Een 75-jarige historie

Transcriptie

1 1

2 2

3 3

4 4

5 Een 75-jarige historie

6 Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg Een 75-jarige historie Ir. F.J.J. Hamer Dr.Ir. C.P.M. Sadée Ir. J.A. Wijsman A.C. Dolk C.J. Lommers 6

7 7

8 Inhoud Voorwoord van de Commissaris der Koningin in Limburg 7 Voorwoord van de voorzitter van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg 9 Introductie 11 I De maatschappelijke en industriële situatie in Zuid- Limburg bij de oprichting 13 II Oprichting en eerste decennium ( ) 21 III Tussen crisis en wereldoorlogen ( ) 47 IV De oorlogsjaren ( ) 57 V De jaren van wederopbouw ( ) 67 VI De periode van herstructurering ( ) 79 VII Van heden ( ) 91 VIII Capita Selecta: 1. De Koninklijke Besluiten en Statuten Het verloop van het ledental De kenmerken van de leden De financiën van de Vereniging De contacten met zusterverenigingen 122 Besturen 133 Voordrachten 139 Excursies en jaarvergaderingen 149 Lijst van sponsors 155 Colofon 159 7

9 Copyright 1991 Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg. VIZL CJP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Vereniging Van Ingenieurs in Zuid-Limburg: Een 75-jarige historie, / [Teksten: A.C. Dolk, F.J.J. Hamer, C.J. Lommers, C.P.M. Sadée, J.A. Wijsman] - [s.1.]: Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg, VIZL. - Ill. Jubileumuitgave VIZL. - Met register. ISBN x Trefw.: Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg; geschiedenis 6

10 . belangrijk Voorwoord van de Commissaris der Koningin in de provincie Limburg De Hoogedelgestrenge Heer Ing. E.M. Mastenbroek, Commissaris der Koningin in de provincie Limburg. D D Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg bestaat 75 jaar. Met dit jubileum heeft de VIZL een werkelijk eerbiedwaardige leeftijd bereikt, waarmee ik haar van ganser harte gelukwens. Dit boek, verschenen ter gelegenheid van het jubileum, biedt de lezer een terugblik op de boeiende geschiedenis van de Vereniging en - daarin vervlochten - een interessant overzicht van de industriële ontwikkeling van Zuid-Limburg. Op een compacte wijze wordt nog eens het beeld getoond van de opkomst en de neergang van de vele verschillende sectoren van bedrijvigheid in dit gewest. De VIZL heeft op grond van haar doelstellingen en door de inzet van haar leden tussen al deze bedrijven en sectoren dwarsverbanden aangebracht en daardoor bijgedragen aan de kennisinfrastructuur in het zuidelijk deel van onze provincie. Wanneer U de boeiende 75-jarige geschiedenis van de VIZL nog eens via dit boek tot U neemt, zal het ook U frapperen hoezeer het werk van de Zuidlimburgse ingenieurs steeds een Euregionale inbedding heeft gehad. Niet alleen vanwege het feit dat naar verhouding velen van hen hun opleiding in Aken of Luik hebben genoten, maar ook omdat vele van de Zuidlimburgse bedrijven waar zij in functie traden een Belgische of Duitse achtergrond hadden. Het zal daarom niet verbazen dat de VIZL steeds veel belang heeft gehecht aan de grensoverschrijdende contacten met haar Belgische en Duitse zusterverenigingen. Waar wij vandaag de dag de internationalisering - vooral 7

11 in Euregionaal verband - van Limburg hoog in het vaandel voeren is het interessant nog eens vast te stellen dat op dit terrein voor de Limburgse bedrijven er weinig nieuws onder de zon is. Dat mag een bevestiging zijn dat we in Limburg op de goede weg zijn. Ik wens de VIZL toe dat zij, tezamen met haar leden die een zo belangrijke rol vervullen in de voortdurende technologische vernieuwing in deze provincie, een goede toekomst tegemoet gaat. De Commissaris der Koningin in de provincie Limburg, Ing. E.M. Mastenbroek 8

