeren, muren en bomen beslagen werden om dit te bewerkstelligen. Meestal wordt Sinterklaas in deze tijden voorbijgestoken door de Kerstman. Ik zie het al gebeuren, Sinterklaas in sommige winkelketens tussen de kerstballen, gezeten op een rendierslee. Hohoho! Ook maand van de advent, vier weken verwachtingsvol uitkijken naar kerstavond, een adventskrans ineenknutselen met sparrengroen, rood lint en kaarsen. Veel kaarsjes, onze lichtpuntjes in deze donkere dagen, die warmte en hoop uitstralen. Een feest van vrede, verwachting en hoop aan alle mensen van goede wil? Het jaareinde zwaaien we dan uit met een nog groter feest, rijkgedekte tafels, vuurwerk, klapzoenen en beste wensen en een gezond Ons buikje rond en met een oververzadigd gevoel zakken we dan onderuit in de zetel, kijkend naar onze flatscreen waarop we alle oorlogen, aanslagen, politieke impasses, vluchtelingen en wereldse miserie nog eens op een drafje zien passeren. Ik hoop echt dat het volgend jaar wat meer over de bloemetjes, de vogels en de bijen gaat! En dat wij allen samen de courage hebben om van onze wereld weer iets moois te maken. Isolatie December, ook de maand waarin ik met mijn stethoscoop de kasten Kasten in high density polystyreen. (Foto Hugo Maes) in high density polystyreen (isomo in de volksmond) beluister om de volken hun hartslag te horen. Want we hebben ze overgebracht van houten simplexkasten naar deze (ik blijf het een moeilijk woord vinden) polystyreenkasten. Wij zetten immers op koude dagen de verwarming toch ook wat hoger? We isoleren (al dan niet gesubsidieerd) ons huis, dak en dergelijke meer en plakken tochtstrips, waarom dan ook niet voor onze bijen dit doen? Immers waren vroeger de korven en eerste bijenkasten veel beter geïsoleerd en dus ook soms niet te tillen. Gelukkig zijn er in ons blad voldoende beschrijvingen en praktische tips terug te vinden over hoe je met wat huisvlijt het allemaal zelf kan maken. Je had het December 2016 Vlaamse Imkerbond 7

8 eigenlijk al moeten doen, maar in deze donkere dagen is er vast wel tijd om tegen volgend voorjaar je bijen een thuis te geven die een fantastische ECP-waarde heeft. Wat te doen? Terwijl je bezig bent, kan je de kast aanpassen om wat dichter bij het natuurlijk imkeren te komen. Allereerst zorg je ervoor dat je de varroabodem volledig afsluit met een plank. Dit zorgt ervoor dat de bijen overal aan kunnen en dus alles wat hen niet zint buiten kunnen poetsen. Ook de afstandhouders waar je ramen in hangen demonteer je en draai je met de gladde kant naar boven. Dit zal ervoor zorgen dat we ons volk kunnen bekijken zoals we door een boek bladeren. Je raampjes, ongeacht de maat, simplex, dadant-blatt, voorzie je van extra blokjes zodat de tussenafstand van de ramen onderling maar 32 mm meer is. Of één bij breed. De waswafel die je inbrengt heeft een celmaat van 4.9 mm (gangbaar is 5.4 mm). Je moet dus even op zoek naar een waswafeltoestel van die maat. Want ook een gesloten bijenwascyclus is bij het natuurlijk imkeren heel belangrijk! Denk immers eens terug aan deze zomer met de gecontamineerde was die hagelschot opleverde. Deze kleinere celmaat zal ervoor zorgen dat de bijen in hun ramen Ga voor standbevruchting. (Foto Hugo Maes) met broed de varroa horen en ruiken. Ze zullen deze cellen dan zelfs openen en desnoods helemaal leeghalen. Weg varroa. Snij ook geen darrenraat! Deze zorgt immers voor de natuurlijke bescherming van het nest tegen allerlei predatoren, én voor een grotere genetische diversiteit. Ga voor standbevruchting en je zult merken dat je tot een ander type bij komt die lokaal aangepast is. En meer dan waarschijnlijk wat kleiner en zwarter zal zijn. Als je eraan denkt in het eerste jaar reeds van deze kast honing te slingeren zal ik je moeten ontgoochelen. De bijen zullen immers alle energie nodig hebben om zich aan te passen en hebben dus eigenlijk al hun voedsel zelf nodig! Indien je toch slingeren gaat, laat dan altijd 10 tot 12 kg honing achter in de kast en geef geen extra voeding van suikers bij! Het enige wat je bijvoederen mag is hun eigen honing. Water, bron van alle leven op aarde. Jammer alleen dat veel water op onze blauwe planeet vervuild is! Zorg er dus voor om dicht bij je bijenstand een permanente natuurlijke levende waterbron te voorzien. Waarom zou je geen vijver graven of enkele tonnen voorzien die gevoed worden door een of andere regenpijp? Belangrijk hier is dat de waterbron nooit opdroogt! Voorzie ook wat waterplanten, kurk of houten plankjes als landingsplaats. Vissen zijn hier niet gewenst, maar wat salamanders of (groene) kikkers zullen je meteen ook laten zien dat je waterpartij ecologisch goed zit. Waag je kans Een hele hap dus, waarbij ik nog niet gesproken heb over raamoriëntatie, kweken van nieuwe volken en andere zaken die tijdens het vliegseizoen uitgevoerd moeten worden. Maar waag je kans! Je kunt immers al aan de slag en ontdekken waartoe je bijen in staat zijn als ze wat dichter bij hun natuurlijk gebeuren komen te staan. Wie niet waagt, niet wint! Aangezien we hier in Poeke enkele workshops en leermomenten in elkaar aan het kneden zijn voor volgend jaar, wil ik nog wat antwoorden achterwege laten. Onder de vakkundige begeleiding van ingenieur Gino Bauw die reeds een vijftal jaar bijenvolken houdt zonder te behandelen tegen varroa en op een natuurlijke manier imkert, zullen alle vragen en manieren van werken van jullie een antwoord krijgen. Interesse? Neem contact met ons op:niek.van. We houden je dan op de hoogte van de op stapel staande activiteiten. Ik beloof niet alleen technische leerstof, maar ook praktijk in onze bijenkasten! En voldoende voedsel en drank om dit alles door te spoelen. Op dus naar een bijenvrijstaat op basis van natuurlijk imkeren en waar begrippen als diversiteit, streekeigen en aardse en hemelse invloeden sleutelwoorden, ja zelfs kernbegrippen zijn. Toekomstperspectieven Ik hoop dat onze wereld niet in een grote, allesomvattende mist gehuld wordt via de overname van Monsanto door Bayer ten belope van 56 miljard. Dat deze mist er niet voor zorgt dat onze bomen en andere planten nog meer wegkwijnen dan dat nu al het geval is, en onze bijen de weg naar de kast nog terugvinden! Maar 8 Vlaamse Imkerbond December 2016

9 ik zie kentering in dit gebeuren, meer en meer mensen staan stil bij hun dagdagelijkse voeding en waar dit vandaan komt. Ze kopen bioproducten of sluiten zich aan bij een voedselteam in de buurt. Ook zijn er de vele initiatieven rond CSA (community supported agriculture) wat inhoudt dat de consument een deel van het risico draagt dat de producent (boer) loopt. Concreet houdt dit in dat je als consument een voorafbetaling doet om gedurende één jaar wekelijks je verse groenten en fruit op te halen of zelf te oogsten. Dus waarom geen CSB oprichten? Een community supported beekeeping. Een particulier betaalt de imker de jaarkost voor één of meerdere kasten en krijgt in ruil honing, propolis of andere zaken in de plaats. Ook worden de kasten op naam gezet van de particulier en vraagt deze dus ook een erkenning aan bij het FAVV. Je kan dan gerust meer dan 30 kasten staan hebben zonder de stempel beroepsimker te hoeven dragen. De kasten zijn immers van Jan, Hilde, Piet en Op die manier laten we de particulier inzien hoeveel werk het vraagt om tot dat potje honing te komen. Je kan dan als imker kennis delen en duiding geven, en beschikt hoogstwaarschijnlijk over een paar extra helpende handen als dit nodig is. We moeten immers als imkers wijds en zijds onze kennis delen en uitdragen. Verenigen en verbinden tot ver buiten onze stand en verenigingen. Een groot draagvlak en betrokkenheid creëren bij alle mensen die gezondheid, voedsel en een betere wereld (met véél bijen) vooropstellen! Als je denkt, wat kan ik nu veranderen aan hoe de wereld draait? dan moet je het boek van Steven Vromman Jaarkleuren koningin Stop met klagen eens ter hand nemen. Het geeft duiding over hoe het er nu aan toe gaat in de wereld, maar voornamelijk over wat wij er kunnen aan veranderen. Anders leven, anders denken: het start hier en nu. Een aanrader voor de komende feestdagen! Poeke Aha, feestdagen, in Poeke park houden we ook ons jaarfeest! Op zondag 18 december houden we een midwinterfeest. We maken een lichtjeswandeling in het park die ons naar de hoeve brengt, waar we bij het kampvuur en een drankje kunnen bijpraten. Vanaf u. komen we samen op de hoeve, Kasteelstraat 36 in 9880 Poeke. Allemaal hartelijk welkom! En hopelijk tot ziens. Jaren 1 en 6 Jaren 2 en 7 Jaren 3 en 8 Jaren 4 en 9 Jaren 0 en 5 Stadsimkerij Pro-Polis Mechelen Speciaalzaak imkermaterialen BIJENKASTEN WAS HONINGSLINGERS RIJPERS GLASWERK KLEDIJ GEREEDSCHAP VERF PROPOLIA VERDELER VAN DE KWALITEITSPRODUCTEN LEGA & LOGAR Openingsuren: woensdag: 14u-20u zaterdag: 10u-14u of na afspraak Webshop: Adres : Rik Woutersstraat 38a, 2800 Mechelen T: , M: info@pro-polis.be December 2016 Vlaamse Imkerbond 9

