Han van de Wiel. Buurt de boer op. Markt verbindt stad en land Groene Participatiemaatschappij helpt

Transcriptie

1 Han van de Wiel Buurt de boer op Markt verbindt stad en land Groene Participatiemaatschappij helpt

2

3 Buurt de boer op

4

5 Buurt de boer op Markt verbindt stad en land Groene Participatiemaatschappij helpt

6 Colofon Auteur: Han van de Wiel Fotografie: Rob Evers, Lucas Felix, Joris Marsman, Pieter Servatius Vormgeving: Grafiplan Geeuwenbrug Druk: Geers Offset Projectbegeleiding: Monique Melchers, KNHM Joke Jongejan, SOOZ Kees Stuurop, LCO/MOVISIE De publicatie is een product van het project Groene Participatiemaatschappijen, nieuwe organisatievormen voor initiatieven in en om de stad van buurtbewoners, boeren, bedrijven en buitenlui. Projectpartners: Landelijk Centrum Opbouwwerk/MOVISIE, Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, Wijkopbouworgaan Zuid - West & Wijkcentrum Vondelpark - Concertgebouwbuurt/ SOOZ. Er is samengewerkt met het project Landbouw en groen voor een gezonde stedelijke samenleving van Wageningen Universiteit en Researchcentrum. Voor deze publicatie is mede gebruik gemaakt van een in opdracht van de projectgroep uitgevoerd onderzoek door Harmen Riphagen, student Hogeschool Larenstein. Met dank aan: Stichting Laag Holland, Stichting De Groene Hoed, Stadsdeel Amsterdam Oud - Zuid, Gemeente Amsterdam, VSBfonds. Contact en informatie: Utrecht 2007

7

8

9 Voorwoord Buurtbewoners van het Amsterdamse stadsdeel Oud - Zuid hebben zich verenigd om in hun wijk een streekmarkt te organiseren. Boeren en hun organisaties in Waterland, Amstelscheg, Haarlemmermeer en de Beemster werden daarbij betrokken. De markt is een evenement dat buurtbewoners en boeren uit de streek rond Amsterdam met elkaar in verbinding brengt voor een duurzame relatie tussen stad en platteland. Het behoud van een economisch, sociaal en ecologisch gezond platteland is voor de stadsbewoners van groot belang. Ook voor bedrijven in Amsterdam is het belangrijk dat er een aantrekkelijk groen gebied in de buurt is. Op hun beurt kunnen de boerenbedrijven rondom de stad hun economische kansen vergroten door andere producten aan te bieden. Op de streekmarkt zijn kramen met streekproducten maar ook met informatie over voeding, gezondheid, natuur, milieu, recreatie en het boerenbedrijf. Er ontstaan nieuwe netwerken die zich bezighouden met de vraag wat stad en platteland elkaar te bieden hebben. Deze nieuwe verbindingen bevorderen de sociale samenhang. De streekmarkt fungeert verder als motor voor nieuwe initiatieven zoals excursies naar het buitengebied, lesprogramma s over gezonde voeding op scholen, gezond koken met streekproducten in buurthuizen. Als wethouder milieu en zorg in Amsterdam ben ik blij met dit initiatief. Het verhoogt het bewustzijn rond gezond eten en laat zien dat streekproducten belangrijk zijn. Als gemeente ben ik zelf betrokken bij Amsterdam Proeftuin. Met ondernemers, het Food Centre, leveranciers van biologische en streekproducten, biologische boeren uit de omgeving van Amsterdam en de GGD gaan we ons inzetten om lekker en gezond eten te promoten. Eten moet een bindmiddel zijn tussen mensen. Ook gaan we door middel van eten de verbinding tussen stad en omringend groen en platteland versterken. Ik hoop van harte dat deze publicatie er toe zal bijdragen dat ook in andere wijken van Amsterdam, maar ook in andere steden, soortgelijke groene initiatieven zullen opbloeien. Marijke Vos Wethouder Milieu, Personeel en Organisatie, Openbare Ruimte en Groen van de gemeente Amsterdam

10

11 9 Inhoudsopgave Inleiding / Groene Participatiemaatschappijen: steun voor kleinschalige initiatieven / 13 Intermezzo: De boer ploegt voort / De organisatie van de streekmarkt / 20 Vrijwilligers en opbouwwerk / De nieuwe relatie stad - platteland / 37 Proeftuin Amsterdam / 40 Lekker maken / 42 Zorglandbouw / De Groene Participatiemaatschappij Streekmarkt Oud - Zuid / 51 Mixen voor verankering / 58 Groene Kansenkaart / 60 Conclusies en aanbevelingen / 63 Adressen en informatie / 64

12 10 i n l e i d i n g e n l e e s w i j z e r Inleiding In 2003 ontstond bij een aantal buurtbewoners die actief zijn in natuur - en milieugroepen in het Amsterdamse Stadsdeel Oud - Zuid het idee een streekmarkt te organiseren. In de loop van de tijd kregen ze stukje bij beetje een beeld van wat ze precies wilden. Dankzij veel vrijwillige inzet was het in september 2005 zover: de eerste streekmarkt in Amsterdam was een feit. Het succes was zo groot, dat de tweede streekmarkt niet kon uitblijven. Die werd een jaar later georganiseerd en trok eveneens duizenden bezoekers. Op de streekmarkt komen vraag en aanbod bij elkaar. Boeren laten er zien wat ze kunnen leveren en willen weten waar behoefte aan is. De stadsbewoners proeven het aanbod en laten zich informeren over de mogelijkheden die het omringende platteland hen heeft te bieden en wat zij zelf voor het behoud ervan kunnen doen. Er komt, met andere woorden, een nieuwe relatie tot stand tussen stad en platteland. Tijdens de tweede streekmarkt is een Groene Participatiemaatschappij Streekmarkt Oud - Zuid opgericht, een samenwerkingsverband van personen en organisaties van zeer divers pluimage, die naar vermogen kapitaal leveren. De oprichting er van maakt deel uit van het landelijke pilotproject Groene Participatiemaatschappijen, nieuwe organisatievormen voor initiatieven in en om de stad van buurtbewoners, boeren, bedrijven en buitenlui, dat is ontwikkeld door het Landelijk Centrum Opbouwwerk en de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij in samenwerking met het Wijkopbouworgaan Zuid -West (WOOZW) en Wijkcentrum Vondelpark - Concertgebouwbuurt. Het project beoogt het ontwikkelen van nieuwe samenwerkingsvormen van buurten en wijken in de stad met het omringende platteland om een bijdrage te leveren aan vernieuwingen in het landelijk gebied en vergroting van leefbaarheid en sociale samenhang in de stad. Op veel plaatsen worden bottom up initiatieven ontwikkeld voor een meer duurzame relatie stad - platteland. De streekmarkt in Amsterdam is daar een inspirerend voorbeeld van. Het opzetten van een Groene Participatiemaatschappij die zo n initiatief omarmt, kan zorgen voor versterking en continuïteit. In deze publicatie wordt beschreven hoe de streekmarkt in Amsterdam is ontstaan en hoe deze wordt georganiseerd, wat het belang er van is voor stad en platteland, en wat doel en werkwijze van de Groene Participatiemaatschappij Streekmarkt Oud Zuid is.