12 Voorwoord van de voorzitter van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg Ir. H.W. Schiffelers, Voorzitter van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg. V ijfenzeventig jaar VIZL. Een moment, een mijlpaal om bij stil te staan en achterom te blikken. Voor onze leden is dat professioneel gezien wellicht een wat vreemde ervaring. Kenmerkend voor ingenieurs is immers hun toekomstgerichtheid. Interesse, opleiding en werkzaamheden zijn over het algemeen gefocust op vooruitgang, op het nog niet ontdekte, op nieuwe technieken en perspectieven, kortom op het creëren van een andere - een hopelijk betere - wereld. Hoewel ik geenszins de indruk wil wekken dat ingenieurs geen gevoel zouden hebben voor oude waarden en tradities - het tegendeel is waar - mag op basis van het voorgaande worden verondersteld dat retrospectie niet hoog in hun vaandel staat. En als wordt teruggeblikt dan zal dat meer in grote lijnen zijn dan op historische details. 'La grande histoire véritable est celle des inventions' heeft de Franse schrijver Queneau gezegd en ongetwijfeld is dat een uitspraak die vele ingenieurs uit het hart is gegrepen en die hun blik en visie op het verleden mede bepaalt. Voor het bestuur is de historische belangstelling van de leden om die reden slechts in beperkte mate aanleiding geweest om opdracht te geven tot het optekenen van de geschiedenis van de VIZL. In de overwegingen is met name betrokken de conclusie dat de levensvatbaarheid en het bestaansrecht van de Vereniging na zovele jaren buiten kijf staan. Daarnaast hebben een rol gespeeld de achtenswaardige leeftijd - uitermate geschikt voor mémoires - en zeer zeker ook de zorg dat 9

13 afkomst en verleden van de VIZL naar de toekomst toe in vergetelheid zouden kunnen geraken. Hoewel eigenlijk niet verrassend, is het toch wonderlijk al lezend gewaar te worden dat de historie van de VIZL vrijwel overeenkomt met de geschiedenis van Zuid-Limburg en tevens nauw samenhangt met nationale en internationale ontwikkelingen. Was isolement op velerlei vlak een belangrijke drijfveer tot oprichting, dan mag heden ten dage worden geconstateerd dat de Vereniging erin is geslaagd zich in een centrale positie te situeren. Vanzelfsprekend hebben maatschap pelijke veranderingen daaraan een bijdrage geleverd. Maar tevens dient onderkend te worden dat het VIZL-huis in de voorbije jaren ramen en deuren wijd heeft geopend voor nieuwe ontwikkelingen, hetgeen veelzeggend is voor de visie en voortvarendheid van de leden. Op basis hiervan, de erkenning van de VIZL in de lande en de positie die werd verworven in Euregionaal verband, ziet het bestuur de toekomst vol vertrouwen tegemoet. In het oude Rome zei men: 'Testis unus, testis nullus', ofwel de getuigenis van één is de getuigenis van geen. Het bestuur heeft met het optekenen van de VIZL-historie geen risico's willen nemen en de veelomvattende werkzaamheden toevertrouwd aan een schrijversquintet. Gaarne spreek ik tot besluit mijn waardering uit voor hun inzet en de wijze waarop zij zich van hun taak hebben gekweten. Ir. H.W. Schiffelers voorzitter 10

14 Introductie I n dit jubileumboek van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg wordt een beeld geschetst van het wel en wee van de Vereniging in de voorbije 75 jaar. Het is uit de eerste geschriften bekend, dat einde begin 1916 onderzocht is of er in Zuid-Limburg voor de oprichting van een dergelijke regionale vereniging voldoende belangstelling bestond. Het doel van de Vereniging werd daarbij voorlopig als volgt geformuleerd: 'bevordering van de wetenschap en de kunst van de ingenieur in de meest uitgebreide zin, door o.a. het houden van vergaderingen ter behandeling van technische vraagstukken en van administratieve, economische en sociale onderwerpen op technisch gebied. ' Kennelijk sprak dit zovelen aan, dat de Vereniging op 18 maart officieel kon worden opgericht. In de statuten werd het doel als volgt omschreven: a) het houden van vergaderingen ter bespreking van onderwerpen welke tot het gebied van de ingenieurswetenschappen behoren; b) het maken van excursies Deze statuten werden vervolgens op voordracht van de toenmalige Minister van Justitie bij Koninklijk Besluit No 34 van 2 Dec door Hare Majesteit Koningin Wilhelmina goedgekeurd. De initiatiefnemers tot oprichting van de Vereniging waren gevestigd in de regio's Maastricht en Heerlen. In het Maastrichtse waren zij vooral werkzaam in industrieën, bij overheidsinstellingen zoals Rijkswaterstaat en Provinciale Waterstaat en bij spoor- en tramwegmaatschappijen e.d. In het Heerlense stamden zij vooral uit de mijnbedrijven, die nog volop in ontwikkeling waren. Hoe verscheiden hun werkzaamheden ook waren, de initiatiefnemers en de eerste leden hadden gemeen, dat zij in Zuid-Limburg woonden en werkten in een gemeenschap met sterke streek- en tijdgebonden kenmerken. Informele onderlinge contacten in een verenigingsverband zouden dan van bijzondere persoonlijke betekenis kunnen worden. De nu volgende chronologische geschiedschrijving van de Vereniging zal dan ook aanvangen met een beschrijving van de maatschappelijke en industriële situatie in Zuid-Limburg ten tijde van de oprichting. 11

