Residu over de grens. BSA-project VROM-Inspectie Regio Noord-West Afval. Kennemerplein 6-8 Postbus BA Haarlem

Transcriptie

1 VROM-Inspectie Regio Noord-West Afval Residu over de grens BSA-project 2004 Kennemerplein 6-8 Postbus BA Haarlem Ton Post Telefoon Fax

2 Managementsamenvatting Aanleiding project De afgelopen jaren heeft de export van de restfractie na sortering van bouw- en sloopafval, bedrijfsafval of grof huishoudelijk afval naar Duitsland een explosieve groei doorgemaakt. De invoering van het stortverbod en de Wet belasting op milieugrondslag zouden volgens het bedrijfsleven de reden zijn van de explosieve groei. In de media, in de branche en in de politiek is veel aandacht besteed aan de export van residu naar Duitsland. Zo werd gesuggereerd dat op grote schaal gefraudeerd zou worden met deze afvalstroom. De bedrijven met een volwaardige sorteerinstallatie zagen door de sterk groeiende export de door hen gedane investeringen in gevaar komen. De politiek zag naast de voornoemde risico s voor (een deel van) het bedrijfsleven, tevens risico s voor de werkgelegenheid en het milieu. De risico s voor het milieu zijn de volgende: het op een te laag niveau (onvoldoende) scheiden van het afval, het mogelijk storten van dit afval in plaats van het nuttig toe te passen en groei van de emissie van CO 2 als gevolg van de toename van de transportbewegingen. Naar aanleiding hiervan zijn kamervragen gesteld aan de staatssecretaris van VROM. Hij heeft de kamer toegezegd om deze exportstroom scherper te controleren en de Verordening (EEG) Nr. 295/93 VAN DE RAAD van 1 februari 1993 betreffende toezicht en controle op de overbrenging van afvalstoffen binnen, naar en uit de Europese Gemeenschap (EVOA) strenger te handhaven. Werkwijze De volgende actoren uit de keten zijn gecontroleerd: inzamelaars/verwerkers/exporteurs, makelaars/intermediairs, transporteurs en eindverwerkers. Hierbij is gebruik gemaakt van een controlemix, waarbij zowel fysiek als administratief is gecontroleerd. Bij transportcontroles zijn 30 vrachten behorende tot de doelgroep gecontroleerd. Om de samenstelling van het afval te kunnen beoordelen zijn 3 vrachtauto s deels gelost en zijn 5 vrachtauto s in zijn geheel gelost en gesorteerd met gebruikmaking van een complete sorteerinstallatie om de samenstelling van het afval te kunnen beoordelen. Er zijn gezamenlijke controles uitgevoerd met de Duitse en Belgische autoriteiten. Daarnaast heeft er een overleg plaatsgevonden met de Duitse autoriteiten. Er zijn 2 vrachten afkomstig uit Nederland bij de eindverwerker in Duitsland gecontroleerd. Er zijn 2 vrachten gecontroleerd, die terug waren gestuurd door de Duitse autoriteiten. Daarnaast zijn 30 bedrijfsbezoeken afgelegd in Nederland. Daarbij is zowel administratief als fysiek gecontroleerd. Er heeft overleg plaatsgevonden met een vertegenwoordiging van de Branchevereniging Recycling Breken en Sorteren (BRBS). Er is een proef gedaan met een mobiel röntgenapparaat om te kijken in hoeverre deze techniek bruikbaar is om de samenstelling van transporten met afval te kunnen controleren. Er is onderzoek gedaan naar een nieuwe methodiek om dergelijke heterogene afvalstromen te bemonsteren en te analyseren. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 2/43

3 Bevindingen Bij bovengenoemde controles werd het volgende vastgesteld: 15 maal kwam de samenstelling van het afval niet overeen met de kennisgeving; 14 maal kwam het sorteerproces van de inrichting van vertrek niet overeen met hetgeen in de kennisgeving stond beschreven (deels een overlap met bovenvermeld aantal) ; 1 maal werd er afgeweken van de voorgeschreven route; 4 maal werd geconstateerd dat niet voldaan werd aan de zogenaamde drie dagen melding (een van deze constateringen had betrekking op de controleperiode van één maand en had betrekking op de leveringen aan één klant, waarbij werd vastgesteld dat 12 maal niet juist was gemeld); 1 maal werd er meegelift op de kennisgeving van een ander bedrijf; 1 maal werd vastgesteld dat de bestemming van het afval niet overeenkwam met hetgeen in de kennisgeving stond vermeld. Ten aanzien van deze afwijkingen werden de volgende acties ondernomen: 10 transporten zijn retour gestuurd; 11 maal is proces-verbaal opgemaakt; 18 maal is een waarschuwing gegeven (bestuurlijk): 2 maal is een voornemen tot een dwangsom uitgegaan. Van enkele chauffeurs kwamen signalen dat het residu in Duitsland wordt gestort in plaats van nuttig wordt toegepast. Uit de uitgevoerde controles bleek verder dat de Wm-vergunning van de inrichting van vertrek niet altijd naadloos aansloot op de kennisgeving en dat de kwaliteit van de kennisgevingen en beschikkingen nog steeds voor verbetering vatbaar is. Het mobiel röntgenapparaat bleek nog niet aan de wensen van de VROM-Inspectie te voldoen. In 2005 wordt de methodiek om heterogene afvalstromen te bemonsteren in samenwerking met het RIVM en het NFI verder ontwikkeld. Uit het overleg met de Duitse autoriteiten kwam naar voren dat zij geen zicht meer hadden op het afval nadat dit afval door de inrichting van verwerking was ontvangen, dat er wel degelijk afval werd gestort in het oosten van Duitsland (voormalige DDR) vanwege economische redenen en dat er afval via Duitse inrichtingen werd doorgesluisd naar Polen. De BRBS. was niet genegen om informatie te geven zodat wij meer inzicht zouden krijgen in de keten. Handhaving Gelet op het grote aantal overbrengingen (tussen de en de transportbewegingen) en de beperkte controlecapaciteit is de kans op controle klein. Daar komt nog bij dat het moeilijk is om tijdens een controle vast te stellen of de samenstelling van het materiaal overeenkomt met de kennisgeving. Deze afvalstroom wordt niet altijd eenduidig omschreven binnen de keten. Binnen de huidige systematiek kan residu van afval van verschillende oorsprong gemengd worden. Vorenstaande bemoeilijkt het zicht op de stroom. Verder komt het voor dat windshift materiaal uit het sorteerproces (hoogcalorisch materiaal) weer bij het residu gevoegd mag worden. Dit bemoeilijkt niet alleen het zicht op de stroom, maar lijkt ook vreemd. Immers een reeds uitgesorteerde stroom wordt weer bij het materiaal gevoegd en vervolgens wordt dit materiaal in Duitsland weer gescheiden in de diverse componenten. Het boetebeleid is niet eenduidig of wordt niet eenduidig uitgevoerd in Nederland. Lagere boetes in combinatie met een lage pakkans kunnen leiden tot calculerend gedrag. Het bestuursrechtelijke traject is over het algemeen een moeizame en lange weg, waardoor het effect van de handhaving vermindert. Het intrekken van de beschikking zou een grote impact hebben op zowel de betrokkene als op andere mogelijke overtreders. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 3/43

