Robert van Muijen. Misha Ling. Han Galema

Transcriptie

1 Robert van Muijen Misha Ling Han Galema 34 brookz mei/juni 2014

2 RONDETAFEL BRABANT Bedrijfsopvolging is in Brabant absoluut een issue MET EINDHOVEN ALS GROTE AANJAGER van innovatie en nieuwe bedrijvigheid is Brabant na de Randstad de meest ondernemende regio van Nederland. Ook de regionale overnamemarkt komt langzaam weer op stoom. Een gesprek met drie adviseurs over de economie, de lokale netwerken en de Brabantse manier van zakendoen. Het stationsplein van Den Bosch biedt een bruisende aanblik op deze zonnige voorjaarsdag. De terrassen zitten vol, honderden reizigers lopen de roltrappen op en af; de paasdrukte gaat richting een climax. We zijn vandaag te gast bij het hoofdkantoor van Holla Advocaten en kunnen vanuit de strak ingerichte vergaderruimte meegenieten van wat zich beneden ons op het plein allemaal afspeelt. Het schouwspel is misschien wel illustratief voor de aanleiding van dit rondetafelgesprek: de vitaliteit, het ondernemerschap en de innovatiekracht van het Brabantse bedrijfsleven. Aan tafel schuiven Robert van Muijen (Holla Advocaten), Han Galema (Adagium Corporate Finance) en Misha Ling (Inter Actus). Alle drie werkzaam vanuit een netwerk dat stevig verankerd is in de provincie Brabant en ieder vanuit zijn eigen discipline regelmatig betrokken bij bedrijfsovernames. Robert van Muijen is managing partner van Holla Advocaten, met circa 60 gespecialiseerde advocaten en vestigingen in Eindhoven, s-hertogenbosch en Tilburg een grote juridische speler in de regio. Van Muijen adviseert ondernemingen op het gebied van (grensoverschrijdende) fusies & overnames en bij het tot stand mei/juni 2014 brookz 35

