ANGLICISMEN IN HET TSJECHISCH EN HET RUSSISCH: een lexicologisch en discoursanalytisch onderzoek, met nadruk op de computertechnologie

Transcriptie

1 ANGLICISMEN IN HET TSJECHISCH EN HET RUSSISCH: een lexicologisch en discoursanalytisch onderzoek, met nadruk op de computertechnologie Elke Beauprez Master in de Oost-Europese talen en culturen Major Centraal-Europakunde Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Universiteit Gent Augustus 2010 Masterscriptie Promotor: Dr. Eric Metz

2

3 Dankwoord Eerst en vooral is een bedanking op zijn plaats voor mijn promotor, Dr. Eric Metz, die mij op weg zette, bijstuurde en tijd maakte voor mijn vragen. De Ambassade van de Tsjechische Republiek in Brussel (Velvyslanectví České republiky v Bruselu) wil ik graag bedanken voor hun hulp bij het zoeken naar tijdschriften op papier, zodat ik niet de hele tijd naar een computerscherm moest staren. Graag wil ik Dr. Božena Bednařiková bedanken voor het aanbevelen van bronnen en Prof. Yudin voor de leerrijke feedback op mijn paper voor het vak discoursanalyse, de boeken en de interessante weetjes en tips voor mijn masterproef. Ook Jan Kocek wil ik bedanken voor zijn hulp bij het oplossen van problemen bij het installeren van Bonito, het programma dat ik nodig had om het Český Národní Korpus (Tsjechisch Nationaal Corpus) te kunnen raadplegen. Verder is er nog Niels Van Eetvelde, IT consultant, die mij met zijn computerkennis hielp bij het maken van de woordenlijst. Het benoemen van alle onbekende delen van de computer (en dat waren er nogal wat), heeft mij ongelooflijk geholpen. Bedankt! I

4

5 Inhoudsopgave Dankwoord... I Inhoudsopgave... III Gebruikte afkortingen... VII INLEIDING Keuze onderwerp Status quaestionis en doelstelling Opbouw en methodologie... 3 DEEL I: ANGLICISMEN IN HET TSJECHISCH EN RUSSISCH Historisch Tsjechië Rusland De mening van Tsjechen en Russen over anglicismen in hun moedertaal: een vergelijkende discoursanalyse Discourse and Conversations Teksten Tsjechië Rusland Analyse Mening over de anglicismen Pro Middengroep Anti Neutraal (geen mening) Tegenstanders over de gebruikers van anglicismen Voorstanders over de tegenstanders van anglicismen De eigen taal III

6 2.3.5 De eigen taal, vermengd met anglicismen Het Engels Toekomst van de eigen taal Conclusie Anglicismen: een stukje theorie Anglicismen in het Tsjechisch Anglicismen in het Russisch DEEL II: Tsjechische en Russische computerterminologie De computer Historiek De computer in Tsjechië De computer in Rusland Computerterminologie Tsjechische computerterminologie Russische computerterminologie Bespreking woordenlijst BESLUIT Bibliografie Bijlage 1: Teksten... I 1. Tsjechië... I 1.1 Discussie op Facebook in groep Stop kurvení češtiny /StHoP KuRwEnIiI CzEsHtHiNkY ( fans)... I 1.2 Artikel met meningen: Názory k tématu: Trápí vás anglicismy?... IV 1.3 Meningen bij het artikel Přijetí eura je v nedohlednu... V 1.4 Reacties op een blog: Čeština nebo czenglish?...radši czenglish... VI 1.5 Artikel van linguïst Dušan Šlosar: Obávám se, že zdejší hrubnutí jazykové komunikace bude postupovat... XI IV

