De vijf grote eigenschappen

Transcriptie

1 De vijf grote eigenschappen Wies Wat ik het liefst wilde was schrijven over mode. En dan niet als verslaggever van modeshows, maar als iemand die kijkt naar hoe mode weerspiegelt wat er in de wereld gebeurt. Dat leek me geweldig, alleen vond ik het veel te eng om het hardop tegen iemand te zeggen. Ik gaf Nederlandse les aan volwassenen en probeerde daar mijn brood mee te verdienen. Tot tijdens een etentje een vriend tegen me zei: Waarom schrijf je niet gewoon iets en stuur je dat op naar NRC Handelsblad? Ik zei ja en dacht nee. Toch heb ik het uiteindelijk gedaan. Uren ben ik met dat stukje bezig geweest. Zou het voldoen aan de hoge eisen van de redacteur? Was het kritisch genoeg, had het nieuwswaarde? Vriendinnen moesten het lezen en hun oordeel vellen. Ze werden af en toe gek van mijn onzekerheid. Uiteindelijk stuurde ik het op, om vervolgens lange tijd niets te horen. Geen moment heb ik tijdens dat wachten gedacht: O, dat komt wel goed, het duurt gewoon even, die mensen daar hebben wel wat meer aan hun hoofd dan het lezen van mijn tekst. Ik was er volkomen van overtuigd dat ze het niks vonden, het kon de prullenbak in. Na een paar weken stond het in de krant. Al kon ik het nauwelijks gelo-

2 82 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN ven, het sterkte me om door te gaan. Ik schreef over de betekenis van het streepje in de truien van Picasso, over de das van Ruud Lubbers en de vete tussen Yves St. Laurent en Karl Lagerfeld. Eerst voor de NRC, later voor Het Parool, Elsevier en andere publieksbladen. Als iemand tegen me zei dat ik toch zeker niet mijn hele leven over zoiets oppervlakkigs als mode wilde schrijven, voelde ik een steek in mijn maag. Niet goed genoeg, zie je wel, wat ik deed was niet goed genoeg. Desalniettemin bleef ik het met grote gedrevenheid doen, terwijl ik tegelijkertijd bang was voor kritiek, bang om door de mand te vallen. Dat ze me zouden bellen en zeggen: Wies, dit verhaal raakt kant nog wal. Inmiddels verdiende ik er mijn geld mee. Ik werkte me drie slagen in de rondte. Heerlijk vond ik het. Ik interviewde vrouwen als Jil Sander waarvoor ik naar Hamburg mocht vliegen, schreef twee keer per maand een column voor Elsevier over mode, maakte reportages over oudere vrouwen die verliefd werden op een man die hun zoon had kunnen zijn en zo ging het maar door. Tot ik ziek werd. Een aantal opdrachten bleef ik nog doen, maar al snel werd duidelijk dat het voor mijn gezondheid beter zou zijn om een tijdje helemaal te stoppen. Ik dacht aan een paar weken, het werden negen jaren. In het begin vond ik het een dramatische ontwikkeling in mijn leven. Het voelde alsof ik van de aardbodem zou verdwijnen als ik niet meer zou werken. Wie was ik zonder werk? Naarmate ik langer ziek was, hield het me totaal niet meer bezig. Zelden dacht ik terug aan alles waar ik de jaren daarvoor zo fanatiek en vol overgave mee bezig was geweest. Pas toen de Engelse acupuncturist Mike Newland, de man die mij door mijn ziekte heen had gesleept, onverwachts overleed wilde ik voor het eerst weer schrijven en publiceren. Ik begon opnieuw. Eerst schreef ik een boek, daarna werd ik zoals dat formeel heet een herintreder.

