De wijkraad als geluksfabriekje

Transcriptie

1 De wijkraad als geluksfabriekje 2014

2

3 De wijkraad als geluksfabriekje Door Tom, Lex en Guus Pauka en Ard van Rijn

4

5 Inhoudsopgave 1. Inleiding 5 Tom Pauka 2. Geluk, daar gaat het om 7 Tom Pauka 3. De wijkraad aan het werk 17 Lex Pauka 4. De rol van de gemeente 37 Ard van Rijn 5. en wat ga je zelf doen? 45 Tom Pauka

6

7 1. Inleiding (Tom Pauka) Mijn twee broers en ik hebben alle drie een totaal verschillende loopbaan gehad. Guus, de jongste, was eigenaar van een drukkerij in Amsterdam en is een tweede leven begonnen als fotograaf. Lex, de middelste, had een reclamebureau met klanten tot in China en werd uiteindelijk bedenker, ontwikkelaar en beschermer van merknamen. Ikzelf was sporttrainer, journalist en daarna politiek adviseur van achtereenvolgens Joop, Wim en Wouter, u weet wel, de partijleiders van de PvdA. Ik ben veertien jaar ouder dan Guus en acht jaar ouder dan Lex, maar de laatste jaren zijn het toch min of meer volwassen mannen geworden en lukt het me om ze serieus te nemen. Nee zonder gekheid, wij broertjes Pauka hebben een hechte band. Dit boekje is de vrucht van de antwoorden die Lex gaf op de openingsvraag die bij ons drieën onveranderlijk luidt: Waar ben jij op het ogenblik mee bezig? Wij doen alle drie vaak onverwachte dingen, maar Lex spant op dit moment de kroon. Hij is voorzitter van een wijkraad. Hij vertelt er graag over. Als we dan krom liggen van het lachen, zeggen Guus of ik af en toe, tjee man wat een gezeik! Maar dan wordt Lex opeens serieus. Nee nee, zeg hij. Als ik dat gezeik zou vinden zou ik dit werk niet kunnen doen. Lex, de wereldwijze zakenman, de adviseur van multinationals, telg van de jetset-generatie, heeft besloten om de onderwerpen die aangedragen worden ter behandeling in de wijkraad, geen gezeik te vinden. Ik zeg t eerlijk, ik voel me terechtgewezen. Zo zou ik ook willen kunnen denken. Als mij dat zou lukken, zou ik misschien ook weten wat we moeten doen tegen het overal borrelende en knetterende onbehagen tussen bestuur en burgers in de samenleving. Dat is bij Joop, Wim en Wouter altijd de centrale vraag geweest. Want gezeik of niet, het gaat al een hele poos niet erg goed met de democratie. Ik maak me grote zorgen over de vertegenwoordigende democratie, zegt Jacques Wallage van de Raad voor het Openbaar Bestuur in april We moeten toe naar een meer participatieve democratie. Politieke partijen hebben nog maar net genoeg leden om alle vertegenwoordigingen te vullen. De goed opgeleide burger kan zijn eigen woordje wel doen en daar moeten we ruimte voor maken, zegt Wallage op een congres in april Drie Raadsgriffiers, van Amersfoort, Rotterdam en Almere, beschrijven in het essay Gemeenteraadsleden, vertegenwoordig meer! dat op gemeenteniveau een nieuw samenspel ontstaat tussen de overheid en burgers. Daar gaan mondige, goed opgeleide 5