3 RONDETAFEL BRABANT komen en vormgeven van samenwerkingsverbanden (zoals joint ventures). Han Galema is partner bij Adagium, een onafhankelijk overnameadvieskantoor uit Veghel. Galema heeft brede ervaring opgedaan bij multinationals en familiebedrijven en houdt zich de laatste tien jaar fulltime bezig met bedrijfsoverdrachten. Misha Ling tenslotte is consultant en partner bij Inter Actus, een landelijk werkend bedrijfseconomisch advieskantoor uit Waalwijk. Ling is naast adviseur vaak ook procesregisseur en heeft ervaring in alle facetten van reorganisaties, verbetertrajecten, faillissement en doorstarts, fusies en overnames. We beginnen deze rondetafel met het feit dat premier Rutte onlangs bij een bezoek aan Eindhoven verkondigde dat Noord- Brabant een belangrijke motor is voor het economisch herstel in Nederland, en dat de provincie een voorbeeld is voor de rest van het land op het gebied van innovatie en groei. Daarmee is de toon gezet en ontspint zich een levendig gesprek. Eindhoven werd vorig jaar door zakentijdschrift Forbes uitgeroepen tot meest innovatieve stad ter wereld. Premier Rutte noemt Brabant zelfs een belangrijke motor achter het economische herstel van Nederland. Wat merken jullie daarvan in de dagelijkse praktijk? Van Muijen: Deze regio is behoorlijk booming. We hebben Food Valley, we hebben de High Tech Campus en ook op het gebied van innovatie lopen we voorop. Je ziet allerlei start-ups en spin-offs van mensen die bijvoorbeeld een stukje Philips of ASML mochten meenemen en dat nu tot bloei brengen. Onder ondernemers voel je hier echt een buzz. Galema: Er gaat inderdaad geen week voorbij dat ik niet iets zie of hoor dat met innovatie te maken heeft. Wat me wel opvalt, is dat Eindhoven wereldwijd enorm piekt. Daardoor moeten de andere regio s in Brabant ook ink aanpoten om mee te komen. Eindhoven zorgt voor een aanjagend effect. Eindhoven wordt inderdaad vooruit geschoven als trekpleister. Maar komt er ook nog iets uit Breda of Den Bosch? Van Muijen: Er wordt veel aandacht besteed aan Eindhoven, ook internationaal. Maar dat heeft ook met psychologie te maken; als mensen telkens lezen dat het goed gaat met het ondernemerschap, dan krijgen alle partijen er vertrouwen in. Ling: De laatste jaren realiseren ondernemers zich wel dat ze moeten innoveren om te overleven. Daar loopt Eindhoven wel in voorop, het lijkt in hun genen te zitten. Van Muijen: Brabant is inderdaad meer dan Eindhoven. Maar de belangrijkste verschuiving qua beeldvorming is dat hèt niet alleen gebeurt in de Randstad, maar dat je als ondernemer, investeerder of financier ook prima terecht kunt in onze provincie. Brabant redt zich zelf wel? Galema: Vroeger gaf men in ieder Brabants dorp elkaar de hand en zorgde ervoor dat het dorp sterker werd. Dat is tegenwoordig met ondernemers precies hetzelfde. Statistisch gezien heeft Brabant relatief kleinere bedrijven, maar ze voegen allemaal wel een stukje aan de puzzel toe. Als we kijken naar de overnamemarkt, dan zijn de afgelopen jaren landelijk gezien geen goede jaren geweest. Hoe zit dat in deze provincie? Ling: Net als landelijk gaat ook in deze regio het realiseren van een overname stroever dan de jaren voor de economische crisis. Inter Actus is sowieso geen matchmaker, wij doen niet de deal om de deal. Wij begeleiden overnames waarvan we vinden dat die goed zijn voor onze klanten. Daarnaast begeleiden we ook veel adviestrajecten en insolventies. Wij zagen de laatste jaren vanuit al die werkgebieden met name steeds meer partijen die met elkaar zijn gaan samenwerken om zo samen sterker uit de crisis te komen, in plaats van elkaar te beconcurreren. Galema: Momenteel lopen veel voorgenomen overnames in het midden- en kleinbedrijf stuk op de bancaire nanciering. Dan ben je aangewezen op alternatieve nancieringsinstrumenten. Zoals crowdfunding? Ling: Partijen zijn nog aan het zoeken naar nieuwe nancieringsbronnen. Crowdfunding is in mijn ogen geen volwaardig alternatief voor de traditionele, bancaire nanciering. Als je kijkt naar de daadwerkelijke resultaten gaat het nog maar om een heel klein stukje van de markt. Het zijn voornamelijk kleinere en lokale initiatieven met een hoog aaibaarheidsgehalte. Dat zou voor een hechte regio als Brabant juist goed uit kunnen pakken. Galema: Daarvoor is internet niet nodig. Voor informatie zoeken we elkaar meer persoonlijk op. Als je twee Brabanders bij elkaar brengt, dan moeten we eerst even van elkaar weten waar het DNA zit. Van wie ben jij familie? Pas daarna gaan we al dan niet zaken doen. Daar hebben we geen computer voor nodig. Van Muijen: Daar moest ik erg aan wennen. Ik ben geen echte Brabander, maar de eerste vraag die je gesteld wordt is: van wie ben je er eentje? Ling: Dat gebeurt volgens mij ook in Drenthe, dat is niet iets wat alleen Brabant kenmerkt. Ook in andere provincies zit je nog vaak aan de keukentafel. Galema: Klopt. Maar als je als Bosschenaar zaken wilt doen met iemand uit Tilburg, dan heb je nog wel wat te overbruggen. In Brabant heb je nog culturele karakterverschillen. We moeten dat ook niet te dik aanzetten of romantiseren, het is vooral erg functioneel. 36 brookz mei/juni 2014 tekst PETER RIKHOF & WIETZE WILLEM MULDER / fotografi e PETER BAK