3 HET OUDSTE DOCHTER EFFECT 83 Door mijn lange ziekteperiode en door de wijze lessen die ik van Mike had meegekregen, had ik verwacht dat ik de kritische stem in mijzelf minder zou horen. Helaas, hij is er nog. Ik kan m makkelijker het zwijgen opleggen. Ik weet dat hij me alleen wil helpen om te voorkomen dat ik gekwetst word, maar ik blijf het een hele kunst vinden om ermee om te gaan. We lijken op elkaar Langzaam tekent zich in onze inventarisatie een helder beeld af. Onze tafels liggen inmiddels vol met boeken die bevestigen wat wij telkens terugzien in de verhalen die oudste dochters over zichzelf vertellen. Toen we de vrouwen op de Oudste Dochter Dag vroegen naar het ene woord dat hun bestaan kenmerkt, zei de voormalig hoofdredacteur van de Margriet die samen met haar oudste dochter en oudste kleindochter was gekomen, gedecideerd: Verantwoordelijkheid. Meteen zwol het geroezemoes aan. Gelach klonk er en instemmend geroep. Ook de volgende noemde verantwoordelijkheid als voornaamste karakteristiek van de geboortepositie die we met z n allen deelden. De boel bij elkaar houden, zei een derde. En: Plichtsbesef, beschermend, organisator, bruggenbouwer, baanbrekend, zelfstandig, innovatief, serieus, sterk, ongepolijst, pionier, werden genoemd. Alles wikkend en wegend komen wij tot de volgende vijf grote eigenschappen die we bij oudste dochters steeds terug zien komen: verantwoordelijk plichtsgetrouw

4 84 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN voortvarend serieus zorgzaam Deze vijf krachtige karakteristieken zijn allemaal uitingen van die ene wens om erbij te mogen blijven horen. Het antwoord op de angst dat je uit het nest zal worden gegooid hebben veel oudste dochters gevonden in het vaste voornemen om alles altijd goed te doen. Alles. Altijd. We herkennen deze trekken in onszelf. We herkennen ze in elkaar. We vinden ze terug in de onderzoeken die over dit onderwerp zijn gedaan. Onontkoombaar hebben we ons als oudste dochters blijkbaar langs dezelfde lijnen ontwikkeld. Meer nog dan op onze broers en zussen, lijken we op andere vrouwen die als eerste kind in het gezin werden geboren. Die ook de beste wilden blijven. We lijken op elkaar in het geloof dat we onze plek veilig konden stellen door braaf te zijn en goed te presteren. In onze conclusie dat we als oudste de regels van thuis hoog moesten houden en moeten zorgen voor de rest. In onze overtuiging dat we verantwoordelijk zijn. Dat als wij het niet doen Denken, voelen, doen Het delen van deze sterke eigenschappen betekent niet dat we als oudste dochters ook hetzelfde zijn. Je herkent een sneeuwvlok als een sneeuwvlok en toch zijn er geen twee gelijk. We hebben allemaal onze unieke geschiedenis, ons eigen verhaal. We zijn in verschillende tijden geboren, op verschillende plekken in het land, in gezinnen met

5 HET OUDSTE DOCHTER EFFECT 85 eigen gewoontes en gebruiken. Op de vraag naar het moment waarop ze beseften dat ze de oudste dochter waren, vertelden vrouwen bijvoorbeeld over de verantwoordelijkheid die ze waren blijven voelen voor de andere kinderen toen ze zelf het ouderlijk huis al uit waren gegaan. Meer dan eens kwam ter sprake hoe ze hadden gereageerd toen jongere broers of zusjes hun hulp inriepen bij een moeilijke situatie thuis. De manier waarop ze reageerden laat mooi de verschillen in benadering zien. De ene oudste dochter vertelde hoe ze diep geraakt werd door wat ze van haar jongere broer en zus hoorde maar vooral het hoofd koel hield. Ze luisterde, stelde nog een paar vragen om de situatie helder te krijgen en analyseerde wat de mogelijke opties waren en de te nemen stappen. Zo was ze een enorme steun voor hen. Met haar advies is zij een mooi voorbeeld van iemand die het leven vanuit de ratio benadert en zo met weloverwogen oplossingen komt. Een ander vertelde hoe zij in een soortgelijk geval juist een arm om haar jongere broer en zusje heen had geslagen. Eindelijk konden die twee die de toestand thuis zo stoer het hoofd boden, zich eens laten gaan. Hun tranen laten komen en laten stromen. Samen kwamen ze tot de ontdekking dat er niet zoveel te veranderen viel aan de situatie, maar het feit dat de jongere kinderen hun hart konden luchten bij hun oudste zus, hielp geweldig. Ze voelden hoe zij er voor hen was. Een derde vertelde dat ze direct voor haar jongere siblings in de bres was gesprongen toen ze hoorde hoe de zaken er thuis voor stonden. Stante pede was ze naar haar ouders afgereisd om eens een stevig woordje met hen te wisselen. Zij kwam in actie. De situaties zullen niet echt hetzelfde zijn geweest maar ze tonen wel goed de drie verschillende manieren waarop we vanuit eenzelfde gevoel van verantwoordelijk-

