Te voet de bouwkunst van Drachten verkennen

Transcriptie

1 Bouwen in turbulente tijden Twee wereldoorlogen de Wall Street Crash de crisistijd de wederopbouw. Hoe verging het de bouwkunst in die tijd? Deze wandeling laat het zien, in het centrum van Drachten: snel wisselende bouwstijlen andere materialen omgaan met schaarste sober ontwerpen of juist uitbundig. Te voet de bouwkunst van Drachten verkennen Een boeiende wandeling toegewenst! met 34 monumenten!

2 In het heden ligt het verleden, in het nu wat worden zal! Smelne s Erfskip zet zich in voor cultuurhistorische waarden in Smallingerland. Natuurlijk horen daar monumentale panden bij, evenals historische elementen in ons veelzijdige landschap. Naast die harde kant maken we veel werk van ons immateriële erfgoed zoals tradities, persoonlijke geschiedenissen en overgeleverde verhalen. Veel van deze kennis wordt verzameld door enthousiaste vrijwilligers. Maar soms schakelen we ook externe deskundigen in. Die opgebouwde kennis geven we onder meer door via: themabijeenkomsten Open Monumentendagen excursies en rondleidingen wandel- en fietsroutes boekuitgaven ons viermaandelijkse full colour magazine Facebook digitale verhalentafel COLOFON Deze wandelroute is door Smelne s Erfskip uitgegeven ter gelegenheid van de Open Monumentendag Ontwerp en beschrijving routes Piet Modderman 33 Fotografie Jaap van der Wal Omslagfoto Museum Dr Financiële ondersteuning Gemeente Smallingerland 3 é Vormgeving en lay-out Jaap van der Wal 1 Druk Van der Eems Heerenveen Publicatie September 2017 Rechten Smelne s Erfskip

3 é Introductie De periode was wereldwijd bijzonder turbulent. Twee wereldoorlogen, de Wall Street Crash van 1929, de crisistijd, de wederopbouw. Al die gebeurtenissen hadden hun weerslag op het bouwen. Bouwstijlen veranderden veel sneller dan in de eeuwen daarvoor, materiaalkeuzes werden aangepast aan schaarste, de overheid legde beperkingen op, de wederopbouw dwong tot snelheid. Op deze circa vier km lange wandeling door het centrum van Drachten, die de bouwkunst in de periode als invalshoek heeft, komt u al die aspecten tegen. Overigens, al wandelend komt u ook langs oudere monumenten. Natuurlijk vertellen we daar dan ook iets over. Op het kaartje op de binnenkant van het voorkaft staat elke bezienswaardigheid met een volgnummer aangegeven. Die nummers corresponderen met die van de toelichtingen in het boekje. In deze (korte) toelichtingen betekenen de afkortingen GM en RM gemeentelijk monument respectievelijk rijksmonument. Een rode pijl geeft aan waar de wandeling begint. Dat is bij Museum Dr8888, Museumplein 2. Met het gezicht naar het museum gekeerd, gaat u op weg door langs de rechterzijgevel de Pier Panderstraat in te gaan. Daarna wijst het zich aan de hand van het kaartje vanzelf. Overigens, het is een rondgaande route, dus kunt u op elk punt van de route beginnen. Smelne's Erfskip wenst u veel wandelplezier! 1

