Studiegebied Sociaal-agogisch werk. Opleiding Sociaal werk. Afstudeerrichting Maatschappelijk werk. Student Elien Demarré

Transcriptie

1 3 Multidisciplinaire aanpak van personen met dubbeldiagnose. Aanvulling op behandeling in leefgroep De Boeg binnen het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie. Studiegebied Sociaal-agogisch werk Opleiding Sociaal werk Afstudeerrichting Maatschappelijk werk Academiejaar Student Elien Demarré

2 4 Voorwoord Dit jaar kreeg ik de kans stage te lopen in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk. Ik kreeg de kans om me te ontplooien als een volwaardig maatschappelijk werker, klaar voor de arbeidsmarkt. Ik schreef dit eindwerk in het kader van mijn ervaringen tijdens mijn stageperiode. Graag zou ik volgende personen willen bedanken: - De directie van het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie, om me de kans te geven stage te lopen; - Dhr. Kenny Delmeire, stagebegeleider, voor de vele hulp en steun tijdens mijn stage; - Mevr. Laurence Dhaene, stagecoördinator, die steeds paraat stond wanneer ik vragen had; - Hogeschool West-Vlaanderen, om me de kans te geven me verder te ontplooien in een bepaalde richting; - Alle instanties die me informatie verschaften met betrekking tot mijn eindwerk; - De medewerkers van Kompas vzw om me de mogelijkheid te geven een interview af te nemen; - Mevr. Iris Verschae, psychologe van het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie, voor de vele informatie en tips bij het maken van mijn eindwerk; - Mijn ouders, die me steeds steunden in mijn studies, stage en het maken van mijn eindwerk; - Mijn vriend, die steevast klaar stond op de momenten waarop ik het moeilijk had.

3 5 Inhoudsopgave Inleiding Schizofrenie en psychose... 9 Inleiding... 9 Kenmerken van schizofrenie... 9 Denkstoornis... 9 Waarnemingsstoornis Het ervaren van tijd en ruimte Emotionele reacties Activiteit en passiviteit Een verstoorde werkelijkheid Hallucinaties Wanen 11 Psychose Omschrijving Oorzaken Gebruik van drugs Het stress-kwetsbaarheidsmodel Wat is het stress-kwetsbaarheidsmodel? Voor wie is het bedoeld? Opbouw van het model Stress van buitenaf Een overstimulerende omgeving Een omgeving die betuttelt, kritiek uit, overbezorgd is of straft Stresserende levensgebeurtenissen Dagelijkse stress Druggebruik Intrapsychische stress Medicatie Stutbalken De medicatie De psycho-educatie Structuur en een zinvolle dagbesteding Opbouwen van een sociaal netwerk De ergotherapie Het model in de praktijk Dubbeldiagnose Bespreking dubbeldiagnose Bespreking behandeling Link naar mijn stageplaats en motivering van mijn eindwerk-onderwerp... 21

4 6 4. Psychiatrisch ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk Organisatie Behandeling Leefgroepwerking Het multidisciplinair team Kompas vzw Ambulante Drugzorg Situering Hulpvraag en criteria Hulpvraag Criteria Werking en organisatie Samenstelling multidisciplinair team Ingangspoorten Motiveringsstrategie van Prochaska DiClemente Besluit Positieve punten Bedenkingen Kompas vzw Crisis Crisis Doelstellingen Hoe aanmelden? De aanmelding Het opnamegesprek De opname zelf Meteen na de opname Werkwijze Leefgemeenschap Groepsactiviteiten Groepspsychotherapie Individuele therapie Herval Besluit Positieve aspecten Negatieve aspecten Opmerkingen... 40

5 7 7. Kompas vzw De Kier De Kier Doelstelling Resocialisatie Reïntegratie Werkwijze De introductie De residentiële opname De individuele begeleiding Werken in groep De gezinsbegeleiding De workshops De vrije tijd De nabegeleiding Besluit Therapeutische Gemeenschap voor Dubbeldiagnose De sleutel Situering Doelgroep Doelstellingen Inleiding Doelen per leefgebied Doelstellingen op vlak van lichamelijke gezondheid Doelstellingen op vlak van arbeid, opleiding, inkomen en huisvesting Doelstellingen op vlak van alcohol- en druggebruik Doelstellingen op justitieel vlak Doelstellingen op familiaal en relationeel vlak Doelstellingen op vlak van psychisch emotionele gezondheid Fasen Startersfase Eerste fase Tweede fase Derde fase Vierde fase Zorgaanbod in modules Module aanmelding Module langdurig groepsprogramma Activiteiten op vlak van algemene lichamelijke gezondheid Activiteiten op vlak van arbeid, opleiding, inkomen en huisvesting Activiteiten op vlak van alcohol- en druggebruik Activiteiten op justitieel vlak Activiteiten op familiaal en relationeel vlak Activiteiten op vlak van psychisch-emotionele gezondheid Andere activiteiten Besluit Positieve punten Opmerkingen... 54

6 8 9. Psychiatrisch ziekenhuis St-Jan te Eeklo Psychiatrisch ziekenhuis St-Jan te Eeklo Samenwerkingsverbanden Kliniek voor dubbeldiagnose Doelstellingen Behandeling Opname Dienst voortgezette behandeling Kliniek voortgezette behandeling Resocialisatie Dagkliniek De Kering Neurosebehandeling en persoonlijkheidsstoornissen Rehabilitatie en resocialisatie Besluit Aanvulling op behandeling van leefgroep De Boeg binnen de Kliniek Heilige Familie Het multidisciplinair team Individuele begeleider Aandachtspunten Behandeling Fasen-programma Motiveringsstrategie van Prochaska DiClemente Activiteiten Belangrijke samenwerkingsverbanden Nazorg Psychiatrische thuiszorg Daghospitalisatie Ambulante nazorg Nazorggroep Puente... 71

7 9 Inleiding Zowel mijn tweedejaars- als derdejaarsstage liep ik in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk. Ik liep stage binnen de functie maatschappelijk werk op de afdeling De Boeg. Deze afdeling richt zich naar personen met schizofrenie en psychose. Reeds tijdens mijn tweedejaarsstage merkte ik op dat een aantal patiënten aangaven ook drugs te gebruiken. Ik leerde de begrippen drugsgeïnduceerde psychose en dubbeldiagnose kennen. Dit boeide me en ik begon me hierover te informeren. Tijdens mijn stageperiode gaven verschillende patiënten aan meer begeleiding te wensen op het vlak van middelenmisbruik. Daarnaast gaven ook een aantal personeelsleden aan dat er geen duidelijk omschreven behandelplan bestaat om middelenmisbruik aan te pakken binnen de afdeling De Boeg. Mede door deze opmerkingen, besloot ik mijn eindwerk te situeren binnen de dubbeldiagnose-problematiek. Vervolgens bepaalde ik mijn vraagstelling. Deze is uiteindelijk geworden: Hoe kan ik een nieuw behandelplan opmaken dat zowel de psychose, als het middelenmisbruik aanpakt bij mensen met dubbeldiagnose, en dat combineerbaar is met het behandelplan van de leefgroep De Boeg? In mijn eindwerk geef ik eerst een theoretische basis met kernbegrippen als psychose en schizofrenie, het stress-kwetsbaarheidsmodel en dubbeldiagnose. Daarna schets ik de behandeling en de werking binnen het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie op heden. Hierop volgend ga ik op zoek naar de behandelingen binnen andere instanties, gespecialiseerd voor ofwel middelenmisbruik, ofwel dubbeldiagnose. De instanties die ik bespreek zijn: Kompas vzw, Therapeutische Gemeenschap voor Dubbeldiagnose De sleutel en het Psychiatrisch ziekenhuis St-Jan te Eeklo. Tenslotte geef ik een voorstel tot behandeling van personen met dubbeldiagnose binnen leefgroep De boeg in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie.

8 10 1. Schizofrenie en psychose 1 Inleiding Schizofrenie is een invaliderende en ontwrichtende ziekte, waarbij enkele psychische functies niet langer normaal kunnen uitgevoerd worden. Dit zorgt ervoor dat de persoon die aan schizofrenie lijdt, de wereld en zichzelf anders gaat ervaren dan andere personen. Daarnaast hebben ze een denkbeeld dat afwijkt van het normale. Het contact met de werkelijkheid zijn ze vaak volledig verloren. Schizofrenie komt vaker voor dan dat de meeste mensen denken. Schizofrenie treft één op honderd mensen op een bepaald ogenblik in het leven. De gevolgen hiervan zijn vaak niet te voorspellen. Mensen met schizofrenie beleven hun ziekte elk op een verschillende manier. Sommige mensen horen stemmen, anderen zeggen dat ze leven volgens de commando s van onzichtbare krachten en nog anderen merken dat ze moeite hebben met alledaagse activiteiten. Deze verschillende beleving is normaal, aangezien iedere persoon bepaalde gewaarwordingen en gebeurtenissen op een andere manier ervaart en beleeft. Kenmerken van schizofrenie Schizofrenie heeft twee basiskenmerken: een stoornis in het denken en een stoornis in de waarneming. Deze stoornissen kunnen ervoor zorgen dat de persoon met schizofrenie hallucinaties of wanen heeft. Denkstoornis Het denkproces kan te snel, te langzaam of te chaotisch zijn. Vaak lukt het personen met schizofrenie niet om helder na te denken. Soms gaat het verband tussen gedachten verloren. Hierdoor is het vaak moeilijk om te begrijpen wat iemand die psychotisch is precies bedoelt. Op zijn beurt kan die persoon moeite hebben om anderen te begrijpen. Dit komt doordat hij zich niet goed kan concentreren en problemen heeft met onthouden. Daarnaast kan het hem vaak moeite kosten om het gedrag van derden te plaatsen. Denkstoornissen kunnen diverse vormen aannemen: - Denkstoornis waar te nemen uit iemands geschriften of gesprekken Niet enkel de inhoud is ongewoon, maar ook de vorm waarin het wordt gebracht, is bijzonder. Vb. de grammaticaconstructie kan bizar zijn, de ideeën kunnen onsamenhangend zijn Dit wordt een formele stoornis genoemd, omdat de vorm abnormaler is dan de inhoud. Diezelfde kenmerken kunnen ook voorkomen bij de spraak. - Defect in het pragmatische en alledaagse gebruik van taal. Hiermee wordt bedoeld dat mensen met schizofrenie regelmatig dingen letterlijk nemen wanneer de situatie vraagt om een metaforische of pragmatische benadering van de taal. Zo gaan mensen met schizofrenie letterlijk reageren op de vraag Hoe gaat het?, terwijl dit een alternatief is om hallo te zeggen. 1 Bronvermelding: Dr. John Cutting en Anne Charlish. Schizofrenie, De ziekte begrijpen en er mee omgaan. Utrecht, Uitgeverij Het Spectrum B.V., 1997