10 QUID RAMEN VAN DODE VOLKEN? Bijen- Ghislain De Roeck gezondheid Velen van ons hadden helaas al te maken met bijensterfte. Een van de vragen die dan opduikt, is die naar het eventueel hergebruik van de ramen die vaak nog een aanzienlijke hoeveelheid voedsel bevatten. Is er een gevaar voor de besmetting van de volken waarbij we die zouden invoegen? Het ultieme antwoord vergt natuurlijk een juiste diagnose van het probleem en die kan eigenlijk alleen ter plaatse gesteld worden. In deze bijdrage laten we enkele imkers aan het woord die bekend zijn met het probleem. Dat zou je beslissing aanzienlijk moeten vergemakkelijken. Oorzaak besmetting belangrijk Het is zonneklaar dat we ramen en voedsel niet altijd kunnen recupereren. Dat is zo bij de sterfte die de bacteriën van het vuilbroed veroorzaken. In beide gevallen kun je geen voordeel halen uit het recupereren van het materiaal, de wet verbiedt dat overigens. Ook met schimmels is het oppassen geblazen. Net als bacteriën vormen ze sporen die aan zeer extreme omstandigheden kunnen weerstaan. Kalk- en steenbroed behoren tot deze groep. Gelukkig komt sterfte door kalk- en steenbroed in streken met een gematigd klimaat als het onze niet zo vaak voor. Beide nosema s behoren tot een subgroep van de schimmels, nl. de microsporidia. Schimmelsporen verwijder je best met ijsazijn, bijtende soda of de verfbrander. Als de raat voedsel bevat, is het nodig dat er eerst uit te slingeren. Als je het aan de bijen wil voederen, moet je het minstens een half uur koken. Ook niet vergeten achteraf je slinger te ontsmetten. De bijensterfte van de laatste tien jaar is echter in hoofdzaak te wijten aan de varroamijt en bijhorende virussen. Het is betreffende het materiaal dat hierbij achterblijft dat er vragen rijzen. Als je de sterfte eenduidig aan de mijten kunt toewijzen, is ontsmetten niet nodig. Het probleem is echter dat je dit vrijwel niet kunt weten en je het materiaal dus steeds moet ontsmetten, tenzij... virussen snel doodgaan, natuurlijk. Is dat zo? Hoe lang leeft een virus? Enkele jaren geleden beantwoorde Ludo De Clercq deze vraag op Bijen, het Vlaamse imkerforum. Met dank aan Ludo citeren we hieruit overvloedig: Virussen kunnen enkel in een functionerende gastcel leven en/ of er zich vermeerderen. Voor een beperkte tijd lukt dit ook in droge vorm of in een vochtig milieu waarin geen verteringsenzymen zitten. Dat verklaart waarom een mijt een virus kan overdragen door besmet bloed van een bij te zuigen. Het deel van het bloed dat naar de maag gaat, wordt verteerd, een proces dat het virus volledig vernietigt. Dat is dus geen bron van overdracht. Een klein deel van het bloed dat aan de scharen en de zuigslurf van de mijt kleeft, bevat echter levende bloedcellen, waarin het virus wel overleeft. Dat is het reservoir dat beschikbaar is voor de overdracht van een besmetting. Moeilijk om zeggen hoe lang een levend virus hierin kan verblijven, maar ik schat dat op meerdere uren tot zelfs dagen. In de praktijk betekent dit, dat de mijt zeker een nieuw slachtoffer zal vinden terwijl ze nog besmettelijk is. Het is dus niet zo dat er na een uur geen virussen meer zijn, maar hun aantal zakt wel zeer snel. De meettechnieken voor virussen zijn niet zeer gevoelig. Als we dus na enkele uren slechts 10%, en nog wat uren later slechts 1% overhouden, dan meten we daarna helaas niets meer. Wat niet betekent dat dit lichaamsvocht niet meer besmettelijk is, want daarvoor moeten 10 Vlaamse Imkerbond December 2016

11 we verder zakken tot 0, % of lager, wat enkele dagen kan duren. Kunnen we nu het materiaal uit een kast die het jaar voordien gesneuveld is, opnieuw gebruiken? Als de doodsoorzaak vast staat, en het ging enkel om varroa en virussen, dan is het risico, denk ik, klein, mits je er zeker van bent dat er geen levende mijt op aanwezig is. Virussen op voedselramen zijn theoretisch mogelijk (men kan een oplossing van virussen vriesdrogen, en dat poeder bewaart in steriele omstandigheden zeer lang), maar in de praktijk zijn er veel bacteriën in de lucht en op de raat aanwezig en eten graag een verloren gelopen virus graag op waardoor dit geen echte bron van overdracht is. Ook moet een bij van bijvoorbeeld het verlamde vleugelvirus zo n tien miljard virusdeeltjes via de mond opnemen om een 50% risico op besmetting te hebben, terwijl één enkel virusdeeltje via het bloed, door de beet van een mijt bijvoorbeeld, hetzelfde gevaar inhoudt. Ludo besluit ietwat voorzichtig: Ik zou geneigd zijn mogelijk besmette voedselramen niet te hergebruiken. Even in de diepvries steken, doodt geen ziektekiemen, maar zal misschien ook het voer doen kristalliseren, wat maakt dat de bijen toch de helft zullen buitengooien als ze dat terugkrijgen. Het sop lijkt me de kool niet waard, zelfs als het gaat om honderden ramen. Een kilo suiker recupereren spaart nog geen euro, maar een gezond volk erdoor besmetten kost er honderden. Het verder betoog van Ludo kun je hier lezen: goo.gl/ev9g1v. Andere meningen Hoe logisch de redenering van Ludo ons ook lijkt, sommige Amerikaanse imkers denken er anders over. Dat blijkt althans uit een discussie op het Amerikaanse forum BEE-L waar een deelneemster met dezelfde vraag worstelde: Hoe lang moet ik wachten vooraleer het materiaal te hergebruiken van een aan varroa en virussen doodgegaan volk? Peter Borst, van de Cornell University, tevens voormalig bijenteeltinspecteur en beroepsimker, antwoordde haar dat het weinig zin heeft daar lang mee te wachten of, bijvoorbeeld, aan bestraling te denken, zoals in Amerika courant gebeurt. Om dat te staven, haalde hij een ernstig geval van kalkbroed aan op de bijenstand van de universiteit. Vierhonderd kasten en materiaal werden bestraald om de zware besmetting weg te werken. De moeite en kost waren tevergeefs, want het probleem dook kort nadien opnieuw op. Om ziekte te voorkomen moet je gezonde volken hebben en een gunstige omgeving, argumenteert hij. Als slechte omstandigheden, overbevolking en varroamijten, de volken verzwakken, zullen ze uiteindelijk aan ziekte ten onder gaan. Hij herinnert ook aan een oude imkerwijsheid: een goede dracht lost alle ziekteproblemen op, behalve, helaas, de varroase. Brenda Ball, wereldexperte op het vlak van bijenvirussen, onderschrijft deze stelling in recent werk van haar: Honey bee viruses: a cause for concern? Ook Randy Oliver, bioloog en beroepsimker, deelt de mening van Peter Borst. Bijen dragen zelf zoveel virussen dat het vrij onbelangrijk is dat er ook nog op het materiaal aanwezig zouden zijn, redeneert hij, daarbij ondermeer verwijzend naar Parasites in bloom: flowers aid dispersal and transmission of pollinator parasites within and between bee species, een onderzoek van Dave Goulson en medewerkers. Dat experiment toont aan hoe ongelofelijk snel en efficiënt ziekteverwekkers via bloemenbezoek overgaan van bij tot bij, en dus van volk naar volk. Oliver getuigt verder over zijn eigen ervaring op dat vlak. Zelfs het toevoegen van kasten van volken die het jaar voordien doodgingen aan nosema, hinderden zijn sterk ontwikkelende kolonies niet. Klinken er dan geen andere stemmen in dat Amerikaans koor? Jawel hoor, James Fischer, fysicus en grootimker, merkte op: Ondanks de wijd verspreide mening dat oude raat vrij is van virussen, zijn er harde bewijzen dat lege raten er toch kunnen herbergen. Maar Peter Borst kreeg hij daarmee niet aan het twijfelen, die riposteerde aldus: Bijen zelf dragen alle mogelijke ziekteverwekkers. Er is immers niet zoiets als bijen die vrij zijn van ziektekiemen. Waarom zou je dan per se cleane ramen willen hebben of er kosten willen voor maken? Materiaal regelmatig ontsmetten met de goedkope ijsazijn vindt hij altijd een goed idee. Bestraling? Wat is bestralen en kan het bij ons? Tijdens een bestralingsproces worden voorwerpen gedurende een bepaalde tijd blootgesteld aan een beperkte dosis radioactieve of ioniserende gamma- of bètastralen met het doel ziektemakende microorganismen te doden. Het Waalse Sterigenics is tot nu het enige Belgische bedrijf dat hiervoor toelating kreeg van het Agentschap voor Nuclaire Controle (FANC). De activiteiten daar worden strikt gecontroleerd en zijn aan Europese regels onderworpen. Het gaat meestal over voedsel of producten die gebruikt worden in de geneeskunde. Het bestralen van bijenmateriaal is alsnog niet toelaten. Dat zou, volgens onze zegsvrouw, wel bespreekbaar zijn. Over eventuele kosten beschikken we alsnog over geen informatie. Samengevat Al naargelang de oorzaak van de sterfte onderscheiden we drie mogelijkheden. Materiaal voortkomend uit een besmetting met: vuilbroed: nooit hergebruiken. nosema, kalk- en steenbroed: desinfecteren met ijsazijn. virussen: na de winter teruggeven aan sterke volken tijdens een goede drachtperiode. De wijze raad van Ludo De Clercq opvolgen blijft uiteraard eveneens een optie. Op de website kun je lezen dat bestraald voedsel perfect veilig is en helemaal niet radioactief belast. December 2016 Vlaamse Imkerbond 11

12 VERPLAATSEN VAN BIJENKASTEN* Pia Aumeirer, vertaling Hugo Bes Praktijk Als een volk meerdere kilometers wordt verplaatst, heroriënteren zich de vliegbijen zonder moeite op de nieuwe bijenstand. Maar als we op onze thuisstand een volk willen verplaatsen is dat een heel andere situatie. Een paar meter naar voor of naar achter vormen meestal geen probleem. Zijdelingse of verticale verplaatsingen daarentegen zijn voor de vliegbijen een onoplosbaar obstakel: zij zoeken tevergeefs hun volk op de plaats waar het vroeger stond. Om kasten op korte afstand te verplaatsen is de winter meer geschikt. Gebruikelijke methoden Als we een volk een andere plaats op de thuisstand willen geven, worden er meerdere methoden toegepast. Het verplaatsen van kasten voor tenminste drie weken buiten het vlieggebied van de volken zorgt er voor dat alle bijen die de oude standplaats kenden bij de terugkeer het leven met de dood verwisseld hebben (zie verder). Een kelderverblijf van meerdere dagen schijnt de bijen tot een heroriëntering op de oude standplaats aan te moedigen (zie verder). De vroeger veel gebruikte praktijk van het kunstmatig opwekken van geheugenverlies of amnesie met behulp van lachgas was misschien plezierig voor de imker, maar levensgevaarlijk voor de bijen. Ook het barricaderen van het vlieggat met stokjes, met diverse reukstoffen bedruppeld, wordt op imkerfora aanbevolen. Na zich een weg te hebben gebaand door deze barrière oriënteren zich vele bijen met hun kop in de richting van het vlieggat. Dit wordt geïnterpreteerd als een succesvolle heroriëntering. Helaas laten bijen zich niet zo gemakkelijk misleiden. Weliswaar inspecteren zij zo het ongewoon veranderde vlieggat, hun oriëntering op basis van terrein, struiken en bomen daarentegen gebruiken zij verder bij het aanvliegen naar de kast en landen zo op hun oude en verweesde standplaats. De vele verdwaalde bijen vallen niet op, omdat ze zich snel inbedelen bij nabij gelegen volken. Zelfs de opstelling van een identiek uitziende kast op de oude plaats geeft niet altijd een idee van de hoeveelheid verdwaalde bijen. Omdat ze niet in een leeg huis blijven, tenzij ze een broedraam vinden. Net zo worden succesvolle vliegers gemaakt. Het echte verlies aan bijen bij een lokale verplaatsing van bijenkasten kan slechts gemeten worden indien de grootte van de populatie voor en na de verplaatsing wordt geschat. Het verlies aan bijen kan oplopen tot 60%. Natuurzwermen Alleen natuurzwermen heroriënteren zich op de nieuwe standplaats. Zij kunnen na het vangen van de zwerm nog op dezelfde dag naast het moedervolk in een nieuwe kast worden gehuisvest. Ofschoon zij niet eenmaal hun oud vlieggebied verlaten hebben, werkt deze strategie. Verzamelaars kennen reeds gedeeltelijk hun nieuw Foto 1: Gedurende het zogenaamde voorspel prenten zich op vele dagen, ganse scharen van jonge bijen met de kop in de richting van het vlieggat, zwevend hun woning in. Foto 2: Binnentrekken van de thuislozen. Is hun eigen volk plots vertrokken, bedelen de honingbijen zich in bij een buurvolk, onderwijl heftig stertselend. 12 Vlaamse Imkerbond December 2016