7 1.6 Interview met een leerkracht: Angličtina je latinou nové doby... XIII 1.7 Artikel van Ing. Karel Kozák, PhD.: Čengličtina aneb Znovu ta terminologie... XIV 1.8 Interview op ČT 1 met Karel Oliva, hoofd van het Ústav pro jazyk český... XV 2. Rusland... XVI 2.1 Forum: USE.RU... XVI 2.2 Forum: Раздражает ли вас этот модный сейчас англицизм в общении?... XXV 2.3 Forum jongerentaal: англицизмы... XXVII 2.4 Forum: Тема: RU или EN?... XXVIII 2.5 Artikel: «Дефолт», «блокбастер», «Интернет»... Всех этих слов на русском нет?... XXXII 2.6 Artikel uit tijdschrift Esperanto + reacties... XXXIV 2.7 Artikel uit internetmagazine Личные Деньги...XXXVII 2.8 Interview: Радио «Свобода»: «На каком русском языке мы говорим?»... XL Bijlage 2: Tabellen ter vergelijking... XLII 1. Tabel 1: Vergelijking uitspraken Tsjechische en Russische internetgebruikers... XLII 2. Tabel 2: Vergelijking uitspraken Tsjechische en Russische intellectuelen... XLIX Bijlage 3: Woordenlijst... LIII Bijlage 4: CD-rom... LXXXVI V

8

9 Gebruikte afkortingen > komt van Acc Accusatief adj. adjectief, bijvoeglijk naamwoord afk. afkorting bv. bijvoorbeeld Dat Datief Eng. Engels F vrouwelijk (Feminine) Instr Instrumentalis ipf imperfectief lett. letterlijk Loc Locatief Ma mannelijk levend (Masculine animate) Mi mannelijk niet-levend (Masculine inanimate) N onzijdig (Neuter) Nedl. Nederlands ov onveranderlijk pf perfectief subst. substantief, zelfstandig naamwoord syn. synoniem Tsj. Tsjechisch ww. werkwoord VII

10

11 INLEIDING 1. Keuze onderwerp De keuze van het onderwerp van mijn thesis is het resultaat van een lange zoektocht. Om te beginnen was het niet evident een taalkundig onderwerp te kiezen, omdat daar weinig aandacht aan wordt besteed in onze studie. Tijdens de zomerschool (Letní škola Slovanských studií) in Olomouc vorige zomer woonde ik echter een lezing bij, gegeven door Dr. Božena Bednařiková, met als onderwerp Jak se tvoří nová slova v češtině (Hoe worden nieuwe woorden in het Tsjechisch gevormd). Dit boeide mij enorm en eenmaal terug in België begon ik over het onderwerp na te denken. Samen met Dr. Eric Metz, die later mijn promotor zou worden, bespraken we wat ik zou kunnen onderzoeken dat dicht bij het onderwerp van de lezing van Dr. Bednařiková aansloot. In plaats van nieuwe woorden zou ik vreemde woorden kunnen bekijken. Tsjechië heeft een langdurige Duitse invloed gekend, dus was dit een vanzelfsprekend onderwerp geweest. Omdat ik niet zo bekend ben met de Duitse taal en ik liever een recenter onderwerp behandelde, kozen we voor het Engels, een wereldtaal. Door het proces van globalisatie heeft deze taal een zeer grote invloed op het Tsjechisch. En niet alleen op het Tsjechisch: English is becoming the lingua franca of the world (Chachibaia & Colenso, 2005: 126). Om mijn werk nog iets specifieker te maken, zal ik de nadruk leggen op de computertechnologie, een vrij recent ontstane vaktaal die veel anglicismen bevat. De computer is immers, zoals Bozděchová (1997a) het al zegt, zeer belangrijk geworden in ons leven: Počítače se stávají součastí běžného života, oblast výpočetní techniky ztrácí své exkluzivní postavení 1 (Bozděchová, 1997a: 105). Ik zal ook telkens de ontwikkelingen in het Russisch bespreken, zij het in minder uitgebreide mate, om de vergelijking tussen de twee talen te kunnen maken. 2. Status quaestionis en doelstelling Over anglicismen in het Tsjechisch is aan de Universiteit van Gent en in België zo goed als niets te vinden. Via internet vond ik enkele interessante artikels die mij verdere informatie gaven over de stand van zaken in Tsjechië wat betreft anglicismen. In de bibliotheek van de faculteit Letteren en Wijsbegeerte in de Masaryk universiteit te Brno kon ik verder opzoekingswerk doen en vond ik zeer interessante en volledige bronnen. De belangrijkste auteurs op het vlak van anglicismen in 1 Computers zijn een deel van het alledaagse leven geworden, het terrein van de rekentechniek verliest zijn exclusieve status. 1