9 11 Waarnemingsstoornis De manier waarop iemand met schizofrenie de wereld waarneemt, is vaak zo ver verwijderd van de werkelijkheid, dat het erg beangstigend kan worden voor de patiënt. De bizarre, verstoorde waarneming van de persoon die aan schizofrenie lijdt, kan alle zintuigen beïnvloeden: gezicht, gehoor, reuk, tast en smaak. Mensen met schizofrenie gaan zich vaak vreemd gedragen. Dit is niet verwonderlijk, aangezien hun wereld zo drastisch verandert. Wanen kunnen een rechtstreeks gevolg zijn van een waarnemingsstoornis. Het ervaren van tijd en ruimte Denk- en waarnemingsstoornissen bij schizofrenie tasten het besef van zowel tijd en ruimte aan. De ganse structuur van het bestaan wijzigt. De tijd en de ruimte veranderen ingrijpend. Bijvoorbeeld: ervan overtuigd zijn zich in het verleden te bevinden of het gevoel hebben dat de tijd erg traag voorbij gaat. Emotionele reacties De meeste mensen die aan schizofrenie lijden, hebben emotionele reacties die aansluiten bij wat ze beleven. We kunnen drie soorten emoties onderscheiden: verhoogde emotie, afgevlakte emotie en verkeerde emotie: - Verhoogde emotie De intensiteit van de emotionele beleving verschilt bij mensen met schizofrenie van normale mensen. In de vroege stadia van de ziekte is er vaak sprake van een versterking van alle emoties. Zo kan iemand bijvoorbeeld het gevoel hebben zich in een coma te bevinden, wanneer hij moe is. - Afgevlakte emotie Wanneer de ziekte evolueert, vindt het omgekeerde plaats. De emoties worden niet meer intensief beleefd, maar worden minder en minder beleefd. Uiterlijke kenmerken hiervan zijn: weinig gelaatsexpressies, geen gebruik van stemgeluid, minder non-verbaal taalgebruik - De verkeerde emotie Sommige mensen met schizofrenie laten emoties zien die niet in overeenstemming zijn met de situatie van dat moment. Een voorbeeld hiervan is wanneer de persoon begint te lachen op een begrafenis. Activiteit en passiviteit Deze stoornis wordt ook wel catatonie genoemd. Dit houdt in dat mensen met schizofrenie dagelijkse, routinetaken niet op een gewone manier kunnen uitvoeren. Elke activiteit dringt zich onmiddellijk op in het bewustzijn. Sommige patiënten worden hierdoor tot stilstand gebracht en blokkeren in hun bewegingen.

10 12 Een verstoorde werkelijkheid Mensen met schizofrenie worden verplaatst van een relatief geordend bestaan, naar een wereld waarin niets bekend is en alles chaotisch is Hallucinaties Iemand die aan schizofrenie lijdt of zich in de acute, psychotische fase bevindt, kan iets waarnemen (horen, zien, ruiken, voelen, proeven) dat er in werkelijkheid niet is. Deze ervaringen zijn voor de betrokken persoon heel echt. De meest voorkomende en meest gekende vorm hiervan is het horen van stemmen. Soms geven stemmen commentaar op het gedrag of geven ze opdrachten aan de betrokken persoon. Hallucinaties kunnen erg hinderlijk zijn voor degene die eraan lijdt. Als de persoon op de stemmen reageert, kan dit leiden tot vreemd of storend gedrag Wanen Wanen zijn individuele ideeën of overtuigingen die niet in overeenstemming zijn met algemeen geaccepteerde ideeën of opvattingen. Het gaat bij een waan altijd om de betrokkene zelf. Een voorbeeld van een waan is grootheidswaan. Wanneer een persoon deze waan heeft, heeft hij narcistische eigenschappen waarin hij zichzelf zal overschatten. Zo zal hij ervan overtuigd zijn dat hij kwaliteiten bezit, die hij in werkelijkheid niet heeft. Het is moeilijk om iemand met wanen te overtuigen van de werkelijkheid, hij houdt sterk vast aan zijn ideeën en is het contact met de werkelijkheid voor een groot stuk verloren. Daarnaast kunnen we een onderscheid maken tussen positieve en negatieve symptomen: - Negatieve symptomen: deze symptomen duiden op het ontbreken van gedrag of capaciteiten die anders wel aanwezig zijn. Voorbeelden hiervan zijn: weinig initiatief tonen, weinig energie hebben, een vlakke gezichtsuitdrukking hebben, teruggetrokken gedrag. Negatieve symptomen kunnen zeer ernstig zijn. De betrokken persoon heeft zijn vitaliteit en enthousiasme voor een groot deel verloren. De persoon kan er niets aan doen dat hij negatieve symptomen heeft. Deze zijn vaak moeilijk te behandelen. - Positieve symptomen: het gaat om ervaringen die uitsluitend tijdens een psychose beleefd worden en daarbuiten niet. Bijvoorbeeld: wanen, hallucinaties, verwardheid.

11 13 Psychose Omschrijving Een psychose is elke vorm van een ernstige psychische stoornis waarbij het contact met de werkelijkheid verstoord is. De waarnemingen van en gedachten over de wereld van psychotische personen vallen niet langer binnen ons ervaringsbereik. Hun werkelijkheid komt niet langer overeen met onze werkelijkheid. Psychosen worden traditioneel in twee typen ingedeeld: organische en functionele psychosen. - Organische psychose Dit is een psychose waarbij de directe oorzaak een herkenbare ziekte van de hersenen is. Vb. een hersentumor, een beroerte, alcoholonthouding bij een chronische alcoholicus en algemene lichamelijke ziekten kunnen een organische psychose veroorzaken. - Functionele psychose Dit is een psychose waarbij een herkenbare ziekte van de hersenen afwezig is. Dergelijke psychose kan enkel aangetoond worden door vast te stellen dat er geen uitgesproken hersenbeschadiging is. Dit gebeurt door een scan te maken van het hoofd. Oorzaken Gebruik van drugs Men heeft aangetoond dat personen die misbruik maken van stimulerende middelen en hierdoor paranoïde symptomen vertonen, een aanleg hebben voor psychotisch gedrag en dat het stimulerende middel slechts de activering van een sluimerende afwijking betreft. Daarnaast bestaat er bewijs dat stimulerende middelen elke mens psychotisch zou kunnen maken. Wanneer iemand dergelijke middelen gebruikt, ervaart hij paranoïde wanen zoals gehoorhallucinaties of gezichtshallucinaties. Naast het gebruik van drugs zijn er ook nog een aantal andere oorzaken waardoor een psychose kan ontstaan. Ik beperk me in dit eindwerk echter tot het gebruik van drugs, daar dit het dichts aanleunt bij het onderwerp.

12 14 Het stress-kwetsbaarheidsmodel 2.1 Wat is het stress-kwetsbaarheidsmodel? Het stress-kwetsbaarheidsmodel is een model dat gebruikt wordt om het principe van een psychose beter te begrijpen. Het model schetst een beeld van hoe een psychose tot stand komt. Ze slaagt erin de psychische aandoening op een visuele manier in kaart te brengen zodat ze een soort richtlijn vormt voor de hulpverleners. Op die manier kan van elke patiënt een individuele schets gemaakt worden betreffende zijn psychische toestand. Het model is een veel gebruikt model in psychiatrische ziekenhuizen. 2.2 Voor wie is het bedoeld? Het model is niet alleen een handig instrument voor de hulpverlening, maar ook voor de mensen die zelf aan de aandoening lijden. Aangezien mensen met een psychose last hebben van cognitieve stoornissen, zoals concentratiemoeilijkheden, zorgt de kortere visuele voorstelling ervoor dat ze hun ziekte makkelijker kunnen vatten, kunnen begrijpen. Dit is mogelijk omdat de balk op een eenvoudige manier uitlegt wat er precies met hen aan de hand is. Er zijn nu reeds twee groepen vermeld die gebruik maken van het model: de hulpverlening en de patiënt zelf. Maar er is nog een derde belangrijke groep, die zeker niet mag vergeten worden, namelijk de context, de omgeving van de patiënt. Ook zij hebben het recht te weten wat er met hun familielid aan de hand is, waar die vreemde, onbekende ziekte vandaan komt. Aan de hand van het model kunnen ze meer inzicht krijgen in de ziekte. Het uitgangspunt daarbij is dat de familie meer begrip kan opbrengen voor de psychische toestand van hun naaste. Ze vormen tenslotte een belangrijk steunpunt voor de patiënt. Daarnaast krijgen zowel patiënt als familie, aan de hand van dit model, een duidelijk zicht op de belangrijkheid van een behandeling en blijvende ondersteuning. 2.3 Opbouw van het model Het model krijgt de benaming Balkmetafoor omdat de draagkracht van een persoon visueel wordt voorgesteld door een balk. De balk varieert qua grootte en breedte van persoon tot persoon. Iedere persoon is uniek, dus ook de draagkracht van iedereen is verschillend. Die draagkracht komt door verschillende factoren tot stand. Biologisch genetische kenmerken, cognitieve capaciteiten en persoonlijkheid spelen hierbij een belangrijke rol. Figuur 1: balk

13 15 Bij patiënten met een psychose bevindt er zich een kwetsbaarheid in hun draagkracht. Het exacte ontstaan van die kwetsbaarheid is nog steeds onduidelijk. Wel bekend is dat het zou gaan om een samenspel van zowel erfelijke als ontwikkelingsfactoren. Deze kwetsbaarheid wordt hier voorgesteld als een noot. Psychische kwetsbaarheid Figuur 2: balk met noot De noot zorgt ervoor dat de balk verzwakt en dus kwetsbaarder wordt. Met andere woorden: de noot is verantwoordelijk voor een verminderde draagkracht. De invloed van de noot op de balk, kan het best vergeleken worden met een noot in een stuk hout. De noot zorgt ervoor dat de balk meer risico loopt op een breuk. Die situatie doet zich voor als de persoon zijn draaglast niet meer kan compenseren met zijn draagkracht. Er zijn verschillende oorzaken die verantwoordelijk kunnen zijn voor het breken van de balk. We hebben het hier over stressfactoren. Deze worden visueel voorgesteld door blokken (draaglast) die wegen op de balk. Afhankelijk van het aantal blokken en de grootte van de draaglasten wegen ze meer of minder op de draagbalk. Familie School Drugs Psychische kwetsbaarheid Figuur 3: draagbalk met stressfactoren Het is wel zo dat de balk niet onmiddellijk breekt. Ze zal eerst enkele barsten vertonen. Die barsten staan synoniem voor de eerste voortekenen van de psychose. Als men niet tijdig ingrijpt en de persoon steeds verder onder druk komt te staan, zal de balk uiteindelijk kraken. Dit breken zal gebeuren op de plaats van de noot omdat dit de meest kwetsbare plaats is. Eenmaal de balk doorgekraakt is, spreekt men van een decompensatie (= psychotische opstoot). Familie School Drugs Psychische kwetsbaarheid Figuur 4: balk met barst

14 16 Belangrijk hierbij te vermelden is dat de hevigheid van een stressreactie individueel verschilt. De ene kan iets als zeer stresserend ervaren, terwijl de andere dezelfde situatie niet als stresserend ervaart. Dit is ook het geval bij mensen met een kwetsbaarheid. Ze zijn stressgevoeliger met als gevolg dat hun stressreactie heviger zal zijn. Stressfactoren kunnen zowel van buiten als van binnen de persoon komen: 2.4 Stress van buitenaf Een overstimulerende omgeving Bijvoorbeeld: Vader van patiënt stelt hoge eisen naar zoon toe over zijn studies. Hij zadelt de jongen constant op met te hoge verwachtingen. De druk die de jongen ervaart bij deze verwachtingen kunnen een grote stressfactor zijn Een omgeving die betuttelt, kritiek uit, overbezorgd is of straft leidt tot hoge emoties. De emoties laaien hoog op omdat een omgeving als deze zeer stresserend kan zijn. De stress die ermee gepaard gaat, kan de aanleiding zijn van een nieuwe opstoot. Bijvoorbeeld: Tijdens de puberteit wordt een kind voortdurend begeleid door zijn ouders en omgeving. Wanneer de tiener terechtkomt op het arbeidscircuit, lukt het hem niet om zelfstandig te werken. Dit heeft tot gevolg dat bepaalde beslissingen, handelingen of activiteiten erg stresserend kunnen zijn voor de tiener Stresserende levensgebeurtenissen Bijvoorbeeld: scheiding, overlijden, huwelijk, verlies van een kind, geboorte Dagelijkse stress Bijvoorbeeld: druk verkeer, staking openbaar vervoer, werkdruk op het werk, examendruk Druggebruik Het gebruik van drugs kan een psychotische opstoot tot gevolg hebben. Wanneer een persoon afhankelijk is van een drug, vormt dit een grote stressfactor. Misschien is het noodzakelijk om hier de link te leggen met de politieke discussie die op heden aan de gang is over een eventuele legalisering van softdrugs. Moeten we ons de vraag stellen of dit een effect zal hebben op de populatie in de psychiatrische ziekenhuizen?