13 Foto 3: Stevige lijsten verlichten ieder verplaatsen van kasten. vlieggebied als hun broekzak en vinden gemakkelijk hun weg. Hun oude behuizing vergeten de bijen echter niet, ze gebruiken deze zelfs om reeds bekende voedselbronnen langs een omweg via hun oud huis terug te vinden. Niettemin keert in de regel geen enkele terug naar het moederhuis. Plaatsgetrouwheid doorbreken Het verplaatsen van bijenvolken over kleine afstanden is niet zo eenvoudig. Wanneer de jonge bijen de eerste dagen van hun leven de plaats van hun kast ingeprent hebben, keren zij gedurende hun ganse leven hardnekkig, op de meter na, naar dezelfde plaats terug (foto 1). Een gedrag dat door de imker gebruikt wordt voor het maken van vliegers. Algemene regel: wie kasten in een vliegperiode minder dan 3 km verplaatst, laat tenminste één volk op de oude standplaats achter. Het neemt de bedelende thuisloze bijen welwillend op (foto 2). Wie niet alleen individuele kasten wil verplaatsen, maar een volledige bijenstand in de eigen tuin, en geen grootgrondbezitter is, heeft meerdere mogelijkheden. IJverige imkers maken kunstzwermen met kelderarrest. Alle bijen van een volk, met koningin, maar zonder ramen, worden voor een paar dagen in een koele en donkere kelder in een speciale kist opgesloten. Terug in een bijenkast, heroriënteren zich enige bijen bij de eerste Foto 4: Hoe kouder hoe eenvoudiger om te verplaatsen, wel eerst sneeuwvrij maken. vlucht na de rustpauze op de nieuwe standplaats. Recente onderzoekingen stellen echter vast dat tot de helft van de bijen niet vergeetachtig zijn. Rekening houdende met het vele werk (afvegen, controle gedurende het arrest, beschikbaarheid van geschikte kelder) is deze methode niet aan te bevelen. Gedurende het seizoen steeds mogelijk en zonder te veel werk, is de verplaatsing in stappen. De volken worden naar een nieuwe standplaats gebracht, 3 km verwijderd van de oude. Worden de kasten na 3 weken teruggebracht kennen alleen de koningin en de darren de oude plaats. De meeste volwassen werksters hebben na een gemiddelde zomerse levensduur van slechts twee weken het tijdelijke voor het eeuwige verwisseld. De nieuwe troepen vliegen zich op de onbekende plaats opnieuw in. In de winter bestaat het volk uit ouderlingen die de oude standplaats eerst na acht weken vergeten hebben. Volhardende imkers verplaatsen hun volken iedere vijf dagen 20 cm in de juiste richting. Ook kunnen kasten op deze manier om hun as gedraaid worden. Om het vlieggat 180 te draaien zijn tenminste twee weken nodig. Geduldige imkers wachten tot het putje van de winter. Na drie weken vliegpauze in december of januari heroriënteren de bijen zich bij hun eerste reinigingsvlucht. Ook overdag kunnen volken verplaatst worden omdat er niet gevlogen wordt. Foto 5: Wintertrossen voorzichtig behandelen. Valt een gedeelte op de bodem verkleumen de bijen. Verplaatsen in de winter Tenminste drie weken ononderbroken vliegpauze afwachten. Het verplaatsen naar de nieuwe nabijgelegen plaats moet uitgevoerd worden vóór de eerste reinigingsvlucht. Indien de verplaatsing wat groter is, maar buiten het vlieggebied kan de verplaatsing worden uitgesteld tot het vroege voorjaar. Hoe dichter bij de kast de vroege dracht beschikbaar is, des te kleiner is de omgeving die de bijen zich inprenten na de winter. Op enige van mijn bijenstanden kennen de bijen tot april de omgeving slechts tot 500 meter van hun kast. Bijenvolken sneeuwvrij maken, desnoods vogelnet verwijderen, reiskoorden aanbrengen. Wie rustig en zonder schokken werkt moet het vlieggat niet sluiten. Bij sterke schokken verlaten de bijen de wintertros en vallen op de koude roosterbodem waar ze verkleumen (foto 5). Daarom langzaam en rustig werken. Niet struikelen! Hoe kouder de dag, des te vaster zitten de bijen. Ieder tijdstip van de dag is geschikt. Moeten de kasten verder en/of met de auto verplaatst worden, eerst de roosterbodem van dode bijen reinigen en het vlieggat sluiten. * Bovenstaand artikel is verschenen in Die neuen Bienenzucht van december 2012 onder de titel Wir sind dann mal weg. Met dank aan de auteur en de redactie van DNB voor het verlenen van de toelating het artikel te publiceren. December 2016 Vlaamse Imkerbond 13

14 SOORTEN RASSEN STAMMEN LIJNEN VAN DE HONINGBIJ - Deel 5: De Apis mellifera carnica, Pollmann, 1879 of Grijze Bij Alois Schotanus Bijenwetenschappen What s in a name? In onze contreien is de carnica eveneens bekend onder de naam Karintische bij, of Krainerbij en Carnioolse bij. De lettergreep car die voorkomt in Carintia (= Latijn voor Karinthië), in Carniola (= Latijn voor Krain), in Carnia (= district in Italië), in Karnische Alpen, Karawanken en Karpaten (= gebergten), stamt uit het Keltisch en beduidt: steen, rots, berg. Carnica betekent dus zoveel als: bergbij en haar benaming wordt geassocieerd met het gebied ten noorden en ten zuiden van de Karnische Alpen, met Zuid-Karinthië en Noord-Slovenië, omdat van uit deze streek het eerst met het verzenden van volken en zwermen is begonnen. De benutting van het carnicaras door de imkers is haar wetenschappelijke bestudering ver vooruit geijld. Men discussieerde al over de waarde van bepaalde stammen van deze bij, lang voor dat er veel geweten was over de biologische specificaties of over de ecologische achtergronden van dit ras. Het oorspronkelijk woongebied van de carnica omvat de zuidoostelijke Alpen, het Donaubekken en het bergland van de noordelijke Balkan tussen de Donau en de Adriatische Zee. In een dergelijke brede Het thuisland van de carnica: de drielanden regio (Troiseck) van Oostenrijk, Slovenië, Hongarije. waaier van ecologische systemen, mag men zich uiteraard ook aan overeenkomstige verschillen tussen lokale ecotypen en subrassen verwachten. Het is logisch dat een bijenstam die zich in de loop van de evolutie perfect heeft weten aan te passen aan de levensomstandigheden in een hoogdal van de Karnische Alpen, niet dezelfde karakteristieken zal vertonen als de bijenvolken weliswaar van hetzelfde ras die zich best thuisvoelen in het microklimaat van de Hongaarse Donauvlakte. Tussen de bijenstammen, waarvan het uitzicht en het gedragspatroon zo vertrouwd zijn geworden bij iedere imker die meent met echte en zuivere carnica s te werken, kan men dus wel degelijk grote verschillen aantreffen. Verspreiding Het is haast onmogelijk om vandaag de dag nog te achterhalen wanneer precies en onder welke omstandigheden voor het eerst carnicavolken en -koninginnen hun verspreiding over de wereld begonnen zijn vanuit hun gebied van oorsprong. Het oudste aanwijsbare spoor vindt men terug in het imkershandboek van baron L. Rothschütz: Ilustrierter Bienenzuchts Betrieb van Deze baron noemde zich Inhaber der Krainer Handelsbienenbestandes zu Posendorf. Hij was dus de eigenaar van waarschijnlijk het oudste commercieel opgevatte carnicateeltbedrijf. Posendorf is nu Visnja Gora, 20 km ten zuiden van Ljubljana, hoofdstad van Slovenië, ons wel bekend sinds het Apimondia 2003 aldaar. Anderzijds weet de Apis mellifera carnica reeds vroeger geciteerde William Blomstedt te vertellen in het American Bee Journal van december 2015, dat ene Michael Ambrozic eveneens uit Slovenië (?!) carnicavolken heeft verspreid over de ganse wereld en dit vanaf Men zou dus mogen concluderen dat de verspreiding van de carnica s een aanvang heeft genomen in dezelfde periode dat pastoor Dzierzon zijn kolonies uit Italië liet overkomen. Er kan beslist een verband gelegd worden tussen beide gebeurtenissen. De als maar groter wordende impact van de bijenwetenschap in de negentiende eeuw, had de nieuwsgierigheid naar vreemde rassen gewekt. Daarnaast zorgden de nieuwste imkertechnieken, zoals de mobiele raten en kasten voor een voordien ongekende opleving van de imkerij. Het Dzierzoniseren zoals het toen genoemd werd wekte een grote vraag naar volken en zwermen: vraag die slechts door de heidegebieden én uit Krain kon gedekt worden. De Krainerbijen vertoonden echter t.o.v. de donkere heidebijen enkele interessante voordelen: zij waren even vitaal en winterhard, maar bovendien zeer rustig op de raat en zeer zachtaardig bij de behandeling. Inzake vermeerderingsvermogen, waren beide rassen elkaar waard: gegarandeerd nog drie zwermen in dit jaar, zo prezen de eerste 14 Vlaamse Imkerbond December 2016

