Industrie levert strijd op meerdere fronten Overheid maakt het alleen maar moeilijker Ruimte voor innovatie enige kans

Transcriptie

1 10 Actueel Tekst: Joop Daggers, foto s: Alistair Scott / Alamy, Shutterstock, Image Source Papier op hete kolen Een actieve ambassadeur in energietransitie, heette de Nederlandse papierindustrie twee jaar geleden nog. De beloning voor die voorlopersrol? Grondstoffen worden met subsidie voor de neus van de papierfabrieken weggekocht en zowel energie als het uitstoten van CO 2 worden fors duurder. Ze doen ons drie keer pijn. Industrie levert strijd op meerdere fronten Overheid maakt het alleen maar moeilijker Ruimte voor innovatie enige kans Nederland en de maakindustrie gaan steeds minder goed samen. De lonen zijn hoog, de files zijn lang. Energie is hier, mede door de eenzijdige gerichtheid op aardgas, bepaald niet goedkoop. De honderden miljoenen euro s die de Nederlandse papierfabrieken de afgelopen jaren aan hun energieleveranciers moesten betalen, drukten harder op de begroting dan bijvoorbeeld de personeelskosten. Gedwongen door een verdubbelde energierekening stelde de hele branche zich, aangevoerd door de Koninklijke Vereniging van Nederlandse papier- en kartonfabrieken (vnp), in 2004 achter een ambitieus doel: uiterlijk in 2020 moest het energieverbruik gehalveerd zijn. Achteroverleunen is geen optie meer, zei vnp-directeur Gerrit Jan Koopman twee jaar terug in Forum. We hebben allemaal een ijzersterk verhaal nodig richting onze hoogste bazen. Anders zijn de buitenlandse hoofdkantoren straks niet meer geneigd om nog in Nederland te investeren. De inspanningen bleven niet onopgemerkt. De vnp werd door toenmalig minister van Economische Zaken Laurens Jan Brinkhorst benoemd tot innovatief teamspeler energietransitie. Zoveel inzet, daar mag dan ook wel wat hulp van de overheid tegenover staan, zou je denken. Maar het omgekeerde dreigt te gebeuren. Zowel in Den Haag als in Brussel lijkt het alsof men er alles aan doet om de internationale concurrentiepositie te verzwakken. Met als gevolg dat de nood voor de papierindustrie in Nederland, of beter gezegd Europa, alleen maar hoger is geworden. Hoe dat kan? Simpel: omdat alle kosten de pan uitrijzen. De prijs van oud papier is het afgelopen jaar gestegen: van 61 naar 105 euro per ton. Ook de prijs van verse vezels (boomstammen of verpulpte bomen) ging omhoog (zie grafiek). De energieprijs schoot steil de lucht in. En dan moeten we straks ook nog gaan betalen voor de rechten om co 2 te mogen uitstoten, zegt Bart van Konijnenburg, beleidsmedewerker bij de vnp. Al die extra kosten en prijsstijgingen zorgen ervoor dat de winst verdampt en dat maakt onze toekomst onzeker. Biomassa Normaal gesproken kun je in een open markt moeilijk naar de overheid wijzen wanneer de prijzen van grondstoffen of energie door het plafond schieten. In dit geval ligt dat anders. Een voorname reden voor de prijsstijging is namelijk gelegen in de gesubsidieerde opkomst van biomassa als energiebron. Daarmee is een nieuwe speler geïntroduceerd die op termijn bijna net zo n groot beroep e