4 Ontwikkelingen in Duitsland De invoering van de kilometerheffing (Maut) per 1 januari 2005 lijkt vooralsnog geen invloed te hebben op het aantal overbrengingen. Op grond van Duitse wetgeving moeten sorteerinrichtingen trapsgewijs meer nuttig toe te passen materialen afscheiden. Hierdoor zullen de eisen aan het ingangsmateriaal waarschijnlijk hoger worden. Per 1 juni 2005 wordt in Duitsland het stortverbod voor onbehandeld afval van kracht. Deze maatregel zal mogelijk in Duitsland leiden tot een gebrek aan verwerkingscapaciteit. Ontwikkelingen in Nederland In Nederland is de discussie nog gaande omtrent de invoering van een exportheffing gebaseerd op informatie uit de kennisgevingen. Binnenkort zal er een wijziging plaatsvinden van het Landelijk Afvalbeheersplan (LAP) met betrekking tot deze stroom naar aanleiding van uitspraken van de Raad van State. Inmiddels zijn er al bedrijven die kennisgevingen doen zonder percentages van de verschillende componenten op te geven. Op deze kennisgevingen is negatief beschikt. Indien echter als gevolg van bezwaar- en beroepsprocedures de verplichting zou vervallen om deze percentages op te geven, dan zou dit negatieve consequenties hebben voor de inhoudelijke handhaving op deze stroom. Conclusies In feite is er niet veel veranderd sinds de crashacties in Voor een belangrijk deel zijn dezelfde conclusies te trekken (zie crash-actie export bouw- en sloopafval naar Duitsland). De volgende (deels) aanvullende) conclusies zijn te trekken: Algemeen Er is gedurende de controleperiode intensiever (diepgaander) gecontroleerd. Er zijn de nodige afwijkingen dan wel overtredingen vastgesteld. Van de inhoudelijke gecontroleerde (daadwerkelijke gesorteerde) transporten met residu blijkt dat het grootste deel van deze transporten niet conform de kennisgeving/beschikking was. Ten aanzien van overtredingen is streng opgetreden. Knelpunten LAP Het LAP bevat geen minimumstandaard waar rekening mee moet worden gehouden bij Wmvergunningverlening. Als gevolg daarvan kan, afhankelijk van de Wm-vergunning, op allerhande niveaus worden gesorteerd, hetgeen doorwerkt in de wijze waarop te exporteren residuen zijn samengesteld. Kennisgevingen Aansluiting tussen Wm -vergunning en kennisgeving Niet zelden komt het voor dat de opgave in de kennisgeving, bijvoorbeeld m.b.t. de wijze van sortering of m.b.t. de voor export opgeslagen of bewerkte afvalstoffen, strijdig is met datgene wat vergund is in de Wet milieubeheervergunning Consequenties uitspraken RvS Als gevolg van uitspraken van de Raad van State wordt de sturing door beleid steeds moeilijker en komt de bewijslast ten aanzien van de juistheid van de samenstelling bij de VROM-Inspectie te liggen. De investeringen in hoogwaardige scheidingstechnieken lopen gevaar door bedrijven die (legitiem) op een lager niveau scheiden als gevolg van de Raad van State uitspraken. Dit heeft gevolgen voor de rechtsgelijkheid en de concurrentiepositie van bedrijven. Doordat er op een lager niveau gescheiden wordt, VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 4/43

5 loopt de systematiek van de Ladder van Lansink gevaar (voorkeursvolgorde voor afvalverwijdering: 1. kwantitatieve preventie 2. kwalitatieve preventie 3. nuttige toepassing door producthergebruik 4. nuttige toepassing door materiaalhergebruik 5. nuttige toepassing als brandstof 6. verbranden als vorm van verwijderen 7. storten). Kwaliteit De kwaliteit van de kennisgevingen en beschikkingen is weliswaar verbeterd, maar is nog voor verbetering vatbaar (zie conceptrapportage HUF-toets). Handhaving Controlekans Gelet op het grote aantal overbrengingen en de beperkte controlecapaciteit worden maar een zeer beperkt aantal overbrengingen gecontroleerd. Met andere woorden de controlekans is klein. Detectiekans De inhoudelijke controle op de samenstelling van het residu in een transportsituatie is nagenoeg niet mogelijk. De huidige voorgeschreven systematiek om afval te bemonsteren (NVN-norm) is niet goed bruikbaar voor afval dat heterogeen is van samenstelling en deelgrootte. Verder is er geen analysemethode voorgeschreven. Met andere woorden de detectiekans is klein. Pakkans Soms wordt het afval in de keten omgelabeld alvorens het wordt geëxporteerd. Residu van verschillende oorsprong mag in Nederland binnen inrichtingen worden gemengd. Een deel van de geëxporteerde restfractie na sortering, waarvan wordt aangenomen dat deze wordt verwerkt in Duitsland wordt volgens Duitse autoriteiten toch gestort dan wel doorgesluisd naar Polen. Onze bevoegdheden houden op bij de grens. In Nederland gaan we uit van de nuttige toepassingsnorm op vrachtniveau (d.w.z. dat minimaal 50% van de vracht moet nuttig worden toegepast). De controle van het Nederlands afval bij de Duitse eindverwerkers door de bevoegde autoriteiten is vooral een administratieve. De verklaring van verwerking wordt door de bedrijven al afgegeven vlak nadat het afval bij de betreffende verwerker is aangekomen (is strijdig met de EVOA-systematiek). Het afval komt op een grote hoop te liggen met het afval dat vanuit Duitsland zelf is aangeleverd alvorens het een productieproces ingaat. Voor wat betreft de nuttige toepassing van het afval binnen een dergelijke inrichting wordt uitgegaan van gemiddelden. Deze cijfers zijn dus een gemiddelde van het Nederlandse en Duitse verwerkte afval. Door deze werkwijze zal nooit aan het licht komen dat er vrachten vanuit Nederland zijn aangeleverd waarvan het percentage dat nuttig toegepast kan worden minder dan 50% is. Met andere woorden de pakkans is klein. Sancties Er zijn landelijke grote verschillen ten aanzien van de hoogte van de sanctie per arrondissement. Indien boetes niet hoog genoeg zijn en de pakkans klein is, kan dit leiden tot calculerend gedrag. Aanbevelingen/suggesties In de aanbevelingen/suggesties worden een aantal mogelijkheden gepresenteerd voor veranderingen dan wel aanpassingen van de bestaande situatie en regelgeving. De aanbevelingen zijn niet getoetst op haalbaarheid. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 5/43

6 Ten aanzien van beleid LAP (suggestie) Er zou een landelijke minimum standaard moeten komen voor de verwerking van bouw- en sloopafval, bedrijfsafval en grof huishoudelijk afval in Nederland, waarbij eisen worden gesteld aan de wijze van sorteren en aan fracties die uit dit proces komen. Het percentage dat voor nuttige toepassing in aanmerking komt zou in gelijke pas moeten lopen met de eisen die Duitsland stelt aan zijn inrichtingen (level playing field). Wetgeving Stortverbod (suggestie) Het stortverbod zou moeten worden afgestemd op de Duitse situatie. Duitsland is immers ten aanzien van Nederland voor een belangrijk deel marktbepalend (level playing field) Info bij transport (aanbeveling) De beschikking en informatie uit de kennisgeving ten aanzien van het proces van herkomst zou wettelijk verplicht bij het transport aanwezig moeten zijn. Of de VROM-Inspectie en haar netwerkpartners moeten in staat zijn via een online-verbinding de betreffende bestanden te raadplegen, waarbij als randvoorwaarde geldt dat deze bestanden goed herkenbaar zijn en eenvoudig raadpleegebaar zijn. Ten aanzien van de uitvoering SenterNovem Kwaliteit beschikkingen (aanbeveling) Er moet blijvend geïnvesteerd worden in de verbetering van de kwaliteit van de beschikkingen. De aanbevelingen uit de conceptrapportage van het project HUF-toetsen moeten worden overgenomen. Bij de beoordeling van de kennisgevingen moet kritisch gekeken worden naar het proces van de inrichting van vertrek en het proces van de inrichting van ontvangst. Indien beide processen nagenoeg hetzelfde zijn (wat is de waarde van een tweede gelijksoortige sortering?) of dat de bij de kennisgevingen aanwezige informatie andere vragen oproept, zou dit moeten leiden tot een nader onderzoek (eventueel bij de inrichting) en zonodig tot een negatieve beschikking. Acceptatiewaarden ontvangende inrichting (suggestie) In de beschikking zouden de acceptatiewaarden moeten worden vermeld van de ontvangende inrichting in plaats van de percentages van de samenstelling zoals nu gebeurt. SenterNovem/VROM-Inspectie Strijdigheid Wm -vergunning met kennisgeving (suggestie) Indien de opgave in de kennisgeving strijdig is met datgene wat vergund is in de Wet milieubeheervergunning zou SenterNovem en/of de VROM-Inspectie het Wm-bevoegde gezag over deze geconstateerde (tegen)strijdigheid kunnen (of: dienen te) informeren. Ook zou het op de VROM-website kunnen worden gepubliceerd, zodat het Wm-bevoegde gezag deze informatie kan raadplegen i.v.m. een geplande controle. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 6/43

