Archeologienota: Het archeologisch vooronderzoek aan de Weyerstraat te Kozen

Transcriptie

1 Archeologienota: Het archeologisch vooronderzoek aan de Weyerstraat te Kozen Annelies De Raymaeker Kessel-Lo, Studiebureau Archeologie bvba

2

3 Archeologienota: Het archeologisch vooronderzoek aan de Weyerstraat te Kozen Annelies De Raymaeker Kessel-Lo, Studiebureau Archeologie bvba

4

5 Colofon Archeologienota: Het archeologisch vooronderzoek aan de Weyerstraat te Kozen Initiatiefnemer: Projectleiding: Erkend archeoloog: Auteurs: Foto s en tekeningen: Gilen Immobiliën NV Maarten Smeets Annelies De Raymaeker Annelies De Raymaeker Studiebureau Archeologie bvba (tenzij anders vermeld) Op alle teksten, foto s en tekeningen geldt een auteursrecht. Zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook. Studiebureau Archeologie bvba Jozef Wautersstraat Kessel-Lo info@studiebureau-archeologie.be tel: 0474/ fax: 016/ , Studiebureau Archeologie bvba

6

7 Inhoudstafel Inhoudstafel p. 1 Hoofdstuk 1 Bureauonderzoek p Beschrijvend gedeelte p Administratieve gegevens p Archeologische voorkennis p Onderzoeksopdracht p Beschrijving van de geplande werken p Werkwijze p Assessmentrapport p Landschappelijke ligging van het projectgebied p Historische beschrijving van het projectgebied p Archeologisch kader van het projectgebied p Datering en interpretatie van het onderzochte gebied p Synthese p Samenvatting voor een gespecialiseerd publiek p Samenvatting voor een niet gespecialiseerd publiek p. 22 Hoofdstuk 2 Landschappelijk bodemonderzoek p Beschrijvend gedeelte p Administratieve gegevens p Microreliëf en bodem p Onderzoeksopdracht p Werkwijze p Cartografische bodemstudie p Uitvoering p Assessmentrapport p Resultaten an het bodemkundig booronderzoek p Interpretatie van het onderzochte gebied p Synthese p Samenvatting voor een gespecialiseerd publiek p Samenvatting voor een niet gespecialiseerd publiek p. 34 Hoofdstuk 3 Proefsleuvenonderzoek p Beschrijvend gedeelte p Administratieve gegevens p Doelstelling, afbakening en onderzoeksvragen van het onderzoek p Onderzoeksstrategie, methode en technieken p Afwijkingen ten opzichte van de vooropgestelde onderzoeksstrategie en p. 39 -methodes 3.2 Assessmentrapport p Resultaten van het proefsleuvenonderzoek p Lithostratigrafische en bodemkundige opbouw p Sporen- en vondstenbestand p Interpretatie van het onderzochte gebied p Potentieel op kenniswinst p. 47 1

8 3.2.4 Synthese p Samenvatting voor een gespecialiseerd publiek p Samenvatting voor een niet gespecialiseerd publiek p. 48 Hoofdstuk 4 Programma van maatregelen p Administratieve gegevens p Gemotiveerd advies p Programma van maatregelen p. 50 Bibliografie p. 51 Bijlagen p. 53 2