8 inwoners zelf aan de knoppen zitten zodra het henzelf raakt. Soms is dat om iets in gang te zetten, en evenzogoed ook om zaken tegen te houden. Zij zoeken zelf allianties waarmee ze maatschappelijke problemen te lijf gaan. Deze herleving van civil society, is een ontwikkeling die in onze ogen leidt tot een eeuw van burgerschap. De overheid laten we het, gezien onze rol, beperken tot de lokale overheid heeft daar (nog) geen antwoord op. Soms werken deze mondige burgers samen met de lokale overheid maar vaker staan ze onwennig tegenover elkaar. In het Brabantse dorp Meeuwen klagen inwoners bij de gemeente dat ze met hun rollator vastlopen in het gras dat tussen de straatstenen groeit. De verantwoordelijke wethouder wijst ze op het nabijgelegen dorp Genderen waar de inwoners zelf de schoffel ter hand nemen. Hij zegt dan dat de gemeente verantwoordelijk blijft voor de onkruidbestrijding, maar we moeten echt af van het idee dat de gemeente alles oplost, alles afschuiven is niet meer van deze tijd. Goed. Maar zelfredzaamheid vereist ook organisatie. In Genderen moet er iemand zijn die zorgt dat de vrijwilligers op zaterdagmorgen om half tien met hun schoffels klaar staan op het kerkplein. Is de wijkraad hét orgaan voor de zelfredzame burger? Wat de wijkraad kan, is wensen kanaliseren, onvrede bundelen, en het omzetten tot betrokkenheid en zelfdoen. Hoe dat gaat is te lezen in de verhalen van Lex in het derde hoofdstuk. Het is een beschrijving van het werken van de wijkraad van binnenuit. Ik heb hem vier keer geïnterviewd en wat hij zei letterlijk uitgetikt. Zie het als mijn boete voor het giechelen en het gebruik van het woord gezeik. Een ode aan de Lexfactor. Want al is de wijkraad niet de oplossing voor de vervreemding en het cynisme in de democratie, de Lexfactor is misschien wel de richting waarin we moeten zoeken. Op Oudejaarsavond 2012 spraken we weer eens over de wijkraad. Toen realiseerden wij ons dat we een deskundige in het gezelschap hadden, Ard van Rijn, een ondernemer (Dialoogproducties is van hem, videoproducties voor non-profit instellingen) een doorgewinterde lokale actievoerder die op een goeie dag ambtenaar werd. Zijn stad: Den Haag. Jij weet hoe je de wijkraad aan de gemeentelijke organisatie moet verbinden, zeiden wij drieën, met de stelligheid die er is in de kleine uurtjes. Ja, zei Ard, zonder precies te weten wat hij bevestigde. Of hij het waar kan maken ziet u in hoofdstuk 4. 6

9 2. Geluk, daar gaat het om (Tom Pauka) Herman van Rompuy, de voorzitter van de Europese Raad, bijgenaamd De President van Europa, geeft bij ieder interview en bij ieder staatsbezoek een boek cadeau, Geluk, the World Book of Happiness, van Leo Bormans. Om er zeker van te zijn dat er uiteindelijk geen enkele bobo zonder zo n boek zit, heeft Van Rompuy het ook nog eens als nieuwjaarsgeschenk gestuurd aan alle wereldleiders. Met een briefje: Ik vraag u om geluk en het welbevinden van de mensen bovenaan de politieke agenda te zetten. Ik heb het boek zelf ook, maar ik heb het moeten kopen. Dit verhaal moet gaan over de wijkraad, en het lijkt een hele stap, van geluk naar wijkraad, maar u zult zien dat het meevalt. Vier dingen waar mensen in de hele wereld ongelukkig door worden: * niet genoeg geld om voor jezelf en je gezin te zorgen, * ontwikkelingen of situaties in je leven waar je geen vat op hebt, * corruptie, * eenzaamheid. Vier dingen waar mensen in de hele wereld gelukkig door worden: * één of meer goeie vrienden waar je mee kan kletsen, * een stabiele liefdesrelatie, * goed contact met je familie, * werk of andere zinvolle activiteiten. Van Rompuy wil dus dat geluk erkend wordt als een politieke doelstelling. Overheden zouden afgerekend moeten worden op de vraag of ze het geluk van hun burgers bevorderen. Dat kan omdat geluk meetbaar is geworden. We kunnen tegenwoordig nagaan of het doen en laten van een overheid leidt tot het stijgen of dalen van geluk. Geluk is niet meer alleen het domein van filosofen en verliefden, het zou nu ook politiek kunnen zijn. De wetenschap van het geluk is nog jong en bloeit vooral in de Verenigde Staten en in Engeland, waar Tony Blair in 1997 al begon om geluk tot een politieke doelstelling te maken. Zijn economisch adviseur Richard Layard schreef er een boek over. De huidige Britse regering (van andere politieke signatuur) gaat verder waar Blair moest stoppen. 7