6 86 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN heid te werk kunnen gaan. Denken, voelen of doen we hebben zo allemaal onze voorliefde voor een bepaalde benadering waarmee we een andere, eigen kleur geven aan de vijf grote eigenschappen die we als oudste dochters delen. Verantwoordelijk Kon een mens een diploma halen voor verantwoordelijkheid, dan hadden oudste dochters dat ongetwijfeld al heel vroeg op zak. Van jongs af aan zijn ze gewend om verantwoordelijkheid te krijgen. Houd jij hem even vast? Dan kan ik de deur opendoen voor oma en opa. En later: Geef jij haar een handje bij het oversteken? Goed zo. Aan jou kan ik dat wel vragen. Of: Zorg jij dat de anderen zich warm aankleden als jullie hebben gezwommen? En: Niet zo kibbelen hoor, wees jij nu even de oudste en de wijste. Tientallen, honderden voorbeelden zijn er te verzinnen van situaties waarin ouders bewust of onbewust hun oudste verantwoordelijkheid geven. Wanneer ze de verantwoordelijkheid niet van een ander krijgen, dan nemen oudste kinderen die vaak zelf. Ik geef haar wel te eten, mam. Ga jij maar rustig werken, zegt de oudste dochter wijs alsof ze een collega is. Op het schoolplein neemt ze het voor haar jongere broer of zus op wanneer die door andere kinderen in een hoek wordt gedreven. Wie aan haar broertjes en zusjes komt, die krijgt met haar te maken! Hun geluk is immers haar verantwoordelijkheid. Al doende worden veel oudste dochters er meesters in om zich verantwoordelijk te voelen voor van alles en nog wat. Voor wat hun kind of medewerkers tegen derden zeggen, voor hoe anderen over

7 HET OUDSTE DOCHTER EFFECT 87 ze denken, voor de kat van de buren die s avonds laat angstig staat te miauwen op het balkon, voor de klimaatverandering. Je kunt het zo gek niet bedenken of een oudste dochter is in staat zich er persoonlijk verantwoordelijk voor te voelen. Het wekt dan ook geen verbazing dat veel oudste dochters hun grote gevoel van verantwoordelijkheid als eerste noemen op de vraag wat kenmerkend is voor hun bestaan. Sinds ze zich kunnen heugen functioneren zij al als voorbeeld voor de rest. De kinderen die na hen geboren werden, keken naar hen op en deden hen na of kwamen juist in opstand tegen dat brave verantwoordelijke zusje boven aan het rijtje. Linksom of rechtsom werd de verantwoordelijkheid die veel oudste dochters onbewust voelden er alleen maar groter op. Oudste dochters bereiken veel met dat verantwoordelijkheidsgevoel. Ze ontwikkelen zich tot veelkunners die niet voor een kleintje vervaard zijn. Je zou ze altijd wel in je omgeving en in je team willen hebben, die verantwoordelijke types. Wie ze in het hart kijkt, merkt dat ze hun gevoel verantwoordelijk te zijn voor alles en iedereen wel eens uit zouden willen schakelen. Want een mens kan nu eenmaal niet overal verantwoordelijk voor zijn. En je kunt er ook in doorschieten. Een jonger zusje van een oudste dochter vroeg eens getergd: Wanneer laat jij mij nou eens mijn eigen leven leiden? De oudste dochter in kwestie schrok ervan. Zo had ze het niet bedoeld. Ze wilde alleen maar helpen. Ze had geen idee dat haar verantwoordelijkheidsgevoel voor een ander beklemmend kon zijn. Waar je je wel verantwoordelijk voor kunt voelen is voor de relaties die jij met mensen hebt, voor de manier waarop je je tijd besteedt, voor de manier waarop je anderen tegemoet treedt en voor je eigen geluk. Dat in de gaten houden voorkomt dat jij je voor anderen inzet