7 VROM-Inspectie Monsterneming en analyse (aanbeveling) De wijze van monsterneming en analyse van heterogeen materiaal moet verder worden ontwikkeld, vervolgens worden vastgesteld en zo mogelijk worden vastgelegd in een norm. Intrekken beschikkingen (aanbeveling) Het moet eenvoudiger worden om op een effectieve wijze beschikkingen in te trekken bij overtredingen van de EVOA dan wel negatief te beschikken ingeval de betreffende kennisgever zich in het verleden heeft schuldig gemaakt aan overtredingen van de EVOA. Hiervoor moet landelijk beleid worden ontwikkeld. VROM-Inspectie/Bestuurszaken Beïnvloeding overtreders (aanbeveling) Alternatieven om het gedrag van overtreders te beïnvloeden moeten worden onderzocht en indien mogelijk worden toegepast (bijvoorbeeld een doordachte communicatiestrategie). VROM-Inspectie/Landelijk parket Eenduidig sanctiebeleid (aanbeveling) Er moet met het Landelijk Parket afspraken worden gemaakt omtrent een landelijk consistent sanctiebeleid. VROM-Inspectie/Duitse autoriteiten Samenwerking (aanbeveling) De samenwerking met de Duitse autoriteiten op beleidsniveau zou structureel van aard moeten zijn, hetgeen zich moet vertalen in meer samenwerking op uitvoerend niveau. De Duitse autoriteiten zouden geprikkeld moeten worden om meer te controleren op vrachtniveau. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 7/43

8 Voorwoord De afgelopen jaren heeft de export van de restfractie na sortering van bouw- en sloopafval, bedrijfsafval of grof huishoudelijk afval naar Duitsland een explosieve groei doorgemaakt. Over deze export en met name ten aanzien van de verwerking daarvan in Duitsland deden op enig moment verhalen de ronde dat er op grote schaal fraude zou worden gepleegd. Zowel de verhalen die de ronde deden als wel de explosieve groei van de export heeft geleid tot de nodige onrust. In de pers werd er aandacht aan besteed, maar ook in de tweede kamer werden vragen gesteld. Het Ministerie van VROM is in het kader van de EVOA 1 het bevoegde gezag als het gaat om de in-, uit- en doorvoer van afval. Het toezicht daarop is een van de kerntaken van de VROM-Inspectie. Bovengenoemde gebeurtenissen hebben er toe geleid dat de VROM-Inspectie haar inspanningen ten aanzien van deze afvalstroom in 2004 heeft opgevoerd om een betere naleving van de EVOA af te dwingen. Om dit resultaat te bereiken is gebruik gemaakt van een controlemix. Dit houdt in dat de verschillende spelers binnen de keten werden gecontroleerd, waarbij de controle zich richtte op de administratie, het sorteerproces waaruit het afval afkomstig is en op het afval zelf. Deze controles vonden zowel plaats bij bedrijven als in transportsituaties. Om zo effectief mogelijk te kunnen werken, is aansluiting gezocht bij een aantal andere projecten. Ten aanzien van de controles bij de bedrijven richtte de controle zich, afhankelijk van het soort bedrijf, op het sorteerproces, de daar aanwezig afvalstroom bestemd voor de export en de administratie. In transportsituaties werd het in het vervoermiddel aanwezige afval fysiek beoordeeld aan de hand van de bij het transport aanwezige documenten en vond er een inhoudelijke controle plaats van deze documenten. Bij de transportcontroles is gebruik gemaakt van alternatieve controlemethoden om een juist beeld te krijgen van de samenstelling van het afval. STAS, SAS en het MT van VROM-Inspectie zullen geïnformeerd worden omtrent de resultaten van dit project. 1 De verordening (EEG) Nr. 295/93 VAN DE RAAD van 1 februari 1993 betreffende toezicht en controle op de overbrenging van afvalstoffen binnen, naar en uit de Europese Gemeenschap (EVOA) VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 8/43

9 Leeswijzer Deze leeswijzer geeft weer hoe dit rapport is opgebouwd en geeft verder een korte beschrijving van de inhoud van de diverse hoofdstukken. In hoofdstuk 1 Definities, beleid en wettelijk kader staat een beschrijving van de afvalstof; een beschrijving van de EG-verordening die van toepassing is op de grensoverschrijdende overbrenging van deze afvalstof en de procedure die in het kader van deze verordening op deze afvalstof van toepassing is; welk landelijk beleid ten aanzien van deze afvalstof wordt gehanteerd; een beschrijving van de Europese Afvalstoffenlijst en de indeling van de afvalstof in deze lijst. In hoofdstuk 2 Probleemstelling staat het probleem gedefinieerd zoals dat bestond voordat met de feitelijk uitvoering van het project werd begonnen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de oorzaak van de groei van de export en de problemen die op dat moment speelden bij de export van dit afval. In hoofdstuk 3 Doel van de controles staan de doelstellingen geformuleerd die de VROM-Inspectie met de uitvoering van dit project wilde bereiken. Hoofdstuk 4 Werkwijze beschrijft de controlestrategie; vertelt iets over de (bij)scholing; geeft kort weer op welke wijze de capaciteit is ingezet; geeft een opsomming van de te controleren doelgroepen en de daaraan gekoppelde controlemethodiek; vertelt iets over nieuw toe te passen controletechnieken; beschrijft de contacten met binnenlandse en buitenlandse netwerkpartners. Hoofdstuk 5 Bevindingen beschrijft de bevindingen per doelgroep en per controlemethodiek; geeft de resultaten van de door het netwerk uitgevoerde controles kwantitatief weer; vertelt iets over de uitkomsten van de nieuw toegepaste controletechnieken; geeft de resultaten/bevindingen weer van de samenwerking met de Belgische en de Duitse autoriteiten. Hoofdstuk 6 Handhaving en effecten geeft kort in zijn algemeenheid weer welke acties er ondernomen zijn ten aanzien van overtredingen; beschrijft de afbreukrisico s die aan de strafrechtelijke en bestuursrechtelijke handhaving kleven; zegt iets over een omissie in de regelgeving en over enkele handhavingsproblemen. Hoofdstuk 7 Ontwikkelingen vertelt iets over Duitse regelgeving die van invloed is of kan zijn op de markt. Verder geeft dit hoofdstuk de discussie over de exportheffing weer en de komende aanpassing van het LAP als gevolg van de Raad van State uitspraken. In hoofdstuk 8 Signalen uit de branche staan een aantal signalen vermeld die gedurende het project vanuit de branche naar voren zijn gekomen. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 9/43