15 Intrapsychische stress Deze vorm van stress komt vanuit de psyche van de mens. Het kan gaan van denken over de zin van leven tot grote levensvragen, onrealistische eisen stellen aan jezelf, onverwerkte trauma s Stress wordt meestal met negatieve situaties geassocieerd, maar er bestaat ook positieve stress. Vb. verliefd zijn, zwanger zijn, huwelijk De meeste mensen ervaren die zaken als een positieve emotie, terwijl het voor mensen met een psychotische aanleg een negatief effect kan hebben op hun draagkracht. Dit komt omdat een gebeurtenis als deze een aanpassing vraagt van hun dagelijks leven. Als men aanpassingen moet doen, is de kans groot dat de draagkracht de last niet meer kan houden. Dit geeft als gevolg dat de balk die de draagkracht weerspiegelt, begint te kraken. De persoon kan zijn draaglast niet meer compenseren met zijn draagkracht waardoor zijn draagkracht het begeeft. De persoon raakt in onevenwicht en wordt psychotisch. Eénmaal de balk gebroken is, moet er gekeken worden om de draagkracht zo snel mogelijk te herstellen Medicatie Medicatie zorgt ervoor dat de balk terug gelijmd wordt. Het is een heel belangrijke stap in het behandelingsproces omat ze de eerste stap is naar genezing toe. De medicatie bestrijdt de positieve symptomen (wanen, hallucinaties) die realiteitsverlies en verwarring veroorzaken. De medicatie zorgt ervoor dat de overprikkeling geleidelijk vermindert waardoor de bizarre belevingen van de patiënt geleidelijk terug naar de realiteit worden gedrongen. De medicatie is van essentieel belang in de behandeling. Ze wordt niet alleen ingezet tijdens de behandeling, maar ook als blijvende ondersteuning voor de patiënt. Dit zorgt ervoor dat de medicatie de eerste stutbalk wordt die de patiënt zal helpen om zijn draagkracht in de toekomst te ondersteunen. Een gebroken draagkracht laat zijn sporen na in de balk. Ze heeft geleden onder verbrokkeling waardoor er bepaalde delen van de balk ontbreken. Dit zorgt ervoor dat de patiënt na een opstoot last blijft hebben van bepaalde symptomen. Die symptomen worden ook wel de restsymptomen genoemd. Vb. concentratiemoeilijkheden. De patiënt is ook kwetsbaarder geworden. Eénmaal de balk is gebroken, wordt die ook een stuk gevoeliger waardoor nog minder last kan verdragen worden dan voorheen en de draagkracht nog sneller geneigd zal zijn om te kraken.

16 18 Aangezien de draagkracht gebroken is, en de balk kwetsbaarder is geworden, moet de balk extra ondersteund worden. Dit gebeurt door middel van verschillende stutbalken. Familie School Drugs Psychische kwetsbaarheid Gesprekken medicatie familie therapie Figuur 5: balk met stutbalken

17 Stutbalken De medicatie Medicatie is noodzakelijk in de acute fase van de psychose, maar vormt ook een blijvende ondersteuning voor de patiënt. Antipsychotische medicatie heeft echter ook vaak bijwerkingen. Medicatie remt de overprikkeling maar ze kan ook de hersenactiviteit verminderen. Op die manier kan ze een extra belasting vormen voor de patiënt. Bij nieuwe antipsychotica komen er minder bijwerkingen voor De psycho-educatie Psycho-educatie is bedoeld om de patiënt psychologisch overzicht te geven. Dit zorgt ervoor dat de patiënt te weten komt wat er hem overkomt en wat de gevolgen zijn, ook naar de toekomst toe. Het is belangrijk dat niet alleen de patiënt maar ook de familie betrokken wordt in dit hele gebeuren. Ook voor hen is het soms moeilijk te begrijpen. De familie krijgt tijdens de psycho-educatie een zicht op de gevolgen van de aandoening en op het toekomstperspectief van hun familielid. Een goede ondersteuning en begeleiding van de hulpverlening is van essentieel belang, zowel voor de patiënt als voor de familie. De naasten spelen een grote rol in de behandeling van de patiënt. Het is belangrijk dat de betrokkene zich begrepen en gesteund voelt door de mensen die het dichtst bij hem staan Structuur en een zinvolle dagbesteding Omdat de patiënt een lange periode in onevenwicht was, is het belangrijk dat het evenwicht terug wordt hersteld. Mensen die psychotisch zijn hebben een hele periode zonder structuur geleefd. Daarom is het noodzakelijk om tijdens de opname aandacht te geven aan een zekere dagstructuur. Op die manier kunnen ze geleidelijk aan weer een normale dagstructuur opbouwen. Een zinvolle daginvulling zorgt ervoor dat de patiënt iets om handen heeft, zich nuttig voelt. Indien dit niet het geval is, ontstaat vaak piekergedrag, wat kan leiden tot sociaal isolement. Daarnaast dreigen ook zijn vaardigheden te vervagen zodat hij meer moeite zal moeten doen om zijn verloren vaardigheden terug op te nemen Opbouwen van een sociaal netwerk Iemand die een psychotische opstoot heeft gehad, sluit zich vaak af voor zijn omgeving, met als gevolg dat veel contacten vervagen of verloren gaan. De betrokkene reageert ook vaak vanuit zijn psychose, wat negatieve reacties kan teweeg brengen bij anderen, wat tot gevolg kan hebben dat de contacten vervagen. Het is belangrijk dat de patiënt geleidelijk terug een sociaal netwerk opbouwt. Derden kunnen namelijk een grote steun voor de betrokkene zijn gedurende het ganse genezingsproces.

18 De ergotherapie Ook de ergotherapie kan een stutbalk vormen voor de patiënt. Enkele taken van de ergotherapeut zijn:... structuur aanbieden en aanleren hoe zichzelf te structureren; betrokkene activeren met een aantrekkelijk activiteitenaanbod; sociale contacten van betrokkene stimuleren; copinggedrag aanleren, zodat de betrokkene leert omgaan met stresserende situaties; een zinvolle en aangename daginvulling aanbieden; ondersteuning geven; 2.8 Het model in de praktijk Het stress-kwetsbaarheidsmodel wordt in verschillende psychiatrische ziekenhuizen gebruikt voor psycho-educatie, o.a in H. Hart Ieper en in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie Kortrijk. Dit model wordt gebruikt omdat het de complexiteit van de ziekte op een eenvoudige manier weergeeft zodat de patiënten en alle nauw betrokkenen de ziekte beter kunnen begrijpen. Het begrijpen van de ziekte is belangrijk voor de patiënt, omdat hij op die manier ziekte-inzicht kan verwerven en steun kan krijgen van zijn familie. Daarnaast is het model goed bruikbaar als evaluatie. Er kan samen met de patiënt nagegaan worden hoe de stressoren evolueren.

19 21 3. Dubbeldiagnose 2 In dit hoofdstuk bespreek ik beknopt de problematiek van dubbeldiagnose. Daarnaast bespreek ik kort de valkuilen die bestaan bij deze groep patiënten. Ik stel me ook een aantal vragen met betrekking tot behandeling. Ten slotte leg ik de link naar mijn stageplaats, dit als inleiding tot de rest van mijn eindwerk. Bespreking dubbeldiagnose Personen met dubbeldiagnose vertonen naast een psychologische stoornis, ook een stoornis in het gebruik van een middel. Er heerst echter vaak onduidelijkheid bij het stellen van de correcte diagnose. Men kan zich afvragen: - Is de psychologische stoornis het gevolg van middelengebruik? - Is het een drugsgeïnduceerde psychose? - Is het een schizofrene stoornis in combinatie met middelenmisbruik of afhankelijkheid? Vaak spreekt men van zelfmedicatie. Personen met en psychologische problematiek trachten zichzelf te sussen of te troosten door te grijpen naar een middel. Middelen worden vaak gebruikt om psychologische moeilijkheden weg te werken, om het tekort op te vullen. Door naar een middel te grijpen, blijft het tekort echter en ontstaat er een onafhankelijkheid van een middel. Bespreking behandeling Elk verslavingsprobleem gaat samen met psychologische problemen. Het verschil tussen de behandeling op een ontwenningsafdeling en een afdeling voor dubbeldiagnose, ligt bij de ernst van de psychologische problematiek. Vaak heeft men slechts de mogelijkheid om een behandeling te krijgen die zich ofwel focust op de middelenafhankelijkheid ofwel zich concentreert op de psychologische stoornis. Dit zorgt ervoor dat personen met dubbeldiagnose een kwetsbare groep patiënten zijn die vaak tussen de netten van de hulpverlening valt. 2 De theoretische informatie in dit hoofdstuk is de herwerkte tekst van op de site:

20 22 Link naar mijn stageplaats en motivering van mijn eindwerk-onderwerp Binnen de Kliniek Heilige Familie, waar ik mijn stage liep is er geen specifieke afdeling die personen met dubbeldiagnose behandelt. Er bestaat echter wel enerzijds de afdeling De Boeg, voor personen met schizofrenie en psychose, anderzijds is er de afdeling De Vlonder, de afdeling voor personen met een medicatie- of alcoholverslaving. Ik liep mijn stage binnen de afdeling De Boeg. Al tijdens mijn tweedejaarsstage merkte ik dat enkele patiënten naast een psychologische problematiek, ook een verslavingsproblematiek hadden. Ik ging me afvragen in hoeverre dit aspect van het probleem behandeld wordt. Dit wilde ik aanvankelijk doen door een enquête af te nemen van de personen met dubbeldiagnose die tijdens mijn stageperiode opgenomen werden. Er werden slecht zes mensen opgenomen waarvan zowel een psychologisch- als een verslavingsprobleem aanwezig was. Deze mensen bevonden zich echter nog steeds in crisis. Hierdoor nam ik de beslissing om de enquête niet af te nemen. In de volgende hoofdstukken onderzoek ik hoe de behandeling is binnen verschillende hulpverleningsinstanties die zich wel specifiek richten naar personen met dubbeldiagnose. Op het einde van mijn eindwerk geef ik een voorstel tot behandeling, dat als meerwaarde moet dienen voor de behandeling binnen de leefgroep De Boeg.