13 i n l e i d i n g e n l e e s w i j z e r 11 Leeswijzer Hoofdstuk 1 beschrijft de context waarbinnen de streekmarkt plaatsvindt: de transitie van het platteland en de stad. Ook wordt aandacht besteed aan de doelen van de Groene Participatiemaatschappij. Een intermezzo beschrijft in vogelvlucht de problemen waarvoor boeren rond Amsterdam zich gesteld zien. De streekmarkt is de fysieke plek waar boeren en burgers elkaar kunnen ontmoeten. Hoofdstuk 2 laat zien hoe dat tijdens de tweede streekmarkt in Amsterdam Oud - Zuid in zijn werk ging. Ook wordt stilgestaan bij de organisatie van de streekmarkt, vanaf de idee - fase, en de rol van vrijwilligers en betaalde krachten bij ondersteunende organisaties. In het derde hoofdstuk wordt de veranderende relatie tussen stad en platteland verder uitgewerkt. De gemeente Amsterdam vindt tegenwoordig dat het omringende platteland van grote waarde is voor de stad en wil graag dat de boeren blijven. Een toenemend aantal boeren geeft daaraan gehoor met de zogeheten verbrede landbouw. Het laatste hoofdstuk 4 behandelt de oprichting en werkwijze van de Groene Participatiemaatschappij en het belang van de nieuwe netwerken die zijn ontstaan in de relatie tussen stad en platteland. Het hoofdstuk wordt afgesloten met conclusies en aanbevelingen.

14 12

15 1 Groene Participatiemaatschappijen: steun voor kleinschalige initiatieven 13

16 14 h o o f d s t u k 1 Zowel in het stedelijke gebied als op het platteland is sprake van een overgangssituatie - transitie - : de bevolkingssamenstelling en bedrijvigheid in buurten, wijken en platteland zijn onderhevig aan snelle veranderingen. In stadswijken is het vraagstuk van integratie, sociale cohesie en gezondheid aan de orde. Op het platteland is de functie van het buitengebied en de functie van het boerenbedrijf aan het veranderen. De leefbaarheid van kleine kernen staat onder druk. Er zijn diverse initiatieven waarin de transitie zichtbaar wordt, bijvoorbeeld: Landbouwbedrijven worden natuurlijk beheerd, vaak met hulp van tientallen vrijwilligers; Landbouwgrond wordt natuurgebied, beheerd door boeren, voor recreatie kan de stadsbewoner de boer op, er komen nieuwe boerenbedrijven die (ecologisch) produceren en nieuwe afzetmarkten zoeken in stad, scholieren bezoeken educatieve boerderijen om kennis te maken met landbouw, natuur, dieren en voedselproductie, er zijn zorgboerderijen waar kwetsbare groepen, zoals chronisch zieken, geestelijk gehandicapten, mantelzorgers, mensen met burn - out, en psychische problemen, drugs - en alcoholverslaafden rust en gezondheid vinden en weer op verhaal kunnen komen, stadsbewoners huren een lapje grond bij de boer om er een volkstuin van te maken, volkstuincomplexen in en om de stad bieden plaats aan nieuwe groepen (diverse culturen) en er zijn initiatieven om stadsboerderijen op te zetten. Deze groene initiatieven hebben een positief effect op maatschappelijke participatie, leefbaarheid, gezondheid, sociale samenhang en op de economie (zie o.a. J.Hassink, Gezond door landbouw en groen, Assen 2006). Groen wordt hierbij breed op gevat, het gaat om initiatieven op het gebied van natuur, landbouw en voedsel, in en om de stad. Er zijn tal van kansen om stad en land meer duurzaam met elkaar te verbinden. De tijd is er rijp voor. In de praktijk blijkt dat verschillende initiatieven behoefte hebben aan steun en advies om deze beter te funderen en uit te bouwen en om nieuwe initiatieven te nemen. Daarvoor is het concept Groene Participatiemaatschappijen ontwikkeld. Nieuwe vormen van onderlinge samenwerking van burgers die verantwoordelijkheid nemen voor hun leefomgeving, zijn mede noodzakelijk nu de overheid zich meer op afstand plaatst. Er kan geëxperimenteerd worden met nieuwe vormen van beheer en eigendom, zelforganisatie, zelfbeheer, opzet van coöperaties. Daarbij kan ook gedacht worden aan verschillende vormen van adoptie, niet alleen van een koe of een boom, maar ook van een boerderij of een wei door stadbewoners. Of van een wijk, een school, een wijktuin in de stad, door bedrijven en organisaties uit het buitengebied. Het kan ook gaan om een samenwerkingsverband van een gezondheidsinstelling met een boerenbedrijf, de opzet van een verbruikscoöperatie van wijkbewoners met boeren in de buurt van de stad, enzovoort.

17 g r o e n e p a r t i c i p a t i e m a a t s c h a p p i j e n : s t e u n v o o r k l e i n s c h a l i g e i n i t i a t i e v e n 15 De Participatiemaatschappij richt zich op een wijk/stadsdeel en een regio grenzend aan de stad, de schaal moet klein blijven, de lijnen kort, essentieel is de ruimte voor zelforganisatie, vrijwillige inzet en eigen initiatief. Een Groene Participatiemaatschappij moet niet in het luchtledige worden opgericht. Er moet eerst een concreet initiatief zijn dat van onderop is ontwikkeld. De streekmarkt in Amsterdam Oud - Zuid is daar een goed voorbeeld van. Burgers, boeren en buitenlui ontmoeten elkaar op deze markt en leren elkaar beter kennen. Naast de verkoop van streekproducten heeft de markt vooral een informatie en communicatiefunctie. Er zijn kramen met streekproducten maar ook met informatie over voeding, natuur, milieu, recreatie, gezondheid, het boerenbedrijf. De markt is bottom up ontstaan. Deze wijze van organiseren van de markt is op zich van grote betekenis. Er is geen anonieme producent - consument relatie, er ontstaan nieuwe netwerken die zich bezighouden met de vraag wat stad en platteland elkaar te bieden hebben. Bij de organisatie van de markt werken burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijven en lokaal bestuur samen. Deze nieuwe verbindingen bevorderen de sociale samenhang. De streekmarkt fungeert als motor voor nieuwe initiatieven zoals excursies naar het buitengebied, lesprogramma s over gezonde voeding op scholen, gezond koken met streekproducten in buurthuizen.