10 Hoofdstuk 9 Conclusies geeft zoals de titel al aangeeft de belangrijkste conclusies weer. Hoofdstuk 10 Aanbevelingen/suggesties geeft de aanbevelingen/suggesties weer. Bijlage 1 bevat een kort verslag van het overleg in Hannover. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 10/43

11 1 Definities, beleid, wettelijk kader 13 2 Probleemstelling aanvang project Algemeen Gevolgen ingrijpen markt Definities Beleid Algemene kennisgeving Gevolgen uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State Concurrentiepositie Kwaliteit van de sortering Uitvoerbaarheid van de controles Samenstelling Kwaliteit kennisgevingen Documentatie bij het transport Stijging emissies Grenzen aan bevoegdheden 18 3 Doel van de controles Primair doel Onderliggende doelen 19 4 Werkwijze Algemeen Inventarisatie controles netwerk Opleidingen Inzet VROM-Inspectie RIVM Actoren Inzamelaars/verwerkers/exporteurs Makelaars/Intermediars Transporteurs Eindverwerkers Transportcontroles Nieuwe technieken Scannen van transporten met afval Monsterneming Contacten Contact met Duitse en Belgische autoriteiten Contact met de branche 23 5 Bevindingen Gecontroleerde actoren Inzamelaars/verwerkers/exporteurs Makelaars/Intermediairs Transporteurs Eindverwerkers Transportcontroles 26 VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 11/43

12 5.3 Inventarisatie door netwerk uitgevoerde controles Nieuwe technieken Scannen van transporten met afval Monsterneming Contacten Contact met de Duitse en Belgische autoriteiten Contact met de BRBS Totaaloverzicht van de door de VI uitgevoerde controles 30 6 Handhaving en effecten Algemeen EVOA Controle binnen inrichtingen Effect van de sancties Strafrechtelijk Bestuurlijk Omissie in de regelgeving Overige Mengen Gebruik van verschillende benamingen 33 7 Ontwikkelingen Duitsland Gevolgen invoering kilometerheffing Hogere eisen met betrekking tot nuttige toepassing Invoering stortverbod Nederland Exportheffing LAP 35 8 Signalen uit de branche 36 9 Conclusies Algemeen Knelpunten LAP Kennisgevingen Handhaving Aanbevelingen/suggesties Ten aanzien van beleid LAP (suggestie) Wetgeving Ten aanzien van de uitvoering SneterNovem SeneterNovem/VROM-Inspectie VROM-Inspectie VROM-Inspectie/Bestuurszaken VROM-Inspectie/Landelijk parket VROM-Inspectie/Duitse autoriteiten 41 VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 12/43

13 1 Definities, beleid, wettelijk kader Uit de sortering van bouw- en sloopafval, grof huishoudelijk afval en bedrijfsafval ontstaat een reststroom (residu 2 ). Dit residu bestaat veelal uit de volgende componenten: kunststoffen, hout, ferro- en nonferrometalen, papier, karton en mineralen. Dit residu wordt op grote schaal geëxporteerd naar Duitsland. Het landgrensoverschrijdende transport van afvalstoffen wordt gereguleerd door de EG-verordening 259/93 betreffende toezicht en controle op de overbrenging van afvalstoffen binnen naar en uit de EG (EVOA). Het residu wordt geëxporteerd naar Duitsland om daar nuttig te worden toegepast. Onder nuttige toepassing wordt verstaan: handelingen die zijn opgenomen in Bijlage II van de kaderrichtlijn afvalstoffen, de zogenaamde R-handelingen. Het residu is een zogenaamde niet genoemde afvalstof. Daarmee wordt bedoeld dat deze niet genoemd staat in een van de bijlagen bij de EVOA. Voor dergelijke afvalstoffen is artikel 10 van de EVOA van toepassing. Dat wil zeggen dat er een kennisgeving gedaan moet worden voor de overbrenging van de afvalstoffen en dat alle betrokken bevoegde autoriteiten moeten instemmen met de overbrenging. De export van dit soort mengstromen is toegestaan mits er aan de voorwaarden van het Landelijk Afvalbeheerplan (LAP) (laatste wijziging in april 2004) wordt voldaan. Er is geen specifiek sectorplan in het LAP aanwezig dat betrekking heeft op dit type afval. Hoofdstuk 12 van het LAP geeft het (algemeen) toetsingskader ten aanzien van de in- en uitvoer van afvalstoffen aan. In paragraaf 12.3 staan de voorwaarden die de EVOA stelt aan het type en de inhoud van de kennisgevingsprocedures. Deze paragraaf verwijst onder andere naar artikel 28 van de EVOA. Dit artikel biedt de mogelijkheid om met gebruikmaking van een algemene kennisgeving afvalstoffen met dezelfde fysische en chemische eigenschappen periodiek via dezelfde route naar dezelfde ontvanger over te brengen. In paragraaf worden de begrippen fysische en chemische eigenschappen ten aanzien van de mengstromen als volgt vertaald: afvalstoffen verkregen door selectieve inzameling na scheiding aan de bron of verkregen door gebruik te maken van een sorteerinstallatie. Op verschillende punten uitgesorteerde restfracties mogen, mits de samenstelling gelijk is, bij elkaar gevoegd worden. Op grond van het LAP mag er een bandbreedte worden gehanteerd ten aanzien van de diverse componenten die in de mengstroom aanwezig zijn. De volgende eisen worden gesteld aan de bandbreedte: als het gemiddelde procentuele aandeel van een fractie in een partij groter is dan 10%, wordt er een relatieve bandbreedte van 20% toegestaan in de fluctuatie van dit aandeel van de fractie in de vracht; als het gemiddelde procentuele aandeel van een fractie in een partij kleiner is dan 10%, mag het procentuele aandeel per vracht fluctueren tussen 0 en 10%. De samenstelling van het afval wordt gewaarborgd door middel van een verplichte monstername. Middels de monstername dient ten minste eenmaal per 2500 ton, doch minimaal een maal per kwartaal, de 2 Dit residu wordt in de volksmond ook wel BSA (bouw - en sloopafval) genoemd VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 13/43

14 samenstelling van 1 container van een transport afvalstoffen bepaald te worden. De monstername moet plaatsvinden conform de Nederlandse Voornorm (NVN) In paragraaf 12.4 van het LAP wordt de in- uitvoer ten behoeve van nuttige toepassing behandeld binnen de EU. Uit deze paragraaf blijkt dat er maar op een beperkt aantal gronden bezwaar gemaakt kan worden tegen de uitvoer. Het moet dan bijvoorbeeld gaan om een kennisgever die zich eerder schuldig heeft gemaakt aan een overtreding van artikel 26 van de EVOA of om een ontvanger niet beschikt over de vereiste vergunning. Verder schrijft het LAP voor dat ten minste minimaal 50% van het ingangsmateriaal nuttig moet worden toegepast. Een belangrijke grond om bezwaar te maken is als de verhouding tussen de wel en niet nuttig toe te passen afvalstoffen, de geschatte waarde van het materiaal dat uiteindelijk nuttig wordt toegepast, of de kosten van de nuttige toepassing en de kosten van verwijdering van het niet nuttig toe te passen gedeelte, de nuttige toepassing uit economische en milieutechnisch oogpunt niet rechtvaardigen. Alle afvalstoffen staan geplaatst op een geharmoniseerde lijst van afvalstoffen: te weten de Europese Afvalstoffenlijst (EURAL). De herkomst van een afvalstof is bepalend voor de plaatsing in deze lijst. In de EURAL. De afvalstroom waar het onderzoek op gericht is, is hoofdzakelijk afkomstig uit sorteerprocessen. Afval van installaties voor afvalbeheer etc. wordt ingedeeld onder hoofdstuk 19 van de Eural. In dit hoofdstuk vindt een verdere onderverdeling plaats, waarbij afval van niet elders genoemde mechanische afvalverwerking (bijv. sorteren, breken, verdichten, palletiseren) onder de groepscode 1912 staat vermeld. Onder deze groepscode vindt een verdere verfijning plaats, waarbij overig, niet onder vallend afval (inclusief mengsels van materialen) van mechanische afvalverwerking onder code staat vermeld. Onder code valt overig afval (inclusief mengsels van materialen) van mechanische afvalverwerking dat gevaarlijke stoffen bevat. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 14/43