4 Ik denk dat je houding veel belangrijker is dan of je Brabander bent of niet. Een nuchtere mentaliteit en geen bla-bla, dan kun je hier goed zaken doen Misha Ling (1971) is in 1996 begonnen als consultant bij Inter Actus en sinds 2007 partner. Door jarenlang ervaring op te doen in alle verschillende facetten van reorganisaties, verbetertrajecten, faillissementen en doorstarts en fusies en overnames, is hij in staat overnametrajecten succesvol te begeleiden, als procesregisseur het overzicht te houden en de zaken vanuit verschillende invalshoeken te bekijken. Financiering is op dit moment een groot struikelblok bij de meeste bedrijfsovernames. Welke concrete oplossingen zien jullie? Ling: Investeerders zoals infomals, participatiemaatschappijen en private equity zullen een belangrijkere rol spelen. Je hebt in onze regio natuurlijk mannen als Wim van der Leegte, Ben Mandemakers en Abel Slippens die hun sporen hebben verdiend. Zij fungeren ook regelmatig als informal investor, als er goede investeringskansen voorbij komen. Ook bij moeilijk nancierbare overnames kunnen ze wel eens een helpende hand bieden. Van Muijen: Een oplossing die ik steeds vaker in de overnamecontracten voorbij zie komen zijn de gefaseerde of gedeeltelijke deals. De koper wordt wat voorzichtiger in de totale transactie, dus de verkoper moet wat water bij de wijn doen. De koper blijft nog een tijdje aan het bedrijf verbonden als aandeelhouder, meestal in combinatie met een earn-out constructie. Daarnaast zijn we met Holla Advocaten bezig om een Banking & Financetak op te zetten, zodat we ondernemers ook aan de achterkant kunnen begeleiden. Galema: Wordt de advocaat dan een bankier? Van Muijen: Absoluut niet, maar we adviseren ze wel op het gebied van bancair recht. Het gaat erom dat we de kennis in huis hebben en ze niet hoeven door te verwijzen naar gespecialiseerde kantoren in de Randstad. Dat heeft ook met de volwassenheid van Brabant te maken. Er kleven wel wat risico s aan een earn-out constructie voor de verkopende ondernemer. Hoe kun je dat juridisch proberen te voorkomen? Van Muijen: Als het juridisch slecht op papier is gezet, dan is het een garantie voor ruzie en geen garantie van betaling. In principe moet de essentie op een A4 tje passen, want koper en verkoper moeten in dit geval nog met elkaar verder. Het contract wordt pas getest wanneer er heibel is. We stellen daarom een contract altijd met de rechter in ons achterhoofd op. Samenwerking werd ook genoemd als trend. Waar moeten we dan aan denken? Ling: Ik merk het vooral binnen de bedrijfskolommen. In Waalwijk heb je bijvoorbeeld veel bedrijven die werkzaam zijn in de schoenenindustrie. Dat is een vrij traditionele sector, maar vanwege de ontwikkelingen in de retail moet daar iets gebeuren om te overleven. Niet alleen wordt de toegevoegde waarde van een mei/juni 2014 brookz 37

5 RONDETAFEL BRABANT We adviseren bijvoorbeeld steeds vaker op het gebied van bancair recht. Doordat we die kennis in huis hebben, hoeven onze klanten daarvoor niet naar een gespecialiseerd kantoor in de Randstad. Dat heeft ook met de volwassenheid van Brabant te maken. Robert van Muijen (1966) is sinds 1991 advocaat en vanaf 2002 werkzaam bij Holla Advocaten binnen de sectie Onder nemings recht. Van Muijen adviseert ondernemingen op het gebied van (grensoverschrijdende) fusies & overnames en bij het tot stand komen en vormgeven van samenwerkingsverbanden. Sinds 2013 is hij managing partner van Holla Advocaten. groothandel steeds kleiner, winkels hikken aan tegen een groot winkeloppervlakte op een dure A-locatie met grote voorraden. Een betere en vooral duurzame samenwerking tussen partijen kan te hoge kosten en risico s reduceren en dient het lange termijn belang van alle partijen. Maar je ziet deze noodzaak in meerdere sectoren, bijvoorbeeld ook in de automotive en in de food. De afgelopen jaren werd ons telkens het vooruitzicht gegeven dat de babyboomers massaal op de overnamemarkt komen. Maar wij hebben ze vanuit Brookz nog steeds niet gezien. Galema: Vroeger was iemand van 57,5 jaar al oud, maar tegenwoordig gaan ondernemers soms door tot hun 70 ste. Maar opvolging is op dit moment echt een issue in Brabant. Ik krijg op dit moment steeds meer oudere ondernemers bij mij aan tafel. Het gekke is dat er vanuit de overheid heel veel aandacht is voor startende bedrijven, maar dat niemand zich lijkt te interesseren voor de duizenden bedrijven die de komende jaren een opvolger zoeken. Krijgen jullie ook jongere ondernemers aan tafel? De nieuwe generatie is er niet op uit om tot aan het pensioen met hun bedrijf bezig te zijn. Als ze het na tien of vijftien jaar goed kunnen verkopen, zullen ze het zeker niet laten. Galema: Wij zien ondernemers rond hun 40 ste, hopelijk zien wij ze rond hun 55 ste, maar niet rond hun 65 ste. Dat is bij ons een vuistregel. Maar ik ben altijd een tikkeltje argwanend wanneer een ondernemer tussen de 40 en 50 jaar zijn bedrijf wil verkopen, want in die fase is juist de meeste ondernemersvreugde te behalen. Ling: Maar zo iemand kan ook aan een nieuwe uitdaging toe zijn of wil op zijn hoogtepunt stoppen. Ik zie die ondernemers echt wel voorbij komen. Om vervolgens na een tijdje weer in te stappen als koper of een nieuw bedrijf te starten. Het valt overigens ook niet mee om als ondernemer te bepalen wanneer je op je hoogtepunt bent. Galema: Klopt, het ondernemende gedrag is er primair op gericht dat er morgen toch meer is dan vandaag. Een ondernemer kan voor zichzelf moeilijk bepalen wanneer dat hoogtepunt is. Ling: Maar morgen kan er ook iets heel anders zijn. Degenen die bijvoorbeeld ook zo denken zijn de ondernemers die een merk, concept of product bedenken, uitbouwen en vervolgens verkopen. 38 brookz mei/juni 2014