18 16 h o o f d s t u k 1

19 g r o e n e p a r t i c i p a t i e m a a t s c h a p p i j e n : s t e u n v o o r k l e i n s c h a l i g e i n i t i a t i e v e n 17 De organisatie van de streekmarkt is een hele toer en kost tijd, geld en veel vrijwillige inzet. Het is de kunst om een met veel enthousiasme bottom up gestart initiatief ook voor de lange termijn te continueren. Daarvoor is een Groene Participatiemaatschappij Streekmarkt Oud - Zuid opgericht. De Groene Participatiemaatschappij bestaat uit burgers, boeren, bedrijven en maatschappelijke organisaties die hierbij willen helpen. Wederkerigheid In de publicatie Van Boerderij naar Buurderij. Op zoek naar een nieuwe organisatievorm op het platteland (Innovatienetwerk Groene Ruimte en Agrocluster, Den Haag 2004) wordt geconcludeerd dat de afgelopen decennia sprake is van anonimisering en van vervreemding tussen producent en consument, tussen boer en burger. Aansluitend wordt gepleit voor een bedrijfsopzet die meer ruimte laat voor participatie van burgers: Die participatie kan zowel betrekking hebben op de inzet van productiefactoren (grond, arbeid, kapitaal, kennis) als via de afzet van goederen en diensten verlopen. Een belangrijke vraag is op welke wijze burgers directer bij de voedselproductie en bij het beheer van de groene ruimte kunnen worden betrokken. Dit sluit aan bij de doelstellingen van het project Groene Participatiemaatschappij maar tevens wordt nadrukkelijk het omgekeerde nagestreefd: hoe kunnen de burgers, boeren en buitenlui in het aanpalende platteland bij het verbeteren van leefbaarheid en sociale samenhang in buurten en wijken in de stad worden betrokken. Deze wederkerigheid is een essentieel element van dit project. Durfkapiaal Het begrip participatiemaatschappij verwijst in de beurswereld, de wereld van aandelen, naar de inzet van durfkapitaal : mensen steken geld in jonge veelbelovende initiatieven en hopen er een flinke winst mee te behalen. De streekmarkt is zo n initiatief. De deelnemers van de Groene Participatiemaatschappij vormen een samenwerkingsverband. Ieder levert een bepaalde hoeveelheid kapitaal. Dat kan geld zijn, maar ook tijd en kennis, passend bij de aard en capaciteit van deelnemers.de winst bestaat uit een toename van leefbaarheid en gezondheid in de stad en op het platteland.

20 18 h o o f d s t u k 1 Intermezzo De boer ploegt voort Bijna overal in Nederland hebben de boeren het moeilijk, die rond Amsterdam hebben het nog een beetje moeilijker. Er is weinig land, het land is niet in rechte stukken verkaveld en overal is het water, dat met een ingewikkeld systeem op peil moet blijven. In Boeren van Amsterdam (2005) staat de volgende dialoog van de de gezworen kameraden Cor Schoon en Arie Splinter uit Holysloot, in Waterland vlak boven Amsterdam. Arie: Ik kan jonge mensen hier alleen maar ontraden om nog boer te worden. Begin er niet aan. Het is dag en nacht werken. Met minder dan tachtig, negentig koeien red je het niet. (...) Er zit niets anders op dan meedoen aan de tendens om te groeien. Dat wordt je van alle kanten opgedrongen. (...) Door alle kosten houdt een boer met tachtig koeien misschien netto hetzelfde over als de boer met twintig koeien. Het verschil is: die boer met tachtig koeien houdt het vol, die met twintig koeien legt het loodje. (...) Het is een afvalrace. Binnen vijf jaar komt hier geen melkwagen meer langs. Dan is er geen boer meer over op Holysloot. Cor: Vijf jaar? Ik denk eerder. De melkprijs is de laatste jaren gezakt en die zal verder zakken. Straks komen ze het niet meer ophalen als je minder dan zoveel ton levert. Nou, dan houd je op een dag vanzelf wel op. (...) Stel dat hier niet meer geboerd wordt, dan komt het landschap er compleet anders uit te zien. Meters hoog gras, riet, brandnetels, stekels, distels. Daar begint het hier en daar al aardig op te lijken. Dit is aangewezen als groengebied. Arie: (...) ik lig er niet wakker van. Ik loop tegen de zestig, voor mij loopt het op z n end. Als met dat natuurbeheer het geld te verdienen valt dat je er met het boeren bij inschiet, dan vraag ik me af: waarom niet? Waterland ligt in het Nationaal Landschap Laag Holland, dat zich grofweg bevindt tussen het IJsselmeer, Hoorn - Alkmaar, Alkmaar-Castricum en van daaruit weer naar het IJsselmeer, met Purmerend in het hart. Hier werken 1100 boeren, maar dat aantal daalt jaarlijks. Een moeilijk te stoppen proces, zegt Hester Riethof van het projectbureau Laag Holland. De toekomst ligt volgens haar wellicht in grotere bedrijven en verbreding. Gelukkig zijn er vitale boerenbedrijven in Laag Holland, die ervoor kunnen zorgen dat het landschap behouden blijft. In Amstelland, ten zuiden van Amsterdam, is het niet anders. Het is een gebied dat niet met de moderne landbouwtijd mee kan, zegt boer Jan Geijsel in Amstelland. Land van water en veen (2005). We kunnen niet voldoende uitbreiden, de verkaveling zit niet mee, de veengrond leent zich er minder voor om topproducties te halen, we hebben dat oppervlaktewater, het land dat te veel in het water ligt. Maar de mensen willen graag die koetjes in het land houden. Ik ook, ik wil ook graag wat met dat land doen, en we zijn op dit moment volop bezig te zoeken of we mogelijkheden kunnen vinden.

21 g r o e n e p a r t i c i p a t i e m a a t s c h a p p i j e n : s t e u n v o o r k l e i n s c h a l i g e i n i t i a t i e v e n 19

22 20

23 2 De organisatie van de streekmarkt 21

24 22 h o o f d s t u k 2 Zaterdag, 23 september De zon laat het afweten, zo nu en dan valt er een bui, maar dat heeft duizenden mensen er niet van weerhouden naar het Stadionplein in Amsterdam Oud - Zuid te komen. Hier vindt voor de tweede keer een streekmarkt plaats, onder het motto Proef de streek in Oud - Zuid. Het is geen klassieke markt, met marktkooplui die luidkeels hun waar aanprijzen. Bij nadere beschouwing blijkt het op deze markt helemaal niet om de verkoop te draaien, maar om het proeven van producten en het verstrekken van informatie. Standhouders en bezoekers nemen ruim de tijd voor elkaar. Er kan geproefd worden van typische streekproducten als wijn, bier, honing, schimmelkaas, brood, fruit, yoghurt, melk, ijs en feta. Gut, is dat zo dichtbij te koop?, is een reactie die in allerlei toonaarden is te horen. Ook informatie is er in alle smaken: over weidevogelbeheer, natuurverenigingen, bomenridders, zorgboerderijen, zuivelboerderijen, bierproeverijen, trainingen, feesten en partijtjes bij de boer, kano - en wandelroutes. Alle stands hebben overvloedig informatiemateriaal dat door de bezoekers kan worden meegenomen over de producten en de bedrijven die ze vertegenwoordigen. Sommige pakken uit met fotoboeken. Er is ook amusement: het gebruikelijke springkussen, een huifkar en een poppenkast. Tussen de kramen door speelt een accordeonist. In een afgezette hoek trekken een aantal koeien, stieren en een kalf veel publiek: de dieren worden beklopt en besnuffeld. Op wat stro scharrelen een paar kippen rondom hun eieren: aanschouwelijk onderwijs voor kinderen. Rond lunchtijd serveert een bedrijf warme maaltijden die zijn bereid van streekproducten. Bezoekers doen zich te goed aan Beemsterwijn (jong en fruitig) of wagen zich op dit relatief vroege uur al aan een van de vele bieren van bierbrouwerij De Schans uit Uithoorn. Boer en burger hebben lang met de rug naar elkaar toe gestaan, terwijl ze elkaar zoveel hebben te bieden. Burgers snakken naar rust, ruimte, groen, zingeving, zorg en ontspanning en we weten vaak niet dat die op fietsafstand van ons vandaan liggen. Boeren realiseren zich dat zij aan deze roep om kwaliteit kunnen voldoen. De streekmarkt is een manier om stad en platteland weer met elkaar in contact te brengen, zodat boeren en consumenten van elkaar horen wat de vraag en het aanbod is. Bij wie moet je zijn als je een groep drugverslaafden of voortijdige schoolverlaters een tijdje de handen uit de mouwen wilt laten steken op een boerderij? En wat kan die zorgboer mij dan bieden? Welke boeren organiseren kinderpartijtjes? En hoe gaan ze eigenlijk om met de weidevogels? Omgekeerd vragen boeren zich af hoe stadsbewoners hun kaas en yoghurt waarderen. Wat willen Amsterdammers van ons? Hoe kunnen we het land zo openstellen en inrichten, dat het ook interessant is voor stedelingen?

