THEMA 1: HANS HOLBEIN

Transcriptie

1 HANS HOLBEIN IN ZIJN TIJD: EEN KARAKTERISERING RENAISSANCE Renaissance betekent letterlijk wedergeboorte. In de 15 e en 16 e eeuw werd de herontdekte oudheid (de klassieke Griekse en Romeinse wereld) een nieuwe bron van inspiratie. De literatuur, beeldende kunst en architectuur lieten zich inspireren door de antieke voorbeelden van de Grieken en Romeinen. De composities moesten helder en duidelijk zijn, symmetrisch en statisch, met een gelijkmatige belichting. In alle kunstwerken streefde men perfectie, rust en harmonie na. Veel wetenschappers en filosofen beschouwden de middeleeuwen als een periode die overheerst werd door de kerk, waardoor elke vernieuwing werd tegengehouden. Met de herontdekking van het klassieke erfgoed werd de mens de maat der dingen. Onder invloed van het humanisme, de ontdekkingsreizen, allerlei wetenschappelijke ontdekkingen en uitvindingen kwam er meer aandacht voor de mens als individu. Vanuit dit nieuwe mensbeeld ontstond een nieuw type scheppende kunstenaar. De persoonlijke faam van de kunstenaar trad steeds meer op de voorgrond. De kunstenaar was niet alleen schilder of beeldhouwer, hij was van alle markten thuis. Zo deed hij wetenschappelijk onderzoek: wiskunde (perspectiefleer), anatomie en techniek. De Homo universalis, de universele mens, was geboren. Leonardo da Vinci en Michelangelo waren daarvan de grote voorbeelden. Kenmerkend voor de beeldhouwkunst van de renaissance is dat er weer losstaande beelden voorkomen, die bovendien veelal naakt zijn afgebeeld. In tegenstelling tot de middeleeuwen heeft het naakt in de renaissance geen diepere betekenis, zoals onschuld of reinheid. Het menselijk lichaam is onderwerp van studie: niet alleen wordt op grond van anatomisch onderzoek gestreefd naar een naturalistische weergave, ook wordt het menselijk lichaam geïdealiseerd vanuit de behoefte aan schoonheid en harmonie. Hetzelfde geldt ook voor de schilderkunst. Niet alleen in de zorgvuldige wijze waarop figuren werden weergegeven, maar zelfs in de manier waarop het totale schilderij werd opgebouwd. De figuur van de toeschouwer vormde het uitgangspunt: het schilderij werd opgevat als een venster waardoor de toeschouwer uitkijkt op een voor hem of haar overzichtelijke en harmonisch geordende ruimte. Het principe van het centraal perspectief sloot hier op aan: het vluchtpunt ligt in het midden van het schilderij, recht tegenover de toeschouwer. Alle dieptelijnen lijken op de kijker gericht te zijn. Kortom: compositie, licht- en kleurgebruik moesten het schilderij overzichtelijk maken en de ruimtesuggestie bevorderen. Vanuit Italië verbreidde de renaissance zich over Europa en bracht overal en op allerlei terreinen vernieuwingen. HUMANISME De humanisten van de renaissance meenden dat de westerse beschaving in de middeleeuwen van haar bronnen was afgedreven en weer naar die bronnen moest worden teruggevoerd. Onder beschaving verstonden de humanisten allereerst de Latijnse taal en literatuur. Deze hadden hun hoogtepunt gekend tijdens de late Romeinse republiek en de vroege keizertijd, in de 1 e eeuw voor en de 1 e eeuw na Christus dus. Daarna was een verval ingetreden. Vooral vanaf de late 12 e eeuw zou, met name aan de in die tijd gestichte universiteiten, een verbasterd potjeslatijn zijn ontstaan. De humanisten wilden het tij keren. Het middel daartoe was de hervorming van het onderwijs: studenten moesten Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 1