8 88 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN tot je erbij neervalt. Tot je je eigen grens bereikt of die van hun. De kunst is erop leren vertrouwen dat mensen zich ook redden zonder jou. Om te accepteren dat je bij het lezen van zo n zinnetje toch meteen denkt dat ze het wellicht wel redden maar dat jij dingen toch net iets beter had gedaan. En je dan toch inhouden. Plichtsgetrouw Drie keer hebben wij met het vijftallige team voor de Oudste Dochter Dag vergaderd. Vaker was niet nodig want ruim voor elke vergadering stuurde ieder van ons al op wat we hadden afgesproken. En dan niet zomaar een update maar een constructieve volgende stap. De paradox is dat wij als initiatiefnemers van deze dag die grote betrokkenheid van de anderen niet hadden verwacht, al vinden we het voor onszelf wel hoogst normaal om altijd alles op tijd en tot in de puntjes verzorgd aan te leveren. Die verrassing gaf ons al een beeld van de taakopvatting die veel oudste dochters huldigen: als ik iets doe dan doe ik het goed. Hoe verder we met ons onderzoek vorderden, hoe meer we die innerlijke overtuiging bevestigd zagen. Oudste dochters zijn plichtsgetrouw, ook wanneer niemand anders het ziet. Het huis moet opgeruimd, het werk moet af, alles voor morgen moet geregeld zijn. Er komt geen inspectie controleren. De inspectie zijn ze zelf. Als ze erop gespitst zouden zijn, zouden ze anderen maar een zucht van verlichting kunnen horen slaken wanneer zij een taak op zich nemen. Iedereen weet dat het dan in orde komt. Op tijd en goed. Soms zouden oudste dochters het heilige moeten wel eens wat minder in hun nek willen voelen blazen. Hoe vaak hebben

9 HET OUDSTE DOCHTER EFFECT 89 ze al niet tegen zichzelf gezegd: Vandaag steek ik mijn vinger niet op. Ik wacht af tot iemand anders ziet wat er moet gebeuren. Maar dan nadert de deadline van het project of van het stuk dat op tijd moet worden ingeleverd. Niemand die zich hier al te druk over lijkt te maken, behalve de plichtsgetrouwe. Goed dan, zegt ze dan toch weer, ik doe het wel. Of het nu thuis is of op het werk, bij de sportclub van de kinderen, in een vriendinnengroep of een bestuur. Plichtsgetrouw zijn is een prachtige eigenschap. Maar wie te snel zegt of denkt: Ja, laat mij dat maar doen, krijgt zo n lange to-do-list dat er nooit een eind aan lijkt te komen. Een keertje nee zeggen kan geen kwaad. Geen mens zal ervan opkijken; ze vragen gewoon een ander of blijken het klusje uiteindelijk best zelf te kunnen opknappen. Niet dat het makkelijk is om nee te verkopen. Bij het idee alleen al beweert die stem in je hoofd dat je straks nooit meer voor iets wordt gevraagd. Het zijn de gedachten van het jonge kind dat zich onmisbaar wilde maken. Zo zou het zich blijvend een plekje verdienen in het gezin dat ineens was uitgebreid. Wie uit de tredmolen van verplichtingen wil komen en een vrije keus wil kunnen maken, realiseert zich dat en biedt zo weerstand aan die wervelwind van gedachten die je vertellen dat de wereld vergaat als jij niet alsnog de boel naar je toe trekt. Moedig volhouden is het devies. Als nee zeggen niet meteen lukt is minder frequent ja zeggen ook een optie. Geef duidelijk je eigen grenzen aan, maak afspraken over wie het van je overneemt om de boodschappen te doen, met je oude moeder te wandelen of als laatste het kantoor af te sluiten. Een mens die iets wil veranderen, moet sterk in de schoenen blijven staan. Het is de moeite waard. Want de vrouw die zich net zo vrij voelt om ja als om nee te zeggen, neemt haar eigen lot in handen. Zo kan