10 Sarkozy liet een nationaal onderzoek doen naar de stand van het onderzoek naar geluk in Frankrijk. Angela Merkel zet zich persoonlijk in voor het geluksonderzoek in Duitsland. De algemene vergadering van de Verenigde Naties heeft in een resolutie uitgesproken dat overheden het geluk van hun burgers moeten proberen te vergroten. In Nederland doet de landelijke politiek een beetje cynisch over geluk als politiek doel. Maar we hebben in ons land een wereldberoemde kenner van het geluk in Ruut Veenhoven, emeritus-hoogleraar social conditions for human happiness aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Er wordt in Nederland veel geluksbeleid gevoerd maar het woord geluk wordt daarbij zelden gebruikt. Een uitzondering is de gemeente Almelo met het geluksbudget. Wie een AWBZ-uitkering krijgt en een bepaald soort klachten heeft, kan in aanmerking komen voor een budget dat de betrokkene zelf kan besteden aan het verbeteren van de eigen situatie. Wil zo iemand meer mensen ontmoeten, dan kan hij of zij bij voorbeeld lid worden van een vereniging. Onderzoeker Ad Bergsma van de Erasmus Universiteit heeft het Almelose initiatief bekeken en zegt dat dit geluksbudget spectaculaire resultaten oplevert. Als je ze vijfhonderd euro geeft, doen deze mensen gemiddeld voor tweeduizend euro minder een beroep op sociale voorzieningen. Zoals gezegd, op regeringsniveau is geluksbeleid bij ons niet populair. Premier Rutte zei bij zijn aantreden: De overheid is geen geluksmachine. Het is voor een regering vaak aantrekkelijker om streng te zijn en eisen te stellen. Dat laat Richard Layard in zijn boek Happiness zien aan de hand van het volgende voorbeeld. Als in de ene provincie werkloosheid heerst en in de andere provincie worden mensen gevraagd, dan zal de overheid geneigd zijn om de arbeiders te stimuleren (of te dwingen) om naar het werk toe te verhuizen. Daardoor wordt bespaard op uitkeringen. Nu toont geluksonderzoek aan, dat het gedwongen verplaatsen van mensen ongeluk veroorzaakt. Echtscheiding, geweld en criminaliteit nemen toe net als kindermishandeling, ontsporing van jongeren, en de kosten van medische zorg. Natuurlijk, werkloosheid levert ook ongelukkigheid op, maar de schade is minder. Even ijskoud boekhouden: het financiële voordeel van minder werkloosheidsuitkeringen gaat in rook op bij een gedwongen verhuizing. En bovendien voelen de betrokkenen zich extra beroerd. Layards voorbeeld is overbekend en er valt niet veel op af te dingen. Maar niettemin vinden overheden het moeilijk om er naar te handelen. In een Kamerdebat in 2011 zei Henk Kamp, toen minister van sociale zaken, dat hij werkzoekenden met strafkortingen zou gaan dwingen om te verhuizen richting werk. Nog even een definitie: geluk wordt ook wel duurzaam welbevinden genoemd. Of ook wel levensvoldoening, dat wil zeggen de mate waarin een individu voldoening schept in zijn leven als geheel. In Nederland heb je zo n definitie nodig want onze taal heeft de eigenaardigheid, dat we t ook geluk noemen als je iphone uit je broekzak valt vlak voordat je je broek in de wasmachine wilde doen. 8

11 Onze rijksoverheid hoor je er dus niet over, maar op lokaal niveau komen we ook in Nederland welbewust geluksbeleid tegen. In november 2011 hield het Sociaal en Cultureel Planbureau een conferentie waarin allerlei geluksbevorderende initiatieven werden besproken in gemeentebeleid, gezondheidszorg, werk en onderwijs. Zo n geluksbevorderende maatregel is dat burgers in bepaalde gevallen kunnen meedoen aan de besluitvorming. Immers, mensen worden ongelukkig door veranderingen waar ze zelf geen vat op hebben. Nog mooier is het als een gemeente de burgers daadwerkelijk laat meewerken aan de verandering waar die burgers zelf voor gekozen hebben. Dan doen deze burgers zinvol werk, ook al is het onbetaald. En van een zinvolle activiteit word je gelukkig. Maar hoe organiseer je dat meedenken en meedoen? Als je in jouw gemeente iets wilt, of als je iets juist niet wilt, kun je tegenwoordig onderwerpen op de agenda van de gemeenteraadsvergadering laten plaatsen. Mits er langer dan 2 jaar is verlopen sinds de raad over ditzelfde onderwerp iets heeft besloten. En zo lang je onderwerp niet indruist tegen hogere wet- of regelgeving. Of het besluit van een hoger bestuursorgaan betreft, dan wel gaat over privébelangen. Ook vragen over het gemeentelijk beleid zijn niet toegestaan, evenals het spreken over handelingen van een ambtsdrager waarover een klacht zou kunnen worden ingediend. Ook het spreken over bezwaarschiften of fiscale aangelegenheden mag niet evenals het bespreken van de bedrijfsvoering van de gemeente, of de benoeming van personen. De bedoeling is, dat de lokale politiek en de burgers door dit burgerinitiatief dichter bij elkaar komen. Minder vervreemding = meer geluk. Heel mooi bedacht. Maar je voelt bij die maatregelen de angst van de wetgever voor chaos. De burger mag meepraten maar hij moet het niet te dol maken. De mogelijkheid is drie jaar geleden ingevoerd dus misschien moeten de burgers er nog aan wennen, maar voorlopig is dit geen groot succes. Dan de wijkraad. Niet te vergelijken met het burgerinitiatief, omdat het een instrument is dat een beetje los staat van de organen van de rechtsstaat, want formeel is er meestal geen sprake van een democratische vertegenwoordiging. Leden van de wijkraad worden in de meeste gemeenten niet gekozen. Toch wordt van hen verwacht dat ze handelen naar wat er in hun wijk speelt. Ze vormen een schakel tussen de burgers en het gekozen bestuur. Ze staan los van de politiek. De burgers kunnen de wijkraad niets dwingend opdragen, en de wijkraad kan op geen enkele manier zijn wil opleggen aan het gemeentebestuur. Als een wijkraad gezag heeft, is dat gezag informeel. Dit nu, is de ideale vorm om geluk te bevorderen. De belangrijkste bestaansreden voor een wijkraad is de bevordering van geluk. Hallo meneer Van Rompuy: onze premier, de heer Rutte, heeft uw boek nog niet openge- 9