4 1 Museumplein 2 Museum Drachten GM Bouwjaar 1937 Architect H.H. de Graaf uit Den Bosch Stijl Delftse School Gebouwd als Minderbroedersklooster, vanaf 1970 in bezit van de gemeente, werd verbouwd tot gemeentehuis en in 1994 tot het huidige museum Dr8888. Gemeentewapen op de gevel boven de ingang. Oorspronkelijke kloostertuin aan de voorzijde is nu Museumplein, achter openbaar park. 2 Pier Panderstraat 10 Woning GM Bouwjaar 1939 Architect G. van Manen Drachten Stijl van de Vooroorlogse bouwkunst De woning is nog vrij traditioneel van karakter, opvallend is het oeil de boeuf, het ronde venster in de geveltop. 3 Pier Panderstraat 1 RK Kerk GM (foto ) Bouwjaar 1962 Architectenbureau Bekink uit Groningen Stijl Het Nieuwe Bouwen Een voorbeeld van een moderne inloopkerk, die past in een reformatorische omgeving. Het kunstwerk Bemint op de voorgevel is van Max Reneman, het glas in loodvenster is gemaakt door Wim Gerritsma. het kader van de wederopbouw vijftien in Oostenrijk geprefabriceerde woningen bouwen door lokale aannemers. De woningen waren voor die tijd al zeer energiezuinig en duurzaam en hebben een logische indeling. Aan het eind van de J.M van Houwenstraat staan links aan de Gauke Boelensstraat 8-22 nog acht Oostenrijkse woningen (GM). In totaal zijn er dertien bewaard gebleven. 5 Moleneind ZZ 81 Duimstokkenfabriek Schuil GM Bouwjaar 1948/ 49 Architectenbureau Bosma uit Drachten Stijl Vroege wederopbouw/delftse School Ondanks beperkte budgetten en grote tekorten aan bouwmaterialen een opmerkelijk goed bewaard gebleven voorbeeld van sobere, karakteristieke bedrijfsarchitectuur. 6 Moleneind ZZ 85 Directeurswoning GM Bouwjaar 1950/ 51 Architectenbureau Bosma uit Drachten Stijl Wederopbouwarchitectuur Het huis was bescheiden van formaat door bouwbeperking vanuit de overheid; fraai geheel met het bedrijfsgebouw. 7 Oliemolenstraat 2 Kantoorgebouw Dunlop GM (foto ) Bouwjaar 1947 Architectenbureau Nieuwland & Van de Vegte, Leeuwarden Stijl Functionalisme Het strak vormgegeven hoekpand in het hart van het eerste naoorlogse industriegebied met voor die tijd kenmerkende stalen ramen. Het kantoorpand staat aangebouwd tegen de voormalig molen De Nijverheid uit 1850, ook een GM. 4 J.M van Houwenstraat 33, 35 (links), (rechts) Oostenrijkse woningen GM Bouwjaar 1948 In totaal liet de gemeente na de Tweede Wereldoorlog in 2 3

5 8 Oliemolenstraat Industrieflat nominatie GM (foto ) Bouwjaar 1949 Architectenbureau Bosma Drachten Stijl Functionalisme Het gebouw was bedoeld voor startende ondernemers. De toenmalige minister van Economische Zaken Prof.dr. J.R.M. van den Brink heeft de officiële eerste steen gelegd. Met de komst in 1950 van Philips raakte het nieuwe industriegebied in één keer vol en kwam de industrialisatie in Drachten in een stroomversnelling. 11 Noorderbuurt 93 Woonhuis met kantoorruimten GM Bouwjaar 1933 Architect Cees Rienks de Boer uit Drachten Stijl Interbellumarchitectuur Opvallend zijn de monumentale kap en de diverse glas-in-lood-ramen. 12 Stationsweg 49 Woonhuis GM Bouwjaar 1909/1913 Architect C.R. de Boer uit Drachten Stijl Chaletstijl, verwant aan de Overgangsstijl Oorspronkelijk gebouwd als woonhuis met apothekersruimten, later functie als notariskantoor met een ingangsportaal uit Stationsweg 64 Buitenplaats RM (foto ) Bouwjaar 1843 Architect Thomas Romein uit Leeuwarden Stijl Neoclassicisme Oorspronkelijk gebouwd als buitenplaats voor grietman Manger Cats, later diverse bestemmingen waaronder marechausseekazerne, nu in gebruik als kantoor. 9 De Lange West/hoek Oude Nering Thalenpark nominatie RM Aanleg 1958 Tuin-en landschapsarchitect Ir. Hein Otto Stijl Functionalisme van het Nieuwe Bouwen Kenmerkend zijn de rechthoekige vormen met lange lanen, een winkelhaakvormige vijverpartij met strakke oevers, met een podium en lange brug. 10 Noorderbuurt 95 Villa RM Bouwjaar 1903 Architect J.P. Hazeu uit Groningen Stijl Art Nouveau/Jugendstil De villa werd gebouwd in opdracht van burgemeester Albertus Bruins Slot. Het is een van de fraaist bewaard gebleven Jugendstil woonhuizen van Friesland. Bijzonder zijn ook de nog steeds aanwezige glas-in-lood-ramen. 4 5