10 90 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN plichtsgetrouw zijn een kracht blijven. Voortvarend Veel oudste dochters hebben een natuurlijk overzicht en overwicht. Ze komen ergens binnen, zien wat er moet gebeuren en verdelen de taken. Anderen gaan daar vaak zonder morren of vragen te stellen mee akkoord. Ze doen wat de oudste zoal heeft bedacht. Ze erkennen de vanzelfsprekende autoriteit, ook al is een oudste zich er in veel gevallen helemaal niet van bewust dat die haar wordt toegedicht. Zij doet gewoon wat ze altijd heeft gedaan. Ze weet niet beter of het is haar taak om initiatief te nemen. Wie zou het anders moeten doen? Sommigen noemen zichzelf wel eens spottend een enorme of zelfs een professionele bemoeial. Ze steken hun neus graag in andermans zaken en voordat ze het weten, hebben ze de leiding gekregen van een project of zijn ze voor een bestuursfunctie gevraagd. Meer dan eens zijn mensen vooral blij met de daadkrachtige manier waarop zij zaken ter hand neemt. Met haar overzicht, haar vooruitziende blik, haar neiging om het initiatief naar zich toe te trekken. Ze laten zich door zo iemand graag leiden. Kevin Leman geeft workshops waarin hij leraren aan den lijve laat ondervinden hoe groot de invloed is van de plek die een kind in het gezin inneemt. Hij laat hen groepjes vormen van wie ze zelf zijn in de kinderrij: enig kinderen bij enig kinderen, oudsten bij oudsten, middelsten bij middelsten en jongsten bij jongsten. Dan vraagt hij hen uit te wisselen over eigenschappen die ze mogelijk delen. De eerstgeborene en enig kinderen gaan meteen serieus met die opdracht aan de

11 HET OUDSTE DOCHTER EFFECT 91 slag, de middelsten en jongsten staan gewoonlijk eerst over van alles en nog wat te praten. Zo onopvallend mogelijk legt hij dan bij elk groepje een vel papier op de grond met de tekst: Gefeliciteerd! Jij bent de leider van deze groep. Zorg dat je binnen een kwartier klaar bent om jullie bevindingen aan de rest te presenteren. Het duurt naar zijn zeggen nooit lang of iemand uit de groep van de oudsten pakt het vel op. Ook de enig kinderen zijn er snel bij. Dat iemand uit de groep van de middelsten of de jongsten als eerste naar het vel papier grijpt gebeurt volgens Leman ongeveer net zo vaak als het sneeuwt op Ibiza. Soms merken de middelsten op dat er iets gaande is, maar de jongsten hebben het ongelooflijk naar hun zin en zijn zich totaal niet bewust van wat er om hen heen gebeurt. Bij de presentaties komen de oudste en enig kinderen goed beslagen ten ijs, de middelste kinderen zijn soms goed voorbereid, soms niet. En de jongsten gooien al hun charmes in de strijd om uit te leggen dat niemand hun had verteld wat ze moesten doen. Daarop volgt natuurlijk hilariteit. Want iedereen herkent zichzelf en de anderen feilloos: de oudsten nemen zoals gewoonlijk voortvarend het voortouw ze zien wat er gedaan moet worden en ze doen het, terwijl de jongeren lol trappen tot iemand hen tot de orde roept. Zo laat Leman de leraren ervaren wat het verschil is tussen de kinderen in hun klas. Natuurlijk speelt aanleg en temperament ook mee. Het ene kind is verlegen en houdt zich in, het andere is meer een branieschopper. Op terreinen waar een oudste zich veilig voelt, zal ze natuurlijkerwijs het initiatief nemen, de spelletjes verzinnen en de leiding nemen. Later groeien deze voortvarende meisjes uit tot volwassenen die in staat zijn op het juiste moment daadkrachtig knopen door te hakken voor een oudste is dat zo natuurlijk als zonneschijn in de Sahara.