15 12

16 I De maatschappelijke en industriële situatie in Zuid-Limburg bij de oprichting D De maatschappelijke situatie e maatschappelijke situatie van 75 jaar geleden maakt het alleszins begrijpelijk dat er omstreeks behoefte bestond aan het creëren van een extra band tussen de in Zuid-Limburg wonende en werkende ingenieurs naast de professionele. Van oudsher leefde men hier relatief geïsoleerd van de rest van Nederland. Dit isolement is onder andere te verklaren uit de geografische ligging van de streek, die bijvoorbeeld betere verbindingen had met België en Duitsland dan met de rest van Nederland. Immers, reeds in 1853 kwam een treinverbinding tussen Maastricht en Aken tot stand. In 1856 werd het traject Maastricht - Hasselt opengesteld, gevolgd door de aanleg van de lijn Maastricht - Eijsden in 1861, waardoor een verbinding met Luik ontstond. Ook ontstond in 1896 een verbinding tussen Maastricht en Herzogenrath. Weliswaar kwamen ook in noordelijke richting spoorbanen tot stand - Maastricht-Venlo in die het vanaf 1870 mogelijk maakten het centrum en westen van het land via de rails te bereiken. Echter, een dergelijke onderneming vergde dan wel het grootste deel van de dag. De reistijd tussen Maastricht en Amsterdam, toen nog via Venlo, bedroeg 4 uur en 35 minuten. Er reden dagelijks 4 treinen. Nu is dit 2.30 uur en rijden er 35 intercitytreinen per dag. Na 1912 werd het reizen per trein vanuit het zuiden naar grote Hollandse steden enigszins bekort door de aanleg van de verbinding Roermond-Weert Eindhoven, maar het nabije buitenland bleef toch beter en sneller bereikbaar. Als gevolg van deze situatie was de bevolking sterker georiënteerd op steden als Luik en Aken dan op de rest van Nederland. Het is dan ook niet verwonderlijk dat een deel van de in Zuid-Limburg opgroeiende aanstaande ingenieurs de voorkeur gaf aan een studie aan de Technische Hogescholen in bovengenoemde steden boven de ingenieursopleiding in Delft. In de periode rond de oprichting van de Vereniging begon zich bovendien op talrijke gebieden aanzienlijke technische vooruitgang af te tekenen. Hierbij moet gedacht worden aan electrificatie, telefonie, luchtvaart, weg- en waterbouwkundige werken en niet te vergeten de voor Zuid-Limburg zo belangrijke kolenmijnbouw, die snel tot ontwikkeling kwam. Het toenemend autoverkeer maakte grotere mobiliteit mogelijk. 13

17 De vorderingen op technisch vlak hadden tot gevolg dat het aantal in Zuid Limburg werkzame ingenieurs sterk toenam. Voor een groot deel waren zij afkomstig van buiten de provincie. Ze hadden in dit gewest weinig of geen familiebanden. Deze 'import' maakte echter wel gebruik van culturele mogelijkheden in het naburige buitenland. Toen in 1914, door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, de landsgrenzen werden gesloten en de traditionele contacten wegvielen, voelde deze groep van ingenieurs het isolement ongetwijfeld extra sterk. Langzamerhand moet ook het besef zijn ontstaan dat het oorlogsgeweld en daarmede het isolement voorlopig nog zouden voortduren: 1916 was het jaar van de grote veldslagen bij Verdun en aan de Somme en van nieuwe oorlogsverklaringen tussen Italië - Duitsland, Duitsland - Roemenië en Roemenië - Bulgarije. Het was in die periode van verstoorde culturele contacten, toenemend isolement, oorlogsdreiging, maar ook van technische vooruitgang dat het idee rijpte een regionale ingenieursvereniging op te richten. Van meet af aan heeft de Vereniging er dan ook naar gestreefd om technische, culturele en sociale elementen in een zinvol verband te combineren. Hiertoe werden onder andere tal van voordrachten en excursies georganiseerd. 14