9 Hoofdstuk 2 Landschappelijk bodemonderzoek 2.1 Beschrijvend gedeelte Administratieve gegevens Projectcode: Erkend archeoloog: F118 Annelies De Raymaeker, OE/ERK/Archeoloog//00148, Studiebureau Archeologie bvba, OE/ERK/Archeoloog/2015/00002 Aanleiding: De nota met word opgemaakt voor een stedenbouwkundige vergunningsaanvraag in een projectgebied dat buiten de vastgestelde archeologische zones ligt en met een oppervlakte van 5462 m 2. Daarmee valt de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag binnen de aanvragen waarbij de totale oppervlakte van de kadastrale percelen waarop de vergunning betrekking heeft 3000 m 2 of meer bedraagt en waarbij de percelen helemaal buiten de archeologische zones, opgenomen in de vastgestelde inventaris van archeologische zones, liggen. Vigerende wetgeving: Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 en het Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei De nota met landschappelijk bodemonderzoek werd opgesteld overeenkomstig de Code van Goede Praktijk. Erkend archeoloog: Annelies De Raymaeker OE/ERK/Archeoloog//00148, Studiebureau Archeologie bvba, OE/ERK/Archeoloog//00002 Bodemkundige Ludo Fockedey (Studiebureau Archeologie) Locatie: Nieuwerkerken, Kozen, Weyerstraat (fig. 1.1 en 1.2) Bounding box: punt 1: x: , y: punt 2: x: , y: Nieuwerkerken, Afd. 4, Sectie A, percelen 823hen 825/02b3 (fig. 1.3) Periode uitvoering: 13 en 14 juli Relevante termen: Zandleemstreek, dorpskern, volle middeleeuwen, late middeleeuwen Verstoorde zones: Huidige bebouwing blijft behouden (fig. 1.3 en fig. 1.4) Microreliëf en bodem Het projectgebied is relatief vlak gelegen (fig. 2.1). Het hoogst gelegen boorpunt (B3) ligt op 57,8 m TAW en het laagst gelegen boorpunt (B1) ligt op 57,19 m TAW. Het terrein behoort tot de aanhorigheden van een oude hoeve. Deze verhinderde verdere boringen waardoor het beeld van de boorpunten een leegte vertoont in het westelijk deel van het projectgebied. 23

10 2.1.3 Onderzoeksopdracht Fig. 2.1: Situering van de boringen op het digitaal hoogtemodel (DHM II) Binnen de onderzoeksopdracht, zoals uitgelegd in punt 1.1.3, zijn landschappelijke boringen nodig om vast te stellen of de bodemopbouw nog intact is. Een cruciaal element in steentijdarcheologie is dat de lithische artefacten nog in situ aanwezig zijn. Deze in situ aanwezigheid kan enkel gegarandeerd worden indien de bodemopbouw nog intact is. Indien de bodemopbouw niet meer intact is verliezen de hierin aanwezige lithische artefacten een deel van hun wetenschappelijke waarde. Op basis van de vaststellingen van dit bodemkundig booronderzoek zal bepaald worden of verder onderzoek in de vorm van een archeologisch booronderzoek zinvol is Werkwijze Cartografische bodemstudie De cartografische bodemstudie gaat het terreinwerk vooraf. Het projectgebied wordt altijd op basis van perceelnummers vrij exact gelokaliseerd. De terreinopnames gebeurden op kaarten met een grotere schaal, namelijk 1:5.000, waardoor er mogelijk vereenvoudigingen gebeurden bij het overschakelen naar de bodemkaart met schaal 1: Onder andere daarom loont het de moeite om ook deze kaarten te bestuderen. In ideale omstandigheden kunnen er drie soorten van documenten worden geraadpleegd. Ten eerste de bodemkaart op schaal 1: die digitaal beschikbaar is. Deze werd oorspronkelijk uitgegeven met topografische kaarten als ondergrond. Na digitalisering kan die nu met behulp van een GIS onder het projectgebied worden geplaatst. 24