2 FORUM 10 APRIL

3 12 FORUM 10 april 2008 doet op de houtproductie als de huidige partijen samen, zoals de meubelfabrikanten en de papierindustrie. Terwijl de vraag sterk toeneemt, neemt de benutting uit bestaande bossen af, zegt Gerrit Jan Koopman. Dan kun je wel raden wat er met de prijs gebeurt. Nu kan hij nog begrijpen dat het in een vrije markt zo werkt dat de hoogste bieder er met de buit vandoor gaat. Wat hij en zijn leden moeilijker kunnen verteren, is dat het kabinet in haar drang om duurzame energie te stimuleren, ruimhartig met subsidiegeld strooit. Door aanspraak te maken op de stimuleringsregeling voor duurzame energieproductie (sde) wordt het voor biomassa-verstokers wel heel makkelijk om de concurrentie de loef af te steken. Koopman: Ik denk dan: luister eens overheid, jullie creëren zo wél een grote nieuwe speler op de markt en geven die vervolgens met je subsidieregeling ook nog eens een voorsprong ten opzichte van de bestaande spelers. Dat is niet zo n markteconomische benadering. Het is niet de enige concurrentieverstorende factor. De Europese Unie werkt momenteel aan een regeling die het recht op uitstoot van broeikasgassen aanzienlijk kostbaarder gaat maken. Emissierechten die tot een overeengekomen plafond nu nog kostenloos aan de sector worden toegewezen, worden straks per opbod verkocht. Dat leidde tot protest in het Europese bedrijfsleven, omdat zij nu feitelijk twee keer voor dezelfde stroom betalen: eerst aan de poort waar het binnenkomt, dan aan de schoorsteen waar het eruit gaat. Bovendien: de regels gelden voor Europa, niet daarbuiten. In een wereldmarkt bevoordeel je dan de fabrieken buiten het continent. Maar Brussel volhardt. Dat er in bepaalde sectoren geveild gaat worden, staat zo langzamerhand wel vast. Energiebedrijven ontkomen er bijvoorbeeld niet aan, waardoor in ieder geval de energieprijzen zullen stijgen. De regeling die in de maak is, kent uitzonderingen voor sectoren die door hun concurrentiegevoeligheid ten opzichte van andere continenten al te zeer in de problemen komen. Het is echter nog maar de vraag of de papierindustrie daaronder valt. Voor Koopman is er geen twijfel: Als die veiling zó n enorm effect heeft op je winstgevendheid, moet je hoe dan ook Geert Wassens, Sappi Nijmegen: Het gaat teveel over de korte termijn Diverse naamswijzigingen, fusies en reorganisaties gingen eraan vooraf, maar komend najaar viert de oorspronkelijke nv Papierfabriek Gelderland onder de naam Sappi Nijmegen haar eeuwfeest. Aan directeur Geert Wassens de vraag of er nog leven is na dat jubileum. Het is geen vetpot, die papierhandel. Het klopt dat onze uitgaven aan grondstof en energie aanzienlijk harder stijgen dan de inkomsten. In ons segment (Sappi Nijmegen maakt gestreken fijn papier voor bijvoorbeeld glossy magazines - red.) krijgen we de gestegen kosten onvoldoende in de verkoopprijzen doorberekend. De marge wordt dan snel dunner. Onze aandeelhouders zoeken naar de hoogste return en daarvoor moet je momenteel niet in dit deel van de wereld zijn. Hoe komt dat? U hebt toch enorm aan uw energieefficiency gewerkt? Wij hebben de afgelopen jaren flink bespaard op ons energieverbruik, maar dan kijk je puur naar het energieverbruik per ton geproduceerd papier. Het wrange is dat we des ondanks veel meer aan energie uitgeven; de prijs stijgt sneller dan wij kunnen besparen. Ondanks besparingen van zo n 10 procent over de periode 2004 tot 2007 betalen we ongeveer 85 procent meer aan energie. En juist omdat we al zoveel hebben gedaan om efficiënter te werken, wordt het steeds lastiger om ieder jaar opnieuw een paar procent te winnen. De papierindustrie wíl dolgraag, maar ondervindt veel hinder van allerlei tegendraadse bewegingen. Zoals de concurrentie van biomassaproducenten. Bijvoorbeeld, ja. In plaats van dat je hout rechtstreeks naar de groencentrale stuurt, kunnen wij er beter eerst papier van maken. Vervolgens kun je dat verstoken en de calorische waarde alsnog gebruiken om energie op te wekken. Wat merkt u van de toegenomen concurrentie? De grondstofprijzen stijgen sterk. De extra vraag hangt niet alleen samen met de opkomst van biomassa, maar komt ook uit de eigen sector. De pulpmarkt is een mondiale markt. Wij halen onze houtvezel onder meer uit Zuid-Amerika, en je merkt dat China daar ook steeds sterker aan trekt. De Chinezen zetten vervolgens hun papier af in Europa, dus zo zitten ze ons feitelijk twee keer in de weg. Legt de Europese papierindustrie uiteindelijk het loodje?