18 De industriële situatie HET MAASTRICHTSE INDUSTRIEGEBIED Van oorsprong is Zuid-Limburg een agrarisch gebied. Weliswaar werd er al sedert eeuwen steenkool gewonnen nabij de Abdij Kloosterrade (Rolduc), doch industriële bedrijvigheid op zeer beperkte en ambachtelijke schaal werd slechts aangetroffen in en rond Maastricht, voornamelijk ten behoeve van de vesting en het garnizoen. De afscheiding in 1830 van België met het reeds langer geïndustrialiseerde Wallonië - in het bijzonder het Luikse gedeelte - is ongetwijfeld van grote invloed geweest op de industriële ontwikkeling van Zuid-Limburg. Het noordelijk deel van het Koninkrijk der Nederlanden concentreerde zich meer op handel en scheepvaart en had nog weinig belangstelling voor investeringen in deze uithoek van het land. De Belgische industriëlen, kapitaalbezitters en banken toonden echter meer interesse. Het waren dan ook hoofdzakelijk Belgische initiatiefnemers en kapitaalverschaffers die in het midden van de vorige eeuw de industrialisatie in en rond Maastricht op gang brachten. Maastricht was van oudsher een belangrijke stad. Enerzijds gelegen op een kruispunt van verharde hoofdwegen - onder andere aan de weg Antwerpen-Keulen - en anderzijds met goede waterverbindingen via de Maas en de Zuid-Willemsvaart. Het is dus begrijpelijk dat Belgische ondernemers deze stad, die voor hen relatief 'dichtbij huis' was gelegen, als vestigingsplaats kozen. Bovendien heerste daar in die tijd grote werkloosheid waardoor goedkope arbeidskrachten in ruime mate aanwezig waren. Maastricht groeide hierdoor uit tot het belangrijkste industriële centrum van Nederland. De rest van ons land zou pas rond de eeuwwisseling volgen. Maastricht had dan ook sedert 1804 een Kamer van Koophandel, de eerste van Nederland. Aan de wieg van het Maastrichtse industrialisatieproces stond Petrus Regout ( ). Hij was in zijn tijd de enige ondernemer en werkgever van betekenis. In 1834 startte hij reeds met een glas- en kristalfabriek en in 1836 stelde een erfenis hem in staat een aardewerkfabriek te beginnen. Succes bleef niet uit, want reeds spoedig werden zijn produkten bekroond op internationale tentoonstellingen en plaatste Koning Willem II bestellingen. Uit deze bedrijven is de huidige SPHINX voortgekomen. 15

19 Toen in 1850 door Belgische ondernemers de huidige KONINKLIJKE NEDERLANDSE PAPIER FABRIEKEN KNP te Maastricht werden opgericht onder de naam C.V. LHOËST-WEUSTENRAAD en CIE, behoorde Regout tot de stille vennoten. Nog vóór de fabriek op 16 mei 1852 begon te produceren, trad Regout echter uit de vennootschap en verkocht zijn aandelen. Vennoot A. Weustenraad was tijdens de oprichting verloofd met een dochter van Petrus Regout. Zij huwden op 29 april Kennelijk was de deelname van Regout in de papierfabriek als steuntje in de rug bedoeld voor zijn toekomstige schoonzoon. Naast de eerder genoemde voordelen van vestiging van industriële ondernemingen in Maastricht waren er voor de papierfabriek nog enige andere factoren van belang. In die tijd was er namelijk in Nederland een uitvoerverbod voor lompen, toentertijd vrijwel de enige grondstof voor papierfabricage. In Nederland was een ruim aanbod van geschikt materiaal, mede door het voorhanden zijn van afval van touw en zeilen uit de scheepvaart. Bij de bouw van de papierfabriek werd dan ook begonnen met de constructie van een 'lompen-opslagloods', die meteen rijkelijk kon worden gevuld. Bijkomende omstandigheden voor vestiging in Maastricht waren de goede kwaliteit van het bronwater - wat het maken van 'wit' papier mogelijk maakte - en de lozing van afvalwater op de Maas. Tenslotte moet worden vermeld dat onder de aan te trekken arbeidskrachten er enkelen waren die ervaring hadden met de vervaardiging van papier. Onder andere langs de Jeker heeft een aantal kleine papiermolens gestaan die één voor één failliet gingen door de opkomst van de stoommachine als krachtbron. Kort na elkaar werd Maastricht medio 19e eeuw verrijkt met nog twee nieuwe aardewerkfabrieken. Een daarvan werd opgericht door Clermont en Chainaye in In het jaar 1853 volgde N.A. Bosch hun voorbeeld. Dit laatste bedrijf werd in 1866 door brand verwoest en verdween daarmee van het toneel. De zwagers Clermont en Chainaye leefden in onmin met Petrus Regout. Ze beoogden de porselein- en aardewerkfabricage van. Regout te ondermijnen met het stichten van een eigen fabriek. Een crisis in 1857 bracht hen echter in dusdanige moeilijkheden dat zij besloten hun bedrijf over te doen aan een gelijktijdig opgerichte commanditaire vennootschap met de fraaie naam 'Societé pour la fabrication des faiences et produits céramiques de toute espèce, sous la raison sociale Guillaume Lambert et Compagnie'. In de volksmond zou die later kortweg de Céramique gaan heten. 100 Jaar later - in fuseerden de aartsrivalen tot S PHINX-CÉRAMIQUE. Het geslacht Regout doet in het kader van industrialisatie opnieuw van zich 16

