SOCIOLOGIE EN CRIMINOLOGIE

Transcriptie

1 SOCIOLOGIE EN CRIMINOLOGIE door JAC. VAN WERINGH Criminologie is een merkwaardig vak. Een belangstellende, die zich er zo eens in zou verdiepen, zou licht tot de opvatting kunnen komen, dat het een ongedisciplineerde interdisciplinaire discipline is, waar vogels van diverse wetenschappelijke (en pseudo-wetenschappelijke) pluimage in rondfladderen. Deze opvatting heeft dan een zeker recht van bestaan. Verschillende vakwetenschappen als sociologie, recht, psychologie en psychiatrie hebben een aandeel in het fonds, dat als criminologie op de wetenschappelijke markt verhandeld wordt. Daarnaast zijn er pogingen om te komen tot één, al deze vakwetenschappen omvattende criminologie, zoals b.v. H. Bianchi zich voorstelt. De criminoloog zou volgens hem uitgerust moeten zijn met de kennis van sociologie, psychologie, psychiatrie, recht, filosofie en misschien van nog meer vakken. In dit tijdschrift heeft Van Doorn deze poging gewogen en 'te licht bevonden (4e jaargang, 1957, pp ). Aangezien de door Bianchi voorgestelde alles-van-de-misdaad-weter niet voorkomt, blijft de criminologie het beeld vertonen van een niet-geïntegreerd geheel van verschillende vakwetenschappen, die zich op hun wijze, d.w.z. met hun probleemstellingen en methodologie, bezighouden met verschijnselen van misdaad en misdadiger. Een studie, waarin dit duidelijk blijkt, is de bundel lezingen: Sexuele Criminaliteit. Aan de orde komen achtereenvolgens: de strafrechtelijke aspecten (Pompe), de algemeen-medische en biologische aspecten (Kloek), de psychiatrische aspecten (Trimbos), de sociale aspecten (Kempe), alsmede de individuele en cultureel-sociale ontwikkelingsgang van het sexuele delict (Fortmann). Al deze lezingen zijn, per stuk, zeer boeiend, maar er is weinig samenhang, uitgaande van een centrale probleemstelling. Kempe geeft geen systematisch-sociologische verdieping, maar doet wat losse grepen uit de veelheid van sociale problemen op dit gebied. Het ontbreken van de systematisch-sociologische verdieping werkt echter een grote mate van vrijblijvendheid in de hand, waarvan we Kempe niet de schuld mogen geven: in deze lezingen-cyclus bleek het niet mogelijk een sociologisch-gevormd deskundige te laten optreden (p. 66). Een poging tot integratie van verschillende vakwetenschappelijke gezichtspunten ondernam de psychiater S. van der Kwast in zijn studie Incest, een oriënterend onderzoek? De schrijver komt uit boven de gebruikelijke opsomming van cases (die dan meestal naar het leven beschreven worden), maar komt ook tot behandeling van situatieve factoren als huwelijk en gezin, zodat incest ons niet slechts als een individueel-pathologisch verschijnsel wordt voorgesteld. Vanuit de gezinssociologie zou in deze richting wellicht nog verder kunnen worden onderzocht Criminologische Studiën, Nieuwe Reeks, deel VIII. Assen: Van Gorcum, 1963, 97 pp. 2 Meppel: Boom, 1963, 224 pp. 39

2 Een studie, waarin de eenzijdigheid in de criminologie gedemonstreerd wordt, is de dissertatie van H. J. Dekema, Schuldbeleving bij jongens.3 Een studie over de beleving welke verbonden is aan het begaan van een daad, die verboden is door de ouders of door een andere autoriteit, of die door de jongen zelf als verkeerd ervaren wordt (p. 14). Om dit te kunnen nagaan liet de schrijfster 560 jongens een opstel maken over Een kwaad geweten. 