2 klassiek Latijn en liefst ook Grieks leren om de teksten uit de oudheid te kunnen lezen en zichzelf zuiver in die oude talen te kunnen uitdrukken. Het humanisme ontstond in Italië. In de late 15 e eeuw waaide de beweging over naar noordelijk Europa. In de Nederlanden was de Rotterdammer Erasmus (1466/ ) de belangrijkste vertegenwoordiger van het christelijk humanisme. In zijn visie was niet alleen het Latijn vervallen, maar ook de kerk. In plaats van te leven volgens Christus' geboden, gaven de meeste mensen zich over aan bijgelovige uiterlijkheden, zoals overdreven heiligenverering, aflaathandel en pelgrimages. Niet alleen de klassieke teksten, maar ook de christelijke bronnen moesten in het onderwijs en op de kansel centraal worden gesteld. De term humanisme dateert pas uit de 19 e eeuw en is afgeleid van het Italiaanse umanista (docent in de Latijnse taal; welsprekendheid, dichtkunst en literatuur waren vakken die studia humaniora werden genoemd). De term heeft dus niets te maken met het centraal stellen van de mens, de ontdekking van het individu en dergelijke. In het christelijk humanisme stond wel degelijk God centraal. Over het individu heeft geen christelijk humanist toentertijd zich werkelijk bekommerd. ENKELE BELANGRIJKE GEBEURTENISSEN 1453 De Turken veroveren Constantinopel. Val van het Byzantijnse rijk Uitvinding van de boekdrukkunst Hendrik VIII wordt geboren Columbus ontdekt Amerika Karel V: Heer der Nederlanden (1515) Koning van Spanje (1516) Keizer van het Duitse Rijk (1519) 1517 Maarten Luther slaat zijn 95 stellingen aan: begin van de Kerkhervorming Willem van Oranje wordt geboren Hendrik VIII van Engeland roept zichzelf uit tot hoofd van de Engelse kerk, later Anglicaanse kerk genoemd Edward VI, zoon van Hendrik VIII, wordt geboren uit het huwelijk met Jane Seymour Reformatie te Genève door Johannes Calvijn Begin van het Concilie van Trente. Er wordt onder meer besloten tot hervorming van de rooms-katholieke kerk: begin van de contrareformatie Hendrik VIII sterft Karel V doet afstand van de regering. Zijn zoon Filips II volgt hem op Begin van de Hugenotenoorlogen in Frankrijk Begin van de Tachtigjarige Oorlog in de Nederlanden. Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 2

3 HANS HOLBEIN Hans Holbein leefde in een periode van grote godsdienstige en culturele veranderingen. De invloed van de Italiaanse renaissance liet zich tot in Noord-Europa gelden en mede door de uitvinding van de boekdrukkunst verliep de verspreiding in een rap tempo. Maar ook het gedachtegoed van de reformatie kon zich dankzij de boekdrukkunst snel door Europa verspreiden. Hans Holbein werd geboren in Augsburg in Zuid-Duitsland. In welk jaar weet men niet precies, maar op een tekening uit 1511 staat dat hij toen 13 jaar was. Dat betekent dat hij in 1497 of 1498 geboren moet zijn. Hij was afkomstig uit een kunstenaarsfamilie. Hij was de tweede zoon van de schilder Hans Holbein. Ook zijn oom Sigmond en zijn oudere broer Ambrosius waren schilder. Holbein kreeg zijn opleiding van 1508 tot 1514 in het atelier van zijn vader. Hij voltooide zijn opleiding in Bazel (1515). Het eerste moment dat Holbein als kunstenaar naar voren kwam, was in Hij was toen 16 of 17 jaar oud. Uit dat jaar zijn pentekeningen bewaard gebleven die hij maakte in de kantlijn van een uitgave van de Lof der zotheid, het boek dat Erasmus in 1509 in Engeland schreef. Lof der zotheid was een reactie op maatschappelijke en kerkelijke misstanden uit die tijd. Holbein illustreerde de tekst op 82 plaatsen en deed dat in 10 dagen. In 95 stellingen klaagde Maarten Luther in 1517 de misstanden in de kerk aan. In 1522 vond een eerste beeldenstorm plaats in Wittenberg. De beeldenstorm trok door grote delen van Europa. Een eerste gevolg was dat de religieuze opdrachten aan kunstenaars stopten. In 1523 kreeg Holbein een opdracht van Erasmus om drie portretten van hem te maken. Deze portretten waren bedoeld als relatiegeschenken voor zijn beschermheren in Engeland, die hem financieel in staat stelden te studeren en te