12 het Tsjechisch zijn Ivana Bozděchová en Diana Svobodová. Deze auteurs beschrijven in welke domeinen er anglicismen voorkomen, hoe ze worden gevormd en welke problemen daarbij voorkomen. Ze geven bovendien een heleboel voorbeelden. Bozděchová en Svobodová deden ook specifiek onderzoek naar de anglicismen in de computerterminologie. Wat ze echter niet doen, is het diachronisch vergelijken van de anglicismen om een evolutie te kunnen zien. Met anglicismen bedoel ik hier specifieke woorden en geen algemene groep woorden. De algemene tendens is namelijk duidelijk: de anglicismen stijgen zowel in aantal als in gebruik. Maar hoe zit het met de woorden afzonderlijk? Welke woorden worden aangepast aan de eigen taal en welke woorden blijven in hun oorspronkelijke Engelse vorm? Gebruikt men in Tsjechië en Rusland meer, minder of evenveel anglicismen als in het Nederlands? Dit wil ik graag in het tweede deel van mijn masterproef onderzoeken. Ik zal mij concentreren op anglicismen in de computerterminologie die in het Tsjechisch en Russisch ontstonden in de periode tijdens en na het communisme (vanaf ongeveer 1950). Vóór deze tijd bestonden ook reeds anglicismen, maar deze zijn niet zo interessant voor dit onderzoek, aangezien de computer toen nog niet was uitgevonden. Deze periode bespreek ik wel kort in een historisch overzicht. In het eerste deel ga ik op zoek naar de oorzaak van het gebrek aan onderzoek over de afzonderlijke woorden in Tsjechië. Is er geen behoefte aan deze kennis? Zijn de intellectuelen er misschien van overtuigd dat de toevloed van anglicismen wel zal matigen en er daarom geen nader onderzoek nodig is? Maar wat denkt het gewone volk hier over? Dit zal ik nagaan met behulp van teksten uit blogs en fora en artikels die op het internet te vinden zijn. Verder wil ik graag een theoretisch overzicht geven van de manier waarop anglicismen in het Tsjechisch worden opgenomen. Ik zal hiervoor artikels en boeken van verschillende auteurs samenvoegen om een zo volledig mogelijk beeld te kunnen schetsen. Daarna ga ik kort in op de manier waarop computertermen uit het Engels worden opgenomen in het Tsjechisch en het Russisch. Voor het vak Contrastieve Slavische discoursanalyse, gegeven door Prof. Yudin, vergeleek ik de mening van de Tsjechen met wat de Russen over anglicismen in hun taal vinden. Dit bleek zeer interessant te zijn en daardoor kwamen we op het idee om ook de rest van mijn thesis met het Russisch te vergelijken. Een grondige analyse van het Russische materiaal valt echter buiten het bestek van deze masterproef. Daarom zal het Tsjechisch hier de basis vormen (bv. voor de woordenlijst), maar zal ik toch vergelijken met het Russisch. Rusland en Tsjechië hebben tijdens het communisme een relatief gelijklopende geschiedenis gekend en beide talen horen tot de familie van de Slavische talen. Zouden er ook veel gelijkenissen zijn op vlak van anglicismen en computerterminologie? Bronnen over de Russische taal bekijken anglicismen vanuit diachronisch perspectief en beschrijven alle verschillende fases waarin anglicismen werden opgenomen. Wat zij minder doen, is beschrijven op welke manier Engelse woorden aan de taal worden aangepast. 2

