SURFnet Technology Scout High Definition Streaming

Transcriptie

1 SURFnet Technology Scout High Definition Streaming Versie 1.2 Jet Stream BV Datum SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma

2 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Management samenvatting... 3 HD Streaming Codecs... 4 HD Encoding... 5 HD Streaming Servers... 9 HD QoS Metingen Bijlage 1: Codecs beschrijving

3 Inleiding Dit document beschrijft de specifieke benodigdheden en kenmerken van High Definition Streaming. Het internet ontwikkelt zich snel. SURFnet loopt hierin voor op met high speed netwerk en streaming diensten. De verwachting is dat de vraag naar High Definition streaming toepassingen snel toe zal nemen. Om in te kunnen spelen om deze vragen is het gewenst om een inventarisatie te doen van HD streaming technologie: welke codecs zijn relevant? Welke encoding, server en afspeel technologie zijn relevant? Welke impact heeft HD encoding op server infrastructuur, netwerk, en de apparatuur van de eindgebruiker? Hoe kan de kwaliteit en betrouwbaarheid van HD streams worden gemeten? Dit document biedt een inventarisatie van voor HD geschikte codecs, encoding oplossingen, distributie servers, afspeelsoftware en mogelijke Quality of Service meetinstrumenten. Management samenvatting Dankzij de snelle toename van server en netwerkcapaciteit en lagere kosten voor HD apparatuur is HD streaming een toegankelijke technologie geworden. HDV camera's zijn al rond de 1000 euro beschikbaar. Workstations zijn krachtig genoeg om software matig op HD kwaliteit te encoderen. Er ontstaat standaardisering met betrekking tot HD codecs. Netwerken en de last miles zijn in staat om HD streams te distribueren. Mediaservers kunnen probleemloos HD streams distribueren. Moderne PC's kunnen probleemloos HD streams afspelen. De nadruk bij HD encoding ligt op kwaliteitsbewaking en Quality of Service meting. Kwaliteitsbewaking verdient aandacht omdat slecht gefilmd of slecht geëncodeerd materiaal des te zichtbaarder. Omdat HD een zware belasting kan zijn op apparatuur en netwerken is het belangrijk om haperingen te voorkomen. Dit kan door de netwerkcapaciteit goed in kaart te brengen en door QoS metingen uit te voeren. 3

4 HD Streaming Codecs Codec Een CODEC is een mathematische wijze om data te COderen en te Decoderen. Vaak wordt de data sterk gecomprimeerd en gedecomprimeerd. Met name voor audio en video toepassingen is compressie essentieel. Uncompressed Omdat HD content ongecomprimeerd wel 1,5Gbps netwerk capaciteit per unicast kijker kan vereisen zal HD content vrijwel altijd moeten worden gecomprimeerd. Lossless Zelfs al biedt een netwerk voldoende capaciteit om uncompressed HD te kunnen transporteren, dan nog is het raadzaam om de beelden te comprimeren. De voordelen zijn schaalbaarheid, hogere kans op ononderbroken streams, en de eisen aan afspeelapparatuur zijn veel milder. Er zijn losless codecs beschikbaar die HD data kunnen comprimeren tot een handzamer bitrate. Losless HD is bijvoorbeeld essentieel voor video producenten en omroepen, en bij kijkoperaties. Lossless behoudt elke pixel en de kleurdiepte hiervan. Lossy Voor het streamen van content naar reguliere eindgebruikers zal vrijwel altijd lossy codecs worden ingezet. Deze codecs kunnen HD data met acceptabel verlies aan beeldkwaliteit extreem comprimeren tot zeer lage bitrates. Codecs Er zijn tientallen codecs geschikt om HD video lossy te comprimeren. Denk aan MPEG-2, DIVX, ON2 VP6, VP7 en VP8, RealVideo en vele anderen. Er zijn er echter maar een aantal waarvan wordt aangenomen dat ze als wereldwijde standaard worden gebruikt. Dit heeft niet altijd te maken met de technische kwaliteit van een codec maar des te meer met standaardisering en marktacceptatie. Ondanks dat MPEG-2 wereldwijd de meest gebruikte codec is (ondermeer satelliet, digitale televisie, DVD) is deze techniek achterhaald. Men heeft 20Mbps nodig om content in HD kwaliteit te kunnen distribueren, terwijl H.264 dezelfde beeldkwaliteit realiseert met 8Mbps. En ondanks dat DIVX op Internet hèt formaat is om HD content (tv-series en speelfilms) via sharing technieken (P2P en Usenet) niet geheel legaal uit te wisselen, en een vergelijkbare of soms zelfs betere kwaliteit heeft dan H.264 of WMV, is DIVX geen wijd ondersteunde standaard waardoor het in de professionele markt geen acceptatie krijgt. Conclusie: Er zijn vele codecs op de markt. Niet alle codecs zijn geschikt of efficiënt. Voor HD zijn de meest toekomstvaste codecs H.264/AAC en WMV/WMA. In bijlage 1 wordt een overzicht gegeven van de meest geschikte codecs voor HD streamen. 4