4 FORUM 10 APRIL gecompenseerd worden. Om voor een uitzonderings positie in aanmerking te komen, wordt gekeken naar de door veiling veroorzaakte stijging van de kosten ten opzichte van de huidige omzet. Die is relatief klein. Maar in ons plaatje weegt dan de prijsstijging van grondstoffen en elektriciteit niet mee. Als je ziet wat dat doet met onze winstgevendheid, krijg je een heel ander beeld. Bij ons doet het drie keer pijn, stelt Van Konijnenburg. Inzet van duurzame energie biedt andere sectoren kansen, maar betekent voor ons vooral dat onze grondstoffen duurder worden. Het recht voor de uitstoot van co 2 bij je fabriek moet je op een veiling gaan inkopen. En omdat de energiebedrijven dat ook moeten en zij die kosten doorberekenen, wordt ook onze elektriciteit duurder. Afspraken Wat stel je daar als overheid tegenover? Dat is de grote vraag waar de papierindustrie mee zit. In het duurzaamheidsakkoord, dat het kabinet vorig jaar met het Nederlandse bedrijfsleven afsloot, heeft het bedrijfsleven toegezegd bij te dragen aan de zeer ambitieuze milieudoelen. Maar waar blijven nou die tegenprestaties?, vraagt Koopman zich af. De gedachte aan de geplande extra vergroeningsbelastingen doet hem huiveren. Afgesproken is toch dat het kabinet alles in het werk stelt om de concurrentiepositie van de bedrijven niet te verzwakken? Laat dan ook zien dat je het serieus meent en haal niet de basis weg onder Afgesproken is toch dat het kabinet alles in het werk stelt om de concurrentiepositie van de bedrijven niet te verzwakken? het akkoord. Van Konijnenburg: Met de ondertekening van het duurzaamheidsakkoord laat de overheid zien dat ze een pad met je wil inslaan, maar nu is het zaak dit samen op te pakken. De Koninklijke vnp roept het kabinet op om mee te denken over wat nodig is om Nederland gidsland te laten zijn, zoals volgens de titel van het duurzaamheidsakkoord de bedoeling is. Volgens de papierindustrie kan dat alleen via samenwerking met andere partijen buiten de sector. Door alle besparende maatregelen die in de afgelopen jaren al zijn doorgevoerd, is in de eigen sector geen grote winst meer e Europa is nu nog een netto producent, maar dat neemt af. De importen lopen op. Transporteren van papier over de aardbol is een duur proces, dus lokale productie zal altijd nodig blijven. Maar een steeds groter deel zal op termijn buiten dit continent geproduceerd worden. Voelt u dat ook in uw fabriek? Sappi Fine Paper Europe heeft fors moeten besparen. Ook wij hebben dus moeten snijden en dat heeft ons ook werkgelegenheid gekost, ja. In Nijmegen hebben we afgelopen jaar van vijftig man afscheid moeten nemen. Dan heb je het over zo n twintig procent van ons personeelsbestand. Met de bestaande technologie loop je op een gegeven moment tegen grenzen aan van hoe efficiënt je kunt zijn. In essentie is het productieproces de afgelopen honderd jaar niet wezenlijk veranderd. Dat gaat gepaard met veel water en dus moet je papier drogen. Daaraan gaat tachtig procent van ons energiegebruik op. Moet je zien wat je kunt besparen als je zonder water zou kunnen produceren. Dát bedoel ik met nieuwe technologie. Maar dat is op de langere termijn gericht en dan heb je fundamenteel onderzoek over meerdere jaren nodig en dat zal veel geld kosten. Op dit moment richten we de aandacht op kortere termijn besparingen. Dat legt een grauwe sluier over uw jubileumfeest. Niet echt. Het is duidelijk zichtbaar geworden dat als we deze stappen niet hadden genomen, het wel een heel zwaar verhaal zou zijn geworden. Dan hadden we nu financieel niet goed gedraaid. Dat houd je natuurlijk maar heel even vol. Wat moet er gebeuren om het voortbestaan zeker te stellen? Is er nog toekomst voor Sappi Nijmegen? We hebben bewezen dat we vindingrijk zijn, maar we moeten blijven investeren in vernieuwing. Als dat ons lukt, blijven we ook op het hoofdkantoor in Zuid-Afrika in beeld. De laatste grote investering in Nijmegen was in Wij werken met een cyclus van een jaar of tien, dus we moeten over drie à vier jaar upgraden. Dan zullen we zien hoe we ervoor staan. Sappi nijmegen

5 14 FORUM 10 april 2008 Dollarprijs per ton houtpulp schiet omhoog naaldhout loofhout $ jan juli jan juli jan juli jan juli jan juli jan Dankzij de koersstijging van de euro ten opzichte van de dollar blijft de prijsstijging in euro s nog enigszins binnen de perken. De europrijs van naaldhout steeg in de periode van 2005 tot 2008 rond de 20 procent, die van loofhout rond de 10 procent. Bron: Sappi