15 carnicaverkopers hun volken aan. Niet verwonderlijk dus dat de sceptici de nieuwkomer bedachten met de denigrerende bijnaam van schwarmnicas. Door de vertekening van de staatkundige kaart van Europa na de Eerste Wereldoorlog en door de invoerbeperkingen na de ontdekking van de tracheemijt, werd de carnicaexport uit het oorsprongsgebied praktisch tot stilstand gebracht. De herontdekking van de carnica was te danken aan een leraar en accountant uit Mistelbach, in het noordelijk deel van Neder-Oostenrijk: Guido Sklenar, , (zie Maandblad 2016/7 p. 10). Op zijn bijenstand van meer dan honderd volken had hij zich intensief beziggehouden met de teelt van koninginnen en met de systematische selectie op de moedervolken. Zijn teeltdoel bestond erin, sterke, zwermtrage en productieve volken te kweken. Met de slagzin: grauw, zacht en rustig, had Sklenar meteen ook enkele belangrijke kenmerken van de carnicabij samengevat. Een imkershandboek Imkerpraxis dat een zeer hoge oplage kende, en een eigen tijdschrift Das Bienenmütterchen maakten Sklenar in het gehele Duitstalige taalgebied en ver daarbuiten bekend. Stilaan trad een nieuwe carnica op de voorgrond: zachtaardig, raamvast en wintervast zoals de oude Krainerbij, maar zonder de losbandige zwermdrift van weleer. De Sklenarbijbel: Imkerpraxis Sklenar stond als rationele teler ook niet langer alleen. De kring van imkers die beredeneerd de teelt en selectie beoefenden, groeide gestaag. In Slovenië verwierf Jan Strgar naam en faam als teler van zuivere carnica s. Nog in Oostenrijk werkte Jacob Wrisnig ( ) met de Troiseckstam naast Hans Peschetz die er zich liet op voorstaan dat zijn stam bijzonder winterhard en ziektebestendig was. Hans Peschetz ( ) Karakteristiek De lichaamsvorm van de carnica komt zowat overeen met die van de ligustica. De carnica heeft een tonglengte van 6,4 tot 6,8 mm. De beharing is kort maar de viltbanden zijn breed. Het zijn deze brede viltbanden die aan de carnicabij dat grijze, berijmde uitzicht geven. De pantserkleur is niet noodzakelijk eenvormig. Naast uniforme donkergrijze bijen, komen ook bijen voor met bruingele hoekjes en een bruingele ring op het tweede pantsersegment. De cubitaalindex is de grootste van de drie tot nog toe beschreven rassen en schommelt tussen 2,4 en 3. De discoidaalverschuiving is positief. Carnicabijen overwinteren in een relatief kleine wintertros en hebben een laag voedselverbruik. Zij verdragen zeer goed strenge winters. Vanaf de eerste stuifmeeldracht kennen zij een sterke voorjaarsontwikkeling waarbij de volksterkte a.h.w. explodeert. Deze blijft ook gehandhaafd in de hoge zomer, althans indien er voldoende stuifmeel kan aangevoerd worden. Carnica s zijn uitstekend geschikt voor het benutten van de voorjaarsdrachten. Zij vervliegen weinig en hebben een geringe neiging tot roverij. Zij gebruiken weinig propolis. Volledigheidshalve vermelden we nog dat men binnen het carnicaras een aantal ecotypen of subrassen onderscheidt: 1- Apis mellifera carnica alpina of de Alpencarnica, afkomstig uit Karinthië en Steiermarken in Oostenrijk en uit Noord-Slovenië. 2- Apis mellifera carnica pannonica of Panonische carnica, zo genoemd naar de vroegere Romeinse provincie Pannonië, op de rechteroever van de Midden- Donau: Hongaarse vlakte, oostelijk Oostenrijk en Slovenië. 3- Apis mellifera carnica carpatica of Karpatencarnica. Hoort thuis op de flanken en in de valleien van de Karpaten (Hongarije, Slovakije, Tsechië) Deze carpatica gelijkt sterk op de alpina. Carnica in Vlaanderen en in de wereld In tegenstelling tot de Apis m. mellifera, is de carnica nooit een kolonisator geweest van bijenvrije contitenten (N.- en Z.- Amerika Australië Nieuw Zeeland). Daartoe ontbreken bij haar de noodzakelijke historische achtergronden. De carnica stamt niet uit landen die aan de grote oceanen gelegen zijn, waarvan de bewoners ze op hun ontdekkingsreizen en veroveringstochten hadden kunnen meenemen, zoals bv. de Spanjaarden, de Portugezen, de Engelsen en de Hollanders hebben gedaan. De grijze bij stamt uit de Oostenrijks- Hongaarse Dubbelmonarchie ( ) die haar aandacht meer richtte op continentaal Europa dan op verre gebieden overzee. De grijze bij is een emigrante van de tweede volksverhuizingsgolf en overal waar ze toekwam, waren reeds eeuwen lang huisbijen aanwezig. Wanneer ze in haar nieuwe vaderland dan toch de dominerende bij werd, was dat December 2016 Vlaamse Imkerbond 15

16 Carnicakoningin in haar volk van grijze bijen. uitsluitend te danken aan de imkers ter plaatse die aan haar de voorkeur gaven. Dat was vooral het geval in landen met een koel-gematigd klimaat, zelfs in landen waar dat klimaat en de drachtverhoudingen geheel anders waren dan in het land van oorsprong. De zegetocht van de carnica in Midden- en Noordwest Europa, vooral dan in Duitsland en zijn buurlanden, was dan ook niet zo verrassend. De snelle verdringing van de andere rassen is het gevolg van de imkerijgeschiedenis in deze gebieden. Door de voortdurende kruisingen met geïmporteerde rassen was een ongecontroleerd bastaardbijenmengsel ontstaan, gekenmerkt door een hinderlijke steek- en zwermlust. Een zachtaardige, rustige bij met een matige zwermdrift, die bovendien goed en zeer zuinig de winter doorkwam, had het dus niet echt moeilijk om op korte tijd de gunst van de imkers te winnen. Ook de verschuiving van de late zomerdracht (heide) naar de voorjaars- en vroege zomerdrachten, speelde in het voordeel van de carnica. Toen in de zeventiger jaren van de vorige eeuw twee grote Vlaamse imkersorganisaties het initiatief namen om geselecteerde carnicastof onder hun leden te verspreiden, vulden zij beslist het spreekwoordelijke gat in de markt. Een 32 pag. tellende brochure opgesteld onder de auspiciën van prof. dr. F. J. Jacobs en uitgegeven door de KonVIB in de tachtigerjaren ondersteunde deze actie. Ook in de 21ste eeuw stuwden de overheden en wetenschappers de opgang van de carnica. Zo publiceerde em. prof. dr. ir. O. Van Laere met de steun van de Vlaamse overheid en het Europees Landbouwfonds een 67 pag. tellende brochure over de Selectie in de Bijenteelt met de veel- Auteur en uitgever em. Pr. dr. ir. O. Van Laere Vlaams Vulgarisatiecentrum voor Bijenteelt. Brochure gratis verspreid onder de Vlaamse Imkers. zeggende ondertitel: Prestatietests en Teeltwaardebepaling voor Bijenkoninginnen van het Ras A. m. carnica. Je leest degelijk wel: van het Ras A. m. carnica! Voeg daar nog aan toe de grote aantrekkingskracht en het succes van de carnicareinteelt- en bevruchtingsstations, zowel in Vlaanderen als in het buitenland. Dan kan men begrijpen dat talloze gegadigden zich aanbieden op de overlarfdagen die jaarlijks georganiseerd worden bij de meer dan veertig geaccrediteerde carnicatelers die vermeld staan in ons Maandblad van mei BIJENFORUM Heb je vragen of bedenkingen in verband met bijen en bijenteelt? Wil je op een amicale wijze van gedachten wisselen met andere imkers? Sluit je aan bij het Vlaams Bijenforum door een lege mail te sturen naar: Kleine Huisdieren Bijen Algemene Chirurgie - Oogchirurgie 16 Vlaamse Imkerbond December 2016

17 22ste VLAAMS IMKERSCONGRES LEUVEN 1 OKTOBER 2016 Op 1 oktober vond het tweejaarlijks Imkerscongres plaats te Leuven. Het congres was goed georganiseerd door het VBVI, mede dankzij de inzet van een hele schare vrijwilligers. Twee voortreffelijke sprekers, dr. Otto Boecking (Bijeninstituut Celle Duitsland) en drs. Sjef van der Steen (Universiteit Wageningen Nederland) konden de ruim 300 aanwezigen boeien. Het alternatief programma met dr. Michel Asperges, een bezoek aan het Museum van Dierkunde en het Spoelberchmuseum viel vooral bij de dames in de smaak. Het programma was zeker niet overladen en iedereen kreeg ruim de tijd om in het Imkersdorp met de talrijke standen oude en nieuwe kennissen te ontmoeten en een gezellig babbeltje te slaan. (Foto s H. Trappeniers) December 2016 Vlaamse Imkerbond 17

18 KAST-, RAAM- EN MATERIAALONTSMETTING Guido Sweertvaegher Imker-entechniek Het materiaal waaruit een bijenkast gemaakt is speelt een belangrijke rol in duurzaamheid en het onderhoud ervan. Bij kunststofkasten in styrofoan volstaat het de buitenkant even te schilderen met een watergedragen verf. Kunststofkasten in PVC zoals bvb. de dadant-blattkasten van Nicot hoeven zelfs helemaal niet bewerkt te worden en vragen weinig onderhoud. Bijenkasten opgesteld in een bijenhal t.o.v. een buitenopstelling maakt natuurlijk een groot verschil in het onderhoud en de levensduur. Ook het reizen met bijenkasten eist heel wat meer onderhoud aan de bijenkasten. Kastonderhoud De duurzaamheidbehandeling die we toepassen hangt af van het soort hout dat we gebruiken voor het maken van een bijenkast. Zo zal een behandeling van een kast in WBPmateriaal volstaan door deze in te oliën met een impregneerproduct of mogelijks voorzien van een kwalitatieve verf, terwijl een kast uit dennenhout dan beter met een ander product behandeld wordt. Nadat ik een eerste generatie dubbelwandige bijenkasten uit WBP-materiaal in combinatie met wandisolatie had gemaakt, volgde een tweede serie. Terwijl de eerste generatie nog steeds in gebruik is, was de tweede generatie in een mum van tijd kapot. De slechte kwaliteit van de huidige WBP-houtplaten deed me volledig omschakelen op massief dennenhout rode dyle. Geverfde rompen bewerkt met een grondlaag en een dubbele eindlaag biedt onvoldoende bescherming tegen houtrot ten gevolge van blauwschimmel, dit zowel bij buitenopstelling van de kasten als in een bijenhal. Dit komt deels te wijten aan de constructie waarbij de rompen naakt op elkaar staan. Ten gevolge van waterinsijpeling ontstaat er tussen de rompen houtrot aan de randen. Bijenvolken produceren in de kast heel wat vochtig, het condenswater aan de kastwanden moet via de houtporiën een weg naar buiten kunnen vinden wat bij geverfde kasten een probleem stelt. Een degelijke afdoende houtbescherming van de kasten bekom ik door de buitenkant en de randen in te wrijven met een schimmelwerend product met ademende werking. Volgens de noodwendigheid kan ik na een aantal bijenseizoenen de kasten gemakkelijk een nieuwe onderhoudsbehandeling geven. De binnenzijden van de kast zet ik volledig in de was, zo wrijf ik de wanden door middel van een borstel met vloeibare was in. Tegenwoordig doe ik dat steeds met een gasbrander, door de warmte van de vlam wordt de bijenwas in de poriën van het hout gedreven, terzelfdertijd verdeel ik de gesmolten was met een plamuurmes over de volledige oppervlakte van de binnenwanden. Tevens vormt deze binnenafwerking voor de bijen een aantrekkelijke schimmelvrije behuizing. Hygiëne bij houten bijenkasten Jaarlijks onderhoud ik de binnenzijden van de tijdens het bijenseizoen vrijgekomen rompen met de vlam van de gasbrander, de aangebouwde was- en propolis aan de kastwanden worden op die manier door middel van een spatel verdeeld over de volledige zijden van kast. De hoge temperatuur vernietigt de eventueel in het hout aanwezige ziektekiemen. De dekplank en de bodem worden ook op deze manier ontsmet. Opgepast: de gegalvaniseerde varroagaas in de bodem kan niet tegen deze hoge temperatuur, bij het gebruik van een inox varroadraad stelt dat probleem zich niet. Zo zal ik om de galvanisatie van de koninginnenroosters intact te houden de aangebouwde was laten afsmelten in de zonnewassmelter in plaats van de aanbouwwas weg Met een spatel de smeltwas en propolis over de volledige binnenzijde verdelen. De aanbouw was van de dekplank met de brander in het hout impregneren. Brandbaar materiaal reinigen in een bad met sodakristallen. 18 Vlaamse Imkerbond December 2016