13 Het zal dus mogelijkerwijze moeilijk worden om het Tsjechisch en het Russisch op een degelijke manier te vergelijken. Omdat het onderwerp vrij recent is, kon ik voor de discoursanalyse en de woordenlijst verder veel materiaal verkrijgen via het internet. De Tsjechische Ambassade in Brussel heeft mij aan tijdschriften geholpen die ik kon gebruiken voor mijn woordenlijst. Deze twee onderdelen zijn vooral op eigen onderzoek gebaseerd en ik hoop dat ik hiermee iets kan bijdragen. Met het maken van de woordenlijst met computertermen wil ik nagaan of er een tendens zit in het aanpassen van de Engelse termen aan de Tsjechische en Russische taal. Heeft men vooral in een bepaalde tijdspanne woorden aangepast of hangt dit meer af van het domein waartoe de woorden behoren (bijvoorbeeld software tegenover hardware)? Svobodová (2007) schrijft dat nog geen enkele studie die de woordvorming van de Tsjechische computerterminologie systematisch probeert te onderzoeken succesvol was, omdat het Engels zeer ongeorganiseerd de Tsjechische taal binnendringt. Het is inderdaad misschien niet mogelijk uitzonderingsloze regels te vinden, maar ik vermoed dat er toch ergens een tendens aantoonbaar is. Per hoofdstuk zal ik in een inleidend schrijven mijn doelstelling kort opnieuw uiteenzetten en zal ik tussentijdse conclusies trekken. Ik zal ook zorgen voor schema s en tabellen om een duidelijk en overzichtelijk werk naar voor te brengen. 3. Opbouw en methodologie Het eerste, meer algemene deel begin ik met een historisch overzicht, wat volgens mij onmisbaar is voor een goed zicht op de toevloed van anglicismen. Daarna zal ik een discoursanalyse maken, waarvoor ik verschillende teksten op het internet heb gelezen (fora, blogs, artikels) en de meest representatieve heb geselecteerd. In deze teksten zal ik zoeken naar de mening van Tsjechen en Russen en die met elkaar vergelijken. Om het overzichtelijk te houden deel ik ze nog in subgroepen in, zodat de verschillen tussen de groepen groter zijn dan die binnen de groepen. Zoals we in de les gezien hebben, zal ik aandacht besteden aan de woorden die men gebruikt, aan de manier waarop iets gezegd wordt. Ik zal enkel werken met geschreven teksten, waardoor het volgens James Paul Gee (2005) meer de vorm krijgt van een analyse van Conversations dan van Discours. Omdat Conversaties deel uitmaken van Discours en om het eenvoudiger te houden, zal ik toch de term discoursanalyse gebruiken. Als derde hoofdstuk zal ik, door middel van een literatuurstudie van de belangrijkste auteurs, een meer beschrijvend stuk over anglicismen in het Tsjechisch en het Russisch schrijven. Het tweede deel van mijn masterproef zal gaan over anglicismen in de computertechnologie. Ook hier begin ik met een korte geschiedenis van het ontstaan van de computer en de komst van de computer in Tsjechië en Rusland, om zo hypotheses te kunnen stellen in verband met de 3

14 woordenschat die in bepaalde periodes de talen zal binnenkomen. In het tweede hoofdstuk van deel II maak ik opnieuw een literatuurstudie, deze keer specifiek over anglicismen in de computerterminologie. Deze literatuurstudie is iets korter dan die in het eerste deel. Het onderwerp is immers minder ruim en het fenomeen is recenter. Het laatste hoofdstuk van deel II, meteen ook het laatste onderdeel van mijn masterproef, is een woordenlijst van Tsjechische computertermen, vergeleken met de term die in het Russisch, Engels en Nederlands gebruikt wordt om hetzelfde begrip aan te duiden. De Tsjechische woordenlijst bestaat uit woorden die ik van de website en uit tijdschriften van een bekend Tsjechisch computertijdschrift, Chip, gehaald heb. Dit is dus niet systematisch gebeurd. Van de sinds begin dit jaar vernieuwde website haalde ik artikels uit de rubrieken trends, hardware, internet en veiligheid. Bepaalde woorden die ik vond voor de woordenlijst en als voorbeelden voor de beschrijvende delen, heb ik ingetypt in Bonito, een programma waarmee ik het Český Národní Korpus kon raadplegen, of op de website van Google, net zoals men in het Slovník nespisovné češtiny (2009) doet om te kijken welk woord het meest gebruikt wordt (bv. p159, helpnout - helfnout). Hierdoor kon ik zien of de woorden vaak gebruikt worden of niet, of ze standaard Tsjechisch zijn of eerder Obecná Čeština. Ook zal ik proberen redenen te vinden waarom een bepaald woord wordt aangepast aan de Tsjechische taal en een ander woord niet. Om evoluties en vergelijkingen te illustreren, heb ik enkele tabellen en een grafiek gemaakt. 4