publiceren. Holbein reisde in 1524 naar Frankrijk. Hij hoopte op opdrachten van het hof van Koning Frans I, maar vond er geen werk. Holbein maakte er kennis met het werk van Leonardo da Vinci ( ), de schilder onder meer de beroemde Mona Lisa. Da Vinci was van 1517 tot zijn dood in 1519 in dienst van Frans I. Met een introductiebrief van Erasmus op zak reisde Holbein naar Engeland. Daar zocht hij de humanist en staatsman Thomas More op. Deze was sinds 1518 adviseur en secretaris van koning Hendrik VIII en in 1529 werd hij Lord Chancellor (de hoogste regeringsdienaar). More protesteerde in 1528 tegen de plannen van de koning om te scheiden van zijn vrouw Catharina van Aragon. Toen Hendrik VIII zich losmaakte van de rooms-katholieke kerk nam More in 1532 ontslag. In 1534 belandde More in de gevangenis, omdat hij bezwaar maakte tegen de clausule die het kind dat uit het huwelijk van Hendrik en zijn tweede vrouw Anne Boleyn geboren zou kunnen worden, Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 3

4 aanwees als enig erfgenaam van de Engelse troon. Toen hij vervolgens weigerde de Act of Supremacy (de wet uit 1534 waarmee de koning zich tot hoofd van de Church of England benoemde) te erkennen, werd hij in 1535 van hoogverraad beschuldigd, ter dood veroordeeld en onthoofd. In 1935 werd More door de paus heilig verklaard. Holbein logeerde van 1526 tot 1528 bij Thomas More, voor wie hij zeker twee portretten schilderde. More introduceerde hem bovendien bij het hof van Hendrik VIII. Daar schilderde hij decoraties voor de zaal van Greenwich Castle. Holbein keerde in 1528 terug naar Bazel, waar zijn vrouw en kinderen nog woonden. Van het geld dat hij in Londen had verdiend, kocht hij een huis. Hij werkte verder aan zijn beroemdste religieuze kunstwerk, de Darmstadt Madonna, waaraan hij in 1526 was begonnen. Opdrachtgever van dit altaarstuk was de schatrijke bankier Jacob Meyer zum Hasen uit Bazel. De politieke en economische situatie in de stad was als gevolg van godsdiensttwisten onzeker. In 1531 brak er bovendien oorlog uit tussen de rooms-katholieke en protestantsgezinde Zwitserse kantons. Holbein verliet in 1532 opnieuw zijn gezin en ging terug naar Engeland, waar hij erg succesvol was. Veel Engelse hovelingen bestelden bij Holbein een portret, maar hij vond ook een nieuwe klantenkring: de Duitse kooplieden in Londen. Deze waren verenigd in de Steelyard. In 1536 kreeg hij een aanstelling als hofschilder van Hendrik VIII. Zijn belangrijkste taak bestond vanaf dat moment uit het portretteren van de koninklijke familie. In 1543 stierf Holbein in Londen, waarschijnlijk aan de pest. Hij werd 45 jaar oud. Hij liet een gezin achter in Bazel en, zo bleek uit zijn testament, twee buitenechtelijke kinderen in Londen. Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 4

5 VERTELLING: KONING HENDRIK VIII ZOEKT EEN VROUW Ik ben absoluut niet van plan om weer te trouwen! Koning Hendrik VIII slaat met zijn vuist op tafel. Ik denk er niet over! Maar majesteit, iedereen weet dat prins Edward een zwakke gezondheid heeft. Kanselier Thomas Cromwell zegt het voorzichtig. Dag en nacht zijn er artsen bij hem. Hij wacht even. Dan gaat hij verder: Het kan zijn dat hij sterft. Dan hebt u geen troonopvolger meer. Driftig springt de koning overeind. Jane is nog maar kort geleden gestorven. En dan al weer met een ander trouwen? De herinnering aan Jane is nog zo levendig! Ze was de beste vrouw die ik ooit gehad heb! Hij grijpt een beker wijn en drinkt die in één teug leeg. Ik begin er niet aan, zegt hij opnieuw. Later misschien. Later is misschien te laat, majesteit, zegt Cromwell. De koning zwijgt. Hij weet dat Cromwell gelijk heeft. Als Edward sterft, heeft hij slechts twee dochters over. Maria is rooms-katholiek. Zij zal het land