6 Ik krijg steeds meer oudere ondernemers bij mij aan tafel. Het gekke is dat er vanuit de overheid heel veel aandacht is voor startende bedrijven, maar dat niemand zich lijkt te interesseren voor de duizenden bedrijven die een opvolger zoeken. Han Galema (1956) is sinds 2006 mede-eigenaar en overnameadviseur bij Adagium Corporate Finance. Galema is vertrouwd met de zaken die aan de orde komen bij een bedrijfsoverdracht, met name binnen een familiebedrijf. Hij heeft inmiddels vele succesvolle transacties begeleid. Naast de expertise op het gebied van bedrijfsoverdracht, heeft hij meerdere malen de recovery begeleid van bedrijven die zwaar moesten reorganiseren en herstructureren. De nieuwe generatie ondernemers is over het algemeen hoger opgeleid en daardoor ook een stuk kritischer naar adviseurs toe. Hoe lastig is dat voor jullie? Van Muijen: Wanneer je een bedrijf voor een paar ton verkoopt dan kun je zo een standaardcontract van internet plukken. Dat is niet zo spannend. Je kunt zelf een heel eind komen als je de risico s kent. Als adviseur kunnen wij vooral waarde toevoegen bij de wat grotere transacties. Galema: Ben ik niet helemaal met je eens. Ook bij een deal van twee ton kunnen wij van waarde zijn. Van Muijen: Maar de gevolgen als het misgaat zijn geringer bij kleinere deals dan bij een miljoenentransactie. Galema: Dat is monetair uitgedrukt, het gaat ook vaak om de gevoelswaarde. Juist dat is belangrijk voor ons, de emotie begrijpen en daarop je zaken doen. Van Muijen: Klopt, maar de vraag is wanneer ondernemers een relatief dure adviseur inschakelen? Ling: Als adviseur moeten wij ondernemers een spiegel voorhouden, daar zit voor een deel onze meerwaarde. Ook een hogeropgeleide ondernemer heeft specialisten nodig om de deal rond te krijgen. Ik merk weleens dat iemand een contract van internet heeft geplukt, maar vervolgens het verschil niet weet tussen garanties en vrijwaringen. Dan zou ik er toch maar even een specialist bij betrekken. Galema: Ik merk wel dat er meer geshopt wordt door ondernemers. Maar ik denk niet dat ondernemers de adviseur niet meer inschakelen; de hogeropgeleide ondernemer weet beter wat hij wel kan, maar ook beter wat hij niet kan. En daar zit onze toegevoegde waarde. Tot slot, hoe Brabants moet je zijn om hier zakelijk succesvol te zijn? Ling: Ik denk dat je houding veel belangrijker is dan of je Brabander bent of niet. Een nuchtere mentaliteit en geen bla-bla, dan kun je hier goed zaken doen. Van Muijen: Helemaal mee eens. Ik heb jarenlang in de regio Rotterdam gewoond en ik zie veel overeenkomsten. Er heerst in beide regio s een mentaliteit van niet zeuren, maar aanpakken. Galema: Als je hier wilt functioneren, dan helpt het wel als je begrijpt wat carnaval betekent. Je hoeft er niet aan mee te doen, maar wel snappen waar het over gaat. En je moet de Brabantse werkwijze een beetje begrijpen. Als een Brabander ja zegt, dan weet je niet zeker of hij het gaat doen. Pas als hij zegt: k gif er niks um, dan weet je het zeker. Maar dat is lastig te begrijpen boven de rivieren. mei/juni 2014 brookz 39