25 d e o r g a n i s a t i e v a n d e s t r e e k m a r k t 23 Het kaasje krijgt een verhaal Willem Kuiper staat voor het tweede jaar op de streekmarkt. Hij is boer in Ransdorp, ten noordoosten van Amsterdam, en laat in zijn kraam zuivelproducten proeven die gemaakt zijn van de melk van zijn schapen: kaas, yoghurt en feta. Het is woest druk, zegt Kuiper. Tijdens de eerste streekmarkt, met ruim bezoekers, was hij om halfeen door zijn hele voorraad producten heen. We wisten toen niet wat we moesten verwachten. Dit jaar had ik extra kaas gemaakt, maar daar kwam een paar dagen geleden een bestelling van een goede klant tussendoor. Die kun je niet teleurstellen, dus ook dit jaar hebben we niet veel kaas op de streekmarkt. Yoghurt wel, want die kun je snel maken. Hij ziet de streekmarkt nadrukkelijk als een manier om zijn bedrijf en producten te promoten. Het is een evenement, geen reguliere markt. We staan hier niet om de kraam leeg te verkopen, maar om de bekendheid van onze producten te vergroten. In de rijksmonumentale zuivelboerderij Dikhoeve aan de Dorpsweg in Ransdorp begonnen Willem en Geertje Kuiper en hun zoon Alexander in 1996 met het houden en melken van inmiddels 450 melkschapen. s Zomers staan de schapen buiten, s winters in de potstal achter het huis. Het bedrijf produceert 100 procent biologisch en is in 2003 EKO-gecertificeerd. Kuiper, tegenwoordig een van de grootste biologische boeren van Noord-Holland, hield tot 1996 koeien, maar dat rendeerde niet door het te kleine quotum. Bijna al zijn schapenmelk wordt verwerkt tot biologische Hooidammer kaas, vooral voor de Duitse markt. De rest zo n tien procent verwerken de Kuipers zelf onder het eigen label Skeapsrond tot yoghurt, feta en witschimmelkazen. De Skeapsrond-producten worden voornamelijk afgezet bij speciaalzaken, markten en vooral het hogere segment restaurants in Amsterdam. Kuiper is tevreden. De witschimmel vliegt momenteel weg en de yoghurt begint goed te lopen. Het zijn vooral de bewuste consumenten die onze zuivelproducten afnemen. Ze nemen de meerprijs op de koop toe. Het Stadionplein is volgens hem een hele goede locatie, omdat er een geïnteresseerd publiek komt. Daar heb ik veel meer aan dan een stand bij de Zaanse Schans, waar ik ook wel eens heb gestaan. Daar komen busladingen Japanners de molens fotograferen. Daar sta ik dan tussen met een voor hen volkomen vreemd product. Dat werkt niet. Hier heeft het publiek vragen. Het kaasje krijgt zo een verhaal. Op deze markt staat hij te midden van potentiële klanten. Door dergelijke contacten met de stad, hebben we een beter idee wat er leeft bij de klanten en hoe zij tegen dingen aankijken. Daar kunnen we dan op inspringen. We gaan bijvoorbeeld met kleine kaasjes meer inspelen op de wensen uit de stad.

26 24 h o o f d s t u k 2 Koe op vakantie Horen dieren op een streekmarkt? Voor boer/slager Tim Lotgering, voor het tweede jaar aanwezig, is het bijna een vanzelfsprekendheid. Ik doe mee aan de streekmarkt omdat het een hobby is. Ik wil laten zien hoe leuk beesten zijn en hoe ik werk. Beide jaren stond ik er met een stier, een koe en een kalf. Ik vond het opmerkelijk dat met name oudere mensen blij verrast waren. Die wilden aan de beesten ruiken: die geur hadden ze soms al 30 jaar niet meer geroken. Dat de Dierenbescherming bezwaar maakte, deert hem niet. Van de Dierenbescherming mogen er geen dieren op een evenement zijn. Maar ik verzorg mijn beesten goed, die mogen best wat terugdoen voor de kost! Je moet natuurlijk wel beesten uitzoeken die zoiets aankunnen. Ik zag aan mijn koe en stier dat ze steeds rustiger werden. Ze waren echt een dagje uit! Willem Kuiper, schapenboer uit Ransdorp, reageert geagiteerd op de vraag of hij een paar schapen zou willen meebrengen naar de streekmarkt. Geen denken aan! Dat is voor mij een principieel punt. Een schaap is geen attractie, maar een kuddedier. Met een koe is het anders, maar je kunt een schaap niet harder straffen dan door het uit de kudde te halen. Ik houd niet van dat gesol met dieren en ik wil ook niet dat mensen aan mijn beesten zitten. Je hebt altijd het risico van ziekte - insleep: je kunt zó bepaalde bacteriën meenemen. Wij moeten van die beesten leven, ik moet er niet aan denken dat ze een ziekte oplopen.