weer onder het gezag van de paus van Rome terugbrengen en dat mag nooit gebeuren! En Elisabeth Iedereen weet dat zij de dochter is van die verraadster Anne Boleyn. Wie zal Elizabeth willen gehoorzamen? Goed, zegt hij uiteindelijk. Ga dan maar na of er ergens een geschikte vrouw voor me te vinden is. Vraag het ook maar eens aan de buitenlandse ambassadeurs. En laat me nu met rust. Thomas Cromwell buigt diep voor hij de kamer van de koning verlaat. Hij glimlacht tevreden Een maand later laat de koning de ambassadeur van Frankrijk en enkele dienaren bij zich komen. Hij steekt direct van wal. Enkele weken geleden heb ik een paar Franse prinsessen uitgenodigd om naar Engeland te komen, zodat ik een keus tussen hen kan maken. Maar ik heb ze nog steeds niet gezien. Hoe komt dat? bijt hij de ambassadeur toe. De ambassadeur schraapt zijn keel. Wat moet hij antwoorden? Hij verzamelt al zijn moed en zegt: Majesteit, ze hebben geen zin om hier te komen om gekeurd te worden als paarden op de paardenmarkt. Dat zijn hun eigen woorden, majesteit! Hendrik gromt. Die onbeleefde Fransen! En Christina van Denemarken, de hertogin van Milaan? vraagt hij aan de hertog van Norfolk. Die haalt zijn schouders op. Majesteit, ze weigert te komen. Ze wil alleen met u trouwen als als ze twee hoofden zou hebben! Twee hoofden? snauwt de koning. Wat is dat voor onzin? Dan dringt de betekenis tot hem door en hij wordt rood van woede. Hoe durft die hertogin hem te herinneren aan de terechtstelling van Anne Boleyn! Thomas Cromwell vindt dat nu het goede moment is aangebroken. Majesteit, ik heb een voorstel. Wat denkt u van de twee prinsessen van Kleef? Misschien zou u er daarvan één kunnen kiezen! Kleef! bromt de koning. Dat is een onbelangrijk vorstendom. Wat moet ik met zo n Duitse prinses? Het is duidelijk dat hij er niets voor voelt. Majesteit, Kleef is wel degelijk een tamelijk groot vorstendom. En vergeet niet dat de vader van de twee prinsessen de leider was van de Duitse protestanten. Met Kleef aan uw zijde staat u sterker tegenover keizer Karel. De koning geeft zich gewonnen. Hij begrijpt ook wel dat hij niet meer kan kiezen wie hij wil. Hij is een oude man aan het worden. Hij is al vijftig jaar Maar ik kan nu niet kiezen, spartelt hij nog tegen. Stuur Hans Holbein naar Kleef om van allebei een portret te maken. Als ik die portretten gezien heb, zal ik mijn keus maken. O ja, stuur Christopher Mont mee om vast wat afspraken te maken. Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 5

6 Het is een drukte van belang in het Duitse stadje Kleef. Van heinde en ver zijn boeren en kooplieden naar de stad gekomen om te horen wat er gaat gebeuren in het kasteel van de hertog. Er zijn twee Engelsen aangekomen! vertelt een marktkoopman, terwijl hij naar de Zwanentoren wijst, waar de heren logeren. Ik heb horen vertellen dat ze een vrouw komen halen voor de koning van Engeland. Voor de koning van Engeland? Hoe is het mogelijk! En wie van de twee prinsessen wordt het, Anna of Amelia? Anna zal het wel niet zijn, want die is vast niet mooi genoeg om koningin te worden! Het wordt druk bij de kraam van de koopman. Kijk daar! Soldaten! En dat is vast één van die Engelsen! Uit de kasteelpoort marcheert een rij soldaten, gevolgd door een verwaand kijkende heer te paard. Het is Christopher Mont. Hij kijkt niet op of om terwijl hij over de markt rijdt. Ik hoop niet dat de koning zo n Duitse prinses tot vrouw neemt, denkt hij minachtend. Wat een stelletje boerenpummels! Nou ja, Holbein zal er wel net zo over denken. Als de koning straks die portretten ziet, is hij meteen genezen! Christopher Mont vergist zich. Hans Holbein gaat gauw aan het werk. Hij weet dat hij koning Hendrik niet lang kan laten wachten. Hij schildert eerst Amelia. Daarna is Anna