15 DEEL I: ANGLICISMEN IN HET TSJECHISCH EN RUSSISCH 1. Historisch 1.1 Tsjechië Volgens de directeur van het Ústav pro jazyk český (Instituut voor de Tsjechische taal), Karel Oliva, is het eerste Engelse woord het Tsjechisch reeds binnengeslopen in de 18de eeuw. Waarschijnlijk was dit het woord fešák, wat dandy betekende. Met dit woord, afgeleid van het Engelse fashion, mode, duidde men de goed geklede Engelsen aan die in die tijd Praag bezochten. In de 19de eeuw beïnvloedde het Engels de Tsjechische taal steeds meer. Vooral op het vlak van sport gebruikten (en gebruiken) de Tsjechen veel Engelse woorden. Enkele voorbeelden zijn fotbal (voetbal) van het Engelse football en pádlo (peddel) van het Engelse paddle (Johnston, 2009). K. Kučera beschrijft in zijn artikel K nejnovějším vlivům angličtiny na český jazyk 2 (1995) hoe de grootte van de invloed van het Engels op het Tsjechisch veranderde doorheen de tijd. Ik heb deze bron jammer genoeg niet kunnen bemachtigen, maar Ivana Bozděchová, een specialiste wat betreft anglicismen in het Tsjechisch, haalt Kučera aan in haar artikel Vliv angličtiny na češtinu 3 (1997b). De meeste anglicismen drongen de Tsjechische taal binnen in de loop van de 20ste eeuw. Na de eerste wereldoorlog vergrootte de invloed van het Engels opvallend. Tijdens het communisme (vanaf 1948) was Tsjechoslovakije min of meer afgesloten van het Westen, waardoor de invloed van het Engels sterk daalde. Het socialisme met een menselijk gezicht van Dubček zorgde in de jaren 60 opnieuw voor een stijging. Na de Praagse Lente kwam er opnieuw een strak regime. In een enquête van de Ústav pro jazyk český uit 1970 gaf 94% van de ondervraagden aan dat hij/zij vond dat er te veel woorden uit andere talen in de media gebruikt werden. Slechts 11% gaf aan Engels te begrijpen, tegenover 51% van de ondervraagden die Russisch kenden. Tejnor telde de anglicismen in een etymologisch woordenboek uit 1967 en vond 448 woorden, wat slechts 3,26% uitmaakt van het totale aantal woorden (Tejnor, 1979: ). Dit bewijst dat het Engels niet zo populair was tijdens het communistische bewind. Het grootste aantal anglicismen drong het Tsjechisch pas binnen na de val van het communisme (1989). Met het openen van de grenzen van het land, openden zich ook nieuwe domeinen zoals de westerse economie, politiek, cultuur en filosofie. Men maakte kennis 2 Over de nieuwste invloed van het Engels op het Tsjechisch 3 De invloed van het Engels op het Tsjechisch 5

16 met een heleboel zaken die men voor die tijd niet gekend had, waardoor woorden ontstonden als vygooglovat (op Google opzoeken), mobil (mobiele telefoon) en byznys (business). Samen met nieuwe producten nam men ook de namen ervan over (Bozděchová, 1997b). 1.2 Rusland In het artikel English Loanwords in Russian schrijft Morton Benson (1959) dat Engelse woorden ook in het Russisch werden opgenomen vanaf de 18de eeuw. De eerste anglicismen ontstonden op het gebied van de zeevaartkunde. Ook uit het Nederlands werden zeevaartkundige woorden opgenomen. Anglicismen kwamen meer en meer voor op het gebied van vermaak, kledij, economie, voeding en technologie. Net zoals in het Tsjechisch gebruikt men de meeste anglicismen als men het over sport heeft. Verder geeft Benson aan dat er nog veelgebruikte woorden bestaan die niet tot deze groepen behoren en vaak niet meer als anglicisme worden aangezien, zoals вокзал (station). Dit woord is afkomstig van Vauxhall, de naam van een pretpark in Londen dat vaak door Russen werd bezocht. In The Russian Language in the Twentieth Century (1996) delen Comrie, Stone en Polinsky de periode tijdens het communisme op in verschillende fases. In het begin van de Sovjet-Unie was het aantal leenwoorden vrij klein. De woorden die ontleend werden uit andere talen kwamen steeds meer uit het Engels. Daarvoor ontleende men woorden uit het Frans en Duits, maar vooral de invloed van het Duits verminderde tijdens de Eerste Wereldoorlog. Vanaf het midden van de jaren 1930 kwamen minder nieuwe woorden de Russische taal binnen, omdat Stalin een strak regime voerde. Rond het einde van de jaren 40 en het begin van de jaren 50 (ten tijde van de Koude Oorlog) kunnen we spreken over taalpurisme. Stalin wilde ontlening van woorden uit het Westen tegengaan. Engelse woorden worden zelfs vervangen door Russische, vb. голкипер (Eng. goalkeeper, Nedl. doelman) werd впатарь, офсайд (Eng. off-side, Nedl. buitenspel) werd вне игры. Pas tegen 1960, net zoals in Tsjechië een periode van meer vrijheid, kwamen weer meer ontleningen het Russisch binnen. Daarna zien we weer een afname, waarschijnlijk omdat het regime weer verstrakt werd, maar ook omdat de taal verzadigd was. Bovendien werden westerse woorden tijdens enkele discussies in de pers als negatief afgeschilderd. Het vervolg is te vinden in het boek The Russian Language Today (1999) van Ryazanova- Clarke en Wade. Tijdens de perestrojka (vanaf 1985) is er een grote stijging van nieuwe leenwoorden merkbaar. Redenen hiervoor zijn de liberalisatie in de Sovjet-Unie, ook van de taal, en het feit dat het Westen als prestigieus aanzien wordt. Men ontleent vooral woorden uit het Engels (vb. шоу-мен - showman, хакер - hacker, найт-клаб - nightclub, рэп - rap), de taal die op dat moment ook in het Westen het meeste gehanteerd wordt. 6