12 92 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN Het is een kwaliteit die ze in grotere of kleinere verbanden naar leidinggevende posities brengt. De oudste dochter neemt de leiding. En wat zij wil gebeurt. Serieus Keer op keer blijkt uit research onder schoolkinderen dat oudste kinderen graag naar school gaan en daar meer jaren doorbrengen dan kinderen die later in het gezin zijn geboren. En dat niet omdat ze blijven zitten. Integendeel. Ze willen juist weten hoe de wereld in elkaar zit en leren dus liefst nog een tijdje door. Studiebollen zijn het. Veel onderzoekers dichten die leergierige instelling toe aan het feit dat de ouders onrealistisch veel van hun eerste kind verwachten en alles uitermate serieus nemen wat ze doet. Bij volgende kinderen zijn ze al veel relaxter. Brabbelt die haar eigen naam dan wordt dat niet meer geregistreerd als iets wat in de krant mag. De eerste is echter onderwerp van voortdurende serieuze aandacht. Groeit ze niet te langzaam, waarom kan ze nog niet zelf eten, heeft ze bij de Cito wel een goede score en wat is er aan de hand met die jongen die de hele tijd zo om haar heen hangt? Elke ontwikkeling wordt zo serieus genomen dat je er als het ware vanzelf wel serieus van wordt. Ook de oudste dochters die wij voor ons onderzoek spraken gaven aan dat ze eigenlijk liever school hadden dan vrije tijd. Wat moest je doen met die tijd die je ook veel nuttiger zou kunnen besteden? Ze vonden het leuk op school, interessant. Daar zagen ze hun vriendinnen en daar leerden ze samen meer over de wereld buiten de plaats waar ze toevallig ter wereld waren gekomen. En als je had gezien hoe

13 HET OUDSTE DOCHTER EFFECT 93 ze op de dag zelf aan de slag gingen om onze vragen te beantwoorden en in hun herinneringen te duiken, dan zou je ook zeggen: wat gingen ze ongelooflijk serieus aan de slag. De jongste zonen die ons voor de techniek begeleiden, keken er met argusogen naar. Mochten ze ooit ingeschakeld worden voor een dag over de jongste thuis, dan zou dat veel chaotischer verlopen, dat wisten ze zeker. Laten we eerlijk zijn, oudste dochters zijn over het algemeen geen grote grappenmakers. Als de rest van de kinderen in een pijnlijke situatie lucht brengt door een grap te maken, kan de oudste soms de neiging hebben juist uitermate ernstig te blijven. Ze zou het leven heus ook wel makkelijker willen nemen. Ze zou best minder ernstig willen zijn maar ze weet niet zo goed hoe. Woordgrapjes kan ze wel maken, want in taal zijn oudsten waarschijnlijk door die eerste tijd die ze alleen doorbrengen met de ouders meer dan eens steengoed. Het heeft grote voordelen om zaken van de serieuze kant te bekijken. Oudste dochters graven diep, bereiden zich goed voor en komen beslagen ten ijs. Daarom komen ze ook tot hun recht in beroepen waar precisie en zorgvuldigheid gevraagd worden. De accountancy, de rechtspraak en medische vakken, bijvoorbeeld. Ze worden architect of apotheker, docent, office-manager, leidinggevende of zelfstandig ondernemer. Ze kunnen vaak uitstekend organiseren. Ze houden het overzicht terwijl ze tegelijkertijd oog hebben voor het detail. Krijgen ze een opdracht dan zijn ze geneigd te denken dat ze alles van een onderwerp moeten weten voordat ze er een uitspraak over mogen doen. Dat komt ze wel eens duur te staan want het artikel heeft een deadline, het vonnis moet op een dag worden geveld, het ontwerp moet af. Zo moet je leren leven met wat je niet doet en erop vertrouwen dat jij met je serieuze aanpak heus de kwaliteit wel levert

