Als je elkaars taal niet spreekt

Transcriptie

1 THEMA duizend talen april 2013 MIX Als je kinderen positief benadert, werk je aan vertrouwen Als je elkaars taal niet spreekt Vroeg of laat overkomt het iedere leerkracht. Het contact met één of meerdere leerlingen verloopt stroef. Je spreekt elkaars taal niet. En dat kan tot vervelende situaties leiden. Hoe ga je daarmee om? Zorg dat je je leerlingen kent; weet wat er speelt in hun leven. Pet af, oordopjes uit en jas aan de kapstok. Dat waren de regels op de school waar Marco de Groot les gaf. Hij handhaafde die regels strikt, maar zijn duopartner niet. Dat leidde tot vervelende situaties. Eén leerling vertikte het keer op keer. Ik was haar gedrag zat en stuurde haar eruit. Zoals ik dat deed, op een autoritaire manier. Vervolgens komt mijn collega met haar naar mij toe om verhaal te halen. Tja, op zo n moment lijdt je gezichtsverlies. Je hebt het gevoel dat je faalt. Ik voelde me op dat moment behoorlijk alleen staan. En de klas had gewonnen Beloon het positieve gedrag Lourens van der Leij heeft in zijn werk als adviseur bij het Marnix Onderwijscentrum dagelijks te maken met leerkrachten die zich geen raad meer weten met een klas. Hij wordt ingeschakeld als er sprake is van een moeilijke groep. Als ik in zo n klas kom, zie ik vaak al binnen een paar minuten wat er aan de hand is. Ik richt me vervolgens voornamelijk op de leerkracht. Hoe zou je om kunnen gaan met wat er in de klas speelt? Waar komt dat ongewenste gedrag vandaan; Alle leerlingen zijn van alle leraren wat is er gebeurd? Wat je vaak ziet, is dat een leerkracht het zelfvertrouwen kwijtraakt als er een paar keer iets vervelends is voorgevallen. Ook al ging het daarvoor jaren goed. Kinderen voelen dat en pikken die ruimte in. Het is in zo n situatie dus > Internationale studenten volgen minor 4 Engels in de onderbouw 5 Hoe leren jonge meertalige kinderen? 6