21 23 4. Psychiatrisch ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk Dit psychiatrisch centrum is de setting waar ik zowel tijdens de tweede- als derdejaarsstage, stage loop. Daarom zal ik uitgebreid de werking en organisatie schetsen. 4.1 Organisatie De Kliniek Heilige Familie en de Korbeel worden samen met het RVT Sint-Carolus beheerd door de VZW Gezondheidszorg H. Familie. De kliniek Heilige Familie is een gespecialiseerd centrum voor psychiatrie en psychotherapie. De Korbeel is een kinder- en jeugdkliniek voor observatie en psychotherapie. De Kliniek Heilige Familie bestaat uit twee diensten: De kinderpsychiatrische dienst, ook wel de K-dienst of Korbeel genoemd. De Korbeel richt zich naar kinderen en jongeren tot 16 jaar die in drie leefgroepen worden ondergebracht. De leefgroepen worden onderverdeeld volgens de schoolleeftijd en bieden een gedifferentieerde behandeling aan. De psychiatrische afdeling voor volwassenen, ook wel A-dienst genoemd. De kliniek is een acuut psychiatrisch ziekenhuis en beoogt dus geen langdurige opnames. Het ziekenhuis heeft een open karakter. Men biedt dienstverlening aan mensen die nood hebben aan psycho-sociale begeleiding. Zowel specifieke ziektebeelden als depressie, angst, psychose, verslaving, alsook relationele moeilijkheden, levensfaseproblemen, gedragsstoornissen en waarnemingsstoornissen worden er behandeld. Kenmerkend voor de behandeling zijn de multidisciplinaire samenwerking, de leefgroepwerking en het therapieprogramma. Het multidisciplinair team, hierboven vermeld, bestaat uit verpleegkundigen, een psychologe, een psychiater, een ergotherapeut, een bewegingskinesitherapeut, een huishoudtherapeut en een maatschappelijk werker. De taakomschrijving van alle leden binnen dit team wordt in dit hoofdstuk uitgebreid behandeld. 4.2 Behandeling De behandeling legt de nadruk op intensieve psychotherapeutische begeleiding van individuele patiënten. Het is belangrijk dat de behandeling aangepast wordt naar de problematiek en de persoon. Consultatie Personen met een psychiatrische problematiek kunnen steeds ambulant behandeld worden bij één van de leefgroeppsychiaters.

22 24 Hospitalisatie De kliniek is onderverdeeld in vijf leefgroepen. In de leefgroep De Bolder worden personen opgenomen bij wie intensief toezicht noodzakelijk is omwille van een acuut ziektebeeld. Aan de andere vier leefgroepen worden de patiënten toegewezen op basis van hun specifieke ziektetoestand en de vereiste behandeling. Het therapieprogramma is verschillend voor elke leefgroep en wordt opgemaakt naargelang de noden van de persoon die opgenomen wordt. Daghospitalisatie Personen kunnen het therapieprogramma volgen zonder volledig opgenomen te zijn. Dit kan rechtstreeks of als vervolg van een volledige opname. De daghospitalisatie zorgt voor resocialisatie van de persoon na een moeilijke periode van opname en problemen. Nazorginitiatieven De kliniek biedt verschillende nazorgmogelijkheden aan. Na een opname kun je ambulant verder begeleid worden. Zo kan je bepaalde therapieën verder blijven volgen, zonder dat je nog langer een ziektestatuut hebt. Er bestaat ook de mogelijkheid om zich aan te sluiten bij de nazorggroep. Deze nazorg kan eventueel al gecombineerd worden met werkhervatting. Psychiatrische thuiszorg Er wordt deskundige psychiatrische hulpverlening aangeboden voor mensen met psychische problemen in de thuissituatie. Het initiatief beoogt aanvullende begeleiding van korte duur binnen de geestelijke gezondheidszorg en binnen de reguliere thuiszorg. Zelfredzaamheid, activering en realisatie van persoonlijke doelstellingen zijn belangrijke aandachtspunten. Er wordt geprobeerd om de levenskwaliteit binnen de thuissituatie zowel van de patiënt als van de directe leefomgeving te verhogen. Met deze ondersteuning worden personen in hun thuismilieu begeleid. De begeleiding verloopt via huisbezoeken die vooraf vastgelegd worden tussen patiënt en begeleider. 4.3 Leefgroepwerking In dit puntje worden de verschillende leefgroepen binnen het ziekenhuis uitgelegd. De Bolder Deze leefgroep heeft als doelgroep personen bij wie een voortdurend en doorgedreven toezicht noodzakelijk is omwille van een crisis of bij wie men grondig wil observeren in functie van de diagnosestelling. Ook personen die gecolloceerd worden, worden in deze afdeling opgevangen. Deze afdeling is de enige gesloten afdeling binnen de kliniek. Tijdens de opname in deze leefgroep worden crisissituaties opgevangen en worden problemen vanuit een gedragstherapeutisch kader bekeken. Doorstroommogelijkheden (verblijf op de open afdeling of ontslag) worden aangeboden.

23 25 De Boeg Deze leefgroep richt zich voornamelijk tot personen met psychotische stoornissen, stemmingsstoornissen en/of mineure gedragsstoornissen, eventueel en meestal in combinatie met een zekere sociale kwetsbaarheid. Door een directieve aanpak en structuur te hanteren, wordt de actieve inzet van de patiënt in de diverse therapieën gestimuleerd. Hiermee wordt een snelle reïntegratie in de maatschappij beoogd. Een belangrijke factor binnen deze leefgroep is het aanbod van psycho-educatie. Hierbij wordt extra aandacht gegeven aan de psychotische problematiek van de personen door het wekelijks geven van informatie-sessies. Aan de hand van video s, groepsgesprek en discussies wordt duiding gegeven over het ziektebeeld, de medicatie, en copinggedrag. Ook voor familieleden van psychotici worden regelmatig informatie-avonden georganiseerd waarbij, naast het informele contact, vooral de nadruk wordt gelegd op het geven van informatie. De Vlonder Deze leefgroep beoogt volwassen personen die moeilijkheden ervaren in hun leven door overmatig gebruik van alcohol en/of medicatie. Deze moeilijkheden situeren zich op tal van levensdomeinen: woonst, werk, relatie, lichamelijke en/of psychische gezondheid. De centrale doelstelling van deze leefgroep is het aanleren en volhouden van een levensstijl vrij van alcohol of medicatie. Een gestructureerd fasenprogramma is de leidraad van de behandeling. De Kliniek Heilige Familie heeft ervoor gekozen om geen drugsafhankelijkheid te behandelen. De reden hiervoor is omdat deze behandeling te complex zou zijn om te behandelen, naast de andere problematieken. In de eerste plaats is de motivatie bij personen met een drugsafhankelijk vaak te klein om vrijwillig opgenomen te blijven, aangezien dit een open leefgroep is. Daarnaast is een langdurige opname aangewezen bij deze problematiek, wat in de kliniek niet kan geboden worden, daar het een acuut ziekenhuis is. De Kiel In deze leefgroep staat de persoonlijkheidsproblematiek op de voorgrond, naast angst- en stemmingsstoornissen en/of relationele problematiek. Een introspectief vermogen en de mogelijkheid tot deelname van een intensief groepspsychotherapeutisch programma, wordt verwacht van de patiënt. Er wordt systeemgericht gewerkt. Samen met de patiënten wordt er een systeem gevormd en wordt er op zoek gegaan naar een goed, efficiënt en werkbaar klimaat. Er is een ondersteunende aanwezigheid ter bevordering van de versteviging of reconstructie van de persoonlijkheid, zelfbeeld en/of het zelfvertrouwen. Het Anker Deze leefgroep beoogt personen die uit evenwicht raken door psychosociale stressfactoren zoals partnerverlies, kinderen die het huis verlaten, levensfaseproblematiek, pensionering, ouder worden. De meest voorkomende ziektebeelden zijn hier depressie en angststoornissen. Er wordt maximaal beroep gedaan op de kwaliteiten die aanwezig zijn bij de patiënt zelf en in het systeem van de patiënt.

24 Het multidisciplinair team Iedere leefgroep heeft een psychiater. Eén maal per week houdt de psychiater een spreekuur, waar alle patiënten hem vrij kunnen consulteren. Daarnaast is het steeds mogelijk om een afspraak te maken bij hem. De patiënten kunnen bij de psychiater terecht met vragen over medicatie, ontslag De leefgroeppsychologe verzorgt de psychologische en psychotherapeutische begeleiding van de patiënten. Hoe die begeleiding wordt ingevuld, wordt bekeken naargelang de patiënt en de problematiek. Deze begeleiding kan variëren van ondersteunende individuele gesprekken tot psychotherapie of psycho-educatie. De psychologe werkt systeemgericht. Centraal staat de patiënt met zijn hulpvraag, maar er wordt - al dan niet met rechtstreeks contact rekening gehouden met het systeem, de context van de patiënt. (familie, vrienden, omgeving ) De verpleegkundigen zijn door hun constante aanwezigheid de aangewezen personen om de patiënt en zijn naasten op te vangen. Gedurende de gehele behandeling krijgt de patiënt een individuele begeleider toegewezen, waar hij altijd beroep kan op doen. Deze individuele begeleider is iemand die fungeert als vaste vertrouwenspersoon voor de patiënt. Intensief observeren, gepast therapeutisch interveniëren en professioneel rapporteren in functie van de behandelingsdoelstelling behoren eveneens tot de begeleidingsfunctie die de verpleegkundigen hebben. Daarnaast hebben ze ook een belangrijke toezichtfunctie. De ergotherapeuten voorzien een gevarieerd weekschema voor de patiënten. Gedurende de ganse dag zijn er activiteiten waar zowel de dagpatiënten als de personen die volledig opgenomen zijn, kunnen aan deelnemen. Deze activiteiten zorgen voor een zinvolle dagbesteding, wat erg belangrijk is, daar een meerderheid van de patiënten ook kampt met een sociale problematiek. De taak van de maatschappelijk werker zal uitgebreid worden besproken, daar dit de functie is die ik heb bekleed tijdens mijn stageperiode. Er zijn zeven grote pijlers die de taak van de maatschappelijk werker binnen een leefgroep omschrijven. Deze zeven pijlers zijn: - intakegesprek met patiënt / familie / externe dienst; - verdere contacten met familie / externe dienst; - begeleiden van patiënten; - sociaal administratief werk; - inschakeling in het weekprogramma; - deelname aan activiteiten; - nazorg. Deze zeven pijlers zal ik uitgebreid omschrijven:

25 27 Intakegesprek met patiënt / familie / externe dienst Bij een opname is het belangrijk een eerste contact te hebben met betrokken patiënt, indien mogelijk binnen de 24 uur na opname. Dit eerste contact is de eerste stap naar een vertrouwensrelatie of een eerste zicht op de administratieve problemen. (vb. vertrouwelijk opsturen, familie verwittigen van opname ) De patiënt zelf krijgt in het eerste gesprek ruim de kans zijn/haar verhaal te doen over wat er zich afgespeeld heeft voor de opname. Eerdere opnames en persoonlijke geschiedenis komen ruim aan bod tijdens dit eerste contact. Naast de patiënt kan ook de familie en/of een externe (verwijzende) dienst aangesproken worden om langs te komen voor een eerste gesprek. De bedoeling hiervan is om enerzijds van deze personen extra informatie te krijgen over de opgenomen persoon en anderzijds komen vragen van hun kant ruim aan bod. Bij een aantal patiënten is dit eerste gesprek niet mogelijk tijdens de eerste dagen van hun opname. Vb. Psychotici. Daarom kan de informatie van familie of een andere dienst zeer nuttig zijn. De verkregen informatie tijdens deze gesprekken wordt in een sociaal-anamnestisch verslag gegoten dat een beeld tracht te geven van de betrokken persoon, van geboorte tot heden. Aandachtspunten in dit verslag zijn problematiek, medisch-psychiatrisch verleden en psychiatrische antecedenten, familiale afkomst, huidige leefsituatie, persoonlijke anamnese en voorgeschiedenis en tenslotte de houdingen/verwachtingen van familie/derden. Verdere contacten met familie / externe dienst Het spreekt voor zich dat deze mensen ook verder op de hoogte gehouden worden van de stappen die gezet worden tijdens de behandeling of dat afspraken gemaakt worden rond vb. weekends. Het blijvend betrekken van familie en externen creëert een sfeer van wederzijds vertrouwen, waardoor het vertrouwen in de kliniek en de behandeling groter kan worden. Begeleiden van patiënten De meeste patiënten worden regelmatig gezien voor ondersteunende of begeleidende gesprekken. Dit kan gaan van een gemoedelijke babbel tot een therapeutisch gesprek. Bij dit laatste wordt uitgebreid aandacht besteed aan de noden en problemen van de patiënt en wordt samen gezocht naar oplossingsstrategieën. Belangrijk is dat de patiënt centraal blijft staan en dat noden en wensen gekaderd kunnen worden binnen de eigen leef- en werksituatie. De meer gemoedelijke babbel onderhoudt het contact met betrokkene en geeft een gevoel van aandacht en gezien worden door anderen, wat voor veel mensen al heel wat is. Deze gemoedelijke babbel kan bijvoorbeeld na een eerste weekend terug thuis of na een transfer van volledige opname naar dagtherapie. Daarnaast kan begeleiden ook heel wat praktisch werk inhouden als kledij halen naar huis, geld halen naar de bank, op huisbezoek gaan, samen huisraad gaan kopen

26 28 Sociaal-administratief werk De job van maatschappelijk werker gaat ontegensprekelijk samen met sociaaladministratief werk. Contacten met tientallen externe diensten en voorzieningen zijn dagelijkse kost. De voornaamste contacten binnen de afdeling waar ik stage liep, nl. de boeg (schizofrenie en psychose) hebben te maken met het inkomen van de patiënt (OCMW, mutualiteit), vrijetijdsbesteding (activiteitencentrum, Domino, Goes ) de woonsituatie (beschut wonen, huisbaas, huisvestingsmaatschappij, immobiliënkantoren) en de werksituatie (werkgevers, Waak). Dit brengt heel wat administratief werk met zich mee. Binnen deze categorie valt ook de interne verslaggeving (PDP, MPG, andere verslagen of documenten). Inschakeling in het weekprogramma Via het uur sociale informatie op dinsdagnamiddag wordt aan een specifieke doelgroep op een gestructureerde manier een aantal thema s aangeboden die vaak voorkomen binnen de populatie van de leefgroep. Voorbeelden hiervan zijn het OCMW, de verschillende gerechterlijke diensten, (begeleid) wonen en (beschut) werken, ziekte en invaliditeit, ziekenhuisrekeningen Dat dit kan bijdragen tot de ontwikkeling van een zekere aandacht voor de eigen situatie, blijkt uit het aantal mensen die regelmatig bijkomende vragen hebben of zelf het initiatief nemen om in hun situatie een aantal dingen te verbeteren. Deelname aan activiteiten Door deel te nemen aan activiteiten voor patiënten (bowling, daguitstap, wandeling ) kan er een ander contact met patiënten ontstaan. Bovendien is er, door bij dergelijke activiteiten aanwezig te zijn, iemand extra voor begeleiding van de groep. Specifieke rol in de nazorg De maatschappelijk werker is steeds dé persoon bij uitstek geweest die de nazorg organiseerde/coördineerde, met andere woorden de ontslagmanager. Dit geldt zeker voor psychiatrische ziekenhuizen. Doorverwijzingen zijn heel divers en gebeuren naar: - thuiszorgdiensten (poetshulpen, maaltijden, psychiatrische thuiszorg ) - diensten omtrent wonen (beschut wonen) - werksituatie (reguliere tewerkstelling beschermde tewerkstelling) - zinvolle dagbesteding (crea-center, hobbyclubs, sportclubs ) - arbeidsvoorbereidende diensten (activiteitencentra arbeidscentra) - andere contacten (vb. huisartsen) Dit multidisciplinair team komt één maal per week samen in de teamvergadering om alle observaties en interventies te bespreken. Ieder lid van dit team heeft een eigen inbreng, omdat iedereen op een verschillende manier contact heeft met de patiënt. Dit overleg maakt een zo volledige mogelijke en betrokken opname mogelijk.

27 29 5. Kompas vzw Ambulante Drugzorg Naast Kompas vzw Ambulante drugzorg, heb je ook Kompas vzw Crisis en Kompas vzw De Kier. Deze andere hulpverleningsinstanties worden in de volgende hoofdstukken uitgebreid besproken. 5.1 Situering Mensen met een drugsgerelateerde problematiek kunnen terecht bij Kompas Ambulante drugzorg. Deze instantie heb ik gecontacteerd omdat ze veel in contact komen met mensen met dubbeldiagnose-problematiek. Hiermee worden personen met zowel een psychiatrischeals een drugsproblematiek bedoeld. Vanuit Kompas wordt aangegeven dat druggebruik vaak een symptoom is of gebruikt wordt als zelfmedicatie. Hiermee wordt bedoeld dat personen met een psychiatrische problematiek vb. wanen, hallucinaties of paranoia, vaak drugs gebruiken om deze ervaringen te reduceren. De medewerkers van Kompas geven het probleem aan dat een bepaalde groep personen buiten de netten van hulpverlening valt. Deze personen zijn bijvoorbeeld mensen die LSD, heroïne of andere harddrugs gebruiken en daarbovenop een psychiatrische problematiek hebben. Deze personen zullen bijvoorbeeld eerder behandeld worden voor hun afhankelijkheid dan voor hun psychische problemen, aldus de medewerkers van Kompas. Er wordt aangegeven dat dit een realistisch en belangrijk hiaat is in de hulpverlening, mede omdat opgemerkt wordt dat de problematiek dubbeldiagnose blijft stijgen. 5.2 Hulpvraag en criteria Hulpvraag De populatie bestaat uit twee te onderscheiden groepen. Deze groepen zijn enerzijds gemotiveerde personen en anderzijds niet-gemotiveerde personen. De meest voorkomende hulpvraag bij de groep van gemotiveerde personen is hulp om niet meer afhankelijk te zijn van druggebruik. Deze groep personen zijn de meest werkbare personen. De andere groep zijn de niet-gemotiveerde personen. Deze groep bekleedt meer dan de helft van de volledige populatie binnen Kompas. Deze personen werden doorgestuurd door andere instanties of personen. Deze instanties of personen zijn vaak: - justitie: vb. hulp zoeken onder de vorm van voorwaardelijke straf; - school: vb. om schorsing van school te voorkomen; - ouders: vb. om thuisomgeving terug werkbaar te maken. Het spreekt voor zich dat deze groep moeilijker is om mee te werken. Binnen Kompas ambulante drugzorg wordt er gebruik gemaakt van de motiveringsstrategie van Prochaska-DiClemente. Deze motiveringsstrategie wordt verder in dit hoofdstuk uitgebreid besproken.

28 Criteria Binnen Kompas ambulante drugzorg worden er geen begeleidings-criteria gehanteerd. Iedere persoon die hulp vraagt, wordt geholpen. Er wordt in de eerste plaats een intake gedaan onder de vorm van een sociaal-anamnese-gesprek. Dit is een gesprek waar de situatie van de aangemelde persoon wordt beschreven van geboorte tot heden. Wanneer tijdens dit gesprek opgemerkt wordt dat de persoon naast een drugproblematiek, ook een psychiatrische problematiek heeft, tracht men de aangemelde persoon te motiveren om zich te laten helpen in een residentiële opvang. Qua duur van behandeling worden er geen grenzen opgelegd. De begeleiding gaat door zolang de persoon in kwestie dit nodig acht. De duur van de behandeling kan variëren van enkele maanden tot enkele jaren. Langdurige begeleiding wordt gebruikt als ondersteuning en hervalpreventie voor de persoon. De begeleiding kan op ieder ogenblik door beide partijen stopgezet worden. De begeleiding kan stopgezet worden door de te begeleiden persoon. Dit komt het meest voor bij de groep van niet-gemotiveerde personen. Daarnaast kan de begeleiding ook stopgezet worden door Kompas zelf. Dit gebeurt wanneer er sprake is van ernstige agressie naar de begeleiders toe. 5.3 Werking en organisatie Samenstelling multidisciplinair team Over gans West-Vlaanderen bestaan de begeleiders binnen Kompas uit: - psychiaters; - artsen; - psychologen; - verpleegkundigen; - maatschappelijk werkers; - criminologen; - assistenten in de psychologie. Iedereen is individuele begeleider van een aantal personen. Iedere begeleider heeft gemiddeld twintig personen onder zijn hoede die hij individueel begeleidt. Deze begeleiding wordt door iedereen verschillend uitgevoerd, naargelang de aangemelde problematiek. Teamoverleg gebeurt één keer per maand met de begeleiders binnen één instantie. Vb. Kompas Kortrijk. Tijdens dit overleg wordt bijvoorbeeld het comfort van de begeleider tijdens een moeilijk gesprek, de nood aan een eventuele collocatie en de verschillende invalshoeken bij een probleemdossier besproken.