6 14 HBS straat 6 Dienstwoning GM (foto ) Bouwjaar 1920 Architect J.A. Vrijman uit den Haag Gebouwd voor de directeur van de Rijks HBS De woning werd in 1926 als een van de eerste woonhuizen aangesloten op het waterleidingnet in Drachten. Kenmerkend zijn ook hier de monumentale kap, verspringende geveldelen en ramen met roedenverdeling. 17 Torenstraat 18 Kerkgebouw GM Bouwjaar 1924 Architect Tj. Van der Kooi De voorgevel bestaat uit een hoger middendeel, met daarin de dubbele ingang onder luifels. 18 Torenstraat 14 Rijkskweekschool GM Bouwjaar 1924 Architect A.S. Vellinga uit Drachten Stijl Interbellum met stijlkenmerken van de Amsterdamse School en de Art Deco. Helaas is de oorspronkelijke overhoekse entreepartij, uitgevoerd in expressionistische baksteenarchitectuur, in 1954 vervangen door de huidige ingangspartij. 15 Torenstraat 28 en Vogelzang 27 Rijks HBS en conciergewoning RM Bouwjaren 1919/1920 Architect J.A. Vrijman uit den Haag Het gebouw heeft twee bouwlagen en een symmetrische voorgevel, totaal voorzien van een mansardedak. Door de jaren heen is het gebouw diverse malen uitgebreid met noodlokalen. In 2005 is de school aanzienlijk uitgebreid en is het historische gebouw compleet gerenoveerd, inclusief de conciergewoning. Midden voor het gebouw staat de Oranjelinde, geplant in 1937 ter gelegenheid van het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard. 19 Torenstraat 23 Woonhuis met praktijk GM (foto ) Bouwjaar 1928 Architect C.R.de Boer uit Drachten Kenmerkend zijn de monumentale kappen, verspringende geveldelen en ramen met roedenverdeling. 16 Torenstraat 43 Woonhuis GM Bouwjaar 1932 Architekt G.M. van Manen uit Drachten 6 7

7 20 Torenstraat 12 Rijks landbouwwinterschool RM Bouwjaar 1922 Architect R. Wibbelink. Na diens overlijden heeft gemeentearchitect C.R. de Boer het ontwerp voltooid. Het bouwwerk is onderdeel van de Papegaaienbuurt, het eerste deel van de Torenstraat. Specifiek voor het gebouw is het kleurenschema en het ontwerp van de glas-in-lood-ramen door de voorman van De Stijl, de beeldend kunstenaar Theo van Doesburg. In 2005 kreeg de school een woon- en werkbestemming. 21 Torenstraat 3-21 Papegaaienbuurt GM (foto ) Bouwjaren 1920/1921 Architect C.R. de Boer uit Drachten Woningen in opdracht van de gemeente gebouwd. Ze zijn, naar een kleurontwerp van Theo van Doesburg, geschilderd in de primaire kleuren rood, blauw en geel met daarnaast wit, zwart en grijs. Hij heeft de kleurontwerpen voor de interieurs en tuinen ook gemaakt. 22 Torenstraat 3 Woning in de Papegaaienbuurt GM De woning heet het Van Doesburg-Rinsema-huis en wordt door de stichting vdr-huis weer in het geheel (buiten en binnen) naar het oorspronkelijke kleurenschema van Theo van Doesburg in ere hersteld. Bezichtiging via Museum Dr Oosterstraat 29, 33 Pastoriewoningen GM Bouwjaar 1924 Architect G.M. van Manen uit Drachten Huisnummer 33 heeft nog de oorspronkelijke raamverdeling, de entrees zijn op elkaar gericht en staan onder een gemetselde overdekking. 24 Oosterstraat 35, 37 Wijkcentrum Bouwjaar Beter Wonen 1-41 Complex arbeiderswoningen Beter Wonen RM Bouwjaar 1921 Architect A. J. Wijbenga uit Noordwolde Beter Wonen is het oudste nog bestaande voorbeeld van sociale woningbouw in Drachten. Zeven blokken liggen rondom een plantsoen, het achtste blok ligt aan de Houtlaan. De woningen hadden bij oplevering geen aansluiting op stroom en water. Centraal in het plantsoen staat een replica van de oorspronkelijke waterpomp. Opvallende versieringen zijn de azuurblauwe en okergele tegeltableaus tussen de dakkapellen. 9