15 2 Probleemstelling aanvang project 2.1 Algemeen De export van afval is enorm gegroeid. Dit blijkt uit de onderstaande staafdiagrammen 3. 3 Bron AOO. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 15/43

16 Volgens cijfers van de Duitse Umweltbundesamt neemt de import van afval in Duitsland nog steeds toe. Het grootste deel, zo n 2,6 miljoen ton afval, is afkomstig uit Nederland. Ook afgelopen jaar is deze export weer toegenomen. De totale export uit Nederland naar Duitsland is in 2004 met dertien procent gestegen ten opzichte van In de media, in de branche en in de politiek is veel aandacht besteed aan de export van residu naar Duitsland. Zo werd gesuggereerd dat op grote schaal gefraudeerd zou worden met deze afvalstroom. De bedrijven met een volwaardige sorteerinstallatie zagen door de sterk groeiende export de door hen gedane investeringen in gevaar komen. De politiek zag naast de voornoemde risico s voor (een deel van) het bedrijfsleven, tevens risico s voor de werkgelegenheid en het milieu. De risico s voor het milieu waren de volgende: het op een te laag niveau (onvoldoende) scheiden van het afval, het mogelijk storten van dit afval in plaats van het nuttig toe te passen en groei van de emissie van CO 2 als gevolg van de toename van de transportbewegingen. Naar aanleiding hiervan zijn kamervragen gesteld aan de staatssecretaris van VROM. Hij heeft de kamer toegezegd om deze exportstroom scherper te controleren en de EVOA strenger te handhaven. 2.2 Gevolgen ingrijpen markt De explosieve groei van de export van residu is volgens bronnen uit het bedrijfsleven te wijten aan de invoering van het stortverbod en de Wet belasting op milieugrondslag (Wbm) in Nederland. In Duitsland is (nog) geen stortverbod. Volgens deze bronnen is de afstand die men moet afleggen om bij een verwerker in Duitsland te komen geen enkel probleem, omdat de marges in de kostprijs die de Duitsers hanteren om het afval te verwerken zo ruim zijn dat zij daarmee kunnen schuiven. 2.3 Definities Heldere definities binnen de regelgeving zijn onmisbaar. In de EURAL staat onder 1912 afval van niet elders genoemde mechanische verwerking (bv. sorteren, breken, verdichten, palleteriseren). In de verdere onderverdeling onder staat overig niet onder vallend afval (inclusief mengsels van materialen) van mechanische afvalverwerking. Er staat nergens gedefinieerd wat nu exact onder mechanische afvalverwerking moet worden verstaan. 2.4 Beleid Algemene kennisgeving De restfractie na sortering van bouw- en sloopafval en/of grof huishoudelijk afval en/of bedrijfsafval is wisselend van samenstelling. Immers de output is afhankelijk van de input en deze is niet altijd constant (de mate van scheiding is bijvoorbeeld afhankelijk van de aard en grootte van een bouw- of sloopproject). Dit is door leden van de branche ook zelf aangegeven. Daarom is het systeem van de algemene kennisgeving feitelijk ook niet geschikt voor deze exportstroom. Gelet op de enorme hoeveelheid overbrengingen acht men het vanuit beleid echter wel wenselijk om het systeem van de algemene kennisgeving voor deze afvalstroom te hanteren Gevolgen uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State Beleid beoordeelt de kennisgeving op basis van het LAP. Op diverse kennisgevingen is op basis van die beoordeling negatief beschikt door SAS. Het ging daarbij om kennisgevingen waarbij de kennisgever niet VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 16/43

17 aannemelijk of niet voldoende aannemelijk maakte dat het afval op een juiste wijze gesorteerd werd. De bedrijven in kwestie gaven in de kennisgevingen veelal aan dat er een scheiding aan de bron plaatsvond (ook al konden zij dit niet bewijzen middels contracten) en dat er binnen de inrichting een verdere scheiding plaatsvond met behulp van een kraan en handpicking. Uiteindelijk heeft dit geleid tot een reeks procedures bij de Raad van State zaken waarbij de kennisgever telkens in het gelijk werd gesteld 4. In feite heeft de Raad van State gezegd dat als de kennisgever garandeert dat hij aan de in de kennisgeving opgegeven waarden kan voldoen, het aan VROM is om aan te tonen dat het niet zo is. Gevolg van deze stellingname was dat er geen of minder sturing kon plaatsvinden aan de voorkant (beleid), maar dat het probleem bij de handhaving kwam te liggen. 2.5 Concurrentiepositie Doordat de door VROM geformuleerde criteria feitelijk onderuit zijn gehaald wordt het steeds moeilijker voor bedrijven met een sorteerinstallatie om te kunnen concurreren. Immers bedrijven die maar een geringe of geen sorteerinspanning verrichten hoeven veel minder investeringen te doen. 2.6 Kwaliteit van de sortering Door voornoemde situatie loop je het risico dat er minder of helemaal niet meer geïnvesteerd wordt in scheiding en scheidingstechnieken ten aanzien van deze afvalstroom. Ook op het gebied van de ontwikkeling van nieuwe technieken dreigt er hierdoor een achterstand te ontstaan (geen prikkel tot innovatie). Het aantal inrichtingen met een sorteerinstallatie lijkt terug te lopen. Verder zijn er inrichtingen die weliswaar een sorteerinrichting hebben, maar deze niet of maar voor een deel gebruiken. Er is geen landelijk beleid dat eisen stelt aan de kwaliteit van de sortering en de te sorteren fracties binnen de inrichtingen die dergelijke afvalstoffen verwerken. In het LAP ontbreekt immers een minimumstandaard waar de Wm-vergunningverlener rekening mee moet houden. Als gevolg hiervan loopt de kwaliteit van de sortering terug. Daarmee komt de systematiek van de Ladder van Lansink in gevaar. 2.7 Uitvoerbaarheid van de controles Samenstelling Residu van bouw- en sloopafval, bedrijfsafval en grof huishoudelijk afval is, zoals uit de benaming al blijkt, heterogeen van samenstelling en van deelgrootte. Dit maakt dat de controle op deze stroom vrij complex is. Het is praktisch onmogelijk in een transportsituatie visueel te bepalen of de lading van een vrachtauto voldoet aan de samenstellingeisen uit de betreffende kennisgeving. Hetzelfde geldt voor controles op de output van het betreffende materiaal uit het sorteerproces. 4 In 2003 heeft de Voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State meerdere malen geoordeeld over het gestelde in paragraaf 12.6 van het LAP van januari 2003 (uitspraken van 23 oktober 2003, nrs , , en en van 26 november 2003, nrs en ). VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 17/43