11 Op de tweede plaats is er de veldbodemkaart met schaal 1:5.000 die bestaat uit een kopie van een ouder kadastraal plan of zelfs een kopie van een Popp-plan waarop dan de bodemeenheden zijn getekend. De gegevens van deze kaart diende als tussenstap voor het opmaken van de bodemkaart met schaal 1: Ten slotte is er de stippenkaart met schaal 1:5.000 waarvoor dezelfde plannen werden gebruikt als bij de veldbodemkaart. De naam laat uitschijnen dat ze in die mate verschilt van de veldbodemkaart omdat de genummerde boorpunten er op zijn aangeduid. Zowel de veldbodemkaart als de stippenkaart kunnen door hun ouderdom ook als historische kaart worden gebruikt omdat de terreintoestand anders staat ingevuld. Dit is belangrijk voor het interpreteren van de boringen. Zelfs de topografische kaart en andere cartografische bronnen hiervoor kunnen en zullen worden gebruikt Uitvoering De boringen zelf gebeuren met de Edelmanboor met een boorkopdoorsnede van 7 cm. Hiermee kan tot 125 cm diep worden geboord wat in het overgrote deel van de gevallen voldoende is om degelijke te kunnen interpreteren. Waar nodig kan met een Gutsboor van 3 cm breedte aanvullende worden geboord. De Gutsboor werkt minder verstorend en op een gaaf profiel kan een profielstudie en bijkomende interpretatie beter worden uitgevoerd. Voor de boorbeschrijvingen wordt er gewerkt volgens de FAO richtlijnen 14 aangepast aan de Belgische normen om te kunnen vergelijken met de Belgische bodemkaart. In deze richtlijnen worden voor profielbeschrijvingen 5 statussen voorgesteld. De boorbeschrijving valt onder status vier, de voorlaatste. Soil augering descripition: soil augerings do not permit a comprehensive soil profile description. Augerings are made for routine soil observation and identification in soil mapping, and for that purpose normally provide a satisfactory indication of the soil characteristiscs. Soil samples may be collected from augerings 15. Uit het bovenstaande blijkt dat de boringen niet toelaten om een bodemprofiel uitgebreid te beschrijven. Ze worden gebruikt voor standaard bodem waarnemingen en identificatie in bodemkartering. Daarom bieden ze ook voldoende informatie voor bodemkarakteristieken. Stalen kunnen worden genomen voor bepaalde doeleinden. In de FAO richtlijnen komen maar liefst 19 parameters bij een bodemprofiel beschrijving aan bod. Daarvan kunnen slechts enkele weerhouden woorden tijdens boringen. Horizont De grenzen van horizonten geven informatie over de dominante factoren die de bodem vormden. In bepaalde gevallen wijzen ze op de menselijke impact op het landschap. De horizontgrenzen worden beschreven volgens diepte (in cm), duidelijkheid en topografie. 14 FAO, Guidelines for soil description., FAO, 2006, 4 th ed. 15 FAO, Guidelines for soil description., FAO, 2006, 4 th ed., 6. 25

12 Belangrijkste bestanddelen Hier gaat het vooral over de textuur van het sediment. Bodemtextuur verwijst naar de verhouding van de verschillende korrelgroottes in een bepaald bodemvolume en wordt beschreven als de bodemtextuur. De korrelgroottes zijn klei, silt (leem) en zand. Kleur van de matrix Bodemkleuren geven de samenstelling én oxidatie-reductie omstandigheden van het heden én het verleden weer. De kleur wordt over het algemeen bepaald door huidjes van zeer fijne bestanddelen van gehumificeerd organisch materiaal 16 (donker), ijzeroxides (geel, bruin, oranje en roord), mangaanoxides (zwart) en andere, of het kan te wijten zijn aan de kleur van het oorspronkelijk sediment. De kleur van de bodemmatrix van elke horizont moet worden geregistreerd in vochtige omstandigheden. Hierbij moeten hue, value en chroma zoals aangegeven in de Munsell Soil Color Chart worden genoteerd. Bodemstructuur De bodemstructuur kan slechts in welbepaalde gevallen verduidelijkt worden omdat hiervoor meestal grotere profielwanden nodig zijn en is optioneel. Artefacten Artefacten zijn vaste of vloeibare substanties die: (1) zijn verwekt of veranderd door vooral mensen als onderdeel van industriële of artisanale processen, of (2) door menselijke activiteit naar het de oppervlakte zijn gebracht van een diepte waar ze nooit werden beïnvloed door oppervlakte processen. HTM (Human-transorted material) Dit werd als volgt gedefinieerd: Human-transported material (abbreviation HTM ): Any solid or liquid material moved into the soil from a source area outside of its immediate vicinity by intentional human activity, usually with the aid of machinery, without substantial reworking or displacement by natural forces De hoeveelheid organisch materiaal kan worden geschat op basis van de Munsell bodemkleur (voor een welbepaalde textuur onder droge en vochtige omstandigheden); FAO, Guidelines for soil description., FAO, 2006, 4 th ed., FAO, Guidelines for soil description., FAO, 2006, 4 th ed. 26