19 te werken met een gasbrander. Het zwartbranden van het hout door puntverwarming vermijd ik door de brandermond steeds in beweging te houden. Het professioneel reinigen en ontsmetten van de kasten zoals dit soms toegepast wordt bij beroepsimkers is natuurlijk heel wat praktischer maar is niet voor de hobbyimker weggelegd. Hierbij worden de rompen in hun geheel ondergedompeld in een zeer warm bad met vloeibare was, eventueel zelfs onder lichte druk om de was nog krachtiger in de houtporiën te impregneren. Hygiëne bij isomo- en PVCkasten De rompen worden met een spatel ontdaan van propolis en wasresten. Daarna dompel ik de rompen en de bodems van de MP-kastjes en de PVC- kasten (van Nicot) in een ontsmettingsbad met javelwater (opgepast: beschermende handschoenen en oogbescherming dragen). Het spoelen doe ik dan met een hogedrukreiniger ingesteld op een lage druk. Sodakristallen opgelost in water is ook een goede methode om het materiaal te ontsmetten, achteraf natuurlijk opnieuw naspoelen met water. Nesthygiëne tijdens het bijenseizoen Het idee dat de bijen volledig zelf instaan voor hun kasthygiëne is in de moderne imkerij een foute redenering. Van nature zwermen de bijen uit en gaan op zoek naar een nieuwe nestplaats. Willen we als imker dezelfde nestkasten gebruiken dan moeten we voor het grootste deel zelf instaan voor de nodige kasthygiëne, dat houdt in: het reinigen van de bodem, bodemschuif, rompen, dekplank, bijenramen en tijdig waswafels vernieuwen. Het jaar rond laat ik de bodemschuif in de verhoogde bodem, weliswaar steeds op verluchtingsstand. De verluchtingsopening achteraan tussen bodem en schuif bedraagt 400 mm x 22 mm, voldoende groot genoeg om geen schimmelvorming in de kast te hebben. Baardvorming van de bijen ten gevolge van een te grote warmteontwikkeling bij sterke volken doet zich niet voor. Aan de hand van de informatie op de bodemschuif krijg ik ook voortdurend een idee over de kastbezetting en de varroabesmetting. Met regelmaat reinig ik de schuif om te vermijden dat de wasmot zich zou gedijen in de wasafvalresten. De bodemschuif is witgeverfd, laat een beter hygiënisch onderhoud toe en een betere controle van de mijtenval. Raamhygiëne Eens de was van de oude ramen in de zonnewassmelter afgesmolten, worden deze onmiddellijk in nog warme toestand ontdaan van de resterende onreinheden door middel van een mes of kleine spatel. Vooraleer ik de ramen opnieuw in gebruik neem worden alle zijden met de brander afgevlamd, de eventuele nog aanwezige wasresten dringen dieper in de poriën van het hout. De bedrading kan opnieuw wat aangetrokken worden en het raam is klaar om opnieuw te worden voorzien van een waswafel. Besluit Iedere imker zou zich er moeten op toeleggen alle materiaal grondig te reinigen. Dit kan enkel maar ten goede komen aan een betere huishouding en de goede ontwikkeling van het bijenvolk. Wat de imker reinigt, moet niet meer door de bijen gebeuren. De impact van de imker in het houden van gezonde bijen is groter dan we veronderstellen. Maakt de imker er een punt van om een doorgedreven hygiëne en een correcte huishouding voor het bijenvolk te verzekeren, dan hoeft hij zich niks te verwijten bij een eventueel onverwachte opgedoken ziekte. Tips en tricks De in augustus vrijgekomen kastrompen kunnen we een onderhoudsbeurt geven zodat ze klaar staan voor de eerste voorjaarsuitbreiding van het volgend bijenseizoen. Ook de voederbakken horen onmiddellijk na het bijenseizoen een schoonmaakbeurt te krijgen, gebruiken we houten voederbakken dan kunnen deze ook afgevlamd worden. Alle vrijgekomen oude ramen worden tijdens en na het bijenseizoen ontdaan van de oude was en daarna met de brander afgevlamd, zo zijn ze onmiddellijk klaar voor gebruik en klaar voor het insmelten van een waswafel op het ogenblik wanneer we deze nodig hebben. Wanneer we een brander met een brandermond van 25 mm diameter en lange hals gebruiken zal de mengverhouding van het propaangas en de aangezogen De witte geverfde bodemschuif met een schraper reinigen. Alle buitenzijden van de ramen afvlammen. De juiste brander om de binnenzijde van de kast in de was te zetten. December 2016 Vlaamse Imkerbond 19

20 Veilig werken met handschoen voor de binnenzijden af te vlammen. Veilig werken met een slangbreukventiel- of een reduceerventielaansluiting. Verschillende propaanbranders, de tweede van links is het best toepasbaar. zuurstof niet beïnvloed worden (de aanzuiging van de zuurstof gebeurd onmiddellijk na de branderkraan en wordt niet beïnvloed wanneer we met de brandermond in de bijenkast werken). Dit type gasbrander geeft het beste resultaat voor het afvlammen van de binnenwanden van de rompen. Zorg uit veiligheidsoverwegingen dat tijdens het afvlammen er geen brandbare producten zich in de nabije omgeving bevinden en neem je voorzorgen met brandbeschermende middelen. Na gebruik steeds de kraan van de gasfles dichtdraaien; aan de branderkraan en de slang kunnen zich gebreken voordoen met ernstige gevolgen tot resultaat. Voor het afvlammen van de ramen maak ik een toren van een tiental ramen waarbij ik eerst de buitenzijden en daarna de binnenzijden met de vlam bewerk terwijl ik de brander voortdurend in beweging breng. Reinig de bodemschuif op tijd en stond zodat je de juiste informatie kan aflezen en vermijdt dat de eventuele wasmot op de bodemschuif de kans krijgt zich te ontwikkelen. Het reinigen gebeurt met een spatel of plankje, in geen geval met een bijenborstel (honingraten moeten we niet besmetten of verontreinigen wanneer we met een bevuilde borstel de bijen van het raam vegen). Zetten we de binnenzijde van de rompen in de was en zorgen we voor een goede bodemverluchting en een degelijk aansluitende dekplankisolatie (bij mij is dit een mousse 450 mm x 450 mm en een dikte van 8 cm), dan is het ontstaan van schimmelvorming in de kast praktisch nihil. Bij een goed onderhoud en goede huishouding van een bijenkast, kunnen we de ramen van een bijenvolk probleemloos uitnemen en controleren zonder deze noemenswaardig te storen. Met juiste bijentechnische vaardigheden is de stressfactor van de bijen tijdens het openen van de kast zelfs praktisch tot nul herleid. De veiligheidsvoorschriften in het gebruik van een gasbrander dienen nageleefd te worden! Zo moeten we aandacht hebben voor de correcte toestand van de brander, slang, gasfles en de juiste aansluitingen. Wanneer we een grote propaanfles gebruiken met rechtstreekse darmaansluiting, moet de aansluiting steeds uitgevoerd worden door middel van een slangbreukventiel met ingebouwde terugslagklep. Een aansluiting met reductieventiel is ook mogelijk. Het opslaan van een gasbranderinstallatie gebeurt in een geventileerde ruimte, in geen geval in een kelder of in de omgeving ervan, immers propaangas is zwaarder dan lucht en blijft zich in deze ruimte ophopen! Foto s KRM 20 Vlaamse Imkerbond December 2016

21

22 Recepten KIPPENBORST MET RICOTTA IN EEN HONINGKLEEDJE Ingrediënten 4 kipfilets * 12 sneetjes luchtgedroogde ham, genre parma * 3 eetlepels honing * 1 eetlepel graanmosterd * 1 eetlepel gewone mosterd * 4 eetlepels ricotta * 2 eetlepels citroensap * zestes van 1 citroen * 2 eetlepels citroensap * 2 eetlepels fijn gesnipperde peterselie Bereidingswijze We mengen de honing met citroensap, een koffielepel peterselie, de mosterd en de citroen-zestes. We snijden de filets op de ondertussen bekende wijze en portefeuille, t.t.z. we snijden de filet in lengterichting in tot 3/4 beginnend aan de rechterkant (voor rechtshandigen). We leggen de filet open en snijden vervolgens de filet van rechts naar links in zodat we hem kunnen openvouwen als een soort portefeuille. We kruiden de opengesneden filets aan de binnenkant met peper en zout, de buitenkant enkel met peper. (We zouten de buitenkant van de kipfilets niet omdat de ham al genoeg zout bevat.) We mengen de ricotta met peper, zout en peterselie en vullen er de kipfilets mee. We leggen de filets op 4 sneetjes parmaham, vouwen ze dicht en rollen ze in de hespsneden. We binden ze samen met keukentouw of houden ze bijeen met een cocktailprikker. We smeren ze in met het honing, mosterd, citroen en zestemengsel en zetten ze in een op 180 C verwarmde oven gedurende 20 min. We dienen op met groene boontjes en in olijfolie gebakken aardappelblokjes. William Vanhemelrijck WINTERAKONIET Albert Vandijck Bijenweide/ drachtplanten Aardig wat planten bloeien ondanks de winterkoude, maar de winterakoniet is er echt weg van. Het is elk jaar uitkijken om de eerste gele bloemetjes van de winterakoniet (Eranthis hyemalis) te ontdekken. Het meest verwonderlijke is hun taaiheid. Bij ijzel of vrieskou lijken ze reddeloos verloren. Verwelkt liggen ze neer. Maar na enkele uren zachter weer staan ze er weer monter bij. De mooie kelkbloemetjes steken hun kopjes boven de sneeuw uit en kunnen als nectarleverancier al betekenis hebben voor vroege honing- of solitaire bijen en ontwaakte hommelkoninginnen (nectar- en stuifmeelwaarde 3). De nectar wordt geproduceerd door nectarklieren of nectariën. Deze nectariën kunnen als onderdeel van de kelk, kroon-, of meeldraden ontstaan. Bij de winterakoniet zijn de kroonbladeren echter geheel in nectariën veranderd en heeft de kelk de functie van de kroon overgenomen. De winterakoniet stamt uit de ranonkelfamilie waartoe ook de boterbloem, de dotterbloem en de bosanemoon behoren. Bij het planten van winterakonietbloembollen hou Foto Paul Pijpers je rekening met een plantdiepte die gelijk is aan tweemaal de dikte van de bol. HONING TE KOOP Gratis bezorgd vanaf 300 kg min. Koolzaad, Zonnebloem, Phacelia 4.60/kg Bloemen licht & donker 4.20 Boshoning donker 5.50 Acacia 5.90, Zijdeplant, Linde 5.20 Pollen 11.00, Propolis 53.00, Wasblok soorten Spaanse honingen. Lavendel/ Provence 10.30, Kastanje 8.70 allard.daalder@orange.fr Tel/Antwoord Vlaamse Imkerbond December 2016