18 2.7.2 Kwaliteit kennisgevingen De kennisgevingen en de daarop verleende beschikkingen, die uiteindelijk de basis vormen voor de controle, geven in de praktijk toch nog aanleiding tot discussie (bijvoorbeeld onduidelijke formuleringen). Dit gaat ten koste van de handhaafbaarheid Documentatie bij het transport De overbrenging van dergelijk afval dient op grond van de EVOA vergezeld te gaan van een begeleidend document. Het is niet verplicht de door de Nederlandse autoriteiten verleende beschikking bij de overbrenging aanwezig te hebben. Deze bevat echter wel essentiële informatie om de samenstelling van het afval te kunnen beoordelen. 2.8 Stijging emissies Het aantal grensoverschrijdende transporten is enorm gegroeid. Als gevolg van de toename van de transportbewegingen heeft er ook een groei van de emissie van CO 2 plaatsgevonden. Er vinden tussen de en vrachtwagenbewegingen plaats om dit afval naar Duitsland te brengen Grenzen aan bevoegdheden Op grond van de kennisgevingen en de verleende beschikkingen zou het geëxporteerde afval in Duitsland veelal nog een sorteerproces moeten doorlopen. Volgens de verhalen die de ronde deden zou (een deel van) het geëxporteerde afval in Duitsland echter gewoon worden gestort. Derhalve ligt een belangrijk deel van het probleem in Duitsland. Onze bevoegdheden beperken zich echter tot het grondgebied van Nederland. 5 Bron ICC KLPD VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 18/43

19 3 Doel van de controles 3.1 Primair doel Het primaire doel van dit project was om conform de wens van de staatssecretaris de controle op de export van residu naar Duitsland te intensiveren en de EVOA strenger te handhaven. 3.2 Onderliggende doelen De volgende onderliggende doelstellingen zijn meegenomen in het project: Onderzoeken in hoeverre er sprake is van overtredingen en fraude; Ingeval van overtredingen zowel strafrechtelijk als bestuursrechtelijk optreden; Het testen van de methodiek die is ontwikkeld om EVOA-kennisgevingen en beschikkingen te toetsen op handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en fraudegevoeligheid; Het inzichtelijk maken van de door het netwerk uitgevoerde controles en de resultaten daarvan in 2004; Onderzoeken of het mogelijk is om met behulp van informatie afkomstig van relaties van de exporteur/kennisgever, de juistheid en volledigheid van kennisgevingen te toetsten, dan wel vaststellen of er afvalstoffen zonder de vereiste kennisgeving zijn geëxporteerd; Onderzoeken of de output uit het sorteerproces die bestemd is voor de export kan worden vastgesteld (worden er bijvoorbeeld geen stromen van buiten de inrichting aan het gesorteerde materiaal toegevoegd of wordt er geen afval vanuit een andere inrichting op de eigen kennisgeving geëxporteerd); Onderzoeken of kan worden vastgesteld of monostromen worden gebruikt om de te exporteren stroom op specificatie te brengen; Het komen tot een uniforme werkwijze ten aanzien van de doelgroep; Het op grond van bevindingen aanbevelingen doen richting beleid; Samenwerken met de Belgische en Duitse autoriteiten;. Samenwerken met andere netwerkpartners. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 19/43

20 4 Werkwijze 4.1 Algemeen Om geformuleerde doelen te bereiken is een aantal actoren uit de keten gecontroleerd en is gebruik gemaakt van een controlemix, waarbij zowel fysiek als administratief is gecontroleerd. Om het geheel zo effectief mogelijk te laten zijn (werk met werk maken), is aansluiting gezocht bij de volgende projecten: onderzoek naar de mogelijkheden van mobiele röntgenapparatuur als controlemiddel, het TFS-project (TFS staat voor: Transfrontier Shipments of Waste), het project HUF-toets (HUF staat voor: Handhaafbaarheid, Uitvoerbaarheid en Fraudegevoeligheid) en het concernproject. De volgende actoren zijn gecontroleerd: Nederlandse inzamelaars/verwerkers van bouw- en sloopafval, bedrijfsafval en grof huishoudelijk afval, tevens zijnde exporteurs/kennisgevers van de restfractie na sortering van voornoemde afvalstoffen; intermediairs/makelaars/adviseurs; transporteurs en eindverwerkers. Verder hebben er een aantal transportcontroles plaatsgevonden. Bij de transportcontroles is gekeken of er met behulp van nieuwe technieken/methodieken op een efficiëntere wijze gecontroleerd kan worden. 4.2 Inventarisatie controles netwerk Aan de Dienst Operationele Ondersteuning en Coördinatie Unit Informatie en Coördinatie van het KLPD is informatie gevraagd hoeveel controles gericht op bouw- en sloopafval (in de meest ruime zin van het woord), zowel nationaal als grensoverschrijdend, staan vermeld in het door hun gehanteerde registratiesysteem. Tevens is aan hen gevraagd hoeveel processen-verbaal er zijn opgemaakt ten aanzien van deze stroom. 4.3 Opleidingen Om het kennisniveau ten aanzien van controletechnieken gericht op administraties te verbeteren dan wel op te frissen, hebben de inspectiemedewerkers die voor dit project aan de lat stonden een aanvullende interne cursus administratief toezicht gevolgd. Tijdens een aantal administratieve controles liep een accountant mee, die als vraagbaak fungeerde. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 20/43

21 4.4 Inzet VROM-Inspectie De transportcontroles werden uitgevoerd met een grote inzet vanuit de VROM-Inspectie. Hiervoor werd vanuit de regio s Noord-West, Oost en Zuid met een min of meer wisselende samenstelling, menskracht geleverd. Verder kostten de diepgaande controles, waarbij het afval in een inrichting verder werd gesorteerd, relatief veel menskracht omdat het gehele proces goed beschreven moest worden. Bij de transportcontroles is ook een aantal keren de pers uitgenodigd zodat de zichtbaarheid van de controles werd vergroot. De bedrijfsbezoeken werden merendeels afgelegd door controlekoppels, waarbij alle regio s capaciteit hebben geleverd RIVM Bij een aantal transportcontroles en bij een bedrijfscontrole heeft het RIVM ondersteuning verleend bij het bemonsteren van het afval. 4.5 Actoren Inzamelaars/verwerkers/exporteurs Bij deze doelgroep hebben zowel administratieve als fysieke controles plaatsgevonden. De meeste bedrijven die bezocht zijn, waren in het bezit van een sorteerinstallatie. De fysieke controles richtten zich op het proces waaruit de afvalstoffen afkomstig waren en op de afvalstoffen zelf. In een aantal gevallen zijn transporten bij aanvang van de overbrenging gecontroleerd. Een aantal administratieve controles zijn met behulp van een accountant dan wel met ondersteuning van een accountant uitgevoerd. Bij een aantal controles is een HUF-toets uitgevoerd. Daarbij werden de Wm-vergunning, de aanvraag, de kennisgeving, de documenten behorende bij de kennisgeving, de beschikking en de daadwerkelijke situatie beoordeeld en met elkaar vergeleken. Doel van bovenstaande controles was om de kwaliteit van de kennisgevingen/beschikkingen te beoordelen, om vast te stellen of de samenstelling, de herkomst en bestemming van het afval conform de kennisgevingen was en of er geen overbrengingen hadden plaatsgevonden zonder een kennisgeving Makelaars/Intermediairs Bij deze doelgroep is de administratie gecontroleerd om te kijken welke rol zij speelden ten aanzien van de export van het residu en of de export van het residu conform de EVOA was verlopen Transporteurs Ook bij deze doelgroep is de administratie gecontroleerd. Hierbij is met name gekeken of de gereden route conform de kennisgeving was en of de transporten conform de drie dagen melding waren uitgevoerd Eindverwerkers In samenwerking met de Duitse autoriteiten zijn vanuit het TFS-project een aantal transporten op de eindbestemmingen fysiek gecontroleerd om vast te stellen of de betreffende afvalstoffen qua samenstelling en eindverwerking conform de kennisgeving waren. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 21/43