13 2.2 Assessmentrapport Resultaten van het bodemkundig booronderzoek Fig. 2.2: Situering van de boringen op de bodemkaart. Boringen X Y Z Bodemtype Waarnemingen WRB B ,1 57,19 OB Retisols B , ,9 57,29 OB Retisols B , ,6 57,8 Lcc Retisols B , ,6 57,75 Lcc Retisols B , ,8 57,38 Lcc Retisols 27

14 Boring 1 Projectcode: F118 Datum: 13/07/ Type: Landschappelijk onderzoek Type boor: Edelmanboor, 7 cm Æ Techniek: manueel Weersomstandigheden: zonnig en bewolkt H cm: HTM: zandleem vermengd met baksteenpuin; zeer grijsachtig donkerbruin (10 YR 3/2); structuurloos; scherpe ondergrens, H cm: B 2 t: zandleem; bruin (7,5 YR 5/4); massief; plastisch; diffuse ondergrens, H cm: Cg: zandleem; olijfgeel (2,5 Y 6/6). 1 2 Grondwater op 100 cm. 3 28

15 Boring 2 Projectcode: F118 Datum: 13/07/ Type: Landschappelijk onderzoek Type boor: Edelmanboor, 7 cm Æ Techniek: manueel Weersomstandigheden: zonnig en bewolkt H cm: HTM: zandleem vermengd met baksteenpuin; grijsachtig donkerbruin (10 YR 4/2); structuurloos, Grondwater op 70 cm 1 29

16 Boring 3 Projectcode: F118 Datum: 13/07/ Type: Landschappelijk onderzoek Type boor: Edelmanboor, 7 cm Æ Techniek: manueel Weersomstandigheden: zonnig en bewolkt H cm: Ap: zandleem; zeer grijsachtig donkerbruin (10 YR 3/2); structuurloos; enkele baksteenfragmenten ; scherpe ondergrens, H cm: E: zandleem; bruin (10 YR 5/3); structuurloos; diffuse ondergrens, 1 H cm: B 2 t: zandleem; bruin (7,5 YR 5/4); massief; plastisch. 2 Grondwater op 90 cm. 2 30

17 Boring 4 Projectcode: F118 Datum: 13/07/ Type: Landschappelijk onderzoek Type boor: Edelmanboor, 7 cm Æ Techniek: manueel Weersomstandigheden: zonnig en bewolkt H cm: Ap: zandleem; zeer grijsachtig donkerbruin (10 YR 3/2); structuurloos; enkele baksteenfragmenten ; scherpe ondergrens, H cm: B 2 t: zandleem; bruin (7,5 YR 5/4); massief; plastisch; diffuse ondergrens, H cm: Cg: zandleem; olijfgeel (2,5 Y 6/6). Grondwater op 100 cm

18 Boring 5 Projectcode: F118 Datum: 13/07/ Type: Landschappelijk onderzoek Type boor: Edelmanboor, 7 cm Æ Techniek: manueel Weersomstandigheden: zonnig en bewolkt H cm: Ap: zandleem; zeer grijsachtig donkerbruin (10 YR 3/2); structuurloos; enkele baksteenfragmenten ; scherpe ondergrens, H cm: B 2 t: zandleem; bruin (7,5 YR 5/4); massief; plastisch; diffuse ondergrens, H cm: Cg: zandleem; olijfgeel (2,5 Y 6/6). 1 2 Grondwater op 100 cm. 3 32