20 spreken in 1883, als Hubert Gerard Louis Regout ( ) een fijnporseleinfabriek sticht. Hij doet dat onder de naam Louis Regout en Zn. Heden ten dage bestaat dit bedrijf nog steeds onder de naam MOSA. Naast porselein heeft het zich inmiddels gespecialiseerd in de fabricage van tegels. In 1871 richtte de Luikse ingenieur Georges Rocour, een van de Belgische pioniers die de industrialisatie van Limburg en Zuid-Nederland in het algemeen sterk hebben bevorderd, in Eijsden een zinkwitfabriek op. In 1879 werd in Maastricht eveneens een zinkwitfabriek gevestigd. Zij stonden onder dezelfde directie, maar waren juridisch gescheiden. In 1895 werd uit deze combinatie de NV MAASTRICHTSE ZINKWITMAATSCHAPPIJ geboren, die zich ontwikkelde tot een industrie met vertakkingen in vele delen van de wereld. Inmiddels heeft dit bedrijf het predikaat Koninklijk verworven. Tussen 1916 en het begin van de twintiger jaren werden door Nederlandse ondernemers verschillende technische plannen uitgewerkt om cement te maken, op basis van de Maastrichtse mergel afkomstig van de Pietersberg. De plannen leden echter schipbreuk omdat er niet voldoende Nederlandse kapitaalverschaffers te vinden waren en regeringssteun eveneens ontbrak. Vooral tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het gemis aan een eigen cementindustrie sterk gevoeld. Het waren tenslotte wederom Belgische industriëlen - en in dit geval ook een Zwitserse participant - die het mogelijk maakten dat op 15 juli 1926 de NV EERSTE NEDERLANDSE CEMENT INDUSTRIE (ENCI) werd opgericht. Aan het driehoofdige 'comité de direction' werd als vierde directeur toegevoegd de Nederlandse industrieel Ir. P.W.H. Regout. Hij had vele connecties en was bovendien voorzitter van de Kamer van Koophandel in Maastricht. De elektrische energie voor de cementindustrie werd aanvankelijk betrokken van een Belgische centrale, daar DE NV MIJ TOT VERKOOP VAN DEN ELECTRISCHEN STROOM DER STAATSMIJNEN IN LIMBURG, die in 1909 werd opgericht, toen nog niet in die extra behoefte kon voorzien. De produktie van de ENCI bedroeg ton portlandcement per jaar, dat wil zeggen circa 40% van de Nederlandse behoefte in die tijd. In de eerste jaren had de ENCI 300 à 400 werknemers. In 1932 werd bovengenoemde 'Stroomverkoopmaatschappij' die een 100% dochter van Staatsmijnen was, geherstructureerd tot de NV PROVINCIALE LIMBURGSE ELECTRICITEITS MAATSCHAPPIJ (PLEM ), waar nu tevens de provincie in participeerde. Eerste directeur was Ir. Bellaar Spruyt, die ook in de ingenieursvereniging een voorname rol heeft gespeeld. 17