14 94 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN die er wordt gevraagd. En krijg je een keer kritiek dan vergaat de wereld niet, al zul je wel de neiging hebben om direct naar Alaska te verhuizen. Want je wist al dat het beter had gekund en had gemoeten, en dus je voel je je vooral betrapt. Dan helpt het niet om nog serieuzer je best te gaan doen dan je al deed. Door je bewust te worden van je serieuze inslag kun je gaan proberen wat losser te worden. Accepteren dat ook jij wel eens een steek laat vallen, diep inademen en vrolijk doorgaan. Zorgzaam Het is fijn om voor anderen te zorgen. Het geeft voldoening. Even een kop thee zetten voor iemand die verdrietig is, een sinaasappeltje persen als een kind zich niet lekker voelt, een vriend of vriendin met raad en daad bijstaan als er problemen zijn. Je gaat er goed voor zitten en je doet of je alle tijd van de wereld hebt. Want dat heeft die ander op dit moment nodig: iemand die echt luistert, die iets voor je wil doen, die er voor jou wil zijn. Als oudste hoef je er ook weinig moeite voor te doen. Het voelt niet als een inspanning om je tijd en aandacht aan anderen te geven. Om iets voor hen te regelen wat ze zelf niet kunnen of om in te springen wanneer je iemand daar een plezier mee doet. Als oudste dochter stond je vroeger een beetje tussen je ouders en de rest in. Je keek naar je ouders en zag hoe fijn ze het vonden wanneer jij je over de jongste ontfermde zodat zij even rustig konden praten. Je ging met je jongere broer of zus fluisteren als je moeder lag te slapen en zette thee voor haar als ze wakker werd. Je zorgde dat jij

15 HET OUDSTE DOCHTER EFFECT 95 op school goede cijfers haalde want dan hoefden jouw ouders zich over jou in elk geval geen zorgen te maken. In de oorlog, zo vertelde een oudste dochter, zette ze haar leven voor haar jongere zusje op het spel. Ze vindt het nog altijd vanzelfsprekend dat ze dat toen heeft gedaan. Soms kijk je het zorgen af van je moeder, zoals oudste dochter Beyoncé. Als ik geen zangeres was geworden, zou ik een beauty journalist zijn, zegt ze, of een therapeut. Ik vind het fijn om creatief te zijn maar ik vind het ook heerlijk om andere mensen te helpen. Mijn moeder was kapper en in dat beroep luister je naar iedereens problemen een soort beauty therapeut! Heb je eenmaal oog voor wat een ander nodig heeft of blij maakt, dan raak je dat niet meer kwijt. Net als vroeger thuis kijk je nu om je heen, waar je ook bent. Is iedereen tevreden? Gaat het goed hier? Wat kan ik nog doen om het beter te maken? Zorgen voor anderen, of dat nu thuis of op je werk is, heeft grenzen. Zorgen kun je niet oeverloos en kosteloos doen terwijl er tegelijkertijd nooit een eind aan komt. Er is altijd nog wel iemand die al lang geen bezoek heeft gekregen of een collega die iets naars heeft meegemaakt en maar al te graag haar hart uit wil storten bij iemand met een luisterend oor. Zo kun je je handen vol hebben aan familie, vrienden, collega s en bekenden die nog wel wat extra aandacht kunnen gebruiken. Wie zorgt er in de tussentijd voor jou? Wanneer voel jij je als oudste dochter welkom, voldaan en waardevol? Kan het zijn dat je gelooft dat je er alleen maar toe doet wanneer je alles voor iedereen regelt? Wanneer je permanent een helpende hand uitsteekt naar mensen om je heen en in het voorbijgaan ook nog de wereld redt? De vraag is: kun jij ook voor je laten zorgen? Bij wie kan jij je ei kwijt en op wiens schouder kan jij je hoofd eens