19 2.2.2 Interpretatie van het onderzochte gebied 57,8 57,3 56,8 56,3 H1 H2 H3 55,8 55, Fig. 2.3 : Overzicht van de boorkolommen in absolute hoogte. Algemeen kan gesteld worden da het bodemprofiel er als volgt uitziet: Ap Bt- Cg. De grondwatertafel werd geregistreerd op ongeveer 1 m diepte. Gezien de nabijheid van de hoeve en de waarschijnlijke menselijke invloed op het gebied dat in de onmiddellijke omgeving ligt is het niet onmogelijk dat de Bt horizont vermengd is met de E horizont in een tweede ploeglaag. Dat zou dan het volgend beeld geven: Ap 1 Ap 2 Cg. Bij eventueel proefsleuvenonderzoek moet worden in acht genomen dat er bodemvariabilitiet kan zijn, dat wil zeggen dat het archeologisch relevante vlak door lokale verdiepingen in de bodem moet worden opgevolgd Synthese Op basis van de boringen kan gesteld worden dat het terrein grotendeels een onverstoorde bodemopbouw heeft. Het bodemprofiel ziet er vermoedelijk als volgt uit: Ap Bt Cg. Beantwoording onderzoeksvragen: Kan de hoogstwaarschijnlijke afwezigheid van een archeologische site afdoende gestaafd worden? De afwezigheid van archeologische sites kan niet afdoende gestaafd worden. Er zijn geen aanwijzingen voor grootschalige verstoringen binnen het projectgebied. Zijn er archeologisch relevante sites aanwezig? Er zijn geen indicaties aangetroffen voor de aanwezigheid van archeologisch relevante sites. Wat is het wetenschappelijk potentieel van de aanwezige sites? Potentieel is hier relevante informatie aanwezig over sporensites vanaf de prehistorie tot en met de wereldoorlogen. Gezien het ontbreken van systematisch onderzochte archeologische vindplaatsen in 33

20 de omgeving van het projectgebied is er een grote kenniswinst te behalen. Er zijn geen elementen die wijzen op de aanwezigheid van prehistorische artefactensites. Moeten er bijkomende maatregelen genomen omwille van eventuele aanwezige sites? Niet van toepassing. Maak een plan van aanpak op voor een eventueel vervolgonderzoek. Zie 3.2. Kunnen maatregelen voorgesteld worden voor een eventueel behoud in situ van een aanwezige archeologische site? Hoe kunnen deze maatregelen afgedwongen en gecontroleerd worden? Niet van toepassing Samenvatting voor een gespecialiseerd publiek Het booronderzoek toonde aan dat er geen grote verstoringen binnen het projectgebied te verwachten zijn. Het bodemprofiel ziet er vermoedelijk als volgt uit: Ap Bt Cg Samenvatting voor een niet gespecialiseerd publiek Tijdens het booronderzoek werden geen grote verstoringen aangetroffen. Binnen de rest van het onderzoeksgebied kan een normale, onverstoorde bodemopbouw verwacht worden. 34

21 Bibliografie Literatuur: CLAASSEN A. 1972: Middeleeuwse burchten. Collequium te Tongeren 12 september 1970, Tongeren. GYSSELING M. 1960: Toponymisch woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland voor 1226, Leuven. SENGERS G. 1937: De plaatsnaam Alken, in: De Postrijder 83, s.l. Websites:

22 52

23 Bijlagen Bijlage 1 : Plannenlijst Projectcode Onderwerp F16 Plannenlijst Aanmaker alle Wouter Yperman plannen Plannummer/fig. Type Onderwerp Schaal Analoog/Digitaal Datum 1/1.1 Topo 1996 Locatie onderzoeksgebied 1/ Analoog /1.3 Kadaster Locatie onderzoeksgebied 1/5.000 Digitaal /1.4 Bouwplan Inplantingsplan Digitaal 4/1.5 Bouwplan Renovatieplan Digitaal 5/1.6 Digitaal hoogtemodel hoogte 1/ Digitaal /1.7 Digitaal hoogtemodel Hoogte 1/5.000 Digitaal /1.8 Bodemerosiekaart Bodemerosie 1/ Digitaal /1.9 Bodembedekkingskaart Bodembedekking 1/ Digitaal /1.10 Bodemkaart Bodemopbouw 1/ digitaal /1.11 Tertiairgeologische Tertiar (1989-1/ Analoog & kaart 2001) digitaal 11/1.12 Quartairgeologische Quartair (1991-1/ Analoog & kaart 2005) digitaal 12/1.14 Historische kaart Ferraris (1777) 1/5.000 Analoog /1.15 Historische kaart Ferraris (1777) 1/2.500 Analoog /1.16 Historische kaart Buurtwegen (1840) 1/5.000 Analoog /1.17 Historische kaart Buurtwegen (1840) 1/2.500 Analoog /1.18 Historische kaart Vandermaelen ( ) 1/5.000 Analoog /1.19 Historische kaart Vandermaelen ( ) 18/1.20 CAI Gekende archeologische sites 19/2.1 Digitaal Situering Hoogtemodel boringen 1/2.500 Analoog / Digitaal Digitaal