aan de beurt. En dan gebeurt er iets wonderlijks. Anna is helemaal niet knap. Bovendien heeft ze de pokken gehad en die ziekte heeft allemaal littekens achtergelaten op haar gezicht. Maar als ze tegenover Holbein zit en hij een schets heeft gemaakt, merkt hij dat Anna een vriendelijke en verstandige vrouw is. Anna zal een goede koningin zijn, denkt Holbein, terwijl hij voorzichtig verf op het kleine paneeltje aanbrengt. Ik zal haar schilderen zoals ze vanbinnen is. Die littekens hoef ik helemaal niet te schilderen, want die zijn niet belangrijk. Anna s goede karakter is veel belangrijker. Meester Holbein, zegt Anna plotseling, u doet al deze moeite voor niets. De koning kiest mij toch niet. Mijn zuster Amelia is immers jonger en mooier dan ik! Maar ook Anna vergist zich. Als het schilderijtje klaar is, neemt Christopher Mont het mee naar Engeland, samen met het portret van Amelia. De portretjes, elk maar 5 cm hoog, zijn opgeborgen in mooie, ivoren doosjes. Als de koning de doosjes opendoet en de portretten bekijkt, zucht hij vol bewondering. Geweldig, wat een meesterschilder is die Holbein toch! roept hij uit. Kijk eens naar die prachtige kleuren! Jawel, majesteit, antwoordt Christopher Mont, maar wat vindt u van de vrouwen? Ze bevallen me, zegt de koning als hij nog eens goed gekeken heeft. Vooral die Anna. Zij is de mooiste van de twee. Ik denk dat ik haar kies. Waar is Holbein? Hij is in Duitsland gebleven, majesteit, antwoordt Mont. Zodra u gekozen heeft, zal hij de prinses van uw keuze Engels leren. Hij kan haar dan ook naar Engeland begeleiden. Mij best, bromt de koning. Nou, laat maar weten dat ik Anna van Kleef als mijn vrouw wens. Regel jij het verder maar. En stuur mijn complimenten naar Holbein. Zeg hem dat ik zeer tevreden ben. Ja, maar heeft Hans Holbein Anna niet veel te mooi geschilderd? Wat zal de koning zeggen als hij haar ontmoet? Zal hij dan nog tevreden zijn? Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 6

7 BESCHRIJVING BIJ DE POWERPOINT PRESENTATIE Dia 1: Dia 2: Openingsdia Hans Holbein Erasmus In 1523 kreeg Holbein een opdracht van Erasmus, om drie portretten te schilderen. Erasmus (1469(?) 1536) was een groot humanist. Geboren waarschijnlijk te Rotterdam, in 1492 gewijd tot priester, legde hij zich toe op de studie van het Grieks. Latijn schreef en sprak hij vloeiend. Hij reisde naar Italië en Engeland en verbleef jarenlang in Bazel, waar hij ook stierf. Zijn beroemdste werk is de Lof der Zotheid, waarin hij op satirische wijze de misstanden in de rooms-katholieke kerk hekelde. Erasmus verzorgde een uitgave van de Griekse tekst van het Nieuwe Testament en vertaalde deze bovendien in het Latijn. Hoewel hij sympathiseerde met Luthers kritiek op de kerk, vond hij zijn standpunten veel te radicaal. De portretten die Erasmus bestelde bij Holbein waren bedoeld als relatiegeschenken voor zijn beschermheren in Engeland die hem financieel in staat stelden te studeren en publiceren. We zien Erasmus hier voorgesteld als een schrijvende wetenschapper. Dia 3: Darmstadt Madonna Holbein keerde in 1528 terug naar Bazel, waar zijn vrouw en kinderen nog woonden. Van het geld dat hij in Londen had verdiend, kocht hij een huis. Hij werkte verder aan zijn beroemdste religieuze kunstwerk, de Darmstadt Madonna, waaraan hij al in 1526 was begonnen. Opdrachtgever voor dit altaarstuk was de schatrijke bankier Jacob Meyer zum Hasen uit Bazel. Het schilderij ontleent zijn naam aan het slotmuseum van Darmstadt, waar het jarenlang was. We zien hier Maria met het Kindje Jezus op de arm. Ze staat op een verhoging. Rechts van haar knielt Jacob Meyer met gevouwen handen, en voor hem knielt een jongeman met een naakt kind in zijn armen. Links van de Madonna zien we de eerste vrouw van Meyer en voor