27 d e o r g a n i s a t i e v a n d e s t r e e k m a r k t 25 Het idee van de streekmarkt is ontstaan in 2003, tijdens een excursie van het Platform Milieu Oud - Zuid naar De Kleine Aarde in Boxtel. Het platform is een groep waarin bewoners, ambtenaren, politici en de medewerkers van diverse organisaties samenwerken om Oud - Zuid groener, schoner en leefbaarder te maken. Het doel van dit platform is duurzame ontwikkeling in het stadsdeel. Het platform wordt ondersteund door opbouwwerkinstellingen. Joke Jongejan van het Wijkopbouworgaan Zuid - West was een van de deelnemers aan de excursie. De groep had zich ingesteld op een gebruikelijke luie excursie met veel bezichtigingen, maar Jan Juffermans van De Kleine Aarde verdeelde de deelnemers direct in drie groepen, die de opdracht kregen concrete projecten te verzinnen die je in het de stad kunt uitvoeren. Eén groepje koos voor de streekmarkt. Het jaar daarop is onderzocht of dat een haalbaar idee was. Het idee achter de streekmarkt is dat binnen één generatie de stadse bevolking helemaal geen banden meer heeft met het platteland. De boerenstand sterft in hoog tempo uit en we slepen onze voedingsgewassen en grondstoffen van steeds verder aan. Het moet toch ook mogelijk zijn om van dichtbij te halen wat dichtbij te halen is? Om de haalbaarheid van het plan te onderzoeken bezochten beroepskrachten en vrijwilligers van het wijkopbouworgaan en van het wijkcentrum Vondelpark - Concertgebouwbuurt boeren in de omgeving (Waterland, Beemster, Amstelland, Haarlemmermeer), om hun bereidheid tot deelname te peilen. Aanvankelijk ging dat op basis van toevalligheid, zegt een van de mensen van het eerste uur, Anna Schoemakers van het wijkcentrum. We kenden de agrarische natuurverenigingen al. Via hen kwamen we bij andere organisaties terecht en kregen we hele lijsten met boeren mee naar huis. Joke Jongejan en ik zijn toen bij de eerste de beste boer op bezoek geweest: gewoon zijn nummer gebeld. Een bron van informatie was ook een Ekogids met adressen van natuurvoedingswinkels en boeren die aan huis verkopen. Milieudefensie organiseerde in die tijd al fietsdagen naar biologische boerderijen en Biologica, de belangenorganisatie van biologische boeren, heeft natuurlijk veel adressen. Er moesten veel knopen worden doorgehakt. Bijvoorbeeld over de vraag of het een streekmarkt zou worden voor uitsluitend biologische boeren, of dat boeren uit de streek het criterium zou worden. En moesten het kleinschalige boeren zijn of was grootschalig ook welkom. Jongejan: Uiteindelijk hebben we besloten dat alle boeren uit de streek rond Amsterdam welkom waren, want wat is eigenlijk kleinschalig? En is dat per definitie beter dan grootschalig? Die discussie wilden we eigenlijk wel op de streekmarkt voeren, al is dat er niet van gekomen. Ons uitgangspunt was dat we de stadsbevolking in contact wilden brengen met het platteland. Boeren moeten laten zien hoe het werkt en niet werkt. Wie ben ik dan om te zeggen dat een boer niet grootschalig mag werken? Toen er voldoende boeren een kraam op de streekmarkt wilden, bekeken de organisatoren de markt vanuit de vraagkant: wat hebben we nu en wat ontbreekt? Bijvoorbeeld: er zijn nu zes kaasboeren maar nog geen bakker. Een

28 26 h o o f d s t u k 2 rol in dit proces speelde Steven Luttikhuis, aanvankelijk als vrijwilliger bij het Wijkopbouworgaan, later als betaalde kracht (voor 4 uur in de week). Luttikhuis: Ik houd van markten en ik had behoefte om samen met anderen iets te organiseren. Via een advertentie in de krant over de streekmarkt kwam ik terecht bij het Wijkopbouworgaan. Er was veel besproken, onderzocht en er waren bezoekjes afgelegd aan boeren, maar het was allemaal nog pril. Er was geen beeld over hoe de markt er nou uit zou moeten zien; wat past wel en wat niet op een streekmarkt die we wilden organiseren. Zo n beeld is nodig om echt iets goeds neer te kunnen zetten. Ik wilde antwoorden op vragen als: wat houdt een streekmarkt in? hoe ziet hij eruit? op welke regio richt je je? In welke straal van Amsterdam zoek je boeren? hoeveel kaasboeren, slagers en bakkers wil je? mag er ook recreatie bij zitten? Maar een streekmarkt is ook een buurtactiviteit, bedoeld om de samenhang van de buurt te versterken. Er werd voor gekozen de streekmarkt een evenement te maken in plaats van een reguliere markt. Jongejan: De boeren die we bezochten konden ons in een mum van tijd voorrekenen dat het voor hen niet lonend is de hele dag op een markt te staan om zoveel mogelijk producten te verkopen: dat kan nooit uit. Bovendien stond voor mij en anderen vanaf het begin als een paal boven water dat het niet alleen zou moeten gaan om de verkoop van producten maar ook om het verschaffen van informatie.

29 d e o r g a n i s a t i e v a n d e s t r e e k m a r k t 27 Scepsis slaat om in enthousiasme Marktmeester Arie Bal had aanvankelijk de nodige scepsis bij de komst van de streekmarkt in Ik was bang dat de reguliere zaterdagmarkt op het Stadionplein er concurrentie van zou ondervinden. Totdat me duidelijk werd dat het om een evenement ging, waarbij informatieoverdracht het belangrijkste doel is en de verkoop van producten bijzaak. Ik heb de mensen die de streekmarkt organiseren gevraagd om ook een beetje reclame te maken voor de reguliere markt en de mensen van de reguliere zaterdagmarkt heb ik geïnformeerd over de bedoeling van de streekmarkt. Uiteindelijk was bijna iedereen best enthousiast: de gewone markt heeft baat gehad bij de streekmarkt. Ik heb vorig jaar geen klachten gehad en dit jaar was er maar één mopperaar: een verkoper van damesmode. Nou, die heeft in ieder geval geen concurrentie van de streekmarkt. Mijn aanvankelijke scepsis is dus omgeslagen in enthousiasme: de streekmarkt vergroot de aantrekkelijkheid van de stad en de reguliere markt. Er was een belangrijk bijkomend voordeel de markt een evenement te noemen: er hoefde beduidend minder te worden betaald aan vergunningen. Volgens Arie Bal, één van de vier marktmeesters van Amsterdam - Zuid, is het verschil tussen een markt en een evenement dat een markt valt onder de verordening op de straathandel. Een kraamhouder van een reguliere markt moet ingeschreven staan à 86 euro, hij of zij moet persoonlijk aanwezig zijn tijdens de markt en er mag niet worden gefolderd, om oneigenlijke concurrentie te voorkomen. Bal: Als je vandaag Coca Cola toestaat om te folderen, heb je morgen Coca Cola en Fanta, enzovoort. Bij een evenement kun je samen met de organisatie de regels opstellen en heb je maar één vergunning nodig. De beperking is dat je niet wekelijks hetzelfde evenement kunt organiseren, hoogstens een paar keer per jaar. De vergunning voor de markt lag ook moeilijk, omdat de streekmarkt volgens de marktmeester een commerciële markt was. Bovendien stond hij erop dat de streekmarkt de parkeervergunningen van auto s die op het Stadionplein parkeren, zouden uitkopen. Jongejan: Wij waren daar fel tegen en uiteindelijk is deze kwestie in de raad geweest. Het is op een rare manier opgelost: in 2005 is de rekening van de gederfde parkeergelden intern verdwenen bij de deelraad en dit jaar moeten we de rekening hiervoor naar de wethouder sturen die zal zorgen dat hij wordt betaald. Naast de evenementenvergunning moet ook betaald worden voor alle uitstallingen op de markt (precario). Dat gaat echt tot op detailniveau. De ambtenaren wilden zelfs weten hoe groot de tafels waren waar we aan zouden eten!