21 HET MIJNBOUWGEBIED ROND HEERLEN Uit boringen was reeds in het begin van de vorige eeuw bekend dat er in Zuid- Limburg steenkool voorkwam. Doch alleen rond de abdij Kloosterrade (Rolduc), waar ze direct aan en onder het aardoppervlak lag, werd al sedert eeuwen steenkool gedolven. In de 2e helft van de 19e eeuw werden door de Staat der Nederlanden een relatief groot aantal concessies verleend, merendeels aan Duitse en Belgische mijnbouwondernemers. Op enkele plaatsen begonnen deze met het aanleggen van schachten. Technische moeilijkheden, in het bijzonder door waterproblemen ondergronds, vormden de reden dat deze pogingen vroegtijdig werden gestaakt. Pas nadat de waterproblematiek ondergronds beheerst werd en met de aanleg van de spoorlijn Sittard - Herzogenrath in 1896 het vervoersprobleem was opgelost, raakten de mijnbouwactiviteiten in een stroomversnelling. In 1899 brachten de gebroeders Honigmann de eerste steenkool boven uit de Oranje Nassau Mijn te Heerlen. Daarna volgde de ene particuliere mijnzetel na de andere. Ze waren alle gevestigd rond Heerlen, in de Oostelijke Mijnstreek. Tot dat tijdstip had de Nederlandse Staat zelf geen belangstelling voor de kolenwinning. De enige mijnzetel, de Domaniale Mijn te Kerkrade, werd in 1845 zelfs voor 99 jaar verpacht aan de Aken-Maastrichtse Spoorwegmaat schappij. Omstreeks de eeuwwisseling besefte de regering echter dat zij een rol moest gaan spelen bij de ontginning van de eigen bodemschatten. Het resultaat was dat in 1902 'Staatsmijnen in Limburg' werden opgericht. Deze staatsonderneming begon met de aanleg van de Wilhelmina, gelegen in de regio Heerlen. Het gebied dat de Staatsmijnen zou gaan exploiteren, strekte zich voornamelijk westelijk en noord-westelijk van Heerlen uit tot aan de Belgische en Duitse grens. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog waren er 6 mijnen in exploitatie, namelijk de Staatsmijnen Wilhelmina en Emma en de Particuliere Mijnen Oranje Nassau I en II, de Laura en de Domaniale Mijn. In aanleg waren toen de Staatsmijn Hendrik te Brunssum en de Oranje Nassau III te Heerlen. Later kwamen daar nog bij de Staatsmijn Maurits te Geleen, alsmede de Julia en de Oranje Nassau IV, beide in de regio Heerlen. Vermeldenswaard is dat de steenkool die ten zuiden en zuid-oosten van Heerlen werd gewonnen vrijwel geheel uit gasarme kool (antraciet) bestond en daardoor zeer geschikt was voor huisbrand. De door Staatsmijnen gewonnen steenkool uit het zeer omvangrijke gebied ten westen en noord westen van Heerlen was echter zeer gasrijk en niet bruikbaar voor 18

22 huishoudelijke doeleinden. Wel werd vastgesteld dat uit deze kool een voortreffelijke kwaliteit cokes kon worden gemaakt. In 1914 werd dan ook besloten bij Staatsmijn Emma een cokesfabriek te bouwen, die in 1918 in bedrijf kwam. In 1924 volgde een tweede bij Staatsmijn Maurits. De grote hoeveelheden gas die door deze fabrieken werden geproduceerd, werden via een uitgebreid gasnet verkocht voor huishoudelijk gebruik. Eerst in Zuid Limburg, maar later werd ook de gehele provincie Noord-Brabant van dit stookgas voorzien. Naarmate de produktie van deze 'cokeskolen' bij Staatsmijnen steeg, ontstond tegen het eind van de twintiger jaren een duidelijk overschot aan cokesovengas. Dit kon worden benut door het als grondstof te gebruiken voor een chemische industrie. Zo ontstond in 1930 het Stikstofbindingsbedrijf van Staatsmijnen, waar de uit dit cokesovengas verkregen waterstof met behulp van uit de atmosfeer gewonnen stikstof werd omgezet in ammoniak, salpeterzuur en kunstmest: het begin van de omvangrijke chemische industrie in Zuid-Limburg. 19