haar zit de tweede, nog levende vrouw van Meyer. Voor deze vrouw knielt haar dochter Anna als huwbare dochter. Dia 4: Portret van Robert Cheseman Holbein ging in 1532 terug naar Engeland en had daar veel succes. Hij kreeg opdrachten van hovelingen, maar vond ook een nieuwe klantenkring: de Duitse kooplieden in Londen. Deze waren verenigd in de Steelyard. Een van de hovelingen die Holbein portretteerde, was de 48-jarige Robert Cheseman. Hij was een invloedrijk lid van de Engelse landadel, die meer dan eens troepen wierf voor Hendrik VIII. Ook was hij grootvalkenier van de koning. In die functie gaf Holbein hem weer. Cheseman heeft een giervalk op zijn hand. Het dier draagt een volledige jachtuitrusting: een huif over de kop, waardoor het niets ziet en rustig blijft zitten en een belletje om de poot, zodat de vogel na het doden van de prooi makkelijker terug te vinden is. te Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 7

8 Dia 5: Portret van Anne Boleyn Het huwelijk met Catherina van Aragon gaf Hendrik VIII geen mannelijke troonopvolger. Hij wilde van haar scheiden om met zijn nieuwe liefde Anne Boleyn te kunnen trouwen, maar de paus gaf geen toestemming. Het gevolg was dat Hendrik zich losmaakte van de rooms-katholieke kerk en zich in 1534 door middel van de Act of Supremacy uitriep tot hoofd van de Church of England. Daarmee was hij niet langer verantwoording schuldig aan de paus en kon de scheiding doorgaan. Al in 1533 trouwde hij in het geheim met Anne Boleyn, maar zij baarde evenmin een zoon en de koning kon haar opvliegende karakter moeilijk verdragen. Anne werd drie jaar later na een schijnproces terechtgesteld. Dia 6: Jane Seymour Jane Seymour was de derde echtgenote van Hendrik VIII, de vrouw waarvan hij het meest van zou houden. Jane was hofdame van Catharine van Aragon, Hendriks eerste vrouw. Daarna bekleedde zij deze positie bij Anne Boleyn, de tweede vrouw van de koning. In februari 1536 staken geruchten de kop op dat de koning een verhouding had met Jane en werd er gespeculeerd over haar kansen om koningin te worden. En inderdaad sprak de koning zich uit, gaf haar dure geschenken en bevorderde haar broers tot een hogere positie aan het hof. Janes aanwezigheid was voor de koning een reden temeer om zich van Anna te ontdoen. Dat gebeurde na de geboorte van Elizabeth (de latere koningin Elizabeth I). De koning trouwde Jane snel na Anna s onthoofding, op 30 mei Uit het huwelijk werd Edward geboren. Edward was de enige zoon die uit de zes huwelijken van Hendrik werd geboren. Jane Seymour stierf in het kraambed, 12 dagen na de geboorte. Dia 7: Huwelijkskandidaten Na de dood van Jane Seymour in 1537 zocht Hendrik VIII een nieuwe bruid. Met dat doel reisde zijn adviseur Thomas Cromwell langs de Europese hoven en ook Holbein reisde verschillende keren naar het vaste land om kandidaten te portretteren, zodat de koning de dames op hun uiterlijk kon beoordelen. In Brussel schilderde Holbein Christina van Denemarken en in Nancy Anna van Lotharingen, waarna hij nog een kort en laatste bezoek bracht aan zijn gezin in Bazel. Koning Hendrik gold echter niet langer als een begerenswaardige partij. Hij was dik geworden en liep moeizaam vanwege een etterende wond aan zijn been die maar niet wilde genezen. Bovendien had hij inmiddels een reputatie als Blauwbaard na drie vrouwen te hebben versleten. Christina van Denemarken, de knappe jonge weduwe van de hertog van Milaan, wees hem dan ook resoluut af. Op het portret dat Holbein maakte, draagt Christina haar weduwekleed en kapje. Holbein heeft de rijke stof van de japon prachtig weergegeven. Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 8