22 4.6 Transportcontroles In samenwerking met het KLPD, de regiopolitie, IVW en de douane is een aantal transportcontroles uitgevoerd op knooppunten in het grensgebied met Duitsland. De staande gehouden transporten werden in eerste instantie beoordeeld aan de hand van de documentatie die de chauffeur bij zich had en door middel van een visuele controle van de lading ter plekke. Steekproefsgewijs is een aantal transporten overgebracht naar een inrichting waar de lading deels of geheel werd gelost en beoordeeld. Een aantal transporten is vervolgens gesorteerd met behulp van een sorteerinstallatie om samenstelling van het afval te kunnen bepalen. Gebruikmakend van de handvatten die de kennisgeving en de beschikking gaven werd het afval beoordeeld (bijvoorbeeld informatie uit het sorteerproces waaruit bleek wat de minimale deelgrootte zou moeten zijn van het afval). 4.7 Nieuwe technieken Scannen van transporten met afval Bij een van de transportcontroles werd een mobiel röntgenapparaat getest om te kijken of dit een goed middel is om de lading van vrachtauto s te controleren. Een werkgroep bestaande uit mensen van de VROM-Inspectie, Knaap Quality Management BV, Siemens, het KLPD en de Douane hebben de test voorbereid en uitgevoerd Monsterneming Monsters moeten genomen worden op de wijze zoals beschreven staat in de NVN (Nederlandse Voornorm) Deze voornorm is echter niet goed bruikbaar voor heterogene materialen zoals de restfractie na sortering. Bij een van de controles is een proef uitgevoerd om te bezien of er een werkwijze kan worden ontwikkeld om dergelijke materialen te bemonsteren en te analyseren. 4.8 Contacten Contact met Duitse en Belgische autoriteiten Vanuit het TFS-project waren al de nodige contacten gelegd met verschillende Duitse en Belgische autoriteiten. Vanuit die contacten zijn er combicontroles in het kader van het TFS-project en dit project uitgevoerd. Hierbij zijn onder andere een aantal controles van transporten bij eindverwerkers uitgevoerd. Voor het dit project is nog eens speciaal toenadering gezocht tot de Duitse autoriteiten. Als gevolg daarvan is er nog een aantal controles gezamenlijk uitgevoerd en zijn de contacten nog meer aangehaald. Eind vorig jaar heeft er een overleg plaatsgevonden in Hannover, waarbij het Bundesamt für Güterverkehr en enkele bevoegde gezagen uit Duitsland betrokken waren. Doel van dit overleg was om tot een betere samenwerking te komen met name op het gebied van de controle op deze exportstroom. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 22/43

23 4.8.2 Contact met de branche Er is contact gelegd met de BRBS 6 om af te tasten of het mogelijk was om meer inzicht te krijgen in de keten en daardoor mogelijk een meer gerichte handhavingsstrategie te ontwikkelen. 6 BRBS staat voor Branchevereniging Recycling Breken en Sorteren VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 23/43

24 5 Bevindingen 5.1 Gecontroleerde actoren Inzamelaars/verwerkers/exporteurs Er zijn 27 bedrijfsbezoeken uitgevoerd ten aanzien van deze doelgroep. HUF-toets De bevindingen, conclusies en aanbevelingen uit de uitgevoerde HUF-toetsen zijn vastgelegd in een conceptrapportage, die in de loop van 2004 naar de directie SAS is gestuurd. Daarom wordt in dit rapport slechts een samenvatting gegeven van de bevindingen uit de voornoemde conceptrapportage. Enkele belangrijke zaken die naar voren kwamen zijn de volgende: De EVOA-kennisgevingen sloten niet altijd aan op de Wm-vergunningen van de inrichtingen waar het afval gesorteerd werd; Het sorteerproces zoals omschreven in de kennisgeving kwam niet altijd overeen met de werkelijkheid; De procesbeschrijving zoals vermeld stond in de beschikking kwam niet altijd overeen met de stukken die onderdeel uitmaken van de kennisgeving; De procesbeschrijving uit de kennisgeving was niet altijd even duidelijk en kon aanleiding geven tot discussies; Soms maakten meerdere stukken over hetzelfde onderwerp onderdeel uit van het dossier van de kennisgeving, terwijl deze soms niet met elkaar overeenkwamen, hetgeen weer aanleiding kon geven tot discussies; De gebruikte terminologie en omschrijvingen waren niet altijd uniform; De verplichte monsterneming zoals vermeld stond in de beschikking, was gelet op het feit dat het afval heterogeen is van samenstelling en deelgrootte, in de praktijk moeilijk tot niet uitvoerbaar door de bedrijven; De verplicht te gebruiken NVN-norm beschrijft de manier waarop de monsters genomen moesten worden, maar bevat geen voorgeschreven analysemethodiek. Overigens vertonen de sorteerprocessen van de afzender en de ontvanger, die onderdeel uitmaken van de kennisgeving, soms zoveel gelijkenis dat men zich kan afvragen wat de toegevoegde waarde van het opnieuw sorteren in Duitsland is. De eerder genoemde rapportage en hierboven beschreven bevindingen onderschrijven nog eens het belang van kwalitatief goede kennisgevingen en beschikkingen. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 24/43

25 Overige geconstateerde afwijkingen en overtredingen Bij de controle van de inrichtingen zijn de volgende afwijkingen dan wel overtredingen geconstateerd: In het vak waar de restfractie lag bestemd voor de export zat ongesorteerd materiaal, terwijl volgens de kennisgeving dit materiaal het complete sorteerproces zou moeten hebben doorlopen; Een door afval omgeven sorteerinstallatie, waarbij geen scheiding was waar te nemen tussen gesorteerd en ongesorteerd bouw- en sloopafval Bij een controle werd vastgesteld dat de sorteerinstallatie helemaal was ingebouwd door fracties uit bouw- en sloopafval, waarbij niet kon worden vastgesteld wat nu de restfractie na sortering was of wat nog gesorteerd moest worden; Bij een toezichtbezoek werd vastgesteld dat restmateriaal vanuit een composteerinrichting bij reeds compleet uitgesorteerd materiaal, dat klaar lag voor de export, werd gestort; Bij een controle van een inrichting kwam aan het licht dat bedrijfsafval, dat volgens de kennisgeving het gehele sorteerproces zou moeten hebben doorlopen, daar in het geheel niet gesorteerd werd; Tevens werd bij deze inrichting vastgesteld dat op papier afval werd overgebracht naar de inrichting (hierbij werd gebruikgemaakt van valse PMV-documenten en valse inweeg- en uitweegbonnen), maar dat in werkelijkheid dit afval rechtsreeks op de eigen kennisgeving vanaf een andere inrichting werd overgebracht naar Duitsland; Een partij hoogcalorisch afval, dat in containers klaar stond om te worden overgebracht naar Duitsland, bleek veel aanhangend organisch materiaal te bevatten; Bij een inrichting werd aan de hand van de analyseresultaten van het bedrijf vastgesteld dat de samenstelling van het afval niet conform de kennisgeving was; Bij enkele inrichtingen werd bij aanvang van het transport vanaf de inrichting de samenstelling van het afval gecontroleerd waarbij werd vastgesteld dat de vracht niet aan de samenstellingeisen voldeed; Bij een van deze bedrijven werd tevens vastgesteld dat er, volgens het PMV document, restfractie na sortering werd afgeleverd, terwijl dit bedrijf volgens haar vergunning dit materiaal helemaal niet mocht hebben; VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 25/43