30 28 h o o f d s t u k 2 De meningen over de frequentie van de streekmarkt lopen uiteen. Mensen die de streekmarkt graag zien als een traditionele boerenmarkt zouden hem het liefst iedere week zien. De boeren die hebben deelgenomen aan de twee streekmarkten in Oud - Zuid voelen daar niet zoveel voor. Volgens hen moet je het dan professioneel aanpakken en er iemand voor in dienst nemen. En dat kost geld. De meeste boeren produceren ook veel te veel om via markten af te zetten. Dus boeren een nieuwe toekomst geven met de streekmarkt, is een misvatting. Maar een paar keer per jaar een streekmarkt, bij voorkeur verspreid over diverse stadsdelen van Amsterdam, dat zouden de meeste boeren en organisaties toejuichen. Vrijwilligers en opbouwwerk In de organisatie van de streekmarkt werken vrijwilligers en het opbouwwerk nauw samen. De rol van vrijwilligers is onmisbaar. Allereerst door het vele werk dat verzet moet worden en dat letterlijk en figuurlijk onbetaalbaar is. Er moeten veel dingen worden doordacht, er is veel uitzoekwerk nodig, er zijn talloze gesprekken met mogelijke deelnemers, instanties, subsidieverstrekkers en er moeten lastige knopen worden doorgehakt. Als betaalde krachten dit werk exclusief naar zich toetrekken, bestaat de kans dat de knopen een stuk sneller worden doorgehakt, maar raken vrijwilligers hun motivatie kwijt.

31 d e o r g a n i s a t i e v a n d e s t r e e k m a r k t 29 Het uiteindelijke effect is dat de streekmarkt stukje bij beetje de voeling met - en de voeding van - de buurt verliest. Dus is het belangrijk zorgvuldig met deze embryonale fase om te gaan en er voldoende tijd voor uit te trekken. Volgens Anna Schoemakers die als opbouwwerkster betrokken was bij de organisatie van de eerste streekmarkt, en nu meedoet als vrijwilligster, waren de bezoeken die vrijwilligers aflegden aan individuele boeren een grote succesfactor. De streekmarkt was niet gelukt als vrijwilligers niet twee aan twee bij boeren op bezoek waren gegaan. Want hierdoor ontstonden er banden tussen boeren en stadsbewoners. Daardoor kenden zij elkaar al over en weer en werden de boeren ontvangen toen ze hier voor de eerste keer kwamen. De vrijwilligers namen hen onder hun hoede, zodat ze zich welkom voelden. Dat hebben we heel sterk gestimuleerd. Het oorspronkelijke idee van de streekmarkt legde sterk de nadruk op het milieuaspect: door gebruik te maken van streekproducten ontstaan kortere lijnen tussen boeren en consumenten, waardoor minder transport nodig is en er dus minder uitstoot van het broeikasgas CO 2 plaatsvindt. Schoemakers benadrukt hoe belangrijk het is zo n verhaal vast te houden en te bewaken. Je moet goed weten waarom je een streekmarkt organiseert. Iemand als Charlotte Philippona, heeft dat verhaal steeds goed voor ogen gehad en de dieper liggende filosofie bewaakt. Zij kon het verhaal over het verband tussen mondiaal, lokaal, energie, CO 2 -uitstoot en voetafdruk steeds goed vertellen en bewaken: dat was voor ons de ratio achter de streekmarkt. Lange en korte lijnen Een Granny Smith legt kilometer af voordat hij bij ons in de fruitschaal belandt, een Elstar is nauwelijks 100 kilometer onderweg. Sperzieboontjes zijn van hetzelfde laken een pak: bonen uit Kenia leggen 7000 kilometer af, maar we kunnen ook kiezen voor seizoensgebonden bonen van eigen bodem. Appels en sperzieboontjes zijn twee willekeurige voorbeelden. Praktisch elke doorsnee-supermarkt verkoopt het hele jaar rond groente en fruit uit de hele wereld. In het dagblad Trouw (6 juli 2006) zegt een woordvoerster van supermarktketen Albert Heijn: En als we iets van ver moeten halen dan doen we dat. Onze klanten verwachten het hele jaar rond het gebruikelijke aanbod in het schap. Daarin gaan wij mee. Albert Heijn hanteert de stelregel zo dichtbij als mogelijk en zo ver als noodzakelijk. Maar, vraagt de woordvoerster zich hardop af, is Spanje eigenlijk nog ver? Transport kost bijna niks en heeft nauwelijks invloed op de prijs van een product. De prijs betalen we op een andere manier. Bijvoorbeeld door klimaatverandering, onder meer veroorzaakt door de uitstoot van het broeikasgas CO 2. Een kilo ananas die per vliegtuig uit Ghana wordt ingevoerd, veroorzaakt een CO 2 -uitstoot van 5 kilogram, een kilo wortelen uit Zuid-Afrika 5,5 kg CO 2 en een kg Californische sla tot 5 kg. Milieucentraal heeft een groente - en fruitkalender samengesteld, waarin een groot aantal gangbare groente - en fruitsoorten zijn ingedeeld in energieklassen.

32 30 h o o f d s t u k 2 Philippona is een ervaren vrijwilliger. Sinds de jaren 70 organiseert ze in Oud - Zuid de kinderoptochten voor Sint Maarten en ze is een van de drijvende krachten achter de kerstboomverbranding op het Museumplein. Ze is als een van de weinigen vanaf het begin (2003) betrokken bij de organisatie van beide streekmarkten in Amsterdam. Het idee achter de streekmarkt was natuur en boer naar de stad te halen om meer betrokkenheid van de stad met het platteland te genereren. Dan krijg je kortere aanvoerlijnen, minder CO 2 - uitstoot. Dat vond ik een prima idee. Het is goed om zoiets na te streven, je moet op kleine schaal beginnen. Het was leuk om bedrijven op te scharrelen en er langs te gaan. De boeren reageerden allemaal heel sympathiek. Voor de organisatie van de markt zijn we naar de Groene Hoed gegaan in Purmerend en via hen is de Groene Long/Laag Holland erbij gehaald. Die hebben ons heel goed begeleid. Zij wilden graag dat de markt doorging en dat was belangrijk, want soms zakte bij ons de animo, onder andere door de opstelling van de marktmeester die over het Stadionplein gaat. Je begint idealistisch aan een dergelijk project. Vervolgens onderzoek je of het idee levensvatbaar is. Dan kom je terecht in het moeilijk doorzichtige woud van vergunningen. Dan de geldkwestie, onder meer doordat we niet commercieel waren, met gratis kramen voor de deelnemers: dat haalde veel boeren over de streep. We wilden in ieder geval geen wederverkopers, zoals gebruikelijk is op boerenmarkten.