23 Verzoekschrift aan Hare Majesteit de Koningin om Koninklijke goedkeuring voor de Vereniging. 20

24 II Oprichting en eerste decennium ( ) H et hoofdstuk over het begin van de Vereniging kan het best gestart worden met een kenschetsing van de leden van het eerste uur: wie waren zij, waar en aan welke faculteit hadden zij gestudeerd, waar werkten zij? Het was helaas slechts beperkt mogelijk iets over de kenmerken van de eerste leden te achterhalen: de gegevens zijn summier. Aan de hand van de presentielijsten van de eerste tien vergaderingen kon iets als een ledenlijst worden samengesteld. Van ca 75% van de leden blijkt nog iets bekend te zijn: ca 40% werkte bij de mijnen, ca 15% in de ceramiek en ca 20% bij Rijkswaterstaat en Provinciale Waterstaat. Vooral in de eerste vergaderingen waren verhoudingsgewijs veel 'buitenlanders' (studie in Aken, Luik, Bingen etc.) aanwezig: ca 35%. Wat betreft de studierichting treedt bij benadering de volgende verdeling op: 33% civiel, 30% werktuigkunde, 14% electrotechniek, 12% mijnbouwkunde en 8% scheikunde. Deze getallen lijken in het licht van de in het vorige hoofdstuk beschreven situatie in Zuid-Limburg aannemelijk, zodat bij de oprichting van de Vereniging de leden redelijk representatief waren voor het Limburgse ingenieursbestand. De vroegste annalen vermelden dat de oprichting van de 'Vereeniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg' officieel plaatsvond op 18 maart Uit de initiatoren werd een voorlopig bestuur geformeerd dat concept statuten zou opstellen voor de nieuwe Vereniging en dat tevens de eerste ledenvergadering diende voor te bereiden. Deze werd gehouden in de foyer van de Schouwburg te Maastricht op 6 mei Leden gaven daarbij acte de présence. (Zie pagina 28). Begonnen werd met de behandeling van de ontwerpstatuten, waarbij druk gediscussieerd werd over een aantal zinsneden en detailpunten. Kennelijk was het toen onmogelijk tot een initiële tekst te komen. Vandaar dat op voorstel van het lid Bellaar Spruyt met algemene stemmen werd besloten om nog enige tijd onder de 'wet der vereeniging' te leven en - hoewel dit niet in de notulen wordt vermeld - de definitieve redactie van de statuten over te laten aan het later in de vergadering gekozen bestuur. Alvorens tot deze bestuursverkiezing werd overgegaan, bracht het lid Nijhoff 21

25 een voorstel in stemming om een overeenkomst aan te gaan met het Technisch Tijdschrift, gevestigd in Utrecht. Hij deed dit namens het voorlopig bestuur, waarvan hij vrijwel zeker deel uitmaakte. Krachtens deze overeenkomst verplichtte het Technisch Tijdschrift zich de voordrachten te publiceren en daarbij de auteur een honorarium uit te keren en hem een aantal exemplaren gratis ter beschikking te stellen. Verder verbond het zich de leden der Vereniging het tijdschrift geregeld toe te zenden en er tegen een nader te bepalen tarief mededelingen van of namens de Vereniging in op te nemen. Tegenover deze verplichtingen van het tijdschrift zou een vergoeding staan van drie gulden per lid per jaar. De besparing aan drukkosten die deze overeenkomst met zich meebracht, had tot gevolg dat de contributie van de Vereniging met slechts ƒ 2,50 verhoogd behoefde te worden tot ƒ 7,50. Een voordeel van 50 cent dus, hetgeen in die jaren een respectabel bedrag was waar iets mee te doen viel. Hoewel enkele leden bezwaar aantekenden tegen deze binding met het Technisch Tijdschrift, werd het voorstel van het voorlopig bestuur met 20 tegen 9 stemmen aangenomen, zij het met de kanttekening dat de Vereniging zich niet voor meerdere jaren mocht verplichten. 6 Leden hebben zich daarbij, gezien het aantal van 35 aanwezigen, kennelijk van stemming onthouden. VERKIEZING BESTUUR Tijdens de bestuursverkiezing die vervolgens aan de orde kwam, werd de heer König - met professor Van Iterson waarschijnlijk de voornaamste initiatiefnemer - met 32 stemmen tot voorzitter gekozen. 'De heer König nam de benoeming aan' vermelden de eerste notulen nuchter. Bij de stemming over de functie van secretaris werden de meeste stemmen - in totaal 15 - uitgebracht op het lid Nijhoff. Deze wenste echter geen bestuursfunctie te vervullen, waarna de heer Van Rood met op één na de meeste stemmen (14) tot secretaris werd benoemd. Tenslotte werd de heer Regout met 24 stemmen tot penningmeester gekozen. Het kiezen van bestuursleden in die eerste vergadering was een relatief veel tijd vergende bezigheid. Via stembriefjes werden voor de functie van secretaris op 8 verschillende leden stemmen uitgebracht. Voor de taak van penningmeester werd zelfs op u verschillende leden gestemd. De heren moesten elkaar blijkbaar nog wat beter leren kennen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de verkiezing van 3 commissarissen i.v.m. de tijd tot een 22