12 slagen. Maar de wijkraad leest t met rooie oortjes. De wijkraad is een geluksfabriekje. De robuuste gemeente In 1998 vond Bram Peper, Minister van Binnenlandse Zaken, dat een gemeente minstens inwoners moest hebben om levensvatbaar te zijn. De term robuuste gemeente is van hem. Vijftien jaar later vindt Ronald Plasterk dat een gemeente inwoners moet hebben om de taken aan te kunnen. Dat heeft te maken met drie gevoelige zorgtaken die tot nu toe door rijksdiensten werden gedaan en binnenkort door gemeenten uitgevoerd gaan worden. De gemeenten moeten groot genoeg zijn om die taken aan te kunnen. Opnieuw wordt de term robuuste gemeente gebruikt, maar nu is hij vijf maal zo groot als (nog maar) vijftien jaar geleden. Dat gemeenten groter moeten zijn is vanwege de decentralisatie van rijkstaken niet onlogisch. Maar hoe zit het met de relatie van de burger tot zijn gemeentebestuur? De gemeente krijgt een beperkte speelruimte bij de uitvoering, want er moet natuurlijk rechtsgelijkheid zijn in Nederland. Jantine Kriens, voorheen wethouder en eerste locoburgemeester in Rotterdam, en sinds kort hoofddirecteur van de Vereniging van Nederlandse gemeenten: In gesprekken met hoge ambtenaren van departementen is me afgelopen weken opgevallen dat in hun hoofden de gedachte leeft dat gemeenten uitvoeringskantoren zijn van het Rijk. Pas als ik er expliciet naar vraag, erkennen ze dat dit niet de bedoeling is. Gemeenten moeten volgens haar maatwerk kunnen leveren. Als er voor de drie decentralisaties tóch complexe wetgeving komt, die van gemeenten de facto uitvoeringskantoren maakt, dan adviseer ik gemeenten te zeggen dat ze het niet waar kunnen maken. Jantine Kriens denkt dat de rijksoverheid wel wijzer zal zijn en dat het allemaal goed komt. Zij heeft een droom. Ze zag een filmpje op YouTube over vrijwilligers in Canada die brandkranen sneeuwvrij houden, waarmee ze gemeenten veel werk besparen. Mensen voelen zich daardoor mede-eigenaar van de publieke ruimte. Die kant gaat het bij ons ook op. Niet alleen in de publieke ruimte, maar ook in de zorg. Bouwen op de kracht van burgers. Ik kreeg een brief over een zorgcoöperatie op dorpsniveau in Deurne. Fantastisch! Aan dat soort initiatieven moeten we zuurstof geven. Onderdruk de neiging om alle taken weer te institutionaliseren. De rol van gemeenten wordt schakelen tussen schaalniveaus en verbinden. Een terugkeer naar de middeleeuwse marktplaats, maar dan met moderne technologie. (Bron: VNG Magazine mei 2013) Goed, geen knellende regels dus als Jantine Kriens gelijk krijgt. Burgers die samen de problemen in hun woonomgeving oplossen. De zorgcoöperatie waar ze een brief over kreeg is opgericht in Helenaveen, een kleine kern in de gemeente Deurne. De aanleiding was dat het kloostercomplex in Helenaveen door het bisdom te koop werd aangeboden. Een paar inwoners vroegen zich af of het gebouw voor de dorpsgemeenschap behouden kon blijven en ze begonnen te denken over zorgvoorzieningen die vooral van belang konden zijn voor de groeiende groep ouderen in Helenaveen. Met een beetje steun van 10