17 Vanaf de jaren 90 is de stijging van het aantal anglicismen immens. Net zoals in Tsjechië zijn de toevloed van nieuwe producten en de opening van nieuwe domeinen na de val van het communisme de belangrijkste oorzaken. Tegenwoordig gebruiken veel jongeren Engelse woorden in hun communicatie om in te zijn (релакс, relax; маза фака, motherfucker; океюшки okay; вау, wauw; упс, oops; ). 2. De mening van Tsjechen en Russen over anglicismen in hun moedertaal: een vergelijkende discoursanalyse Omdat er in Tsjechische bronnen weinig aandacht wordt geschonken aan de afzonderlijke anglicismen en zeker aan de toekomst van het Tsjechisch, vroeg ik mij af wat de oorzaak is. Zijn de auteurs er gerust in dat de invloed van het Engels wel zal verdwijnen? Vormt de massale toevloed van anglicismen geen bedreiging voor hun taal? Of ziet men het eerder als een verrijking? Tejnor beweerde in 1979 al dat wat sommigen als een aanval op de essentie van de nationale taal beschouwen, anderen aanvoelen als een welkome verrijking van de uitdrukkingsmogelijkheden ervan, als een verdieping van de verscheidenheid in stijlen. 4 (Tejnor, 1979: 209). Is dit nu nog steeds zo? Hebben ook de gewone burgers hierover een mening? Bozděchová (1997b) zegt immers dat anglicismen en vreemde woorden niet enkel onderwerp van interesse van linguïsten zijn, maar ook van het brede publiek 5 (Bozděchová, 1997b: 271). Gebruiken ze zelf veel anglicismen of proberen ze deze woorden te vermijden in hun communicatie? Zijn bepaalde bevolkingsgroepen pro- of anti-engels? Ook zocht ik naar de mening van Russen over anglicismen in het Russisch. Rusland ligt verder van het Westen dan Tsjechië en was iets meer afgesloten tijdens het communisme. Kijken Tsjechen en Russen daardoor anders aan tegen de invloed van het Engels op hun taal? 2.1 Discourse and Conversations Zoals we in de les reeds zagen, kan discours veel verschillende betekenissen hebben. Ik heb er het boek An introduction to discourse analysis (2005) van James Paul Gee op nagelezen en vond dat het voor hem niet zozeer alleen de woorden zijn die iemand uitspreekt of neerschrijft die een discours maken. Alles wat mee helpt een identiteit te vormen, is Discours, met een grote D. I use the term Discourse, with a capital D, for ways of combining and integrating language, actions, interactions, ways of thinking, believing, valuing, and using various symbols, tools, and 4 To, co jedni považují za útok na samu podstatu národního jazyka, cití druzí jako vítané obohacení jeho výrazových schopností, jako prohloubení jeho stylové diferenciace. 5 Anglicismy a cizí slova vůbec jsou předmětem zájem nejen lingvistů, ale i široké veřejnosti. 7