29 Ingangspoorten Binnen Kompas wordt gesproken over vier ingangspoorten op verschillende levensgebieden. Door deze vier ingangspoorten te gaan aftasten, krijg je als begeleider een goed beeld van de situatie op heden. Deze vier poorten bevinden zich op: - Lichamelijk gebied: vb. gezondheidsproblemen zoals Hepatitis, verwondingen door spuiten, automutilatie - Werk en vrije tijd: vb. hoe blijft men clean, dagstructuur, hoe omgaan met druggebruik door de omgeving - Justitie: vb. dealen - Gezin: vb. welke invloed heeft het druggebruik op de relatie, de kinderen, de omgeving met andere woorden, op het systeem van de persoon? Motiveringsstrategie van Prochaska DiClemente Door gebruik te maken van deze strategie, tracht men de groep van niet-gemotiveerde personen te motiveren om de begeleiding vol te houden. Binnen Kompas ambulante drugzorg wordt dit visueel gebruikt om de persoon te motiveren. De bovengenoemde motiveringsstrategie wordt hier uitgebreid besproken: De motiveringsstrategie van Prochaska Di Clemente bestaat uit zes fasen die doorlopen worden. Deze fasen zijn: - De voorbeschouwingsfase - De overpeinzingsfase - De beslissingsfase - De stabiliteitsfase - Herval Deze fasen worden hieronder uitgebreid besproken:

30 32 - De voorbeschouwingsfase Deze fase bestaat uit een aantal kenmerken die de persoon in kwestie heeft, waardoor de begeleider merkt dat hij niet meer gemotiveerd is. Wanneer een persoon tijdens het eerste gesprek dit laat merken, is dit reeds de voorbeschouwingsfase. - De overpeinzingsfase Je motiveert de te begeleiden persoon om te gaan nadenken over de situatie op lange termijn. Je kan hierbij stilstaan bij een aantal consequenties vb. op juridisch vlak, op familiaal vlak, kinderen, omgeving Samen met de persoon ga je hierbij stilstaan zodat hij afstand kan nemen van het gedrag dat hij stelt. Zijn gedrag gaat echter nog niet veranderen, maar hij begint te twijfelen. - De beslissingsfase Als begeleider ga je hem helpen en begeleiden om na te denken over de situatie, maar de persoon neemt zelfstandig en vrijwillig de beslissing. - De actiefase In deze fase is het aangewezen om samen met de te begeleiden persoon een behandelplan op te maken. Dit plan kan inhouden dat je samen met de patiënt gaat uitstippelen hoe hij zijn gedrag kan stopzetten. Het is aangewezen om ook de mogelijke valkuilen gaat bespreken. Vb. omgaan met vrienden die ook een drugproblematiek hebben. - De stabiliteitsfase In deze fase is het de persoon gelukt om zijn gedrag, dus zijn druggebruik, stop te zetten. De focus moet gericht zijn op het blijven bestaan van dit evenwicht. In deze fase kun je preventief gaan werken. - Herval Het is belangrijk dat de persoon zich bewust is van de mogelijkheid tot herval. Als hulpverlener moet je aangeven dat herval logisch is en niet mag gezien worden als een persoonlijk falen. Na deze fase, de hervalfase, begint de cirkel opnieuw. Meestal wordt er niet terug gestart van in de voorbeschouwingfase, maar van in de beslissingsfase. Dit komt omdat de persoon zich reeds bewust is van zijn gedrag en al de beslissing genomen heeft om zijn gedrag te veranderen.

31 Besluit Positieve punten Men maakt binnen Kompas Ambulante drugzorg gebruik van een motiveringsstrategie. Ik vind dit een goede keuze en sta helemaal achter het gebruik hiervan. Ik vind het ook belangrijk dat de patiënt zelf wordt betrokken bij deze strategie. Dit model kan visueel voorgesteld worden, zodat de betrokkene zichzelf kan situeren binnen dit model. Het is natuurlijk realiteit dat een aantal personen sceptisch zullen staan tegenover dergelijke strategie. Daarnaast vind ik het gebruik van de vier ingangspoorten heel goed. Op die manier kan de begeleider zich een beeld vormen van de situatie op heden. Ik vind echter dat men zich niet mag vastpinnen op deze vier levensgebieden. Het is noodzakelijk dat men ook eventuele bijkomende aspecten gaat bevragen Bedenkingen Binnen Kompas Ambulante drugzorg wordt er geen opnamecriteria gehanteerd. Iedereen die hulp komt vragen, wordt geholpen. Dit zorgt ervoor dat er een grote verscheidenheid heerst van problemen. Ik stel me de vraag of de behandelmethode telkens wordt aangepast bij een nieuw probleem Anderzijds biedt men door deze afwezigheid van opnamecriteria, de mogelijkheid aan alle personen om hulp te ontvangen, ook degene die normaal naast de netten van de hulpverlening vallen. Bij de bespreking van het multidisciplinair team viel me op dat er geen echt overleg is tussen de verschillende begeleiders. Iedereen werkt individueel. Er is geen uitgesproken samenwerking. Slechts één maal per maand wordt een teamvergadering gehouden. Dit vind ik persoonlijk wat weinig.

32 34 6. Kompas vzw Crisis 3 Crisis In het vorige hoofdstuk heb ik Kompas vzw Ambulante drugzorg besproken. In dit hoofdstuk zal ik de tweede afdeling, namelijk crisis bespreken. Er zijn enkele essentiële verschillen met ambulante drugzorg. Daarom is het interessant dat ik deze afdeling ook uitgebreid bespreek. Crisisopvang is dag en nacht mogelijk en biedt een plaats waar de gebruiker tot rust kan komen en onder medische begeleiding, lichamelijk kan ontwennen. Daarnaast wordt men via een therapeutisch programma geholpen om het besluit te nemen voorgoed het gebruik te stoppen en een nieuwe start te nemen. Samen met de gebruiker wordt gezocht naar een aangepaste doorverwijzing. De crisisafdeling heeft een opnamecapaciteit van tien bedden. Men kan er maximaal vijf weken verblijven. Doelstellingen De hoofddoelstelling bestaat erin om de gebruiker te motiveren om het gebruik stop te zetten. Daarnaast wordt de betrokken persoon gemotiveerd om zich verder te laten behandelen. Belangrijke aspecten bij deze hoofddoelstelling zijn: rust en stabilisatie. De algemene doelstelling bestaat uit: opvang van de gebruiker in crisistoestand en begeleiding op fysiek, emotioneel en sociaal vlak; medische controle op fysieke ontwenning en bijkomende ziektebeelden; stimuleren van motivatie: het is belangrijk dat de druggebruiker inzicht krijgt in zijn situatie en leefwijze en dat het duidelijk wordt dat hij deze manier van leven moet veranderen; oriëntatie en doorverwijzing naar een aangepaste vervolgbehandeling. Hoe aanmelden? De aanmeldingsprocedure bestaat uit vier verschillende stappen. Deze zijn: de aanmelding; het opnamegesprek; de opname zelf; meteen na de opname. Deze vier stappen worden hieronder besproken. 3 De informatie in dit hoofdstuk is een tekst die ik herwerkte van op de site:

33 35 De aanmelding De aanmelding kan telefonisch gebeuren of rechtstreeks bij Kompas. De gebruiker kan zelf contact opnemen, ofwel wordt Kompas aangesproken door familieleden of verwijzende instanties. Bij de laatste groep zijn de meeste gebruikers niet gemotiveerd om een behandeling te volgen. Men tracht daarom zo snel mogelijk een datum voor het opnamegesprek vast te leggen. Het opnamegesprek Het opnamegesprek fungeert als een kennismakingsgesprek. Het is de bedoeling dat de hulpverlener zich een beeld tracht te vormen van de gebruiker en zijn problematiek. De gebruiker en (indien aanwezig) de familieleden krijgen de mogelijkheid om de hulpverlener (en Kompas) te leren kennen. Zo krijgen ze bijvoorbeeld uitleg over het programma. Dit zorgt ervoor dat zowel de gebruiker als de naaste betrokkenen zich een beeld kunnen vormen van de werking binnen Kompas. Tijdens dit gesprek worden de huisregels meegedeeld. Er wordt verwacht dat de aangemelde persoon hiermee akkoord gaat. Wanneer de aangemelde persoon tot de correcte doelgroep behoort, en hij wil opgenomen worden, kan er onmiddellijk worden overgegaan tot een effectieve opname. De opname zelf Wanneer de aangemelde persoon het opnamecontract ondertekent, wordt hij bewoner van Kompas. De identiteitskaart wordt bijgehouden en het geld wordt op een individuele rekening gestort. Alle papieren die van belang zijn, worden doorgegeven aan de sociale dienst. Dergelijke papieren kunnen bijvoorbeeld papieren van de mutualiteit zijn. Tijdens deze opname wordt gecontroleerd of de nieuwe bewoner drugs op zak heeft. Indien dit het geval is, wordt deze ook in beslag genomen. Men hecht veel belang aan het nemen van een douche. Dit heeft drie redenen: hygiënische redenen; symbolische waarde: de nieuwe bewoner kan clean starten met zijn programma; controle op smokkel. Meteen na de opname Na bovenstaande procedure wordt de nieuwe bewoner naar een ruimte gebracht, dat de crisisliving genoemd wordt. Dit is een ruimte waar de bewoner kan verblijven tot hij zich fysiek in orde voelt en om tot rust te komen. De nieuwe bewoner wordt onderzocht en gevolgd door een arts. Op die manier kunnen eventuele afkickverschijnselen op een verantwoorde wijze worden opgevangen. De bewoner mag deze crisisliving niet verlaten zonder toestemming van een personeelslid. Daarnaast wordt ook contact met de medebewoners alsnog vermeden.

34 36 Werkwijze Het crisisprogramma bestaat uit verschillende methodieken waarmee aan de problematiek kan gewerkt worden. Het is belangrijk dat deze methodieken samengevoegd worden en één behandelingsplan kunnen vormen. De toegepaste methodieken zijn: leefgemeenschap; groepsactiviteiten; groepspsychotherapie; individuele therapie. Deze methodieken worden hieronder besproken. Leefgemeenschap De bewonersgroep vormt een mini-maatschappij. Centraal staat positieve omgang, normaal leefritme en dagelijkse verantwoordelijkheid. Dit biedt een vaste leefstructuur die regelmaat, orde en bescherming aan de bewoner biedt. De leefgemeenschap wordt georganiseerd met behulp van een aantal methodes: Activiteitenschema Tijdens de week is er een vaste dagindeling met een programma dat zowel dagelijkse activiteiten inhoudt (koken, onderhoud, klussen, ontspanning, overleg) als therapeutische momenten. In het weekend is er een aangepast dagschema waarbij de nadruk ligt op zinvolle vrijetijdsbesteding en creatieve activiteiten. Huisregels Binnen de leefgemeenschap wordt het gedrag en de leefcode gestuurd door vooraf vastgelegde afspraken. Er zijn twee soorten regels: Vier strikte huisregels: deze huisregels dienen om de veiligheid en de positieve sfeer binnen de groep te verzekeren: - geen gebruik van alcohol, medicatie en drugs; - geen seksualiteit; - geen dreiging en agressie; - deelname aan programma. Bij overtredingen van deze huisregels volgt ontslag.