13 de provincie kwam een voorlopig plan tot stand om te gaan zorgen voor zorgwoningen, dagbesteding, een zorginformatiepunt en een klussendienst. Het lidmaatschap van de coöperatie werd vastgesteld op 22 euro per jaar. De zorgcoöperatie in Helenaveen is een van de zes zorgcoöperaties in Brabant die nu in oprichting zijn of al draaien. Er zijn veel meer van die kleine initiatieven. In het volgende hoofdstuk zien we hoe gesprekken tussen bewoners in een eco-winkel kunnen leiden tot de vraag of er misschien een klussendienst moet komen. Op die manier ontstaan initiatieven om zaken te regelen waarvoor mensen vroeger naar de overheid keken. Een paar willekeurig gekozen initiatieven om te verduidelijken waar het om kan gaan: * De gemeente Bronckhorst wilde de basisschool in het dorp Laag Keppel sluiten en bouwde alvast een nieuw stuk aan de school in het nabijgelegen dorp Hummelo. Maar de ouders van de schoolgaande kinderen in Laag Keppel waren het niet eens met de opheffing van de school. Ze kochten het schoolgebouw van de gemeente en zorgden zelf voor een opknapbeurt en een verbouwing die euro kostte. De helft wisten ze te krijgen uit een Europees potje en de andere helft brachten de inwoners zelf op. De school in Laag Keppel draait weer. De volgende stap wordt de overname van het gemeentelijk zwembad en de sporthal. Dat willen de bewoners financieren met de bouw van woningen. Als dat project rond is, gaat de bewonersgroep misschien over tot de aankoop van de verlaten voetbalvelden in Laag Keppel om die in te richten tot een multifunctioneel park. * Berichten over de ophanden zijnde sluiting van het verzorgingshuis Warfheem in het Groningse dorp Warffum leidden tot het project GoudOud in Warffum. Doel is een voorziening in stand te houden die iedere inwoner van Warffum in staat moet stellen om tot het levenseinde in Warffum te blijven wonen en zo Goud oud te worden. Mensen die een beschermde woonomgeving nodig hebben moeten in Warffum kunnen blijven wonen. Ook tijdelijke opvang bij ziekte of na ziekenhuisopname moet in Warffum mogelijk blijven. De initiatiefnemers hebben de eigenaar van het gebouw, de zorgaanbieder en Zorgkantoor Menzis bij het project betrokken. * In veel kleine dorpen in Spanje zorgen eigenaren van particuliere woningen voor de inrichting en onderhoud van de openbare ruimte. In sommige dorpen in Frankrijk verenigen woningeigenaren zich om te voorkomen dat leegstaande woningen verloederen. Een woning in een verloederd dorp is minder waard, zo eenvoudig is dat. Dit principe wordt sinds kort ook toegepast in de Achterhoek, waar woningeigenaren de zorg op zich nemen voor de publieke ruimte in de dorpen. De bedoeling is dat hun huizen niet (te veel) in waarde dalen. Zo n vereniging heet vastgoedbuurtschap. De gemeente kan er bij betrokken zijn. 11

14 * Sterk in opkomst: de buurt-website of buurtblog. Vooral geschikt voor nieuwe wijken waarin mensen die actief willen worden in de buurt, elkaar op die manier kunnen vinden. De inhoud: een feest, een wegomlegging, een bijzondere aanbieding van een winkelier. De redactie wordt meestal gevormd door vrijwilligers uit de categorie tweeverdieners die op die manier meehelpen aan de gemeenschapsopbouw van hun woonbuurt. De Amsterdamse krant Het Parool geeft (20 aug. 2013) een overzicht van buurtblogs in Amsterdam: ilovenoord.nl voor Amsterdam-noord, Boloboost.nl, SpaarndammerBuren.nl voor Bos en Lommer, Nicenieuwwest.nl voor Nieuw West, Geefomdejaneef.nl voor de Jan Evertsenstraat en omstreken en mikinoost.nl voor Amsterdam-oost. * In Vertrouwen in burgers beschrijft Pieter Winsemius een conflict tussen burgers en een stadsdeelbestuur in Amsterdam. De burgers zijn regelmatige bezoekers van een café aan de Noordermarkt. In het café mogen ze niet roken, dus dat doen ze buiten. Maar als ze een glas bier mee naar buiten nemen, zijn ze in overtreding, want er mag staande op het trottoir geen bier worden gedronken. Het stadsdeelbestuur stelt vast dat het verbod op staand bierdrinken met voeten wordt getreden. De cafébaas dreigt zijn vergunning kwijt te raken. Dan komen de bierdrinkers in actie. Via sociale media roepen ze sympathisanten op om op de avond van de tiende juli 2009 naar de Noordermarkt te komen en daar demonstratief bier te drinken, verstrekt door een rijdende biertap. Op die avond ziet de Noordermarkt zwart van de bierdrinkers. Het stadsdeelbestuur vraagt de burgemeester om de politie in te zetten, maar de burgemeester weigert dat. De avond verloopt rustig. Enige tijd later wordt het verbod op staand bierdrinken opgeheven. Mooi? Jawel, het is natuurlijk aantrekkelijk als mensen zich verenigen om problemen op te lossen. Het is ook wat de overheid wil: minder zwaar leunen op de voorzieningen. Maar er zijn ook bedenkingen. Burgers die geld hebben en relaties en vaardigheden (zoals in Laag Keppel) zullen beter in staat zijn om hun zin te krijgen dan mensen met een modaal inkomen en een bescheiden opleiding. Een andere bedenking is dat er vaak geen relatie is tussen de actie en een groter belang. Bij voorbeeld: het idee om in Laag Keppel het openhouden van het zwembad en de sporthal te financieren met de bouw van woningen, botst met de regionaal gemaakte afspraak om het aantal nieuw te bouwen woningen in de regio fors terug te dringen. En dan blijft er vaak ook nog een vraag van bestuurlijke zuiverheid. Neem bij voorbeeld de Amsterdamse bierdrinkers. Je kunt het leuk vinden dat ze gewonnen hebben en dat een ridicuul lijkende verbodsbepaling is geschrapt. Maar er waren ook buurtbewoners die minder positief dachten over het staand bierdrinken. Een actiegroep van buurtbewoners 12