5 HD Encoding Het encoderen van HD content ten opzichte van standaard kwaliteit content verschilt technologisch weinig. Vaak kan met dezelfde software worden gewerkt. De impact zit met name in hardware performance en netwerk capaciteit. Resoluties De standaard resoluties voor HD streaming zijn: HD: 720 (1280*720) met 24 (film), 25 (EU) of 30 (USA) frames per seconde Full HD: 1080 (1920*1080) met 24 (film), 25 (EU) of 30 (USA) frames per seconde De standaard beeldverhouding is 16:9 (breedbeeld). Echter, aangezien de meeste encoders en decoders flexibel zijn kan elke willekeurige pixelverhouding of frame rate worden gebruikt. Vaak is dit een afweging ten opzichte van de gewenste bitrate: voor natuurbeelden is een hogere resolutie met een lagere frame rate interessant. Bij sport past een lagere resolutie met hogere frame rate. Om een hoge beeldkwaliteit te kunnen geven op een lagere bitrate wordt verwacht dat content aanbieders lagere resoluties zullen aanbieden, bijvoorbeeld 960*540. Ook is te verwachten dat content die ooit in SD op broadcast kwaliteit in 4:3 is gefilmd wordt geupscaled naar HD: 960*720 of 1280*960. Progressive Voor streamen naar digitale displays wordt ten sterkste progressive encoding (geen interlacing) aangeraden. Dit geeft het scherpste beeld, en geen kam-effect bij snelle bewegingen. Het weergave-toestel hoeft geen post-process filtering te doen (het in elkaar weven van de interlaced beelden). Bit rates Ook hier geldt dat er geen vaste waarden zijn. 'Talking heads' kunnen al op 1 a 1,5Mbps in HD worden geëncodeerd. Sport of actievideo's kunnen wel 8Mbps vereisen. Naar verwachting zal HD video voor consumenten gemiddeld op 4 a 6Mbps worden aangeboden. Dit geeft eindkijkers een redelijke beeldkwaliteit en bespaart de content aanbieder kosten. Specifieke HD encoding issues Om de hoogst mogelijke beeldkwaliteit te verkrijgen is in het algemeen aan te raden niet te upscalen of te downscalen. Downscalen van 1080i/p naar 720 betekent kwaliteitsverlies. Upscalen van 720 paar 1080i/p heeft geen zin: er zijn technisch wel meer pixels maar de visuele resolutie neemt niet toe. Om te voorkomen dat er packet loss ontstaat bij het distribueren van HD streams is het noodzakelijk om goed te letten op de werkelijk beschikbare bandbreedte in de gehele keten tussen encoder, server, netwerk en client. Ook dient de client voldoende performance te hebben om de video te kunnen decoderen. Als de infrastructuur geen capaciteit heeft dan adviseren we om terug te schalen van 1080p naar 720p en vervolgens de bitrate dusdanig omlaag te 5