35 37 Dagelijkse regels: deze regels houden een aantal afspraken in, die het samenleven van de bewoners en het team organiseren. Deze regels hebben betrekking op orde, netheid, hygiëne, gedrag Faseplan Het crisis-programma bestaat uit vier fasen die de bewoner moet doorlopen. Deze fasering stimuleert een stijgende betrokkenheid in de leefgroep en heeft als doel een aantal taken en verantwoordelijkheden op zich te nemen, zodat de bewoners een aantal leerervaringen opdoen. Dit biedt de bewoner de mogelijkheid om aan korte-termijn planning te doen zodat hij stapsgewijs kan werken aan zijn motivatie en het doel dat hij beoogt gedurende zijn opname. Het crisis-programma bestaat uit volgende fasen: Fase 1 Deze fase bestaat uit de voorstelling van de nieuwe bewoner. Er wordt verwacht van de bewoner dat hij een balans opmaakt van zijn huidige situatie. Hij krijgt hierbij twee schriftelijke opdrachten: het neerschrijven van zowel zijn levensverhaal als zijn motivatie en doelstellingen. Het is essentieel dat het levensverhaal moet neergeschreven worden, vooraleer de volgende fase kan beginnen. Fase 2 Deze fase houdt in dat de nieuwe bewoner een aantal actieve verantwoordelijkheden krijgt binnen de leefgroep. Bij de uitoefening ervan wordt hij geëvalueerd. Dergelijke verantwoordelijkheden kunnen bijvoorbeeld zijn: keuken, huishouden, kledij, sport, weekend Fase 3 Tijdens een groepssessie wordt de nieuwe bewoner geëvalueerd over zijn verblijf in het programma. Deze evaluatie gebeurt door zowel het team als door de medebewoners. Na deze evaluatie start de keuzeweek waarin via individuele gesprekken met een team-lid, gewerkt wordt aan concrete toekomstplannen. Fase 4 Tijdens deze fase wordt de uitwerking van deze toekomstplannen gerealiseerd in een toekomstplan. Belangrijke aandachtspunten in deze fase zijn: informatiewinning van mogelijkheden, keuze maken, introductie, op de hoogte stellen van familie, doorverwijzing. Er wordt veel belang gehecht aan een positief vertrek.

36 38 Groepsactiviteiten Via activiteiten met de volledige bewonersgroep wordt informatief en ervaringsgericht gewerkt met als doel het inzicht in zichzelf en zijn toestand te verhogen. Enkele van deze activiteiten kunnen zijn: Infosessie Via een informatiemoment wordt de bewoner geconfronteerd met alle aspecten van het druggebruik. Vb. Hepatitis C, sociale vaardigheden Bewegingssessie Via fysieke activiteiten en oefeningen wordt de bewoner gewezen op de verarming van zijn lichaam. Daarnaast wordt hij gestimuleerd om bewust zijn fysiek gebeuren te verbeteren door vb. yoga te volgen. Project Op een ontspannen manier wordt in groep gewerkt. Dit gebeuren wordt voorbereid door een bewoner of een teamlid. Het is de bedoeling om creativiteit, interesse en technische handigheid te stimuleren. Dit gebeurt aan de hand van muziekexpressie, kookproject, knutselen Sport Het is belangrijk dat de algemene lichaamsconditie verbeterd wordt, gezien deze door het gebruik verwaarloosd werd. Deze activiteiten gaan zoveel mogelijk door buiten het centrum maar worden alsnog begeleid door leden van het team. Bewoners kunnen hun inbreng doen door zelf een activiteit voor te bereiden. Groepspsychotherapie Iedere bewoner heeft individuele problemen die frustratie en spanning veroorzaken. Conflicten tussen de bewoners zijn dan ook onvermijdelijk. In de groepssessie wordt er ruimte en tijd aangeboden om de spanningen te uiten met medebewoners en het team. Men leert op die manier op een positieve manier om te gaan met gevoelens. Daarnaast kunnen naar aanleiding van gebeurtenissen in het heden, elementen uit het verleden naar boven worden gehaald. Individuele therapie Elke bewoner krijgt een begeleidend teamlid aangewezen. Het is de bedoeling dat dit teamlid de bewoner van nabij zal opvolgen gedurende gans zijn opname. Op die manier kunnen probleempunten worden aangepakt die een individuele benadering vereisen. Er wordt geacht dat de bewoner zelf de verantwoordelijkheid voor zijn functioneren in handen neemt. Naast een begeleidend teamlid, krijgt de bewoner een therapeutisch teamlid aangewezen. De aandacht tijdens gesprekken met dit therapeutisch teamlid, ligt vooral op de persoonlijke problemen en gevoeligheden uit het verleden. Tijdens dergelijke gesprekken komen vaak emoties naar boven. Deze emoties worden gekanaliseerd, een betekenis gegeven, zodat een persoonlijke groei mogelijk wordt.

37 39 Binnen het programma is er ruimte voorzien voor gezinsbegeleiding. In deze begeleiding worden belangrijke derden actief betrokken in het veranderingsproces van de bewoner. In eerste instantie worden het gezin, partner of cleane vrienden uitgenodigd op een gesprek waar ze samenkomen met de bewoner. Daarnaast worden de ouders of partner van de betrokken bewoner opgevangen en gesteund in hun verwerkingsproces van de gebeurtenissen en worden de wederzijdse verwachtingen verkend. Het is belangrijk dat het gezin meewerkt bij de motivatie en de doorverwijzing van de bewoner. Herval Ongeveer 60 % van de bewoners zetten het crisisprogramma stop tijdens de eerste twee weken van hun verblijf. 4 Een positieve motivatie is essentieel in de ontwenning. Hiervoor heeft men echter voldoende probleeminzicht en energie nodig om daadwerkelijk te veranderen. Negatieve motivatie is vaak de reden van een vroegtijdig vertrek. Er wordt aan de vertrekkende bewoner gevraagd om op een goede manier afscheid te nemen van zijn medebewoners. Het weggaan uit het crisisprogramma wordt gezien als een veel voorkomend fenomeen eigen aan de problematiek. Men vlucht soms voor de spanning van de problemen en het werken er rond. Het ontslag wordt steeds binnen een positief kader geplaatst. Vroegtijdig ontslag heeft echter vaak onmiddellijk herval tot gevolg. Herval wordt niet gezien als iets dat negatief is, maar heeft een duidelijke functie in het herstelproces van drugsverslaving. Heropnames komen dan ook regelmatig voor. 4 Info uit statistieken van Kompas.

38 40 Besluit Tijdens de bespreking van Kompas vzw crisis zijn me een aantal punten opgevallen. Ik heb me een mening kunnen vormen van de werking van deze instantie. Ik bespreek hier een aantal positieve en negatieve aspecten van de werking van Kompas vzw crisis. Daarnaast stelde ik me ook enkele vragen. Mijn bemerkingen bespreek ik hieronder. Positieve aspecten De aandacht voor de motivering van de bewoner vind ik erg belangrijk. Vragen die men zich kan stellen zijn bijvoorbeeld: Is de bewoner gemotiveerd?, Op welke manier kan ik deze bewoner motiveren? Daarnaast wordt een zinvolle daginvulling aangeboden voor de bewoners, onder de vorm van een activiteitenschema. Ook in de andere instanties die ik reeds besprak, is dit een belangrijk aspect binnen de behandeling. Tijdens de behandeling wordt de bewoner geleidelijk aan verantwoordelijkheid toegewezen. Dit vind ik erg belangrijk. In dergelijke instantie kan dit terug aangeleerd worden met enige bescherming, dit om de reïntegratie in de maatschappij vlotter te laten verlopen. Er wordt positieve aandacht gegeven voor herval. Herval wordt aanzien als logisch en normaal. Hierdoor krijgt de bewoner geen negatief beeld van zichzelf en zal, wanneer hij zou hervallen, de drempel naar Kompas kleiner zijn. Negatieve aspecten Wanneer de bewoner wordt opgenomen, wordt hij meteen ontdaan van alle verantwoordelijkheden. Zo heeft hij geen geld meer op zak, maar wordt dit op een individuele rekening gezet, hij moet zijn papieren afgeven en wordt meteen gecontroleerd op drugs. Ik vind dat wanneer een bewoner op dergelijke manier van zijn verantwoordelijkheden wordt ontdaan, hij vanzelfsprekend minder gemotiveerd zal zijn om de volledige behandeling te doorlopen. Misschien kan dit vermeden worden de verschillende aspecten eerst te gaan bevragen. Vb. Hebt u financiële problemen?, Hebt u momenteel drugs op zak? Wanneer men eerst dergelijke vragen zou stellen, zou de bewoner zich meer een gelijke voelen met de begeleiding. Het viel me op dat de samenstelling van het multidisciplinair team, niet zo afgebakend is. Er wordt gesproken van een begeleidende staf en een therapeutische staf. In de groepspsychotherapie worden emoties en spanningen besproken met de ganse groep. In bovenstaande tekst wordt gezegd dat dit een manier is om positief om te gaan met gevoelens. Wat men echter uit het oog verliest, is dat de bespreking van spanningen en gevoelens ook een reëel risico inhoudt voor een hevige discussie tussen de bewoners onderling. Opmerkingen Tijdens het opnamegesprek wordt nagegaan of de aangemelde persoon wel degelijk binnen de doelgroep past. Ik stel me de vraag wat er gebeurt wanneer een persoon zich vrijwillig (zonder dwang van derden) aanmeldt en niet uitgesproken past in de doelgroep. Wordt die persoon doorverwezen naar een andere instantie en wordt er meteen contact opgenomen met die instantie of wordt de aangemelde persoon terug naar huis gestuurd?

39 41 7. Kompas vzw - De Kier 5 De Kier Naast de ambulante drugzorg en de crisis binnen Kompas vzw, bespreek ik tenslotte De Kier. Dit behandelingsprogramma ging in april 1993 van start. Door de vaststelling dat een aantal crisis-patiënten geen gepaste doorverwijzing vonden, werd dit kortdurend programma opgericht, dat een alternatief kan bieden voor therapeutische gemeenschappen en psychiatrische behandelingen. De behandeling bestaat uit vijf maanden opname en zes maanden nabegeleiding. Er wordt verwacht van de patiënt dat hij tijdens de introductie clean is en geen negatieve klachten heeft van fysieke afkick. Daarnaast wordt verwacht dat hij voldoende probleeminzicht heeft en dat de problemen hanteerbaar zijn binnen het programma (vb. geen agressie). Doelstelling De werking van De Kier baseert zich op het principe dat iedere patiënt vanuit zijn eigen realiteit wordt begeleid naar meer inzicht in zijn emoties en toestand en hij zijn eigen doelen kan stellen en deze kan realiseren. De hoofddoelstelling van De Kier is het werken aan de individuele doelen van de patiënt. Binnen dit gamma van individuele doelstellingen worden twee lijnen onderscheiden die algemene doelen worden genoemd. Deze twee te onderscheiden lijnen, zijn resocialisatie en reïntegratie. Deze lijnen worden hieronder besproken Resocialisatie Jongeren met verslavingsproblemen ontwikkelen een aantal waarden en normen die niet compatibel zijn met de maatschappij op heden. Bijvoorbeeld: geen zin om te werken, zinloosheid van het bestaan, alles in functie van genieten en roes Het zijn van ieder van ons is in grote mate afhankelijk van de omgeving waarin je opgroeit. Men leert wat mag en niet mag, wat goed en fout is, wat waardevol of onbelangrijk is Men ontwikkelt door beïnvloeding van derden een aantal waarden en normen die richting geven aan de keuzes die men maakt. Dit wordt het socialisatieproces genoemd. De term resocialisatie slaat op het bijsturen van het oorspronkelijk socialisatieproces. Ex-verslaafden binnen De Kier werken aan nieuwe waarden en normen. Ze krijgen hierdoor een nieuw socialisatiemilieu aangeboden met eigen waarden en normen, waarin men zich bewust is van eigen emoties. 5 De informatie in dit hoofdstuk is een tekst die ik herwerkte van op de site:

40 Reïntegratie De eerste stap naar reïntegratie is zich opnieuw goed kunnen voelen in de maatschappij. Het opnieuw aansluiten bij de samenleving met als doel zelfstandig te kunnen leven, invulling te kunnen geven aan studie of werk, vrije tijd, vriendschap, seksualiteit is hierbij erg belangrijk. Daarom wordt er veel aandacht gehecht aan het oefenen met de echte realiteit. Er wordt getracht om nieuwe waarden te vormen binnen een nieuwe vriendenkring, contacten met familie, nieuwe vrijetijdsbesteding, opleiding, werk 7.3 Werkwijze Het programma bestaat uit drie onderdelen: - introductie; - opname; - nabegeleiding De introductie Tijdens de introductie-fase worden drie gesprekken gevoerd binnen een periode van twee weken. In deze gesprekken wordt gepeild naar de werkpunten en valkuilen van de aangemelde patiënt. De gewonnen informatie uit dergelijke gesprekken wordt besproken met het team en er wordt beslist of er een passend antwoord kan geboden worden op de hulpvraag van de patiënt. Indien dit zo is, wordt een contract opgesteld tussen de hulpverlening en de patiënt. In dit contract worden de werkpunten en doelen vooropgesteld. Dit vormt de rode draad doorheen de opname. Wanneer er geen passend antwoord kan geboden worden op de hulpvraag, wordt er advies gegeven met betrekking tot doorverwijzing en kan de betrokkene ondersteund worden in het contact nemen met andere instanties, indien hij dit wenst De residentiële opname Deze opname duurt vijf maanden. De jongere verblijft in het centrum en neemt overdag deel aan activiteiten. Er wordt verwacht dat de jongere zelf zijn avonden en weekends zinvol invult. Tijdens het verloop van de opname investeert de jongere steeds meer in het naar buiten toe werken. Na verloop van tijd, kan hij oefenen op zelfstandig wonen in een oefenappartement of kan hij vanaf de vijfde maand werken. De belangrijkste werkmiddelen tijdens deze opname zijn de individuele begeleiding, het werken in groep, de gezinsbegeleiding, de workshops en de vrijetijdsinvulling.

41 De individuele begeleiding Dit is één van de pijlers binnen het programma. De bewoner heeft minstens twee gesprekken per week met zijn begeleidend staflid. In deze gesprekken worden de ervaringen van de jongere besproken. Deze begeleiding verloopt ervarings- en toekomstgericht. De basis voor deze gesprekken is het contract tussen de bewoner en de hulpverlening, die opgesteld werd tijdens de introductie. Om de twee maanden worden de werkpunten en valkuilen geëvalueerd en kunnen deze opnieuw geformuleerd worden. Het is belangrijk dat het tempo van de bewoner gevolgd wordt Werken in groep Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de leefgemeenschap en de therapeutische activiteiten. In de leefgemeenschap wonen maximum zes bewoners en vier stafleden. Hier kan men leren omgaan met verantwoordelijkheid. Dit kan bijvoorbeeld door een taak op te nemen in de keuken of het huishouden, toezicht houden In deze leefgemeenschap kan men ook oefenen met gedrag, sociale vaardigheden, eigen werkpunten Daarnaast worden therapeutische activiteiten georganiseerd, die in groep doorgaan. Tijdens deze activiteiten kunnen dagdagelijkse ervaringen besproken worden. Er kan dan in groep naar mogelijke alternatieven worden gezocht. Deze groep bestaat uit mensen met soortgelijke ervaringen. Therapeutische activiteiten zijn bijvoorbeeld: assertiviteitstraining en psychodrama. In de assertiviteitstraining worden sociale vaardigheden aangeleerd. Men leert omgaan met kritiek, je mening durven geven, een gesprek starten, onderhandelen In psychodrama wordt er gewerkt met kleuring van emoties door rollenspellen De gezinsbegeleiding Het gezin is vaak een actief steunpunt dat noodzakelijk is voor de reïntegratie van de jongere. Ouders worden nauw betrokken bij de begeleiding en komen maandelijks op bezoek. (Dit kan meer, indien gewenst). Tijdens deze bezoeken horen ze hoe de jongere evolueert en wordt naar hun mening gevraagd. Daarnaast worden de ouders ook betrokken bij eventuele doorverwijzing, door afspraken te maken over te nemen stappen. Er wordt toekomstgericht gewerkt. Aspecten uit het verleden worden enkel besproken wanneer deze remmend zijn in het heden De workshops Deze workshops zijn activiteiten die georganiseerd worden door de staf. Op deze manier worden aan werkpunten een concrete invulling gegeven. Voorbeelden van enkele workshops zijn: timmeratelier, fotografie, PC-cursus, sollicitatietraining De algemene doelstellingen van deze workshop zijn: het verruimen van de interessegebieden, stimuleren tot creativiteit, het aanleren van technische vaardigheden, het leren planmatig en gestructureerd werken, werken aan een positief zelfbeeld

42 De vrije tijd Zoals hierboven vermeld kunnen de bewoners s avonds en in het weekend zelf hun vrije tijd invullen. Op een goede manier omgaan met vrije tijd is essentieel om tot een zelfstandig leven te kunnen komen, interesses te ontwikkelen, angst te overwinnen, nieuwe mensen te leren kennen en structuur te brengen in de vrije tijd De nabegeleiding Deze nabegeleiding duurt zes maanden. De betrokkene heeft intussen een eigen woonplaats, gaat naar school of werkt en heeft een gepaste tijdsinvulling. In de nabegeleiding komt de jongere regelmatig (één tot twee maal per week) op gesprek. Deze gesprekken gebeuren onder dezelfde principes en met dezelfde begeleider als tijdens zijn verblijf. Ook in deze gesprekken zijn de werkpunten en valkuilen de rode draad. Tijdens deze gesprekken kunnen ervaringen besproken worden en wordt er gezocht naar een gepaste manier om hiermee om te gaan. 7.4 Besluit Tijdens mijn onderzoek naar de werking binnen Kompas De kier, heb ik ook hier enkele aspecten opgemerkt. In de eerste plaats vind ik De kier een goede vorm van nazorg. Op die manier hoeven jongeren niet meteen van residentiële opvang naar volledig zelfstandig functioneren over te stappen. Het valt me ook op dat deze instantie zich meer richt naar de jongeren. Dit zorgt ervoor dat personen met hogere leeftijd wat uit de boot vallen. Deze personen hebben misschien meer mogelijkheden ter beschikking qua woongelegenheid, werkgelegenheid Ik vind het positief dat er voldoende aandacht besteed wordt aan de context van de patiënt. Met de context bedoel ik: familie: vrienden, vrije tijd, omgeving In tegenstelling tot in het vorige hoofdstuk, is doorverwijzing indien een negatief antwoord tot opvang, wel duidelijk omschreven. Ook de rol van het team is hier meer uitgesproken. Naast deze positieve aspecten stel ik me wederom een aantal vragen. Deze zijn: - Er kunnen maximaal zes patiënten en vier stafleden samenwonen binnen een leefgemeenschap. Zorgt dit samenwonen met patiënten en staf niet voor een bijkomende moeilijkheid in de begeleiding (inmenging)? Daarnaast stel ik me de vraag of dit samenwonen al dan niet grensoverschrijdend is. - De tweede vraag die ik me stel is deze: Kunnen enkel deze jongeren opgenomen worden die vanuit de crisis-opname komen of kan dit ook als onbekende patiënt? - De laatste vraag die ik me stel bij deze uiteenzetting is: Is er een wachtlijst van toepassing of is er een vlotte verschuiving van de patiënt? Ik maak de bedenking dat, wanneer er een lange wachtlijst is, en de patiënt lang moet wachten op dergelijke nazorg, er meer kans op herval is.

43 45 8 Therapeutische Gemeenschap voor Dubbeldiagnose De Sleutel Jozef Guislainstraat - Gent 8.1 Situering De residentiële zorgeenheid middelenmisbruik is enerzijds geografisch ingebed in het zorgcircuit middelenmisbruik van de regio Gent, en is anderzijds regio-overschrijdend gezien de frequente hulpvragen vanuit andere regio s en/of zorgcircuits komen. De zorgeenheid bestaat uit twee modules: de module aanmelding (verblijfsduur van één tot vier weken) met daaropvolgend de module langdurig groepsprogramma (verblijfsduur van 12 tot 18 maanden). De hoofdzorgfuncties zijn indicatiestelling en behandeling. Behandeling betekent het op een systematische, gestructureerde en methodische manier uitvoeren van specifieke activiteiten die het psychische, sociale en somatische functioneren van patiënten beïnvloeden met het oog op het herstellen, veranderen of behouden van een bepaald niveau van functioneren. Zowel op organisatorisch vlak (federaal en regionaal) als vanwege klinische overwegingen is er een groeiende vraag en aanbod naar samenwerkingsverbanden. De Therapeutische Gemeenschap wil zich verder profileren als actieve partner. De hulpvraag van de patiënt staat hier centraal en er wordt gepoogd op die wijze een continuïteit van het hulpverleningsproces te kunnen realiseren. Naast het reeds bestaande intakeoverleg en patiëntenoverleg dient de Therapeutische Gemeenschap nauw samen te werken met de psychiatrie. Deze samenwerking dient zich te situeren op het vlak van diagnostiek, medische stabilisatie, externe time-out en gerichte doorverwijzingen. Binnen de Therapeutische Gemeenschap wordt gewerkt met een multidisciplinair team dat bestaat uit verschillende medewerkers. Deze zijn: - een afdelingshoofd; - een klinische coördinator; - een psychiater; - een klinisch psychologe; - een huisarts; - een maatschappelijk assistent; - acht groepsbegeleiders; - drie nachtdiensten. Kennis, vaardigheden, opleiding, ervaring en maturiteit zijn enkele eigenschappen die dit team moet beheersen.

44 46 Doelgroep De aangeboden behandeling beoogt in de eerste plaats volwassen mannen, ouder dan zeventien jaar. Daarnaast moet er sprake zijn van een dubbeldiagnostiek, meer bepaald een samengaan van een afhankelijkheidsproblematiek aan, of misbruik van illegale middelen. Tenslotte moet één van volgende problematieken zich voordoen: - Een majeure psychopathologische stoornis, meer bepaald een ernstige bipolaire affectieve stoornis, schizofrenie of andere psychotische stoornis; - Psychopathologische stoornissen: persoonlijkheids-, stemmings-, angststoornis of dissociatieve stoornis voor psychische en emotionele klachten tussen 6 en 9 volgens de Europ-Asi ernstscore. - Psychopathologische stoornissen: persoonlijkheids-, stemmings-, angststoornis of dissociatieve stoornis voor psychische en emotionele klachten tussen 4 en 5 volgens de Europ-Asi ernstscore. Doelstellingen Inleiding De patiënt met een dubbeldiagnose vertoont disfuncties op verschillende levensgebieden. Er wordt getracht om elk van deze levensgebieden in kaart te brengen. De acties richten zich op de patiënt om zijn doelstellingen te realiseren en zich op een maximaal haalbare wijze te reïntegreren. Om dit te bekomen wordt gebruik gemaakt van een schema dat hier kort wordt besproken: Basiszorg: Veranderingsbereidheid: Controle: Herstel: Terugvalpreventie: de elementaire levensfuncties van de patiënt worden vrijwaard; de patiënt heeft probleeminzicht en is bereid tot verandering; de patiënt is in staat om zelf de problemen onder controle te houden; de patiënt herstelt van een bepaald probleem; de patiënt aanvaardt het herstel en voorkomt herval of terugval.