314 jongens waren afkomstig van scholen (HBS, Mulo, LTS), de overigen kwam uit kampen voor sociale jeugdzorg, observatiehuizen en een opvoedingsinrichting. Hiernaast werd nog met 62 jongens een gesprek gevoerd. De schrijfster noemt als bezwaar tegen een aantal gerefereerde studies over de schuldbeleving, dat sociologische en sociaal-psychologische elementen daarin niet tot hun recht komen. Zij laat deze echter zelf ook buiten beschouwing, omdat ze dan anonimiteit wilde garanderen (p. 60). Voorwaar, een loffelijk streven, maar wat we nu gekregen hebben, is een grote berg niet-splitsbaar materiaal, waar we, 'sociologisch en sociaalpsychologisch gesproken, niet-begrijpend tegenaan zitten te kijken. In tegenstelling tot veel ander criminologisch onderzoek had de schrijfster de materiaal-verzameling geheel in eigen hand: zij was niet van het materiaal van anderen afhankelijk. Jammer is het daarom, dat geen aandacht is geschonken aan de volgende zaken: de representativiteit van de onderzochte groepen, het achteraf protocolleren van de inhoud van de 62 interviews en: welke invloed heeft het op de schuldbeleving van jongens en vooral op het doen van mededelingen daarover, dat de onderzoeker tot het vrouwelijk geslacht behoort? Daarnaast mag dan nog de vraag worden gesteld of het schrijven van een opstel een voldoende indicatie is voor het leren kennen van de schuldbeleving en of niet nog andere middelen hadden moeten worden gebruikt. Een methodische aanpak had deze studie meer verantwoord kunnen doen zijn. Een onderwerp als schuldbeleving kan, lijkt ons, nauwelijks bestudeerd worden zonder de sociale dimensie daarin te betrekken (men denke alleen al aan het in de criminologie geliefde begrip subcultuur). Ook in het vertellen over deze schuldbeleving zijn er verschillen, die sociologisch doorgelicht hadden kunnen worden: het percentage jongens dat géén opstel wilde schrijven, loopt op van 1,2 (LTS, Mulo) tot 9,4 (J.V.V.O.-kampen en observatiehuizen, p. 63): een duidelijk verschil in sociale situatie (de vrije en normale maatschappij versus de inmate culture ). Aan theorieën heeft het in de criminologie nooit ontbroken. Helaas wel aan theorieën, die op empirisch-verifiëerbaar materiaal zijn gebaseerd. De geboren misdadiger van Lombroso kan hieronder niet gerekend worden: wie zal zeggen hoeveel schedels van criminologische onderzoekers aan de Lombrosiaanse afmetingen voldoen? De meest gevorderde (empirische) theorievorming is de theorie van de in 1950 overleden Amerikaan Edwin H. Sutherland: de theorie van de differential association. De socioloog Donald R. Cressey heeft van deze theorie, speciaal voor de Europese lezerskring, een samenvatting en stand van zaken gegeven in Delinquency, :l Criminologische Studiën, Nieuwe Reeks, deel IX. Assen: Van Gorcuni, 1963, 212 pp. 40

3 Crime and Differential Association,4 Om de lezer een indrnk van de inhoud van deze theorie te geven, kan ik het beste de 9 proposities vermelden, waarin de theorie kan worden geformuleerd: (1) Criminal behaviour is learned. (2) Criminal behaviour is learned in interaction with other persons in a process of communication. (3) The principal part of the learning of criminal behaviour occurs within intimate personal groups. (4) When criminal behaviour is learned, the learning includes: (a) techniques of committing the crime, which are sometimes very complicated, sometimes very simple; (b) the specific direction of motives, drives, rationalizations, and attitudes. (5) The specific direction of motives and drives is learned from definition of the legal codes as favourable or unfavourable. (6) A person becomes delinquent because of an excess of definitions favourable to violation of law over definitions unfavourable to violation of law. (7) Differential association may vary in frequency, duration, priority and intensity. (8) The process of learning criminal behaviour by association with criminal and anti-criminal patterns involves all of the mechanisms that are involved in any other learning. (9) While criminal behaviour is an expression of general needs and values, it is not explained by those general needs and values since