8 26 Torenstraat 4 Gebouw Excelsior GM Bouwjaar 1926 Architect D. Beintema uit Leeuwarden Oorspronkelijk winkel en bakkerij, in de jaren dertig van de twintigste eeuw het middelpunt van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij en later de Partij van de Arbeid, laatste jaren kantoorfunctie 27 Zuidkade 30 Woonhuis met praktijkruimte GM Bouwjaar 1916 Architect C. R. de Boer uit Drachten Aan en in de woning is door de jaren veel verbouwd en aangebouwd. 28 Zuidkade 24 Tabaksfabriek RM Bouwjaar 1902 De fabriek was tot 1989 in gebruik en was in 1991 door dreigende sloop van het gebouw (foto ) de directe aanleiding voor de oprichting van de cultuurhistorische stichting Smelne s Erfskip. Het eindresultaat van het behoud van de tabaksfabriek is niet honderd procent, maar het proces er omheen heeft wel de drastische sloop van waardevolle historische panden in Drachten een halt toe geroepen. 29 Zuidkade 19 Hervormde kerk RM Bouwjaar 1743 De kerk is een van de oudste monumenten van Drachten, gebouwd in een sobere stijl, op een T-vormige plattegrond. Op het middendeel van de noordgevel staat een houten dakruiter met een achtzijdig ingesnoerde spits, met een windwijzer die het wapen van Drachten draagt. Het Hillebrand-orgel is van 1820, de gebroeders Staak uit Sneek maakten in 1743 de vier gebrandschilderde ramen. 30 Moleneind NZ 14 Voormalig Gemeentehuis GM Bouwjaar 1901 Architect R. Wibbelink uit Drachten Stijl Neorenaissance Het gebouw verving het oude gebouw uit 1819, in 1929 werd het weer ingrijpend verbouwd en werd het politiebureau er ook in ondergebracht. In 1972 werd het pand het onderkomen van museum It Bleekerhûs, in 1994 werd het een grand café onder de naam t Smelnehûs. 31 Moleneind ZZ 7 voormalige Kingma s Bank GM (foto ) Bouwjaar 1962 Architectenbureau van Manen en Zwart uit Drachten Stijl Modernistische stijl De voorgevel, bekleed met natuursteen, is voorzien van grote glaspartijen

9 32 Van Blomstraat 4-22 Winkelflat GM Bouwjaar 1958 Architect architectenbureau De Boer en Groenewoud, Drachten Stijl nieuwe Bouwen Sober, doelmatig gebouw, met vijf winkels en vijf maisonnettes. In Drachten zijn vier vergelijkbare winkelflats gebouwd in de nieuwe wijken rond Zuiderbuurt 28 Consistorie Doopsgezinde kerk GM Bouwjaar 1790/1928/1959 Architect C. R. de Boer (1928 en 1959) In 1928 zijn de consistorie en kosterskamer verbouwd tot kerkenraadskamer en vergaderruimte. Het gebouw kreeg toen de naam Mennozaal. In 1959 ging kerklid De Boer nogmaals aan de slag en kreeg de Mennozaal een extra bouwlaag. De kerk (1790) is een RM. Het orgel is in 1856 gebouwd door de firma L. van Dam, Leeuwarden. De kerkzaal is in 2007 ingrijpend gerenoveerd en geschikt gemaakt voor multifunctioneel gebruik. Het exterieur, in het bijzonder de ingangspartij (foto ), heeft in 2014 een grondige renovatie ondergaan. 34 Burg. Wuiteweg 14 Woonhuis GM Bouwjaar 1914 Architect C.R. de Boer Uit Drachten Het woonhuis heeft verschillende functies gekend: veeartspraktijk, burgemeesterswoning, kraamkliniek, oogarts praktijk en accountantskantoor. 12