23 Kwis-spel nr. 11: GEZONDE BIJEN dl. 3 In dit elfde kwis-spel gaan we verder waar we met het vorige zijn geëindigd, zoals mag blijken van bij de eerste vragen. (Type-antwoorden pag. 27) 11.1 De ziekteverwekker bij het Amerikaans vuilbroed (AV) is: A: een bacterie Welke? B: een virus Welke? C: een schimmel Welke? D: een uitwendige parasiet Welke? 11.2 Zoals men uit de naam vuilbroed kan afleiden, wordt het broed van de bij geïnfecteerd. Dat gebeurt tijdens: A: de eifase B: de larvefase C: de popfase D: de nymfefase 11.3 Kan de imker door aandachtig toe te kijken de vuilbroedinfectie waarnemen van bij het prille begin? Ja of neen? 11.4 Wanneer de ziekte al verder gevorderd is, kan ze door de imker vrij gemakkelijk herkend worden. Beschrijf minimum drie en zo mogelijk vijf symptomen van een gevorderde vuilbroedinfectie Wanneer één volk duidelijk zwaar aangetast blijkt te zijn, mag men veronderstellen dat ook de andere bijenvolken op die stand geïnfecteerd werden. Juist of fout? 11.6 Welke geneesmiddelen staan de imker ter beschikking om het AV te bestrijden? 11.7 Gelukkig komt een vuilbroedinfectie alleen voor in de nazomer of de vroege herfst. In het voorjaar of in de hoge zomer komt een vuilbroeduitbraak haast nooit voor. Juist of fout? 11.8 De imker kan niets ondernemen om het AV te ontlopen. Juist of fout? 11.9 De schrik slaat ons om het hart bij al die ziektetoestanden. Is het dan zo erg gesteld met de gezondheid van onze bijenvolken Is het AV dan zo algemeen verspreid? Ja of neen? Hebben we dan met het AV het ergste gehad, of bestaat er nog een grotere belager voor de gezondheid van onze bijenvolken? Ja of neen? EEN JUWEEL Dr. Michel Asperges heeft met een electronenmicroscoop opnamen gemaakt van het voetje aan de voorpoot van de honingbij en deze gepresenteerd op het Vlaams Imkerscongres. De imkersgilde Grimbergen heeft kunstenares Rose Cornelis bij de arm genomen opdat ze er een kunstwerkje zou van maken. Ze heeft een maquette gemaakt in klei, hiervan werden 3D opnamen gemaakt en met een laserprinter werden er drie juwelen geprint, 12 cm groot en met goud belegd. Op het congres hebben we aan elk van de sprekers een juweel overhandigd. Jef Beuckelaers December 2016 Vlaamse Imkerbond 23

24 ACTIVITEITEN Datum Uur 2/12/ u. 04/12/ u. 08/12/ u. 13/12/ u. 18/12/ u. CURSUSSEN Doelgroep Data Gevorderden 06/11/16-25/06/17 8 lessen Beginners 12/10/16-24/05/17 11 lessen Beginners Tweede helft januari 2017 Afdeling Telefoonnummer De Goude Nectar Schriek Kon. Vereniging De Kraïner- Bieënvrienden - Wijgmaal Wase Imkerbond Imkersbond Zoersel Kon. Bijenbond van Bekkevoort en Omstreken Afdeling De IJzervallei Diksmuide Verenigingsleven Biegilde Kalmthout Kon. Bijentelersbond Bekkevoort e.o. Onderwerp Lesgever Actualiteit in de bijenwereld Paul Stuyckens Hygiëne op onze bijenstanden Eugeen Van Hove Ambrosiusfeest Een landschap voor bijen Bob Tops Geneeskrachtige werking van bijenprodukten en propolis Claudio Cavaliere Locatie uur De Blankaart Woumen Van 9 tot 12 uur Natuureducatief Centrum de Vroente, Kalmthout Van 10 tot 13 uur Zaal bibliotheek E. Coolsstraat 17 A, 3460 Bekkevoort Locatie Opmerking Parochiecentrum Leo Kempenaersstraat 16, 2223 Schriek Café Onder de toren Aarschotsesteenweg 531, 3012 Leuven Huize Steenstraete Nieuwstraat 86B, 9100 Sint-Niklaas Dorp 54, 2980 Zoersel Zaal bibliotheek E. Coolsstraat 17 A, 3460 Bekkevoort Info laneca@scarlet.be P. Roelands Pieterroelands@telenet.be Clem. Weckx: koenweckx@skynet.be Vraag en aanbod Te koop: twee heel goed bevolkte bijenkorven met jonge koninginnen. Te bevragen bij Lambert Van Hout, Peerderstraat 45, 3990 Peer. Overleden De Koninklijke Oudenaardse Bijentelersmaatschappij meldt het overlijden op 25 september van haar trouw lid Raphael Cedeyn. Hij werd 82 jaar. We bieden de familie onze innige deelneming aan. De IJzervallei Diksmuide meldt het overlijden van Roger Delepierre. Roger was jarenlang gedreven imker en lid van onze vereniging. De laatste tijd liet zijn gezondheid hem in de steek. Wij wensen de familie veel sterkte. BESTUIVINGSDAG 2017 Woensdag 25 januari 2017 om u. Coöperatie Hoogstraten cvba, Loenhoutseweg 59, Hoogstraten AVIB vzw, werkgroep bestuiving u. Verwelkoming door Dré Aerts, verantwoordelijke van de werkgroep bestuiving u. Lezing over bestuiving in de praktijk, ervaringen, Roeland Segers, bestuivingsimker u. Pauze u. Lezing over het inzetten van de metselbij (Osmia), Roeland Segers u. Vraagstelling u. Einde 24 Vlaamse Imkerbond December 2016

25 BIJENTEELT OP AGRIFLANDERS Van donderdag 12 tot en met zondag 15 januari 2017 staat de bijenteelt voor de tiende maal met een grote stand in Flanders Expo te Gent. Agriflanders, de Vlaamse landbouwbeurs. De Vlaamse Bij en VVCB vzw staan in Hal 6 op de standplaats nummer 6111 met een oppervlakte van 28 m². De stand zal dit jaar bijzonder tot zijn recht komen met info over het nieuwe Vlaams bijenteeltprogramma, dat vanuit Honeybee Valley (UGent) diverse aspecten van de bijenteelt ter harte neemt. Openingsuren van Agriflanders: van 10 tot 19 u. De indeling van de 8 grote hallen vindt men op be Adres: Flanders Expo, Maaltekouter 1, 9051 Sint-Denijs-Westrem. Prof. dr. ir. Octaaf Van Laere BESTELLING BIJENWEIDEMENGSELS 2017 Zoals elk jaar kan er ook dit jaar opnieuw brandenburgmengsel (voor lichte grond) en/of tübingenmengsel (voor zware grond) worden aangekocht via het Informatiecentrum voor Bijenteelt. Meer info omtrent de samenstelling en gebruik vindt u op December 2016 Vlaamse Imkerbond 25

26 LEUVEN NEEMT HET OP VOOR DE BIJEN Helen Defever Verenigingsleven Het is ondertussen alom geweten dat bijen het moeilijk hebben. Een combinatie van het historisch gebruik van bestrijdingsmiddelen, de aanwezigheid van ziekteverwekkers, luchtverontreiniging en achteruitgang van leefgebied door intensief, grootschalig landgebruik veroorzaakt abnormaal veel bijensterfte. Bijen stellen hoge eisen aan hun leefgebied waardoor ze goede graadmeters en indicatorsoorten zijn voor de algemene kwaliteit van ons leefmilieu. Doe je iets goeds voor bijen, dan is de kans heel groot dat het ook ten goede komt aan tal van minder zichtbare soorten en de biodiversiteit in het algemeen. En de bijen vertellen ons dat het hoog tijd is om die actie te ondernemen. Daarom gaat stad Leuven zich meer inzetten om de biodiversiteit op haar grondgebied te verhogen en het leefgebied en voedselaanbod voor (wilde) bijen en andere bestuivende insecten uit te breiden en te verbeteren. Om deze intentie te bekrachtigen en als startschot voor geplande inspanningen ondertekende de stad op 20 september ll. het bijencharter van de Koninklijke Vlaamse Imkersbond (KonVIB) en werd de eerste stadsimker aangesteld. Met de ondertekening van het bijencharter engageert de stad zich om drie grote pijlers van het charter in uitvoering te brengen. zorgen voor een stuifmeelrijke omgeving op alle openbare plaatsen sensibiliseren van burgers sensibiliseren van landbouw en industrie. Wanneer hieraan voldaan wordt, krijgt de stad de titel Bij-vriendelijke stad. Een bijenplan voor Leuven Om niet ondoordacht te werk te gaan, werkte de afdeling groenbeheer hiervoor een bijenplan uit. Het bijenplan volgt twee sporen. Enerzijds wordt er gewerkt rond het sensibiliseren en informeren van burgers en eigen personeel om bijen meer onder de aandacht te brengen en het begrip te verhogen. Door sensibiliseringscampagnes en -acties worden inwoners, (stads) landbouwers, bedrijven, imkers en natuurverenigingen betrokken om samen van Leuven een bijvriendelijke omgeving te maken. De stad treedt hierbij op als initiatiefnemer of ondersteuner. Op dit spoort past de aanstelling van de eerste stadsimker van Leuven, Staf Kamers. Deze ware bijenkenner en voorzitter van de Leuvense imkervereniging De Bieëtelers der Dijle is al zijn hele leven intensief met bijen bezig en al jarenlang gedreven imker aan huis in de abdij van Park. De stadsimker vormt de link tussen stadsdiensten en externe partners die acties ondernemen voor de wilde- en honigbijen en promoot samen met de stad allerlei initiatieven die hierop betrekking hebben. Sensibilisering en educatie zijn enkele van zijn hoofdtaken. Daarnaast ondersteunt hij in samenwerking met de stad ook de werking van de andere bijenhallen in de kruidtuin, abdij van Keizersberg en abdij van Vlierbeek). Anderzijds staan er in het plan specifieke terreingebonden acties voor de afdeling groenbeheer. Zo wordt overal waar mogelijk in het openbaar domein het ecologisch maaibeheer ingesteld en verfijnd. In de soortkeuze voor nieuwe aanplantingen wordt naast esthetiek en robuustheid van de soorten de bijvriendelijkheid als prioritair criterium ingevoerd. Interessante heesters en hagen worden indien de praktische randvoorwaarden het toelaten (vb. veiligheid langs fietspaden, garanderen vrije doorgang ) pas gesnoeid na de bloei. Het bijenplan steunt op onderzoek waaruit blijkt dat Leuven een hotspot is voor wilde bijen. In Leuven werden namelijk 109 soorten wilde bijen gespot, dat betekent 29% van de ongeveer 375 gekende soorten in België. Zandbijen en hun specifieke parasieten de wespbijen, klokjesbijen en maskerbijen zijn al goed vertegenwoordigd in Leuven. Maar soorten die ondergronds nestelen in schaars begroeide bodems en de bovengronds nestelende maskerbijen en behangersbijen (waaronder de soorten die bijenhotels gebruiken) zijn opvallend ondervertegenwoordigd. Er is nog werk aan de winkel! Handen uit de mouwen dus om Leuven binnen twee jaar tot BIJ- VRIENDELIJKE STAD te kunnen laten kronen door KonVIB. 26 Vlaamse Imkerbond December 2016