non-criminal behaviour is an expression of the same needs and values (pp ). Deze theorie is overwegend sociologisch van aard en sluit voor een deel aan bij opvattingen van b.v. Durkheim. Een groot voordeel is, dat de zgn. multiple-factor-approach overwonnen wordt. In deze benadering worden een aantal factoren opgesomd, die bij de misdaad een rol spelen, b.v. armoede, slechte behuizing, broken family e d. Het feit, dat niet allen, die in armoede leven en slecht behuisd zijn, of uit een broken family komen, tot criminaliteit vervallen, wijst reeds op de Theoretische kou van deze benadering. In dit opzicht betekent de theorie van Sutherland een grote vooruitgang. Er is evenwel nog veel twijfel en discussie over de vraag of alle vormen van crimineel gedrag in termen van deze theorie te vangen zijn. Er zijn felle tegenstanders (o.a. de Gluecks). Behalve voor de studie van de crime causation heeft de theorie ook betekenis voor de behandeling van delinquenten. Als crimineel gedrag aangeleerd gedrag is, dan zijn gevangenissen e.d., wel genoemd hogescholen van de misdaad, een belangrijk terrein van onderzoek, waarbij wellicht geheel andere wegen van behandeling en preventie zullen moeten worden ingeslagen. Op deze beide terreinen wordt veel onderzoek verricht, vooral in de Verenigde Staten. De studie van Cressey is een uitstekende introductie in de theorie van Sutherland en in de mogelijkheden en moeilijkheden daarvan. Het boek draagt wel het stempel van samengesteld te zijn uit verschillende fragmenten van Sutherland en/of Cressey, maar als introductie voor de Europese lezerskring, waar veelal andere criminologische opvattingen aanhang vinden, zeer geslaagd. Een van de grootste problemen in het criminologisch onderzoek is de omstandigheid, dat de onderzoeker veelal is aangewezen op materiaal, dat door 1 1The Hague: Martinus Nijhoff, 1964, x pp. 41

4 anderen, voor andere doeleinden dan onderzoek, verzameld is. De criminele statistiek is een zeer inadekwaat middel, omdat nooit enig betrouwbaar inzicht kan ontstaan in de representativiteit van het materiaal (men denke aan de zgn. dark numbers ). Voorts worden vaak ongelijksoortige grootheden met elkaar vergeleken. Aan de problematiek rond het meten van delinquentie is nu een boek gewijd, geschreven door Thorsten Sellin en Marvin E. Wolfgang, The Measurement of Delinquency.' Sellin wordt in de hierboven besproken studie van Cressev genoemd the nation s foremost expert on crime statistics (p. 34). Dit werk van Sellin en Wolfgang is de vrucht van jarenlange studie van de criminele statistiek, mdt de bedoeling om te komen tot een verantwoord en hanteerbaar meetinstrument. In twee hoofdstukken geven zij een indringend overzicht van de geschiedenis van de criminele statistiek, waarin de tekortkomingen in het meten van delinquentie uitvoerig worden besproken. Vervolgens stelden zij een onderzoek in bij de politie van Philadelphia naar de mogelijkheid van het meten van jeugddelinquentie. Het is hun overtuiging, dat politie-gegevens de beste gegevens zijn, omdat deze het dichtst bij het delict staan. Gegevens uit zgn. veroordeelden-statistieken zijn veel minder betrouwbaar. In hun onderzoek maakten zij gebruik van een nieuwe opzet, waarbij rekening wordt gehouden met de frequentie, de complexiteit en de mate van ernst ( degree of seriousness ) van overtredingen, waarin jeugdigen zijn betrokken. Dit betekent, dat zij niet meer uitgaan van de delinquent of de jeugdige delinquent, maar van de delinquente gebeurtenis. Elk element in deze gebeurtenis proberen zij te classificeren en te scoren: lichamelijk letsel, verlies van en schade aan eigendom, belediging, victimization. Verder schenken zij daarbij aandacht aan de instantie, die de misdaden ontdekt (police/non-police) en