15 had een lange weg van klachtprocedures en processen afgelegd. Die mensen waren het zat dat de bierdrinkers hun portieken gebruikten als urinoir. Uiteindelijk kregen ze van de bestuursrechter gelijk: de lokale overheid werd verplicht om het verbod te handhaven. Maar voor het zover was werd het 10 juli, en veegden de bierdrinkers met hun ludieke actie alle rechterlijke uitspraken van tafel. En daarmee ook de overwegingen van bestuurlijke zuiverheid. Er is dus iets voor te zeggen dat de daadkracht van burgers verbonden blijft aan de gemeentelijke bestuursvormen. De gemeente kan daar zelf aan bijdragen door wenselijke ontwikkelingen te stimuleren. Zoals in Utrecht, waar de gemeente de oprichting van een coöperatie van prostituees met geld en goede raad ondersteunde. Maar de vraag blijft: hoe kleinschalig en hoe dicht bij de burger kan een gemeentelijke bestuursvorm zijn. Eenmaal per vier jaar zijn er gemeenteraadsverkiezingen en dan kunnen burgers bepalen welk beleid ze willen voor hun gemeente. Zo zit het formeel. Gemeenteraadsleden mogen zich om die reden gelegitimeerd voelen. Ze zijn volksvertegenwoordigers. Als zij in een raadszitting een stem uitbrengen, doen ze dat namens de mensen die op hen hebben gestemd. Maar In grote gemeenten is nu al de afstand tussen het gemeentebestuur en de burger groot. Veel burgers kunnen zich maar moeilijk een beeld vormen van de verschillen tussen de politieke partijen. In grote gemeenten stemmen burgers bij gemeenteraadsverkiezingen (als ze al stemmen) overwegend op een politieke partij waar ze bij Kamerverkiezingen ook op zouden stemmen. Een politieke partij die er in de landelijke peilingen slecht voorstaat, moet er op verlies rekenen bij gemeenteraadsverkiezingen. Ook al hebben de raadsleden van die partij het in de gemeente prima gedaan. In veel kleine gemeenten doen naast de landelijke partijen ook lokale lijsten mee. Dat zijn politieke partijen die alleen in één gemeente voorkomen. Soms heten ze kortweg Gemeentebelangen, Leefbaar Hilversum of ze gaan voluit voor Burger en Ondernemersbelangen Bergen, Egmond, Schoorl kortweg Bobbes, of ze zijn genoemd naar een plaatselijke zonderling ( Lijst Hilbrand Nawijn ). De lokale politieke partijen hebben uiteraard altijd een partijprogramma dat gericht is op een of meer specifieke plaatselijk doelen. Bij voorbeeld: De verkeersveiligheid vereist de afsluiting van de Kerkstraat voor doorgaand verkeer. Of: het laatste stukje bos in onze gemeente mag niet opgeofferd worden aan woningbouw. 13