27 Type-antwoorden kwis-spel nr. 11: GEZONDE BIJEN dl A: De verwekker van het AV is de bacterie Paenibacillus larvae larvae. De sporen van deze bacterie zijn bestand tegen hoge en lage temperaturen. Ze weerstaan aan agressieve zuren en ze behouden hun kiemkracht gedurende tientallen jaren B: De infectie geschiedt tijdens het larvestadium. De jongste larfjes zijn het gevoeligst. Ze nemen de ziekteverwekkende sporen op samen met het voedsel dat hen door de voedsterbijen wordt toegediend Neen! De jongste larven worden in de kortste tijd door de bacteriën overrompeld en sterven snel af. Ze worden door de poetsbijen verwijderd voordat de imker wat van de infectie heeft kunnen bemerken. Voor de imker zichtbaar en voor het bijenvolk gevaarlijk, wordt de ziekte pas wanneer de larve zich ondanks de infectie tot gestrekte larve kan ontwikkelen. Op dat ogenblik wordt het larvelichaam door de bacteriën overwoekerd en sterft af. De larven nemen dan een koffiemet-melk-kleur aan die langzamerhand donkerder wordt Symptomen Het zieke volk is een achterblijver. Het vertoont geen haaldrift, er zit geen schwung in, vergeleken bij de gezonde volken op de stand. In een raat met gesloten broed, komen cellen voor met vochtig glanzende, ingezakte en/of gescheurde celdeksels. Het broedpatroon vertoont veel lege cellen, onregelmatig verspreid, net als gaten in een peperbus of zoals bij hagelschot. Sommige larven zijn niet mooi parelwit, maar eerder grauw of vaalgeel; de segmenten van de larvehuid lijken opgelost. De inhoud van sommige gesloten cellen is veranderd in een slijmerige substantie. Met een lucifer kan men de celinhoud als een centimeterlange slijmerige draad optrekken, alsof hij uit een lijmpot komt. De celinhoud is opgedroogd tot een bruinzwart korstje met ruw oppervlak tegen de onderste celwand, vanwaar het maar moeilijk te verwijderen is Juist! En die verspreiding over de andere kasten gaat bijzonder snel en langs het bijenvoedsel om. Een zwaar aangetast volk is een gemakkelijke prooi voor rovende bijen, die samen met de buit ook de infectie in de kast brengen. De imker zelf is echter de grootste verspreider van de infectie. Dat gebeurt bv. wanneer hij besmet broed overhangt, of een zwerm van onbekende herkomst op zijn stand logeert. Hij kan ze achterna reizen wanneer hij zijn bijen naar een drachtgebied of naar een paringsstation brengt. De imker kan besmette honing als bijenvoedsel gegeven hebben. Hij kan de ziekteverwekkende sporen dragen op zijn handschoenen en op zijn borstel, op zijn ramenheffer en zijn schraapbeitel. Zelf de wasrestjes aan zijn schoenzolen kunnen de kiemen verspreiden zover zijn voeten hem dragen kunnen In ons land is bij wet verboden om het AV te bestrijden met medicamenten. Eens de ziekte officieel werd vastgesteld, moeten de aangetaste volken opgeruimd worden. De afwikkeling en het toezicht op deze procedures berust bij de inspecteurdierenarts van het FAVV die zich kan laten bijstaan door een bijenteeltassistent en de imker. De imker kan aanspraak maken op een vergoeding volgens een procedure van de hierboven genoemde instantie, indien hij daar geregistreerd staat Fout! Een vuilbroeduitbraak is aan geen seizoen gebonden. Zolang er broed aanwezig is, kan het ook geïnfecteerd worden met de bacterie Paenibacillus larvae larvae. De sporen kunnen gemakkelijk van het ene jaar naar het andere overwinteren en met ongemene heftigheid tot ontwikkeling komen tijdens de broedaanzet in het voorjaar Fout! T.a.v. het AV gelden dezelfde voorbehoedsmaatregelen die van toepassing zijn om andere ziekten te voorkomen, zoals: Uitsluitend imkeren met sterke goed ontwikkelde, goed doorvoede bijenvolken. Raten regelmatig vernieuwen zodat sporen van de bacterie niet langer aanwezig blijven in het volk. Uiterste hygiëne betreffende kasten en hulpmaterialen. Doelgerichte teelt en selectie op poetsdrift en hygiënisch gedrag. Deze criteria zouden voorrang moeten hebben op haaldrift en zachtaardigheid. Voorzichtigheid is geboden bij de keuze van een standplaats met grote concentraties van bijenvolken (fruit- koolzaad- en heidedrachten). Vreemde zwermen, aangekochte (pakket)bijen, terug opgehaalde paringsvolkjes zouden een poosje in quarantaine moeten gehouden worden tot gebleken is dat ze vrij zijn van de klinische symptomen van vuilbroed. Vermijd het voederen van honing van vreemde herkomst Gelukkig loopt het allemaal niet zo n vaart. Jaarlijks worden er tiental gevallen van vuilbroed aangegeven. Als er in ons land imkers zijn, betekent dat dat één imker op vijfhonderd door het vuilbroed getroffen wordt Helaas, die bestaat inderdaad. De grootste belager die jaarlijks de meeste slachtoffers maakt onder de bijenvolken, is een ectoparasiet, de mijt Varroa destructor. Maar daaromtrent is reeds zo n massa gedrukte en digitale informatie beschikbaar, naast beeldmateriaal in alle vormen, dat wij daaraan nog iets zouden kunnen toevoegen met een kwis-spel. December 2016 Vlaamse Imkerbond 27

28 KONINKLIJKE OOST-VLAAMSE IMKERSVERENIGING vzw VERSLAG ALGEMENE STATUTAIRE VERGADERING Donderdag 6 oktober 2016 om u. LOKAAL: Informatiecentrum voor Bijenteelt, Krijgslaan 281 S 35, 9000 GENT 1. Openingswoord door de voorzitter 2016 was zeker en vast niet het gemakkelijkste jaar: de geneesmiddelen problematiek, het vlot aanschaffen van de toegelaten geneesmiddelen (in Europa) verloopt nog zeer stroef. De bedrijfsbegeleiding kan op vrijwillige basis gebeuren. Hagelschot in broedramen baart ons allen veel zorgen. In juli is er door het FOD een onderzoek gestart naar de kwaliteit van de aangewende waswafels teneinde een causaal verband te vinden met de waargenomen broedsterfte. Over het gebruik van Europese en Vlaamse gelden stelt menig imker zich vragen: gaan deze subsidies naar de imker, naar de wetenschap of naar beide? Welke rol speelt de KonVIB hier nog in? Allemaal terechte vragen die leven onder onze leden. De imkersbonden zal gevraagd worden het aantal bijenvolken te tellen daar de subsidies van het Vlaams Bijenteeltproject zullen afhangen van het aantal kolonies. Hier is een belangrijke taak voor de lokale voorzitter weggelegd. Verdere info en instructies zullen binnenkort kenbaar worden gemaakt. Een grondige controle door steekproeven zal voorzien worden. 2. De dagorde wordt niet gewijzigd en in de varia kunnen nog een aantal onderwerpen aan bod komen. 3. In memoriam De afdeling Oudenaarde meldt het overlijden van Raf Cedeyn en de afdeling Deinze meldt het overlijden van Noël Reybroeck. De voorzitter vraagt een minuut stilte uit eerbied voor de overleden imkers en bedankt hen voor hun inzet voor de imkerij. 4. Voorstellen en aanvaarden van nieuwe afgevaardigden voor de KOIV Wim Wittebrood van ons Denderbieken stelt zich voor aan de vergadering en wordt aanvaard. Het verslag van de algemene statutaire vergadering van 20 februari 2016 wordt zonder opmerkingen goedgekeurd. Chris Dauw, Goedele Criel, Johan De Bruycker, Roger De Vos en Maurice De Waele worden herverkozen als afgevaardigden naar de AV van de KonVIB. 5. Cursussen bijenteelt In ste jaar in Zottegem en Evergem 2de jaar in Gent In ste jaar in Geraardsbergen en Laarne 2de jaar in Zottegem en Evere Het boek Bijenhouden, hoe doe je dat? kan terug besteld worden. Bestelling uiterlijk tegen 15 oktober Er wordt uitvoerig gedebatteerd over het onderwijs. De KonVIB heeft de intentie om één uniform programma te maken. De eerste vergadering hieromtrent is op 8/10/2016. Eventueel kunnen geïnteresseerden toetreden tot deze commissie. 6. Telling van het aantal kolonies (zie openingswoord van de voorzitter) Indien mogelijk de leden een formulier laten invullen waarop het aantal kolonies vermeld staat. De eindverantwoordelijkheid is dan niet meer voor de voorzitter. 7. Ledenadministratie De mailadressen vermelden op de site van de ledenadministratie zodat we de leden zeer snel kunnen informeren bij problemen, bij handelingen. De penningmeester Leo Hoefkens heeft de afdelingen ingelicht over de te volgen procedure. Maurice vraagt om de lidgelden te storten in de eerste week van januari 2017 en NIET vroeger. De leden kunnen wel vroeger ingeschreven worden op de site en zullen dan tijdig het maandblad ontvangen. Verder wordt verwezen naar het schrijven van Leo. 8. Werking educatieve bijenstand in 2016 Alle kolonies zijn goed door de winter gekomen. Ongeveer 350 bezoekers op de educatieve bijenstand wat een zeer groot succes mag genoemd worden. Voor 2017 zijn workshops gepland. Op de educatieve bijenstand streeft men naar een imkerij zonder medicatie met een lokaal aangepaste bij. Aan Niek wordt gevraagd een jaarverslag te maken voor de KOIV. 9. De Plantenruildag 2017 gaat door in Wippelgem op 19 maart De ruildag opent om 13 u. voor de imkers en om u. voor het publiek. In het maandblad zal reclame gemaakt worden, ook op de website van de KonVIB. Bart zal de affiche doorsturen naar Maurice en die zal ze sturen naar alle leden van de algemene vergadering. De bonden kunnen dan ook hun leden informeren en uitnodigen. 10. Aanstellen van twee kascommissarissen voor nazicht van de rekeningen 2016 Geraardsbergen: Ward Bijl Laarne: Marcel Van Acker 11. Formulieren Tübingermengsel De leden van de algemene vergadering hebben het bestelformulier via mail ontvangen. Maurice geeft een woordje uitleg bij de documenten voor de afdelingen. Het formulier aanvraag registratie hebben alle leden van de algemene vergadering ontvangen. 12. Ledenaantal: Gezamenlijke aankoop bloembollen 86 pakketten zijn besteld en uitgedeeld op de vergadering. Blijkbaar zijn er afdelingen die de kans niet gekregen hebben om te bestellen; volgend jaar zal de uitnodiging hiervoor verstuurd worden vanuit het secretariaat. De KOIV subsidieert dit initiatief voor ongeveer 50%. Maurice zal de afrekening sturen naar afdelingen. Boudewijn heeft heel wat mannelijke wilgenstekken klaar om te stekken in Poeke; Boudewijn is succesvol op zoek gegaan naar andere wilgensoorten, deze zullen eveneens in Poeke gestekt worden. 14. Wasproblematiek Het verslag van de FOD Volksgezondheid is klaar en duidelijk: het zeer complexe onderzoek loopt nog steeds en momenteel is er nog geen oorzakelijk verband gevonden tussen de broedsterfte en de afwijkende analysen. Het volledige verslag werd toegestuurd aan de leden die hun mailadres vermeld hebben op de website van de ledenadministratie. Ook op de website van de KonVIB is dit verslag te raadplegen. 15. Varia Congres: Goede sprekers. Minder goede bewegwijzering. Strip ontvangen voor de kleine kastkever. Kleine manifestatie van Greenpeace tegen Bayer. Sommigen vonden de aanwezigheid van Bayer ongepast. FAVV: Het HealthyBee bewakingsprogramma is te laat op het jaar gestart. Schutkringen en info over bijenziekten vind je op: dierengezondheid Wil je weten of je nog geregistreerd bent ga naar: Met dank aan Johan. Honing: In de media wordt de laatste weken honing bestempeld als suiker! Misschien iets voor Honeybee Valley om dit imago wat op te poetsen. De secretaris Maurice De Waele De voorzitter Chris Dauw 28 Vlaamse Imkerbond December 2016