6 schroeven dat de stream vlekkeloos loopt. Een goed meetinstrument is de QuickTime Pro client die via CTRL-J (Mac: CMND-J) realtime buffer, bursting en packet loss statistieken weergeeft. HD Live encoding Bij live HD encoding zijn minimaal vereist: Een HD bron (HD-SDI voor broadcast of HDV voor semi-professioneel) Een encoder met gelijke HD inputs (HD-SDI capture board of Firewire voor HDV) Een encoder met voldoende processing power om de (uncompressed) HD bron realtime te kunnen omzetten naar een compressed H.264 of WMV stream. HD encoding software met ondersteuning voor HD bronnen en resoluties HD VOD encoding Bij VOD HD encoding zijn dezelfde eisen als bij reguliere encoding. Echter zullen de encoding tijden sterk uitlopen. Een Quad Core Mac Pro met Episode Pro doet bijvoorbeeld 45 minuten over het 2-pass encoderen van een 5-minuten video naar 720p H.264 op 5Mbps, terwijl het encoderen naar SD nog geen 10 minuten kostte. 2-Pass is essentieel voor hoge kwaliteit video, maar is alleen mogelijk bij VOD. De encoding software analyseert eerste de video en encodeert deze vervolgens. Dit betekent dat encoding niet realtime gebeurt. Dit proces is te versnellen door snellere CPU's met nog meer cores te gebruiken en door encoding renderfarms in te richten zodat content parallel kan worden geëncodeerd. Live HD Software encoding Er zijn uitstekende live HD software encoders op de markt. De meest gebruikte encoder voor HDV sources is Wirecast. Wirecast voor Mac OS X kan HDV bronnen aanspreken en encoderen in H.264 HD. Wirecast voor Windows kan HDV bronnen aanspreken en encoderen in H.264 HD en in WMV HD. Wirecast kan 1 bron tegelijk encoderen naar meerdere profielen. Ook is het mogelijk om tussen meerdere bronnen te schakelen. De ervaring met Wirecast is positief, al zitten er her en der wat bugs in. HD encoding vereist minimaal een quad core CPU en gebruik bij meerdere bronnen of meerdere outputs 2 quad core CPU's. De bugs die wij vonden zijn primair onder Windows (soms is het buffer van de HDV bron niet goed, waardoor video vertraagt en versnelt) en Wirecast kan soms crashen. Op Mac OS X draait Wirecast zeer stabiel. Een leuke extra is dat Wirecast ook kan koppelen met de Wowza Media Server waardoor H.264 HD ook via Flash kan worden gestreamd. VOD HD Software encoding Vrijwel alle H.264 en WMV encoding software kan in HD encoderen. Het is een kwestie van HD bronnen invoeren en HD afmetingen in de encoding profielen meegeven. Wij hebben positieve ervaringen met de duurdere en professionele pakketten: Episode Pro (Mac OS X, zeer uitgebreide encoding profielen en mogelijkheid tot encoder clustering) Flip Factory 6

7 (Windows, moeilijke interface maar goed voor fabrieksmatig en clustered encoding) Rhozet Carbon Coder (Windows, efficiënter dan Flip Factory, beperkte codec instellingen tijdens onze test) En uiteraard kan er ook worden gewerkt met Windows Media Encoder, Flash Media Encoder, QuickTime Pro en diverse andere encoders. Live HD Hardware encoding Er zijn tal van HD hardware encoders op de markt. Het nadeel totnogtoe is de beperkte flexibiliteit. Er kan vaak maar 1 formaat, met 1 profiel worden ingesteld. En het koppelen met media servers is niet altijd zo eenvoudig als wordt geclaimd. Vaak is de interne latency heel kort en wordt dit als 'unique selling point' gezien, maar deze wordt teniet gedaan door de grote buffer latency bij de kijker. En onze ervaring is dat hardware encoders zeer prijzig zijn en desondanks ondermaats presteren. Zelfs de Digital Rapids encoder die bij de Olympische Spelen werd ingezet haalde de 25 frames per seconde net niet. VOD HD Hardware encoding Er zijn niet veel hardware appliances op de markt voor VOD encoding. Software encoding is zoveel flexibeler en het is vaak goedkoper om op reguliere hardware encoding farms te bouwen met software. Een interessante uitzondering is Ripcode. Dit bedrijf biedt een encoding appliance. Wij hopen voor de demo een proefexemplaar te kunnen bemachtigen. Conclusie: Software encoders bieden de meeste flexibiliteit tegen lage kosten. Met name Wirecast is een interessante applicatie. Stabiliteit is hierbij wel een issue. Voor transcoding zijn Episode Pro (Mac), Flip Factory en Rhozet Carbon Coder (PC) de meest voor de hand liggende applicaties. Sorenson Squeeze is een interessant alternatief. Zie voor meer informatie:

8 8

9 HD Streaming Servers Streaming Servers zijn kwaliteit en bit rate onafhankelijk. Toch zijn er een aantal aandachtspunten rond de media servers als het gaat om HD specifieke streaming. Ten eerste is het aan te raden de storage sneller te maken als er veel HD VOD wordt gestreamd. SAS disks in plaats van SATA, en RAID striping in plaats van mirroring. Uiteraard zijn er lineair minder kijkers tegelijk mogelijk bij HD streaming dan bij reguliere streaming, dus dient de schaalbaarheid van de hardware, de ethernet connecties en het netwerk te worden gecontroleerd of de capaciteit overeenkomt met het aantal gelijktijdige HD kijkers. Windows Media & Silverlight Om in Windows Media formaat te streamen wordt de Windows Media Streaming Service gebruikt. Deze service is standaard aanwezig in elke Windows 2003 server en optioneel (gratis te downloaden) voor Windows 2008 server. Qua features zitten er weinig verschillen in de verschillende Windows versies, echter is het voor HD streaming aan te raden de Enterprise editie van Windows te gebruiken. Deze biedt de volgende extra's: Multicasting ondersteuning. Live streams en broadcast playlists kunnen als multicast beschikbaar worden gesteld. Bij multicasting splitsen de routers de streams naar de eindgebruikers waardoor met 1 bron stream op een multicast enabled netwerk een virtueel oneindig aantal kijkers kan worden bereikt. Agressive bursting. The Windows Media server buffert live streams en stuurt deze -en tevens vod streams- op maximale burst rate naar de media client. Hierdoor speelt de video direct af. Het verschil is dusdanig groot dat een enterprise server met SATA disks sneller burst dan een standaard server met SAS disks. Microsoft heeft H.264 ondersteuning voor Silverlight aangekondigd. Microsoft heeft nog geen informatie gepubliceerd over de impact hiervan op Windows Media Service. Het vermoeden is dat MP4 bestanden met H.264 en AAC codecs kunnen worden gestreamd na een update van de Windows Media Service. Het zou echter kunnen zijn dat Microsoft kiest voor de ASF container met daarin H.264 ondersteuning, of dat MP4 bestanden alleen via webservers kunnen worden uitgeserveerd naar Silverlight. QuickTime & RTSP compliant clients QuickTime (Darwin) Streaming Server kent van zichzelf al goede tuning voor het streamen van HD H.264 content. Er hoeft weinig tot niets aan de server configuratie te worden gesleuteld voor hoge HD performance. 9

10 Flash Flash Media Server is de formele media server voor het streamen naar Flash clients. De laatste versie biedt HD ondersteuning van H.264 content. Adobe wil graag dat de F4V bestanden worden gebruikt, maar in de praktijk worden vooral MP4 bestanden gebruikt. Wowza Media Server is het alternatief voor Flash Media Server. Wowza bood al HD ondersteuning voordat Flash Media Server dit bood. Conclusie: Elk van de moderne media services is in staat om HD streams vloeiend te kunnen distribueren. Aangezien HD unicasting een zwaardere belasting op de hardware en de netwerken legt, is het belangrijk de schaalbaarheid hiervan in te plannen en te monitoren. 10

11 HD QoS Metingen Een belangrijke factor bij het streamen van HD is het meten van de kwaliteit. Ondanks dat de servers en het netwerk goed zijn ingericht, kan de last mile of beperkende apparatuur bij eindgebruikers alsnog problemen veroorzaken. Dit hoofdstuk geeft aan hoe deze problemen kunnen worden gemeten. Aan de hand van deze cijfers kunnen bottlenecks worden opgelost, of kan er betere informatievoorziening naar eindgebruikers worden opgesteld: Streaming Server Logs De meeste media servers loggen veel informatie. Zo ook het aantal verzonden bytes door de server, het aantal ontvangen bytes door de client, het aantal resent bytes door de server. Sommige servers doen op basis hiervan een indexatie: 100 is 100% kwaliteit, alles daaronder betekent dat er data problemen zijn geweest. Idealiter is het aantal verzonden en ontvangen bytes gelijk. Dan is er geen enkele data interruptie geweest, heeft de client een goede buffer kunnen opbouwen en is de stream vlekkeloos geweest. Dat er resent bytes zijn hoeft niet te zeggen dat een stream heeft gehaperd. Er waren wellicht netwerk problemen maar deze hadden binnen het buffer van de client kunnen worden ondervangen. Een aantal resent bytes is dus geen indicatie van haperende streams. Als het aantal resent bytes in verhouding groot is, dan is het wel overduidelijk dat er haperingen zijn geweest. Er zijn op dit moment geen tools voorhanden om deze data uit de logs te analyseren. Het zou zeer interessant zijn om een dergelijke analyzer te ontwikkelen. Vooral als deze tool de data kan matchen met geografische data. Immers, individuele QoS storingen zijn niet zo erg: de oorzaak daarvan ligt buiten het bereik van de dienst. Hiermee kan hoogstens een klagende gebruiker worden aangegeven dat het aan een lokaal probleem ligt. Maar als uit analyses blijkt dat storingen zich herhaaldelijk in specifieke netwerksegmenten optreden, dan is dat aanleiding om dat segment te onderzoeken op capaciteit of storingen. Externe meetinstrumenten Op dit moment zijn twee interessante partijen op de markt actief die streaming performance meting verzorgen. Deze partijen hebben een x-aantal test servers wereldwijd geplaatst en vragen hiermee met grote regelmaat streams op. Deze clients rapporteren vervolgens de connectie-tijd, de buffertijd en gedurende 1 minuut de stream performance en de bit rate. Deze data wordt in een centrale database opgenomen, geanalyseerd en vervolgens via een web portal beschikbaar gesteld. 11