24 20/2.2 Bodemkaart Situering boringen 21/3.1 Syntheseplan Zone geselecteerd voor verder onderzoek 22/3.2 Syntheseplan Projectie sleuven op inplantingsplan 23/3.3 Syntheseplan Projectie sleuven op kadaster Digitaal /2.500 Digitaal Digitaal Digitaal Bijlage 2: Fotolijst Projectcode Onderwerp F144 Fotolijst Nummer / fig. type Vervaardiging Onderwerp 1 /Voorblad Luchtfoto 2012 Digitaal Impressie terrein - detail 2/ 1.13 Foto Digitaal Zicht op huidige bebouwing 54

25 Bijlage 3: Plannen Gilen Immobiliën NV 55

26 Dagrapport landschappelijke boringen Kozen-Weyerstraat 1. Algemene gegevens 1. Beschrijver : Ludo Fockedey, Studiebureau Archeologie. 2. Soort onderzoek : Archeologisch: landschappelijke boringen. 3. Plaats : Nieuwerkerken Kozen Weyerstraat. 4. Datum : 13/07/ 5. Landgebruik en vegetatie : Tuin, gras. 6. Weersomstandigheden : Zonnig en bewolkt, 21 C. 7. Bodemeenheid : Lcc: Zwak gleyige zandleemgronden met sterk gevlekte textuur B horizont. OB: Bebouwde zone. 8. WRB: Retisols. 2. Microreliëf en bodem Het reliëf is vlak. Het terrein behoort tot de aanhorigheden van een oude hoeve. Deze verhinderde verdere boringen waardoor het beeld van de boorpunten een leegte vertoont in het westelijk deel van het projectgebied.

27 Boornr X Y Z Weer Datum Type boor Diameter (cm) Manueel/mechanisch ,1 57,19 zonnig, sluierwolken 13/07/16 Edelmann 7 manueel , ,9 57,29 zonnig, sluierwolken 13/07/16 Edelmann 7 manueel , ,6 57,8 zonnig, sluierwolken 13/07/16 Edelmann 7 manueel , ,6 57,75 zonnig, sluierwolken 13/07/16 Edelmann 7 manueel , ,8 57,38 zonnig, sluierwolken 13/07/16 Edelmann 7 manueel

28 Boornr Aardkundige eenheid Bovengrens (cm-mv) Ondergrens (cm-mv) ondergrens Grondsoort vochtigheid beschrijving Bijmenging Kleur textuur bodemstructuur Antropogene bijmengingen HTM scherpe ondergrens leem grijs-donkerbruin structuurloos baksteenpuin (10 YR 3/2) 1 B2t diffuse ondergens zandleem bruin (7,5 YR 5/4) plastisch 1 Cg zandleem olijfgeel (2,5 Y 6/6) 2 HTM 0 70 zandleem grijsachtig donkerbruin (10 YR 4/2) structuurloos baksteenfragmenten 3 Ap 0 50 scherpe ondergrens zandleem zeer grijsachtig donkerbruin (10 YR 3/2) structuurloos baksteenfragmenten 3 E diffuse ondergens zandleem bruin (10 YR 5/3) structuurloos 3 B2t zandleem bruin (7,5 YR 5/4) plastisch 4 Ap 0 50 scherpe ondergrens zandleem zeer grijsachtig donkerbruin (10 YR 3/2) baksteenfragmenten 4 B2t diffuse ondergens zandleem bruin (7,5 YR 5/4) baksteenfragmenten 4 Cg zandleem olijfgeel (2,5 Y 6/6) 5 Ap 0 50 scherpe ondergrens zandleem zeer grijsachtig donkerbruin (10 YR 3/2) structuurloos baksteenfragmenten 5 B2t diffuse ondergens zandleem bruin (7,5 YR 5/4) plastisch 5 Cg zandleem olijfgeel (2,5 Y 6/6)