33 d e o r g a n i s a t i e v a n d e s t r e e k m a r k t 31 Ik vond het een sport om de markt van de grond te krijgen. Het charmante is dat de bewoners het zelf hebben gedaan met ondersteuning van het opbouwwerk. Het ongeregelde was het leuke eraan. Maar om hem vaste grond onder de voeten te geven, moet hij vaker en in andere stadsdelen worden georganiseerd, met name in Zuid - Oost en Noord. De rol van het opbouwwerk was voor de organisatie heel belangrijk, zegt Steven Luttikhuis. Hij doelt op het Wijkopbouworgaan Zuid - West en het Wijkcentrum Vondelpark - Concertgebouwbuurt. Zonder hun ondersteuning was het niet gelukt. Dat roept de vraag op of de organisatie van een streekmarkt opbouwwerk is. Ik vind van wel, zegt Anna Schoemakers, Natuur - en milieuopbouwwerk, wat ik deed, kan niet functioneren zonder inhoud. Zodra je op lokaal niveau bezig bent met duurzame ontwikkeling, ben je bezig met een idee, namelijk over hoe we met elkaar omgaan. Dan ligt het voor de hand eens te kijken waar onze producten vandaan komen, wat we consumeren. De vraag is of duurzaamheid iets extra s is, dat je eventueel kunt wegbezuinigen, of iets dat overal onder ligt..

34 32 h o o f d s t u k 2 Ook voor Joke Jongejan van het wijkopbouworgaan is het antwoord duidelijk: Het belang van het opbouwwerk bij de streekmarkt is het met elkaar in contact laten komen van buren, allochtonen en autochtonen, producenten en consumenten, boeren en burgers. Tijdens een rondetafelgesprek over de organisatie van de tweede streekmarkt zei ze: En ruimte voor ontmoeting was er volop die dag (de eerste streekmarkt, red.). Mensen bleven ook lang hangen met of zonder hun kinderen. En ruimte creëren voor ontmoetingen dat is ook opbouwwerk. Maar niet alleen tussen buren of bekenden, ook tussen boeren, stadsburgers en andere buitenlui. En het opbouwwerk garandeert dat deze ontmoetingen leiden tot elkaar beter leren kennen. Het verwerven van voldoende geld voor de organisatie van de streekmarkt kostte veel tijd en energie. Het bestuur van stadsdeel Oud - Zuid zag er eerst niets in omdat de streekmarkt in zijn ogen commercieel was en daarom zou concurreren met de bestaande zaterdagmarkt op het Stadionplein. Jongejan: Daardoor wilde de wethouder aanvankelijk geen subsidie geven. De helft van de kosten werd betaald door Laag Holland (toen nog projectbureau De Groene Long), onder voorwaarde dat we de helft door andere partijen gefinancierd konden krijgen. Anna Schoemakers: Iedereen zat op iedereen te wachten. Voor ons duurde dat te lang, want wij moesten verplichtingen aangaan. Pas een maand voor de streekmarkt was het geld rond. Toen ging het

35 d e o r g a n i s a t i e v a n d e s t r e e k m a r k t 33 stadsdeel garant staan voor de andere helft van de kosten, en lukte het ons pas geld te krijgen van ondermeer het VSB-fonds en de Amsterdamse Milieudienst. Wij zijn intussen stug door gegaan met de organisatie. Dat was een sterke troef: steeds meer mensen waren er bij betrokken, de deelraad kon steeds moeilijker nee verkopen. Wat kost dat nou? Het organiseren van een streekmarkt kost veel tijd en geld. Iedere organisatie van een streekmarkt is anders, toch is het handig om een beeld te krijgen van de mogelijke kosten en tijdsinvestering. In Amsterdam Oud - Zuid waren die voor 2006 als volgt: Kinderprogramma 300 Muziek 750 Huur kramen Stroom en aggregaat 400 Materiaal 150 Reiskosten 200 Vergunningen 350 Aankleding markt 300 Mailings 300 Lunches voor kraamhouders en vrijwilligers 600 Publiciteit Voornaamste dekking bestond uit: Landschap Laag Holland Stadsdeel Amsterdam Oud - Zuid Milieudienst VSB fonds Zo n begroting geeft een onvolledig beeld van alle mensuren die in de organisatie van de streekmarkt zitten. De markt kon er alleen komen door de vrijwillige inzet van tientallen buurtbewoners/vrijwilligers. Zij namen deel aan de werkgroep Streekmarkt, legden contacten met de deelnemers aan de markt, werken mee aan promotieactiviteiten, helpen s morgens vroeg bij de opbouw van de markt, zijn tijdens de markt aanwezig voor het geven van informatie over de buurt en de markt, verrichten allerlei hand en spandiensten en helpen aan het eind van de dag ook weer bij het afbreken en opruimen. Al met al honderden uren vrijwillige inzet. Daarbij komen de salariskosten van een aantal betaalde krachten van het Wijkopbouworgaan Zuid - West en het Wijkcentrum Vondelpark - Concertgebouwbuurt. Het opbouwwerk heeft 240 uur aan de streekmarkt besteed, in totaal euro. De totale kosten van de streekmarkt liggen globaal rond de euro.

36 34 h o o f d s t u k 2 Vrijwillige inzet Nel van der Meer, vrijwilliger Tijdens de eerste streekmarkt zat ik helaas in het buitenland. Toen heb ik nog gebeld met mijn dochter, en die zei me dat het heel mooi weer was. Dit jaar was het weer een stuk minder, maar dat maakte niks uit, zo bleek: na een regenbui gingen mensen gewoon door met waar ze waren gebleven. Ik heb bij beide streekmarkten meegeholpen aan de voorbereiding. Dit jaar ook met het opbouwen en afbreken van de kramen en tijdens de dag zelf zat ik in de informatiekraam over de streekmarkt. Ik vond het echt verschrikkelijk leuk. Het belang van de streekmarkt is voor mij heel divers. Het gaat om voorlichting geven, de link leggen tussen stad en platteland en laten ruiken en proeven wat voor lekkere dingen er vlakbij te koop zijn - veel lekkerder dan fabrieksproducten. Maar het is ook een ontmoeting met de buurt en de buurtbewoners. Ik heb voorafgaande aan de streekmarkt een stuk of vijf boeren bezocht om uit te zoeken of ze aanwezig wilden zijn met een kraam. Ik was verbaasd wat ik aantrof. Ik wist niet dat al die bedrijven daar zaten: zorgboerderijen, bed & breakfast, winkels om de eigen producten te verkopen. Ik ben een geboren en getogen Amsterdamse. Als kind woonde ik in de Rijnstraat. Aan de andere kant van de Amstel hield Amsterdam toen op. Daar speelden we als kinderen, dat was avontuur. Maar boerderijen had je er niet, er lagen alleen velden. Ik rijd nu zo nu en dan naar de Beemster om een nieuw voorraadje streekproducten in te slaan. Dat is nieuw voor mij, want daarvoor haalde ik alles bij de supermarkt. Ik heb er erg veel van opgestoken.