de sequentie van de plaats van de ontdekking. Zij komen tot een indeling van deze elementen in twee hoofdklassen, waarbij ernst ( degree of seriousness ) van overtredingen, waarin jeugdigen zijn behulp van een jury-procedure proberen zij vervolgens een misdrijvenschaal op te stellen, welke bij het opstellen van hun criminaliteitsindex als leidraad dient. Zij streven er naar hun meetinstrument sociologisch betekenisvol te doen zijn. Het is duidelijk, dat deze schaal niet zonder meer toepasbaar is in andere rechtsstelsels, omdat de oordelen over goed en kwaad waarschijnlijk voor een deel sociaal-cultureel bepaald zijn. Dat neemt niet weg, dat Sellin en Wolfgang met deze studie (er komt t.z.t. nog een deel) een grootse poging gedaan hebben de criminele statistiek een wetenschappelijk fundament te verschaffen. Zij besluiten dit deel met een hoofdstuk over de theorie van het meten in verband met delinquentie, terwijl bij het boek een losse manual aanwezig is, waarin de index en het score-systeem uiteengezet worden. In dit besprekingsartikel is een aantal zeer uiteenlopende studies aan de orde gekomen, waarin althans enig verband tussen sociologie en criminologie aanwezig was. Om het niet nog uitgebreider te maken, zou ik van de beroemde studie van Fritz Rcdl and David Wineman, Children Who Hme, 3 New York: John Wiley & Sons, 1964, x pp. 42

5 willen volstaan met de aankondiging van een Nederlandse vertaling.6 Het werk van beide auteurs is een voortzetting en uitbouw van dat van de Weense psychiater August Aichhorn, Verwahrloste Jugend. DE SOCIOLOG IE VAN DROGERIJEN ALBERT G. HESS, Chasing the dragon. A report on drug addiction in Hongkong. Amsterdam: North-Holland Publishing Company, 1965, 182 pp. ERNEST HARMS (edl.drug addiction in youth. Oxford, etc.: Pergamon Press, 1965, 210 pp. Twee studies op het gebied van gebruik en misbruik van verdovende middelen, een onderwerp dat steeds meer in de wetenschappelijke belangstelling komt te staan, met name in de Ver. Staten van Amerika. In Nederland vernemen we zo nu en dan iets hierover, als bijv. de auteur Simon V. wegens gebruik van marihuana terecht staat (ons land is zó groot, dat niemand gelukkig weet, wie daar nu mee bedoeld wordt). In het algemeen is hier nog sprake van een onoverzichtelijk gebied van.onderzoek. Met theorie-vorming is een begin gemaakt, vanuit de theorieën over afwijkend gedrag en anomie, in aansluiting aan Merton: gebruik van verdovende middelen als een retreatist reaction. De gebruikers zijn dan gefrustreerde, in allerlei opzichten gehandicapte en onproductieve leden van de maatschappij, die deze door hun drug use ontvluchten, omdat voor hen de wegen tot het succes geblokkeerd zijn. (Het woord drug wordt op verschillende manieren vertaald: verdovende middelen, bedwelmende middelen, narcotica; Gadourek spreekt in zijn Riskante Gewoonten een keer van drogerijen (p. 97), een goed-nederlandse term, welke misschien aanbeveling verdient). Cloward en Ohlin zijn een stap verder gegaan in de formulering van hun doublé failure hypothesis, waarin zij stellen, dat diegenen hun toevlucht nemen tot verdovende middelen, die zich zowel de legale als illegale wegen tot succes zien afgesloten. In een belangwekkend opstel in de bundel Anomie and Deviant Behavior (geredigeerd door Marshall B. Clinard, The Free Press of Glencoe, naar mijn idee één der belangrijkste sociologische publicaties der laatste jaren) hebben Lindesmith en Gagnon een aantal bezwaren tegen deze theorie naar voren gebracht. Zij vinden het niet duidelijk, of er sprake is van een actual, objective performance failure of van een gevoel van gefrustreerd-zijn bij het individu. Ook 6 Kinderen die haten. Met een woord vooraf van Dr. L. N. J. Kamp. Utrecht: Bijleveld, 1963, 223 pp. 43