16 Als zo n lokale partij voldoende stemmen krijgt, kan het politieke doel gerealiseerd worden. Raadsleden van lokale politieke partijen voelen zich sterk gelegitimeerd. Dat burgers zo n nabije lokale politiek waarderen, blijkt uit het feit dat lokale politieke partijen bij elkaar geteld bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 met vierentwintig procent van de stemmen en zes en dertig procent van de zetels de grootste partij vormden. Ze zouden landelijk bijna veertig Kamerzetels bezetten en de grootste partij in de Tweede Kamer zijn. Pieter Winsemius heeft voor Vertrouwen in Burgers aan leiders van lokale politieke partijen gevraagd hoe zij op de hoogte blijven van wat hun electoraat wil. Het antwoord luidde: kerk, kroeg, kapper en kantine. De lokale partij weet wat er leeft, maakt zichzelf benaderbaar. In onze kleine gemeenten, zegt Winsemius, is behalve de 4K s ook het schoolhek een belangrijk ontmoetingspunt: je hebt er even de tijd. Dus je kunt gesprekken hebben over de kleine en grote dingen des levens. Bij gemeenteraadsverkiezingen is de opkomst in kleine gemeenten hoger dan in grote steden. In 2010 was bij de gemeenteraadsverkiezingen de opkomst voor heel Nederland net iets boven de 50%. In grote gemeenten stemde vaak minder dan de helft van de burgers. De laagste opkomst hadden Eindhoven en Schiedam met 43%. De hoogste Schiermonnikoog met 82%. Er zijn nu nog 700 lokale partijen in Nederland. Als gemeenten groeien naar inwoners, zullen lokale politieke partijen, die nu dus zo n kwart van alle kiezers vertegenwoordigen, een groot deel verdwijnen of verschrompelen. Alleen uitzonderlijke strategen of mensen met een bijzonder charisma krijgen in een stad met meer dan inwoners een lokale lijst van de grond die een vuist kan maken en in het college komt. De bekende voorbeelden zijn: Pim Fortuyn met Leefbaar Rotterdam en Jan Nagel met Leefbaar Hilversum. Er zal dus een onzichtbare kiesdrempel ontstaan. Misschien wordt dat door de landelijke partijen wel een wenselijke ontwikkeling gevonden, maar het levert een democratisch tekort op. Wat dreigt is dat er straks wensen leven onder de burgers die niet meer langs de koninklijke weg van de lokale democratie aan de oppervlakte komen. Nu zijn er in Nederland nog ruim negen duizend raadsleden. Als het samenvoegen lukt zoals de regering dat graag wil, zullen het er uiteindelijk niet veel meer zijn dan drieduizend. En dan zal men misschien met weemoed terugdenken aan de tijd waarin burgers zomaar bij hun raadsleden of wethouders konden binnenlopen of ze konden aanspreken in het café. 14

17 Die samenvoeging tot grotere gemeenten komt er. Misschien wordt de ondergrens niet helemaal , maar gemeenten worden aanmerkelijk groter, dat is wel zeker. Er zullen dus gemeentebestuurders komen die het druk hebben omdat ze over meer zaken gaan. En ze zullen omringd zijn door meer ambtenaren. Moeilijker persoonlijk bereikbaar voor de burger. In Vertrouwen in burgers zegt een veteraan van de kerkelijke diaconie dat hij vroeger goed kon overleggen met de wethouder zelf, maar na de gemeentelijke samenvoeging strandt ieder contact in de enorme laag beleidsambtenaren die er rondom de man staat. De wijkraad is voor dit soort problemen niet de uiteindelijke oplossing. Maar als een wijkraad goed functioneert, kan hij wel het gevoel van vervreemding verzachten. De wijk heeft de toekomst. De kleine eenheid het kerndorp, de buurt, de wijk wordt belangrijker. Dat is onvermijdelijk. Er gaat een overgang plaatsvinden van centraal gestuurde zorg naar zorg op buurt- en wijkniveau. Dat is een avontuur, zegt Jantine Kriens, want je weet wat je loslaat, maar nog niet wat je krijgt. Tachtig procent van de mensen heeft voldoende aan een goede basiszorg, maar voor twintig procent ligt het ingewikkelder en voor vijf procent hiervan zo problematisch dat je er geen enkel systeem op kunt zetten. 15

18 Ingelast wijkraadoverleg over de besteding van het wijkbudget, dat bedoeld is om de wijk, waarover de bewoners behoorlijk tevreden zijn, zo te houden en de sociale samenhang te bevorderen. Anneke, het wijkraadslid dat zich vooral bekommert over het Robsonparkje, de ondernemers en de kunstenaars in de wijk. Dédé, de notulist die in 2014 het secretariaat op zich neemt. 16