26 volgende vergadering werd uitgesteld. Daardoor kon het lid Blankevoort in de gelegenheid worden gesteld een lezing te houden over 'Geschiedenis en Ontwikkeling van den Nederlandschen Mijnbouw'. De completering van het bestuur kwam tot stand tijdens de op ljuli 1916 gehouden tweede vergadering van de Vereniging. De heren Bellaar Spruyt, Dinger en Van Iterson werden toen tot commissaris gekozen. Het voltallige eerste bestuur bestond uit: * Ir. A.A.H.W. König Rijkswaterstaat te Maastricht voorzitter * Ir. A.H. van Rood Rijkswaterstaat te Maastricht * Ir. P. Regout Zn. Industrieel te Maastricht * Ir. J.G. Bellaar Spruyt Stroomverkoopmaatschappij te Maastricht * Ir. A.E. Dinger Staatsmijnen te Heerlen * Prof. Dr. Ir. F.K.Th. van Iterson Staatsmijnen te Heerlen secretaris penningmeester commissaris commissaris commissaris De volledige in het Technisch Tijdschrift geplaatste notulen van deze tweede vergadering worden hierna - in facsimile - afgedrukt. (Zie pagina 29). 23

27 Ir. A.A.H.W. König, medeoprichter en -initiatiefnemer, eerste voorzitter en erelid. 24

28 Ir. A.A.H.W. König was mede-oprichter en -initiatiefnemer, eerste voorzitter en erelid. In 1908 werd hij tot het ministerschap geroepen. Het tijdschrift 'De Ingenieur' vermeldde dit en gaf daarbij een levensbeschrijving. 'Tot Minister van Waterstaat is benoemd Adrianus Antonie Henri Willem König. Hij werd geboren te Maastricht 13 Februari 1867,studeerde aan de Polytechnische School te Delft, behaalde daar in 1889 het diploma van civiel ingenieur en werd 16 Mei 1890, na een vergelijkend examen, benoemd tot adspirant ingenieur van den Rijkswaterstaat, toegevoegd aan den inspecteur in de 1ste inspectie te 's-gravenhage. In 1891 benoemd tot ingenieur 3de klasse werd hij geplaatst bij de werken tot verlegging van den Maasmond, in 1892 toegevoegd aan den arrondissements-ingenieur in het oostelijk arrondissement van Noord Brabant te Breda, daarna in het arrondissement Zutphen en vervolgens te Roermond. Intussen werd hij in 1901 benoemd tot ingenieur 2de klasse en in 1906 tot ingenieur rste klasse. Hij werd daarop geplaatst in het noordelijk arrondissement van de rode directie te Gorinchem en in 1911 als arrondissements-ingenieur in het westelijk arrondissement der 7de directie te Breda. In 1914 werd hij hoofdingenieur-directeur 2de klasse en belast met den dienst in de 8ste directie te Maastricht. In 1909 werd hij benoemd tot officier in de orde van Oranje Nassau. In de zaken van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs toonde hij belangstelling, zooals nog dezer dagen bleek uit zijn voorzitterschap der regelingscommissie voor de voorbereiding der vergadering te Maastricht met excursie naar Heerlen der Afdeeling Bouw- en Waterbouwkunde op 6 en 7 September 1918.' (De Ingenieur,1918, nr. 37) De heer König maakte deel uit van het eerste kabinet Ruys de Beerenbrouck van Dit kabinet verrichtte belangrijk werk met o.a. een grondwetsherziening en een aantal baanbrekende sociale wetten. Na zijn ministerschap werd hij in 1922 benoemd tot Directeur-Generaal van de PTT. In 1924 keerde hij bij Rijkswaterstaat terug, vanaf 1 mei als hoofdingenieur-directeur van de Directie Grote Rivieren, en vanaf 1 augustus 1928 tot zijn pensionering in 1932 als hoofdingenieur directeur van de Directie Limburg. In die periode gaf hij leiding aan de voor Limburg zo belangrijke werkzaamheden voor het Julianakanaal en de bijbehorende grote werken als stuwen en havens. 25