18 objects to enact a particular sort of socially recognizable identity. (Gee, 2005: 21) Aangezien ik enkel met tekstmateriaal zal werken, is voor mij niet zozeer dit Discours met grote D belangrijk, maar wel de Conversations waar Gee het over heeft. Deze Conversations zijn gesprekken (gesproken of geschreven) over een bepaald thema, die ervoor zorgen dat taal op een bepaalde manier geïnterpreteerd wordt. In de zin roken wordt geassocieerd met gezondheidsproblemen weet iedereen dat het het roken is dat gezondheidsproblemen veroorzaakt en niet omgekeerd. I refer to all the talk and writing that has gone on in a specific social group or in society at large around a major theme, debate, or motif as a Conversation with a capital C, using the term metaphorically, of course. (Gee, 2005: 22) De Conversaties over anglicismen hebben misschien niet zo een grote impact op de samenleving of op de interpretatie van taal, maar het is binnen de groep van geïnteresseerden wel een duidelijke discussie, waar ieder een kant kan kiezen. De Conversations van Gee zijn [...] debates in society or within specific social groups (over focused issues such as smoking, abortion, or school reform) that large numbers of people recognize, in terms of both what sides there are to take in such debates and what sorts of people tend to be on each side. (Gee, 2005: 35) Welke kanten er zijn aan dit debat en welke soort mensen er aan deze kanten staan, is wat ik graag wil onderzoeken. Belangrijk is dat een discours, en dus ook Gee s Conversations (een onderdeel van discours) geen duidelijke grenzen heeft of hebben: Discourses can split into two or more Discourses. [...] Two or more Discourses can meld together. (Gee, 2005: 30) Dit heb ik ook gemerkt bij het analyseren van mijn teksten. De bedoeling was te bespreken of de Tsjechen en Russen voor of tegen anglicismen zijn, maar in de teksten kwamen nog veel andere interessante aspecten naar voor. Ik heb dan ook enkele relevante aspecten aan mijn analyse toegevoegd: hoe de voorstanders en tegenstanders elkaar noemen, hoe de Tsjechen en Russen hun eigen taal en het Engels zien, welke toekomst de sprekers voor hun taal voorspellen. 2.2 Teksten Alle teksten zijn te vinden in bijlage 1. De lay-out is een beetje aangepast en irrelevante delen van de teksten zijn weggelaten. De oorspronkelijke teksten kan u vinden via de bijgevoegde links. Voor mijn analyse heb ik gewerkt met de oorspronkelijke tekst, zonder de schrijf- of grammaticale fouten te verbeteren. In mijn vertalingen geef ik wel de bedoelde betekenis weer. 8