6 SCHEER FORUM april APRIL Waar blijven nou die tegenprestaties van de overheid? te boeken. Daarom zoekt de industrie het buiten de eigen, gebaande paden. Een voorbeeld? Laat ons samenwerken met Avebe. Zij willen de eiwitten uit de aardappel, wij willen de vezels. Hoeveel ruimte wil de overheid ons bieden om te experimenteren? Onder de huidige regels staan we in dit proces te boek als afvalverwerkers en is er door de veel te strenge regels geen beginnen aan. Dezelfde obstakels ontmoet de papierfabriek die de reststromen van een naastgelegen producent wil gebruiken als grondstof. Voor de tissues die de een maakt, zijn betere vezels nodig dan voor de verpakkingen van de ander. Door die reststroom opnieuw te gebruiken, is een slimme besparing te realiseren. Alleen: de reststromenfabriek wordt volgens de huidige regels dan een afvalverwerkingsinstallatie, met het hele bijbehorende regel- en vergunningencircus van dien. De vnp laakt de starheid van de Nederlandse regelgeving in dat opzicht. Van Konijnenburg: Op het vnoncw-congres hoorde ik premier Balkenende nog praten over een toekomstige samenleving zónder afval. Maar waarom wordt het ons dan zo moeilijk gemaakt als we daaraan willen bijdragen? Nederland zal het ook in de toekomst voor een belangrijk deel van zijn recyclingsmentaliteit moeten hebben, zegt Koopman. Hoe beter je recyclet, hoe intensiever je gebruik maakt van de grondstoffen. Richt daar dan ook je regelgeving duidelijk op in. Hoe lang duurt het nog voordat de internationale hoofdkantoren de industrie in Nederland definitief de nek omdraaien? Koopman: Letterlijk speelt bij onze leden: wie krijgt de investering? Het antwoord is vanzelfsprekend: de fabriek die, waar ook ter wereld, het best presteert. We zullen internationaal tot de allerbesten moeten behoren om hier te kunnen blijven produceren. Je ziet nu al dat bedrijven worden overgebracht naar andere delen van de wereld, zoals China, India en Zuid-Amerika. Soms vallen sluitingen elders in Europa, maar Nederland ontspringt die dans niet. We zitten allemaal in hetzelfde parket. Maar het is nog niet verloren, zegt de vnp-directeur. Wij hebben in Nederland de kennis en de netwerken voor een gezonde industrietak. Er heerst een cultuur waarin iedereen graag over de dingen meedenkt. De maakindustrie moet haar plek in dit deel van de wereld terugverdienen. Dat kan alleen als die op een moderne leest is geschoeid. We moeten echt onze nek uitsteken. Daar hebben we ruimte voor nodig en een overheid die dat stimuleert in plaats van verhindert. Het is de enige manier om deze sector in West-Europa levend te houden. y Marktwerking Het marktmechanisme is niet perfect, maar het is het beste dat we hebben. Marktwerking mag dan momenteel niet en vogue zijn in kringen van de politiek, er komt heus wel weer een moment dat de slinger tussen markt en overheid de andere kant uit slaat. Soms heb ik het ook wel eens even gehad met de markt. Meer specifiek: met Marktplaats op internet. Daar deed ik een bod op drie kaartjes voor de wedstrijd Sparta Feyenoord. Via de officiële verkoopkanalen was de wedstrijd al uitverkocht. Daar had ik als Spartaan natuurlijk eerder bij moeten zijn. Nu moest ik de zwarte markt op. Ik bood 90 euro voor de kaarten; 15 euro meer dan de officiële prijs. Aan laag bieden en dan maar zien hoe het verder gaat, doe ik niet. Ik wil zekerheid en wel meteen. Tot mijn verbazing bleef mijn bod het hoogste, ondanks de toevoeging van de verkopende partij laten wij hem M. noemen dat hij meer aan 100 tot 120 euro dacht. Een week voor de wedstrijd ging hij alsnog overstag. Op vleugels fietste ik naar het afgesproken adres. Toen ik de straat binnenreed, ging mijn mobiel: zo toevallig, nou had hij net een bod van 120 euro gekregen. Maar gezien onze deal mocht ik ze voor 100 euro meenemen. Ik heb nog wat dingen in mijn mobiel geroepen als afspraak is afspraak en een man een man, een woord een woord, maar we wisten natuurlijk allebei dat ik die kaartjes niet voor die 10 euro extra zou laten schieten. Nooit meer zakendoen via Marktplaats, dat dacht ik nog wel. Zo leek alles toch nog goed te komen. Totdat M. enkele dagen voor de wedstrijd belde met de mededeling dat Sparta extra ging controleren op doorverkochte kaarten. Ik moest mijn (sponsor)kaarten naar de sponsor sturen en zou dan op de dag van de wedstrijd nieuwe kaarten van hem krijgen. In de tussentijd zou hij die 100 euro terugstorten. En dat deed hij nog ook. Ik had liever direct zaken gedaan met Sparta, maar daar weigerden ze mee te werken aan zwarte handel. Dus stond ik die zondag rillend van de kou en de zenuwen te wachten op mijn nieuwe kaarten. Ik zou met mijn vader van 73 en mijn dochter van 9 naar de wedstrijd gaan, en die wilde ik natuurlijk niet teleurstellen. Tot overmaat van ramp belde M. dat hij vertraagd was vanwege een lekke fietsband. Maar de rest is snel verteld: we kregen de kaarten, kwamen het stadion in en zagen, tussen opvallend veel Feyenoord-supporters, Sparta spectaculair met 3-2 winnen. Dat die uitslag niet helemaal terecht was, doet niet ter zake. Paul Scheer