29 V Index 102de JAARGANG 2016 Activiteiten 01/28; 02/26; 03/28; 04/26; 05/29; 07/28; 08/29; 09/28; 10/24 Bestuursmededelingen en initiatieven Van de redactie 01/03; 02/03; 03/03; 04/03; 05/03; 06/03; 07/03; 08/03; 09/03; 10/03 Nieuwjaar /04 Bestuurders bezoeken WUR 01/22 Week van de Bij 04/25 Honeybee Valley Ugent 06/21 FAVV Nieuw bewakingsprogramma 07/22 Vlaams Bijenteeltproject 08/16 Europees Bijenbeleid 08/12; 08/18 Lidmaatschap KonVIB /06 Bijengezondheid Ziektebestrijding Ik heb de oorlog verklaard aan de varroa 02/18 Varroa, wat kunnen we doen? 03/10 Varroabestrijdingsadvies /11 Waakzaamheid voor de kleine bijenkastkever 04/10 Coloss enquête bijensterfte 04/27 Angst is een slechte raadgever 09/10 Gebruik van aangekochte wasraten 09/30 Bijenproducten Honinganalyse /28 Bijenweide Drachtplanten Velddemo alternatieve teelten 01/16 Biotoopvernieling, problematiek 02/20 GLB start met enquête 02/27 Wilde inheemse planten 05/22 Het geslacht Prunus 06/18 Photina davidiana, glansmispel 08/22 Winterakoniet 10/22 Bijenwetenschappen Rassenkruisingen en bijenagressie dl. 1 01/11 dl. 2 02/14 Reinigingsvlucht 02/08 Belangrijke opgave 03/18 Een uitgekiende nestplaats 05/10 Metselbijen mijten 05/14 Soorten Rassen Stammen dl. 1 06/12 dl. 2 07/09 dl. 3 08/09 dl. 4 09/13 dl. 5 10/14 Het laatste voetlid de pretarsus 07/16 Dar genetisch belangrijker dan moer 08/20 Bijeenkomst inspecteur dierenartsen 09/21 Congressen, cursussen, markten, studiedagen, tentoonstellingen Vlaams Imkerscongres /27; 04/27; 05/26; 06/23; 07/24; 10/17 Studiedag Buckfast Vlaanderen 06/27 Zoemfestival Zoutleeuw 04/26 Verslag A.V. KonVIB 19/03/ /28 Verslag A.V. KOVIV 30/10/15 01/29 20/02/16 04/29 06/10/16 10/28 4de West-Vlaamse Plantendag 01/28; 02/27 Plantendag Turnhout 02/25; 03/26 Plantendag Moerzeke 02/26 Plantendag Wiekevorst 02/29 Plantendag Tessenderlo 02/29 Bijenmarkt Oelegem 02/12 Bijenmarkt Turnhout 02/25; 03/26 Bijenmarkt Helchteren 02/25 Bijenmarkt Betekom 02/30 Bijen- en bloesemdag Kortenaken 03/25 Natuurmarkt Helmond 04/26 Wilde Bijen Bonheiden 07/30 Cursus Zeidlerei 03/27 Cursus Beginners Poperinge 01/28 Zottegem 07/28 Evergem 07/28; 08/29 Nieuwkerken-Waas 08/29 Kalmthout 10/24 Bekkevoort 10/24 Cursus gevorderden Grimbergen 01/28 Diksmuide 10/24 Cursus de Zwarte Bij 09/27 Nationale Fruittentoonstellling Mechelen 09/29 Bestuivingsdag te Hoogstraten 10/24 Symposium Buckfast Vlaanderen 10/25 Bijenteelt op Agriflanders 10/25 Maandpraatjes 01/07; 02/05; 03/05; 04/05; 05/05; 06/05; 07/05; 08/05; 09/05; 10/05 Media Boekbespreking: Bijen in de kijker 02/23 Niet zonder elkaar 02/23 E.H.B.I 04/22 Boek voor kinderen: de imker 09/25 Facebookgroep Imkers voor imkers 02/26 Honey Bee Valley-site 09/28 Praktijk Imkeren vanuit een ander perspectief 01/09; 02/07; 03/08;04/08; 05/08; 06/09; 07/06; 08/07; 09/07; 10/07 Berokers: keuze en onderhoud 01/14 De multibodem SG 01/18 Het arrestteeltraam SG 5ATR 02/10 Zachte bijen van eigen selectie 02/13 Oxaalzuursublimatie 02/17 Moer opzoeken 03/14 Wasvernieuwing en oogsten 03/20 Meer dan hete lucht 03/22 Kastlift 03/23 Waswafeltoestel 04/14 Hoge torens 04/16 Oude raten adieu 05/13 Imkerblunders 05/17 Bevruchtingsvolkje tweede maal 05/18 Koninginnen- en darrenzeef 05/21 Mijn darrenraammethode 06/14 Rovers en beroofde 06/16 Wat met voederramen? 07/12 Voedersystemen SG 07/13 Horzels doden een paard 08/14 Honingafvulboy SG 08/19 Reizen met bijen 08/24 Tellen alsjeblieft 09/16 Raamwerkzaamheden bij het inwafelen 09/19 Quid met ramen van dode volken? 10/10 Verplaatsen van bijenkasten 10/12 Kast-, raam- en materiaalontsmetting 10/18 December 2016 Vlaamse Imkerbond 29

30 Selectie Zachte bijen van eigen selectie 02/13 Rassenkruisingen en bijenagressie 01/11 Kruisingen van de zwarte bij 02/14 Lezersbrief m.b.t. rassenkruisingen 04/19 Moertelers selectiewerkgroep 04/17 Overlarfproject 04/20 Bevruchtingsvolkje tweede maal 05/18 Smartbees 08/12 Varia Actueel 01/05; 02/04; 02/05; 03/04; 04/04; 05/04; 06/04; 07/04; 08/04; 09/04; 10/04 Evaluatie Vlaams Bijenteeltproject /21 Geregistreerde imkers /27 Nieuwe website 06/27 Jeugdpagina 01/24; 02/22; 05/25; 06/22; 07/23; 08/26; 09/24; 09/25;10/21 Recepten 01/25; 02/24; 03/25; 04/24; 05/27; 06/24; 07/25; 08/27; 09/26;10/22 Kwis-spel 01/26; 01/30; 02/25; 02/30; 03/26; 03/30; 04/2; 04/30; 05/28; 05/30; 06/25; 06/30; 07/26; 07/29; 08/28; 08/30; 09/27: 09/29; 10/23; 10/27 Vraag en aanbod: 01/28; 02/26; 03/28; 05/29; 06/27; 07/28; 10/24 Cursief: Vergaderen 08/25 Strip: t Korfje 08/25 Een juweel 10/23 Index /29 Verenigingsleven Op reis met de Bijenvrienden van Herentals 02/27 Knokke Heist bijenvriendelijkste gemeente 02/28 Bijenhouders regio Kortenberg 02/29 Imkersver. Overpelt viert Jan Weckx 03/28 Bijvriendelijke gemeenten 03/29 Bezoek bijeninstituut Celle 04/12 Bijenbond Bekkevoort huldigt zijn helpers 04/26 De Westerbie op uitstap 07/27 Leuven neemt het op voor de bijen 10/26 Overleden Cedeyn, R. - Oudsenaardse Bijentelers 10/24 Criel, W. - Werkzame Bie Lovendegem 03/28 De Keyser, J. - St.-Ambrosius Baal e.o. 01/28 Fransen, J. - Pelter Biehalle 08/29 Goemaere, A. - De Ijzervallei 05/29 Holsteyns J. - Hasselt e.o. 02/27 Paulissen, P. - Oeterbij 01/28 Peeraer, N. - St.-Abrosius Raam 03/28 Reuselt, J., Imkersbond Hasselt 09/28 Reybroeck, N. - Imkersbond Deinze 08/29 Ribbens, R. - Biegilde Kalmthout 04/26 Rosseel, R. - Imkersb. Ijzervallei 04/26 Swerts, W. - Imkersb. Hasselt 06/27 Van Hecke, A. St.-Ambrosius Evergem 01/28 Auteurs Asperges, M. 05/14; 07/16; 09/21 Aumeier, P. 01/14; 02/13; 03/22; 04/16; 05/13; 06/16; 07/12; 08/14; 09/16; 10/12 Behets, C. 08/25 Bes, H. 01/04; 01/14; 02/13; 03/04; 03/22; 04/16; 05/04; 05/13; 06/16; 07/04; 07/12; 08/14; 09/04; 09/16; 10/12 Beuckelaers, J. 10/23 Beyers, J. 08/25 Combes, A. 06/18; 08/22 Daems, F. 02/14; 04/22 Danneels, E. 04/27; 08/16 Dauw, C. 01/04; 08/18 Defever, H. 10/26 de Graaf, D. 01/21; 01/22; 06/21 De Gryse, B. 03/01 Demeester, W. 01/07; 02/05; 03/05; 04/05; 05/05; 06/05; 07/05; 08/05; 09/05; 10/05 De Moor, W. 01/04 De Roeck, G. 02/04; 03/04; 04/04; 05/04; 06/04; 08/04; 10/04; 10/10 Desmadryl, D. 01/02/; 02/03; 03/03; 04/03; 05/03; 06/03; 07/03; 08/03; 09/03; 10/03 Duts, Ph. 02/14 De Vos, R. 01/01 De Vreese, E. 03/23 De Waele, M. 01/29; 04/29; 10/28 De Weerdt, M. 02/29 Elen, D. 01/11; 04/19; 08/12 Eylenbosch, C. 02/18 FAVV 04/10; 07/22; 09/30 Goorix, P. 01/16 Informatiecentrum 04/28; 10/27 Kamers, S. 09/21 Lembecht, J. 04/12 Maenhout, F. 02/17; 05/17; 08/24 Maes, H. 03/05; 03/08; 06/01 Nijs, R. 03/14; 05/19; 08/20 Pijpers, P. 04/01 Pintens, L. 09/10 Remaut, B. 01/24; 02/22; 03/24; 04/23; 05/23/ 06/23; 07/23; 08/26; 09/24; 10/21 Rotthier, B. 04/17; 04/20 Schotanus, A. 01/26; 01/30; 02/08; 02/23; 02/25; 02/30; 03/18; 03/26; 03/30; 04/25; 04/30; 05/10;05/28; 05/30; 06/12; 06/25;06/30; 07/09; 07/26; 07/29; 08/09; 08/28; 08/30; 09/13; 09/27;09/29; 10/14; 10/23; 10/27 Snoeck, E. 02/14 Sweertvaegher, G. 01/18; 02/10; 03/20; 04/14; 05/01; 05/20;06/14; 07/13; 08/19; 09/19;10/18 Swinnen, H. 04/17; 04/20 Trappeniers, H. 10/17 Van Derbeken, A. 02/27; 05/22; 07/03 Van Durme, N.01/09; 02/07; 03/08; 04/08; 05/08; 06/09; 08/07; 09/07; 10/07 Vandijck, A. 01/25;02/24; 03/25; 04/24; 06/24; 07/25; 08/25; 09/26;10/22 Vanhemelrijck, W. 01/25; 02/24; 03/25; 04/24; 06/24; 07/25; 08/27; 09/ 26; 10/22 Van Laere, O. 01/21; 02/23; 10/25 Willems, E. 02/20 Willems, W. 01/04 Opgemaakt door Alois Schotanus 30 Vlaamse Imkerbond December 2016

31

32