26 Bij een bedrijf werd vastgesteld dat niet werd voldaan aan de drie dagen melding (deze constateringen had betrekking op de controleperiode van één maand en had betrekking op de leveringen aan één klant, daarbij werd vastgesteld dat twaalf maal niet juist was gemeld); Bij een bedrijf werd vastgesteld dat er aan een andere eindverwerker was geleverd dan op de kennisgeving stond vermeld. Ten aanzien van een bedrijf is een verzoek gedaan aan de Duitse autoriteiten om een nader onderzoek in te stellen bij twee eindverwerkers. Tijdens de controles is niet vastgesteld dat er monostromen aan de restfractie werden toegevoegd om deze op specificatie te brengen Makelaars/Intermediairs Er is een drietal makelaars bezocht. Een van deze makelaars speelde een rol bij leveringen van residu aan een of meer Duitse bedrijven waarbij er sprake was van sluikhandel 7. De gecontroleerde makelaars richten zich vooral op het midden- en kleinbedrijf. De diensten die zij leveren variëren van het tot stand brengen van de verbinding tussen de leveranciers en de verwerkers tot het verzorgen van de kennisgeving, het onderhouden van contacten met bevoegde gezagen, het bemonsteren van partijen afval voor hun klanten, het monitoren van de transporten en het aanbieden van transportfaciliteiten. Afhankelijk van de makelaar en de wensen van de klant vervullen zij een of meerdere van de hiervoor genoemde functies. Overigens is er na het opheffen van het Internationaal Meldpunt Afvalstoffen een nieuwe intermediair bijgekomen. Een van de medewerkers van het voormalige Internationaal Meldpunt Afvalstoffen is een eigen bedrijf gestart (IWM Support). Door een van de bovenstaande makelaars werd gebruik gemaakt van de diensten van deze nieuwe intermediair Transporteurs Er zijn drie transporteurs administratief gecontroleerd. Deze bedrijven bleken hun administratie goed voor elkaar te hebben. Bij deze controle zijn geen afwijkingen ten aanzien van de EVOA geconstateerd Eindverwerkers Bij twee eindverwerkers zijn de vanuit Nederland afkomstige transporten gecontroleerd. Bij deze controles werden er geen afwijkingen geconstateerd. 5.2 Transportcontroles Er is een zestal transportcontroles gehouden in het grensgebied met Duitsland. Het ging daarbij om vijf statische en een dynamische controle. De controles vonden plaats in Oldenzaal en in Venlo. Er zijn op diverse locaties in Nederland transportcontroles verricht tijdens de TC Bij al deze controles werden in totaal 30 vrachten behorende tot de doelgroep gecontroleerd. Verder zijn er twee door de Duitse autoriteiten teruggestuurde vrachten gecontroleerd. Tijdens bovengenoemde controles werden de volgende afwijkingen dan wel overtredingen geconstateerd: de samenstelling van het materiaal kwam niet overeen met hetgeen op de kennisgeving vermeld stond; er werd op huishoudelijk afval gelijkend afval aangetroffen, terwijl het transport volgens de kennisgeving restfractie na sortering van bouw- en sloopafval en bedrijfsafval zou moeten bevatten; 7 Het begrip sluikhandel wordt gebruikt voor een overtreding van artikel 26 van de EVOA. Dit artikel heeft betrekking op de illegale overbrenging van afvalstoffen. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 26/43

27 Op huishoudelijk afval gelijkend afval het transport vond plaats op een andere datum dan op de feitelijke transportdatum; de vakken die door de transporteur zouden moeten worden ingevuld waren niet of niet volledig ingevuld; er werd afgeweken van de voorgeschreven transportroute in verband met een statische transportcontrole die op dat moment gaande was (bij deze transportcontrole bleek de planner van het betreffende transportbedrijf een cruciale rol te spelen in het uitwijkgedrag). Van enkele chauffeurs kwamen overigens signalen dat er wel degelijk residu werd gestort in het oostelijk deel van Duitsland. De volgende bijzonderheden vonden plaats bij de transportcontroles: - Binnen 24 uur vond dezelfde overtreding plaats door dezelfde kennisgever en dezelfde transporteur. De samenstelling van het afval was niet in overeenstemming met hetgeen in de kennisgeving vermeld stond. De eerste keer werd dit vastgesteld door de VROM-Inspectie en de tweede keer door de Duitse autoriteiten; - Bij een van de controles werd een auto met afval van behandeld hout gecontroleerd. Bij verdergaande controle bleek dat de herkomst van dit afval niet conform de kennisgeving was en dat werd meegelift op de kennisgeving van een ander. Tegen deze overtreder bleek al eerder voor een dergelijke overtreding proces-verbaal op te zijn gemaakt. Uit het daarop volgende onderzoek bleek verder dat het afval een aantal keren naar een andere eindverwerker was overgebracht dan op de kennisgeving vermeld stond. Gelet op het feit dat het hier niet om residu ging, is deze informatie niet meegenomen in de eindcijfers. VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 27/43

28 5.3 Inventarisatie door netwerk uitgevoerde controles Uit de databank van het KLPD blijkt dat tot 11 november 2004 er 47 geregistreerde controles door het netwerk zijn uitgevoerd betrekking hebbende op de EVOA. Ten aanzien van deze controles zijn geen overtredingen geregistreerd. Vraagbaken van het KLPD hebben aangegeven dat een inhoudelijke beoordeling van dergelijke afval langs de kant van de weg onmogelijk is. Er zijn tot 11 november 2004 volgens deze databank 1579 geregistreerde controles betrekking hebbende op de PMV door het netwerk uitgevoerd. Ten aanzien van deze controles zijn 22 processen-verbaal opgemaakt en 186 waarschuwingen gegeven. 5.4 Nieuwe technieken Scannen van transporten met afval Hoewel de geteste apparatuur al een hele verbetering is vergeleken met de bestaande operationele apparatuur, voldoet deze nog niet aan de behoefte van de VROM-Inspectie. Het doordringend vermogen van de geteste apparatuur is veel groter dan dat van de oudere generatie apparatuur, waardoor vormen goed waar te nemen zijn. Een en ander is echter afhankelijk van de dichtheid van de massa waarin een object zich bevindt. Een groot voordeel van de nieuwe apparatuur is dat deze snel operationeel en gebruiksvriendelijk is. De apparatuur is echter niet in staat om op basis van de dichtheid van de verschillende componenten die zich in het afval bevinden uitsluitsel te geven omtrent de percentages van die verschillende componenten. Er zijn op dit gebied echter wel allerlei ontwikkelingen gaande die interessant zijn om te volgen. Geconstateerd is dat de betreffende apparatuur op dit moment alleen geschikt is als een selectiemiddel en aanvullende fysieke controle noodzakelijk blijft. De technologische evaluatie van de uitgevoerde test en een marktverkennend onderzoek dat heeft plaatsgevonden ten aanzien van mobiele scanners staan respectievelijk beschreven in het rapport TECHNOLOGISCHE EVALUATIE TEST 3,8 MeV MOBIELE SCANNER 15 EN 16 JUNI 2004 en in het rapport QUICK SCAN MOBIELE SCANNER voor AFVALCONTAINERVRACHTWAGENS. Transportcontrole op 16 juni 2004 in Oldenzaal, waarbij de mobiele scanner werd getest Monsterneming Bij de proef die uitgevoerd is, werd een vracht met residu bij het verlaten van de inrichting staande gehouden en teruggestuurd, waarna de vrachtauto binnen de inrichting werd gelost. Het RIVM had de opdracht gekregen om de vracht te bemonsteren op een wijze die zo dicht mogelijk tegen de NVN-norm aan zat. De gehanteerde werkwijze is door het RIVM en door de aanwezig VROM- Inspectiemedewerker vastgelegd. De ervaringen die toen zijn opgedaan zijn de basis geweest voor een VROM-Inspectie juni 2005 Residu over de grens Pagina 28/43