12 Keynote.com heeft wereldwijd 24 servers staan en meet RTMP, RTSP en MMS streams vanuit grote hoofdsteden in voornamelijk Noord-Amerika, Europa en Azië. Een alternatief voor Keynote is Gomez. Gomez is gespecialiseerd in web performance monitoring, maar richt zich meer en meer op streaming performance. Het aantal servers is momenteel lager, en ze testen geen RTSP streams. Wel bieden ze meer features: de mogelijkheid om zelf clients te draaien, rechtstreekse toegang tot de data en een API zodat een CDN in de toekomst dynamisch zou kunnen gaan routeren op basis van actuele performance. Oorzaken van problemen bij eindgebruikers Veel voorkomende problemen bij eindgebruikers als ze HD haperingen ervaren: 1. Overboekte of shared netwerken. Kantoornetwerken, computerzalen, studentenhuizen. Ondanks dat de media server capaciteit op het CDN en de backbone aanwezig is, kan de last mile door het vele delen van de capaciteit verstopt zijn waardoor een HD stream gaat haperen. 2. Reeds zwaar belaste verbindingen (zie boven, ook als één gebruiker zijn eigen verbinding al belast) Ook al heeft een gebruiker een dedicated verbinding, dan kunnen andere processen op zijn computer de netwerkverbinding dusdanig verzadigen (downloads, P2P) dat een HD stream gaat haperen. 3. Proxy's, Caches en Firewalls kunnen streams blokkeren of afknijpen... Met name proxy en caching servers kunnen een stream behoorlijk in de weg zitten. Een cache probeert een bestand eerst op te slaan en dan weer uit te serveren. Dat werkt een realtime stream echter tegen. 4. WiFi biedt in de praktijk nooit de beloofde bit rate en de bit rate kan sterk variëren. Bijvoorbeeld een 54Mbps WiFi station heeft in werkelijkheid maximaal 27Mbps upstream + 27Mbps downstream. Veelal gaat meer dan de helft van de data op aan overhead, waardoor effectief minder dan 10Mbps aan werkelijke downstream beschikbaar is. Storingen in de ether (door andere WiFi apparaten, BlueTooth, magnetrons, reflecties en andere interferenties) kunnen de werkelijk te behalen snelheid nog verder omlaag brengen. 5. Een afspeelapparaat met te weinig performance (trage CPU, trage videokaart) Met name goedkopere laptops en oudere computers met trage videokaarten hebben moeite met het vloeiend weergeven van HD resolutie video. Ook kan de CPU te weinig rekenkracht hebben voor het realtime decoderen van de HD stream. Conclusie: Er zijn nog geen kant en klare meetinstrumenten voor HD QoS. De meest voor de hand liggende optie is het ontwikkelen van een analyse tool op basis van de media server logs. Het is ook belangrijk om informatie voor eindgebruikers beschikbaar te stellen zodat ze geïnformeerd zijn over mogelijke knelpunten die buiten het bereik van de HD streamer liggen. 12