19 3. De wijkraad aan het werk (Lex Pauka) Dit zijn de mensen. Ik was 64 en ik was bevriend met de directeur en eigenaar van de Hollandia Matzesfabriek die bij ons in de wijk staat, en die polste mij of ik hem wou opvolgen. Hij was toen voorzitter. Hij zei: Ik ga de secretarisrol op mij nemen, Geert wordt voorzitter, maar ik weet niet of dat een goeie combinatie is want ik ben heel lang voorzitter geweest en dan ga ik hem misschien dwars zitten. Ik zei nee, dat is niks voor mij. Ik heb hekel aan vergaderen. Maar hij kwam er af en toe op terug. Kom eens kijken Lex hoe het gaat, het is echt leuk. Toen zei ik: oké, ik wil wel stage lopen. Ik begreep eigenlijk niet goed waar het over ging. De wijkraad is geen gekozen orgaan. Als wij iemand nodig hebben, zoals nu om de secretaris te vervangen als die ziek is of met vakantie, dan maken we dat bekend. En we kijken allemaal in onze eigen omgeving. Iedereen begint bij ons met een stage, dan kunnen beide partijen bekijken of het bevalt. Je moet er nogal wat tijd in steken. Deze week ben ik drie avonden bezig, plus ook nog een paar uur overdag. Je moet veel op pad om te overleggen want je bereikt alleen iets als je je relaties onderhoudt. En je moet een maag hebben die bestand is tegen automaatkoffie. De mensen die nu de wijkraad vormen zijn allemaal professioneel en hartstikke goed. Alleen de meesten zijn een beetje oud. Krijgen af en toe eens een tia, een soort kleine beroerte weet je wel. Moeten opeens naar het ziekenhuis. Komen gelukkig wel steeds weer terug hoor. De jongste is een landschapsarchitecte, die heeft de kunstenaars in de wijk onder haar hoede. Hans, onze secretaris, is een doorgewinterde verenigingsman, uiteraard gepensioneerd, zoals de meesten van ons. Hij archiveert in zijn vrije tijd de vlindercollectie van het gemeentemuseum. Jan is onze penningmeester, heeft zijn hele leven in de cijfers gezeten. Moet om gezondheidsredenen veel wandelen, dus loopt elke dag door de wijk en heeft een goeie camera gekregen van de wijkraad, daar fotografeert hij alle misstanden maar ook leuke dingen en die mailt hij na de wandeling naar ons allemaal, schrijft daar een commentaartje bij, 17

20 en dan gaat het naar de webmaster. Dus wij hebben een website waar wat op gebeurt en altijd wat nieuws te zien is. Geert, tweede voorzitter. Is machinist bij de NS, werkt nog maar 2 dagen in de week. Geert is 7 jaar voorzitter geweest van de wijkraad. Vakbondsman. Sociaal bewogen. Weet van ieder straatje hoeveel procent studenten er mogen wonen, en als er een huisjesmelker actief is dan gaat Geert daar mee praten.. Doet alles wat met de nieuwbouw en herinrichting van de wijk te maken heeft. Anneke, landschapsarchitecte. Die heeft zich met de kunstenaars in de wijk beziggehouden en is nu druk met het Robsonpark, kom ik nog op terug. Alles wat te maken heeft met cultuur en ondernemerschap heeft haar warme belangstelling. De start Deze wijk dateert uit de tijd van de textielindustrie. De fabrieken waren omgeven door de huizen van de werknemers want iedereen moest lopend naar z n werk kunnen. Er was hier in de wijk een weverij, een fabriek waar pyjama s gemaakt werden, een overhemdenfabriek, stropdassen, noem maar op. Maar we hadden ook kleine metaalbedrijven. Toelevering, onderhoud. Want die textielfabrieken hadden machines en dus er moesten tandwieltjes gegoten worden. Het was een wijk, hoe klein íe ook is want het is toch maar 3000 voordeuren de wijk was zeer bedrijvig O ja! Wij hadden ook een eigen destilleerderij. En een grote stomerij en ververij. Ik heb dat eigenlijk meegemaakt in de halve eeuw dat ik hier woon, dat de opvatting werd: geen industrie tussen de bewoning. De industrie naar de buitenwijken! Verkeersoverlast, vervuiling van de grond, allemaal goeie redenen om die ondernemingen uit de wijk te verdrijven. Maar dat heeft natuurlijk ook invloed op de sfeer in de wijk. De wijk werd een beetje slaperig. En lelijk. Met leegstaande fabrieken. En als die gesloopt werden, met braakliggende grond. Het vorige bestuur heeft in 2007 een Wijkscan laten maken. Dat is een onderzoek naar tien factoren die in een wijk een rol kunnen spelen. Aangezwengeld dus in Als je het verslag van die scan leest denk je: Nou, dat is een wijk zonder grote problemen. Wel een wijk met veel lege plekken. Door het vertrek van de grote fabrieken waren er gaten gevallen, want zo n bedrijf gaat weg en het gebouw wordt afgebroken (als je geluk hebt) en dan is er nog niet meteen een invulling. Na 2007 zijn veel van die lege plekken op een zinvolle manier ingevuld, de wijk is veel groener geworden, maar wat vonden de bewoners daar nu van, dat wist niemand. Dus toen ik bij de wijkraad kwam, in 2010, zei ik, er is van alles onderzocht, maar op de manier van ja nee geen mening, en dat leert ons eigenlijk niet hoe de mensen zich hier nu voelen. We moesten eigenlijk eens een praatje gaan maken met de bewoners. Goed idee! 18