9 Dia 8: Anna Van Kleef Uiteindelijk viel de keus op Anna van Kleef, dochter van hertog Johann III van Kleef (de leider van de Duitse protestanten). Holbein schilderde een (te) fraai portret van Anna. Hendrik was gecharmeerd. In werkelijkheid vond hij Anna echter allerminst aantrekkelijk, zodat hij meteen al spijt kreeg. Hij beet Cromwell toe dat die hem een 'Vlaamse merrie' op zijn dak had gestuurd. Zo trouwde Hendrik met spijt in het hart op 6 januari Het huwelijk hield niet lang stand. Hendrik liet zich al in juli van hetzelfde jaar van Anna scheiden. Zij kreeg een ruim jaargeld en de beschikking over verschillende huizen. Niet Holbein, maar Cromwell, die het huwelijk had gearrangeerd, viel in ongenade bij de koning. Holbein kreeg echter geen opdrachten meer van de koning. Wel ontving hij tot het eind van zijn leven een salaris. In 1540 trouwde Hendrik met Catherine Howard. Zij pleegde overspel en werd daarom 1542 terechtgesteld. In 1543 trouwde Hendrik VIII, 52 jaar oud, voor de laatste keer. Catherina Parr zou Hendriks vrouw blijven tot zijn dood in Dia 9: Prins Edward Op nieuwjaarsdag 1539 gaf Holbein aan Hendrik VIII een portret van kroonprins Edward ( ) cadeau. Edward was toen nog geen 15 maanden oud. Als dank voor het portret ontving Holbein een gouden bokaal. Prins Edward volgde in 1547 als koning Edward VI zijn vader op na diens dood, op negenjarige leeftijd. Tijdens zijn (slechts ceremoniële) regering werd de Anglicaanse Kerk gegrondvest, de Engelse staatskerk, die naar leer protestants, maar naar kerkorde en liturgie rooms-katholiek is. De drijvende kracht hierachter was aartsbisschop Thomas Cranmer, die bovendien in 1548 het gebedenboek The Book of Common Prayer het licht deed zien. Edward had zijn leven lang een zwakke gezondheid. Zo leed hij aan een aangeboren geslachtsziekte (syfilis) die hij van zijn vader had geërfd. Hij stierf op vijftienjarige leeftijd. Dia 10: Hendrik VIII Hendrik VIII wilde zich heel graag presenteren als een machtig en onafhankelijk vorst. Holbein portretteerde de koning zoals hijzelf zich graag zag: een heerser met een majestueuze uitstraling. Hij was een boom van een kerel en stond bekend om zijn ruwe kracht. Hendrik wilde Engeland tot een sterke mogendheid maken, met een vooraanstaande rol in de Europese politiek. Hij was Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 9

10 intelligent en geïnteresseerd in muziek, kunst en wetenschap. Maar hij was ook liefdeloos, egoïstisch en wreed. Tegenstanders, echtgenotes of dienaren die zijn plannen probeerden te verhinderen, ruimde hij meedogenloos uit de weg. Door zich in verschillende oorlogen te storten, putte hij de schatkist uit. Ook zijn grootse hofhouding en zijn prachtige toernooien kostten Engeland veel geld. Hendriks buitenlandse beleid was niet erg succesvol. In de Europese strijd tussen Karel V en Frankrijk of tussen Reformatie en Rome speelde Engeland nauwelijks een rol van betekenis. Dia 11: John Chambers Holbein bleef tot het eind van zijn leven belangrijke personen uit de hofhouding en burgerij portretteren. Eén van zijn laatste werken is het prachtige portret van de lijfarts van de koning, John Chambers. Hier toont de schilder overtuigend dat hij ook de persoonlijkheid van een mens weet neer te zetten. Dat blijkt na bestudering van biografische gegevens over de geportretteerde. Chambers was 73 jaar oud toen zijn beeltenis door Holbein werd vastgelegd. Opvallend aan dit schilderij is dat alle aandacht uitgaat naar het gezicht en de handen van Chambers. Het gerimpelde, enigszins ingevallen maar niettemin wilskrachtig gezicht, in combinatie met de vastberaden manier waarop Chambers zijn handschoenen omklemt, maken van deze man een mens van vlees en bloed. Door de compositie verder zo sober mogelijk te houden, wordt dit beeld nog versterkt. Lessen kunsteducatie FPO Rijnmond, 2006/2007: Hans Holbein 10