13 Bijlage 1: Codecs beschrijving Standaard codecs De meest gebruikte HD streaming codecs voor de komende jaren zijn H.264 (AVC) en WMV (VC-1). Hier is bij producenten, gebruikers en eindgebruikers gelukkig veel consensus over. Bij H.264 is AAC als standaard voor audio gekozen, bij WMV is dit WMA. H.264, AVC: Advanced Video Coding. Onderdeel van de MPEG-4 standaard AAC: Advanced Audio Coding. Onderdeel van de MPEG-4 standaard WMV: Windows Media Video van Microsoft. WMA: Windows Media Audio van Microsoft VC-1 / SMPTE 421M: Video codec van Microsoft, gebaseerd op WMV. H.264 H.264 is een nieuwe telg in de MPEG familie. Tientallen wereldwijde spelers op gebied van electronica, netwerken en standaarden hebben patenten gebundeld en hebben gezorgd voor acceptatie bij honderden andere spelers van wereldformaat. H.264 is bijvoorbeeld de standaard voor Blu-Ray, de opvolger van DVD. Satelliet en digitale televisie zal de komende jaren verschuiven van MPEG-2 naar H.264. En specifiek voor streaming toepassingen hebben de belangrijkste spelers (Apple, Adobe, Microsoft en Realnetworks) zich achter H.264 geschaard of tenminste ondersteuning voor hun streaming producten aangekondigd. WMV WMV (VC-1) is een serieus alternatief voor H.264. Microsoft heeft lange tijd haar eigen formaat naast H.264 geplaatst en heeft eveneens veel bedrijven bereid gevonden patenten toe te voegen en aan haar standaard mee te doen. VC-1 is bijvoorbeeld een tweede standaard voor Blu-Ray. Dankzij Microsoft's dominante positie op de Operating System markt is het Microsoft gelukt om WMV een grote positie in de streaming markt te laten veroveren. Op de lange termijn zien wij de meeste toepassingen voor H.264. WMV (VC-1) ondersteuning is beperkter, terwijl H.264 in elke videodecoding chip en hardware kaart wordt ingebouwd. Mobiele telefoons, SetTopBoxes, internet video clients: allemaal zullen ze H.264 ondersteunen, als ze dit al niet doen. MPEG-2 MPEG-2 is een oudere codec, veel gebruikt in digitale media zoals satelliet, DVD en digitale televisie. Het voordeel van MPEG-2 is dat deze techniek uitontwikkeld en breed ondersteund is. Een nadeel is dat MPEG-2 ontwikkeld is voor transport streams en niet specifiek voor IP techniek. Een ander nadeel is dat MPEG-2 minder efficiënt is, het vereist circa 19Mbps voor een 720p HD stream, terwijl H.264 en VC-1 voldoende hebben aan bit rates tussen 4 en 8Mbps. 13

14 AVS Er is nog een onbekende kanshebber op de HD codec markt. Het nadeel van patentenbundels is dat implementatie van een codec geld kost. Chinese electronica fabrikanten klagen dat een chip met H.264 ondersteuning 2,5 tot 4 dollar kost, terwijl de productiekosten van een DVD-speler maar 10 tot 25 dollar bedraagt. De 4 dollar gaat naar de patenthouders in de H.264 poule. De VC-1 codec is iets goedkoper, maar nog steeds duur in verhouding tot de totale productiekosten. Om deze kosten omlaag te krijgen, en om minder afhankelijk te zijn van door het Westen gedomineerde patenten, heeft de Chinese overheid samen met Chinese fabrikanten besloten tot het ontwikkelen van een eigen codec: AVS. Het is niet ondenkbaar dat op termijn AVS ondersteuning ook in electronica voor het Westen wordt ingebouwd en dat AVS een concurrerende positie in onze regio's krijgt. Open Source Als laatste is het ook niet ondenkbaar dat Open Source video codecs een grotere rol gaan spelen. De meeste van deze codecs hebben weliswaar open broncode, maar zijn nog steeds compliant met H.264 of andere standaarden, waardoor de licentiebepalingen nog steeds gelden. Andere open source codecs zijn wel rechtenvrij, maar zijn gebaseerd op verouderde codecs. Aangezien op korte en middellange termijn H.264 en WMV de meest gebruikte codecs zijn, richt de rest van dit document zich op deze twee standaarden. Zie voor meer informatie:

15 Voor deze publicatie geldt de Creative Commons Licentie Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 Netherlands. Meer informatie over deze licentie is te vinden op 15