19 2.2.1 Tsjechië Om de mening van de Tsjechen te leren kennen, heb ik acht teksten op internet gelezen. Ik heb de teksten in twee groepen gedeeld en deze met elkaar vergeleken. De eerste vier teksten representeren de gewone man : een discussie in een Facebookgroep, een artikel op de site van de Hospodářské Noviny (ihned.cz) dat mensen vroeg naar hun mening, reacties op een internetartikel over de invoering van de euro in Tsjechië en een blog met bijhorende commentaren. De volgende vier teksten tonen de mening van de Tsjechische hogere klasse. Het eerste artikel is geschreven door een linguïst, pedagoog en professor aan de Masaryk universiteit te Brno, Dušan Šlosar. Het tweede artikel is een interview met een leerkracht naar aanleiding van een Engels taalconcours. Verder schreef Karel Kozák, ingenieur bij het Tsjechische leger, een artikel over de toevloed van Engelse termen in zijn vakgebied. Het laatste artikel is een uitgeschreven televisie-interview met Karel Oliva, directeur van het Ústav pro jazyk český. Als ik verder over deze teksten spreek, zal ik ze voor het gemak alle vier artikels noemen Rusland Ook de acht Russische teksten heb ik in dezelfde groepen ingedeeld. De eerste vier teksten zijn fora die internetgebruikers de vraag stelden naar het gebruik van anglicismen. Bijzonder interessant is het derde forum, omdat dit specifiek gericht is naar jongeren. Het vierde forum deed zelfs een poll, maar slechts 6 leden brachten een stem uit. De volgende 4 teksten zijn opnieuw representaties van de intellectuele klasse. De eerste tekst is een artikel van de website van de Комсомольская правда (waarheid van de Komsomol) waarin de populaire Russische schrijver Michail Žvaneckij wordt geïnterviewd. De titel van het artikel «Дефолт», «блокбастер», «Интернет»... Всех этих слов на русском нет? 6 verwijst naar een zin uit Evgeni Onegin van Puškin: панталоны, фрак, жилет, всех этих слов на русском нет 7 (Puškin, 1960: 19). In de tijd van Puškin sprak de aristocratie in Rusland Frans. De schrijver van dit artikel geeft dus meteen aan dat men nog steeds met hetzelfde probleem zit, maar het Frans is vandaag vervangen door het Engels en de aristocratie is vervangen door alle lagen van de bevolking. De tweede tekst is een artikel van Boris Mel c uit het tijdschriftje van de Russische Esperantobeweging ( Мир Эсперанто, de wereld van Esperanto). Het tijdschrift is online beschikbaar. Enkele lezers gaven een reactie op het artikel. De derde tekst is een artikel uit internetmagazine Личные Деньги (Particulier Geld) en de laatste tekst is een uitgeschreven radio-interview met verschillende geleerden naar aanleiding van de nieuwe hervormingen van het 6 Default, blockbuster, internet... bestaan al die woorden in het Russisch niet? 7 Pantalons, frac, gilet, al die woorden bestaan niet in het Russisch. 9

20 Russisch. Радио Свобода (Radio Vrijheid) en luisteraars stelden vragen aan onder andere schrijver Petr Vajl. Ook deze vier teksten zal ik in mijn verdere betoog artikels noemen. 2.3 Analyse In mijn analyse heb ik vooral gezocht naar de mening van de Tsjechen en Russen over de anglicismen in hun taal. Er kwamen echter ook andere interessante aspecten naar voor in de teksten, zoals de manier waarop de sprekers naar hun eigen taal kijken of de woorden die tegenstanders van anglicismen gebruiken om voorstanders te beschrijven en omgekeerd. Een duidelijk overzicht van de vergelijking van het gebruikte materiaal kan de lezer vinden in bijlage 2, de tabellen Mening over de anglicismen Pro De Tsjechische forumgebruikers die voorstanders zijn van het gebruik van anglicismen in hun taal vinden dat ze moeten meegaan met de tijd 8. Het Tsjechisch verandert en dat is maar goed ook, anders zou het een dode taal worden, zegt Tomáš Kohl op Facebook: Taal is veranderlijk en als het niet zo was, zou ze verstarren, zoals bijvoorbeeld het Latijn 9. Hij denkt dus dat het niet slecht is als een paar uitdrukkingen veranderen 10. Na een beschuldiging aan het adres van de jongeren, verdedigt Tomáš, zelf een tiener, zichzelf en zijn leeftijdsgenoten. Hij denkt niet dat het studenten en pubers zijn die de anglicismen hebben ingevoerd, maar hij legt de oorzaak bij de westerse imperialisten, net zoals vroeger de communisten deden: nedával bych to za vinu studentům nebo puberťákům, ale jak by řekli komunisté: dával bych to za vinu západním imperialistům. Dat de Engelse termen meestal in het kader van het vakgebied een duidelijke betekenis hebben en gewortelde Tsjechische equivalenten er niet voor bestaan 11, is ook een vaak gebruikt argument. De schrijver van de blog verkiest Czenglish, Tsjechisch vermengd met Engels (zie 5.5), omdat dat als taal wellicht begrijpelijker en logischer is dan de bestaande archaïsche mastodont, het Tsjechisch 12. Anderen vinden het gewoon niet erg om vreemde woorden te 8 jit s dobou 9 Jazyk je proměnlivý a pokud by nebyl, tak by strnul jako například latina. 10 Takže se nedomnívám, že je špatné, když se pár výrazů změní. 11 Anglické termíny mají většinou v rámci oboru jasný význam a zažité české ekvivalenty k nim neexistují. 12 radši czenglish, která jako jazyk snad bude srozumitelnější a logičtější, než stávající archaický mastodont český jazyk. 10