37 d e o r g a n i s a t i e v a n d e s t r e e k m a r k t 35 Pauline van Tets, vrijwilliger Ik heb meegeholpen bij de laatste streekmarkt: ik was betrokken bij de planning en de voorbereiding en op de dag zelf verleende ik hand - en spandiensten. Ik vulde de gaten, al vielen die er bijna niet omdat de dag perfect was georganiseerd. Ik maak me grote zorgen om het verdwijnen van de agrarische gemeenschap. Daar heb je nog loyaliteit, kleinschaligheid, geloof al ben ik zelf helemaal niet gelovig. En ik houd van koeien in de wei in plaats van paarden in een moeras. Ik kom oorspronkelijk uit Salland en daar heb je die gemeenschap nog. Hier in de Randstad hebben de meeste mensen geen flauw benul wat zich op het platteland afspeelt. Ik wil het leven op het platteland niet idealiseren. Maar wij leven in de stad zo geanonimiseerd naast elkaar. Met name kinderen zouden toch moeten kunnen opgroeien met boerderijen en dieren in de buurt. We zijn doorgeslagen in het individualisme en veel mensen voelen zich daar niet goed bij: kijk maar naar het toenemende aantal mensen dat een beroep doet op de geestelijke gezondheidszorg. De streekmarkt is een middel dat tot bewustwording kan leiden. Er is natuurlijk veel meer nodig, maar zoals de Chinezen zeggen: iedere reis begint met de eerste stap. Je kunt ook niet spreken in termen van dé oplossing. Die is er niet. Misschien is het een goed idee als ons stadsdeel een jumelage (tweelingrelatie) aangaat met een dorp of een streek niet ver uit de buurt, zodat er over en weer een grotere band ontstaat. Gert - Jan Wijnands, vrijwilliger en projectleider organisatie streekmarkt De streekmarkt geeft extra waarde aan de stad en de buurt. We kopen bijna alles bij de supermarkt, zonder ons te realiseren wát we kopen. We weten niet meer wat er nodig is om melk in een pak op het schap van de winkel te krijgen. Ook niet dat de natuur en het cultuurlandschap rond de stad stukje bij beetje verdwijnen. De streekmarkt is bedoeld om daar aandacht voor te vragen. Ik vind educatie belangrijk. Vooral jongeren moeten weten waar een product vandaan komt, wat het een boer kost om het te maken en op de markt te brengen. Dat is misschien wel mijn belangrijkste motivatie: dat we de wereld op een goede manier overdragen aan onze kleinkinderen. Wat is de meerwaarde van een extra televisie? Van steeds groter en meer? We zijn altijd bezig, maar waar zijn we dan mee bezig? Voor mij ligt de kwaliteit in de eenvoud en daarvan kunnen genieten. Van fietsen door de polder. Als contrast voor de jachtige consumptiemaatschappij waarin we leven. Ik word er blij van om met mijn kind naar de kinderboerderij te gaan en hem tussen de geiten te zien rondlopen. Ik heb altijd iets met de natuur gehad. Ik kan me geen samenleving voorstellen zonder natuur. Het gaat me vooral om de eenvoud die ik daar ervaar. Genieten van een lekker stuk kaas, zonder dat het een groot stuk hoeft te zijn. Ik wist niet hoe het bedrijfsmatig met de boeren rond Amsterdam ging. Door boeren te bezoeken heb ik daar meer inzicht in gekregen. Hun gevecht om het recht te mogen bestaan. Maar ook dat ze trots zijn op hun bedrijf, dat doet me goed. En ik ben me ook bewuster geworden van het belang van boeren bij het in stand houden van de natuur. Zonder boeren die op hun manier willen produceren is het landschap gedoemd te verdwijnen.

38 36

39 3 De nieuwe relatie stad - platteland 37

40 38 h o o f d s t u k 3 Steeds meer boeren kiezen voor de verbrede landbouw. Verbreding betekent per definitie het openen van de luiken: burgers zijn niet langer ongenode vreemdelingen maar welkome gasten op het erf. En dat heeft effect op het imago van de boer, merkt Willem Kuiper uit Ransdorp. Culinaire bladen en andere glossys lopen hier de boel plat. Dat waren we niet gewend, maar we zeggen geen nee! En we merken het direct als er een artikel of foto in een blad heeft gestaan: dan heb je de hele week extra aanloop van mensen die onze producten willen kopen. Boerenbedrijven staan ook veel opener voor de buitenwereld dan een tijdje geleden. Door aan huis te verkopen en door de verbreding komen er veel meer mensen op het bedrijf. Je merkt dat de stad ons bijna smeekt om te blijven. Het besef bestaat dat een boer die stopt nooit meer terugkomt. De deelraad van Amsterdam - Noord smeekt ons bijna alsjeblieft te blijven boeren. Als je dat vergelijkt met tien jaar geleden, is de stemming totaal omgeslagen. Neem bijvoorbeeld Kees Diepeveen, wethouder Zorg, Milieu, Welzijn, Diversiteit, Ruimtelijke Ordening van het stadsdeel Amsterdam - Noord. In Boeren van Amsterdam (2005) zegt hij dat we zuinig moeten zijn op Waterland, waar agrarische nijverheid eeuwenlang het landschap bepaalde. Voor Landelijk Noord zou het een ramp zijn als alle boeren vertrekken. Misschien dat die boerenbedrijven wat extensiever worden en meer de verbinding aangaan met zorg en recreatie, maar uiteindelijk moeten in dat gebied koeien en schapen blijven rondlopen. (...) Het boerenbedrijf in Waterland moet behouden blijven, in welke vorm dan ook. In Amstelland, bezuiden Amsterdam, laten bestuurders zich in bijna identieke bewoordingen uit. Hanneke Brummelhuis - Jansen was gedurende veertien jaar wethouder in Ouder - Amstel, de gemeente waarin het grootste deel van de Amstelscheg ligt. In het boek Amstelland. Land van water en veen zegt zij: Wij hebben ons altijd erg gehecht aan het buitengebied, dat willen we openhouden. Tussen Duivendrecht en Ouderkerk aan de Amstel ligt nog altijd een redelijk ongerept groen gebied dat door de boeren in stand wordt gehouden. We werpen ons dan ook op als de hoeder van het Groene Gebied, daar moet niemand aankomen. (...) Als we het agrarische gebied loslaten zijn we onze identiteit kwijt. We kunnen wel nadenken over aanvullende functies, maar die zijn ondergeschikt aan ons doel dat een agrariër hier goed moet kunnen boeren en dat het landschap open moet blijven. (...) Misschien kunnen we dat wel met kleinschalige activiteiten ondersteunen die onderdeel uitmaken van het landschapsbeheer. Het gebied beter ontsluiten voor toerisme bijvoorbeeld.(... ) Of een boerderij die van functie verandert, bijvoorbeeld voor tentoonstellingen en dergelijke. (...) Of meer voorzieningen voor recreanten om wat te drinken, in die mogelijkheden schieten we nog tekort. Het platteland is ook een belangrijk onderwerp in het stadhuis van Amsterdam. De stad ligt midden in landelijk gebied. Wij vinden dat het platteland van groot belang is voor de stad, zegt Ed Buijs van de Dienst Ruimtelijke Ordening. Uit onderzoek weten we dat de waardering voor het