16 96 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN even laten rusten? Een oudste dochter wil weleens beter zijn in het zorgen voor anderen dan in het zorgen voor zichzelf. Jij redt je wel is wat je gewoonlijk uitstraalt. En je bent ook sterk. Je kunt veel aan. Maar ook jouw grote reservoir van zorg en liefde raakt wel eens uitgeput. Het kan helpen om het niet te verbergen wanneer je aan het einde van je latijn bent. Niet net te doen alsof jij onkwetsbaar bent. Natuurlijk is het eng om mensen te laten merken dat er momenten zijn waarop er voor jou gezorgd moet worden. Oefenen is het devies. Dat kan met iets heel kleins zijn wat geen mens op zal vallen. Zeg gewoon eens meteen ja als een vriendin aanbiedt om lekker voor je te koken, wanneer ze ziet dat jij doodmoe bent. Gun haar ook eens de gelegenheid om dat fijne gevoel te krijgen dat je hebt wanneer je voor een ander zorgt.

17 HET OUDSTE DOCHTER EFFECT 97 De grote 5 in vogelvlucht Dit zijn de vijf eigenschappen die de kern vormen van hoe we ons als oudste dochters hebben ontwikkeld. Verantwoordelijk De eigenschap die de meeste oudste dochters als eerste noemen, is hun grote gevoel van verantwoordelijkheid. Je hebt daar prachtige dingen mee bereikt. Je zou het wel eens uit willen schakelen maar je zou niet weten hoe. Want jij voelt je nu eenmaal verantwoordelijk voor het welzijn van iedereen en het welslagen van alles. Je kent de grens niet altijd even goed van waar je verantwoordelijkheid ophoudt. Je bent dan ook geneigd om je in te zetten tot je erbij neervalt. Tot je je eigen grens bereikt. Dan moet je leren loslaten. Erop vertrouwen dat mensen zich ook redden zonder jou. Plichtsgetrouw Als jij iets op je neemt, slaken anderen een zucht van verlichting. Ze weten immers dat ze op jou kunnen rekenen. Wanneer jij iets doet, wordt het goed gedaan. Of het nu gaat om het hoog houden van de familietradities of het organiseren van een onderzoeksdag voor je werk. Soms zou je het heilige moeten zelf wel eens op een lager pitje willen zetten. Maar elke keer wanneer je weer iets goeds op tijd hebt afgeleverd, voel je ook de bevrediging van je betrouwbaarheid. Voortvarend Je komt ergens binnen, ziet wat er moet gebeuren en verdeelt de taken. Anderen gaan doen wat jij hebt bedacht. Ze erkennen jouw van-

18 98 DE VIJF GROTE EIGENSCHAPPEN zelfsprekende autoriteit, ook al ben jij je er niet zo van bewust dat die je wordt toegedicht. Sommigen vinden je misschien een bemoeial maar vaak zijn mensen blij met de manier waarop jij zaken ter hand neemt. Door jouw overzicht, je vooruitziende blik en jouw voortvarendheid laten ze zich graag leiden. En ja, ze vinden je wel eens een beetje bazig terwijl jij je er in de verste verte niet bewust van bent dat je zo overkomt. Serieus Laten we het eerlijk toegeven: een grappenmaker ben je niet. Jij hebt de neiging zaken juist van de serieuze kant te bekijken. Daar is ook veel te zien. Jij kent de achtergronden van mensen en van kwesties. In gesprekken zul jij eerder de onderzoekende dan de oppervlakkige kant op gaan. Mensen vinden je wel eens zwaar op de hand, maar jij houdt nu eenmaal van wat dieper graven. Vriendinnen vinden dat ook fijn want met jou komen ze verder. En tien tegen één dat je ook een beroep hebt gezocht waarin je serieuze kant een voordeel is. Zorgzaam Als iedereen blij en gelukkig is, ben jij het ook. En het is aan jou om ervoor te zorgen dat het zover komt. Je zorg kan zich uitstrekken van dierbaren dicht om je heen tot aan mensen in benarde situaties wereldwijd. Jij zou het goed willen maken voor hen. Misschien houd je het klein en ben je altijd bereikbaar voor mensen om je heen. Met hun zorgen kunnen ze bij jou terecht. Of je geeft uiting aan je zorgzaamheid door je te storten op het verbeteren van de grote systemen die het onrecht in stand houden. Een addertje onder het gras is dat je wel eens vergeet om voor jezelf te zorgen.