2 Als je elkaars taal niet spreekt > Vervolg van voorpagina Bussumse Julianaschool wint Marnix Innovatieprijs Duizend talen We gaan de zomer tegemoet en je denkt wellicht al aan die reis die je gaat maken in de vakantie. Je dompelt je even onder in een vreemd land met een andere cultuur en een andere taal. Onze studenten hebben niet gewacht. Gedurende het jaar verspreidden zij zich over Europa of gingen naar nog verdere oorden. Om te studeren, stage te lopen of anderszins. Zo n reis verbreedt hun horizon. Ze komen daardoor rijker terug. De Marnix Academie moedigt haar studenten daarom aan om hun grenzen letterlijk te verleggen. En we zijn blij als we buitenlandse stu- belangrijk om de leerkracht goed te coachen. Ik ben daarbij erg oplossingsgericht. Je moet als leerkracht meer doen van wat werkt. Wat niet werkt, laat je liggen. Timing is daarbij heel belangrijk. Beloon het positieve gedrag en leer zelf ook positief naar je klas te kijken. Zorg ook dat je je leerlingen kent; weet wat er speelt in hun leven. Dan zie je bepaald gedrag ook aankomen. En zet zo n leerling dan niet voorin de klas. Als je kinderen positief benadert, werk je aan vertrouwen. Dit werkt allemaal alleen als het schoolbreed wordt aangepakt. Alle leerlingen zijn van alle leraren. Bespreek de problemen dus in het team en bouw elkaar op. Wat daarnaast ook van belang is, is het contact met de ouders. Maak duidelijke afspraken met hen. Als er thuis dezelfde taal wordt gesproken als op school, kom je echt verder. Kortom: het systeem moet werken! Staar je niet blind Henk Potze, leerkracht van groep 6, weet er alles van. Ik gaf nog maar net les en had een kind met adhd in de klas. Ik vond dat heel lastig: dat ongrijpbare. Hij ging z n gang maar. Ik had ook het gevoel dat het tegen mij gericht was. Ik ben op een gegeven moment het gesprek met hem aangegaan. Ook met zijn ouders. Ik ben er ook veel over gaan lezen. Kortom: ik heb er heel veel energie in gestopt. Die persoonlijke aandacht en mijn autoriteit heeft heel veel opgeleverd. We hebben het bespreekbaar gemaakt in de klas zodat de klas zijn gedrag ook ging begrijpen. Het ging goed, maar ik merkte helaas wel dat het leerkrachtgebonden was. Hij deed zijn best voor mij Ik zou andere leerkrachten willen aanmoedigen om zich te verdiepen in de leerling. Staar je niet blind op het gedrag, maar kijk daar doorheen. Trek het ook niet naar je toe. Houd afstand. Je bent als een verkeersregelaar op een rotonde. Je staat er niet tussen maar je houdt het overzicht. moeilijkegroep De Marnix Innovatieprijs 2013 is gewonnen door de Bussumse Julianaschool, locatie Kwartellaan. De prijs werd uitgereikt op woensdag 20 maart op de Marnix Academie in Utrecht. De school ging met een geldbedrag van euro naar huis. Het is de tweede keer dat de Marnix Innovatieprijs werd uitgereikt. Met de prijs wil de academie de ontwikkeling van het onderwijs stimuleren. Voorwaarde voor deelname is dat er een student van de Marnix Academie bij het innovatieve project van de school betrokken is en dat er onderzoeksmatig gewerkt wordt. De inzending van de Julianaschool heeft als titel: Zie ik jou of jouw beperking? De jury is onder de indruk van de aanpak en van de resultaten. Wij profileren ons als een kunst & cultuurschool, vertelt directeur Monique Marckmann. Dit project past daar helemaal bij. Het project waaraan een vierdejaarsstudent van de Marnix Academie, Mathilde Elsinga, een groot aandeel heeft gehad, geeft uiting aan actief burgerschap. Een thema waar veel scholen moeite mee hebben om inhoud aan in te geven. De Julianaschool gaf er vorm aan door haar bovenbouwleerlingen in contact te brengen met de leerlingen van De Donnerschool uit Hilversum, een school voor kinderen met een beperking. Naast de Donnerschool was er samenwerking met het Centrum voor Kunst en Cultuur uit Hilversum (Globe). Na het verrichten van onderzoek (hoe kan het contact het beste worden gerealiseerd?) is er rondom de ontmoeting een lessenreeks ontwikkeld. Daarin nemen kunst en cultuur een belangrijke plek in. De lessenreeks is zo samengesteld dat deze ook voor andere scholen interessant is. Wij denken nog na over hoe we de lessenreeks kunnen verspreiden, licht Monique Marckmann toe. En het prijzengeld? Ja, dat bedrag is al tien keer uitgegeven, lacht ze. Het is gewonnen met een kunst & cultuurproject, dus wellicht dat we het daar ook aan uitgeven. Maar we denken er nog over na. De tweede prijs, 5000 euro, ging naar SBO Park & Dijk in Gouda. De school kreeg deze prijs voor haar inzending Diepgaand leren. Het betreft een leerwerkgemeenschap die zich vooral richt op het verzamelen van informatie en op het inhoudelijk invulling geven aan het begrip diepgaand leren. De derde prijs, 2500 euro, ging naar cbs Tamim in Veenendaal. De inzending betrof Thematisch techniek op Tamim. De jury is enthousiast over de manier waarop er invulling gegeven wordt aan techniek. Als resultaat ontstonden bruikbare lesmaterialen, welke ook voor andere scholen interessant kunnen zijn. De jury sprak haar hoop uit dat deze voorbeelden een impuls zullen vormen voor het onderwijs. De prijzen werden ter beschikking gesteld door de Stichting Steunfonds van de Stichting Protestants-Christelijk Hoger Beroepsonderwijs Utrecht en komen dus niet ten laste van de overheidsbijdrage voor het onderwijs. 3 De Marnix Academie moedigt haar studenten aan om hun grenzen letterlijk te verleggen denten mogen verwelkomen op de Marnix Academie, zoals Isabelle en Ludivine. In het interview op pagina 4 lees je dat zij zich verbaasden over hoe wij ons op de academie bezig houden met milieu en duurzame ontwikkeling. Dat is blijkbaar niet vanzelfsprekend. We zijn daarom ook trots op de derde ster die we ontvingen van Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs. Bijzonder om tijdens de conferentie Hart voor de duurzame basisschool te zien dat ook basisscholen zich steeds meer bewust worden van hun taak als het gaat om duurzame ontwikkeling! In deze Marnix Mix, met als thema Duizend talen, lees je wat er nog meer leeft binnen de scholen. Gerard Veerbeek Voorzitter College van Bestuur Marnix Academie meest duurzame pabo De Marnix Academie is de enige pabo in Nederland met drie sterren voor duurzame ontwikkeling. De hogeschool ontving het keurmerk onlangs uit handen van Hobéon, de organisatie die de certificering voor Duurzaam Hoger Onderwijs verzorgt. Hobéon gebruikt een instrument dat beoordeelt hoe ver de opleiding gevorderd is met de integratie van duurzame ontwikkeling in onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering. In totaal zijn er vier sterren te behalen. Duurzame ontwikkeling staat al jaren hoog op de agenda van Marnix Academie. De academie ziet voor zichzelf een belangrijke taak weggelegd in het doorgeven van duurzaamheidsbesef. Hart voor een duurzame basisschool De Marnix Academie was dan ook graag gastheer voor de conferentie Hart voor een duurzame basisschool. Een conferentie georganiseerd door Duurzame PABO, netwerk van pabo s die actief bezig zijn met duurzame ontwikkeling in het onderwijs van pabo s en basisscholen. Leerkrachten, pabo-docenten en pabo-studenten konden luisteren naar vernieuwers in het basis- en pabo-onderwijs. Ook waren er diverse workshops. Een van de sprekers was Gerard Veerbeek, voorzitter College van Bestuur van de Marnix Academie én bestuurslid van Duurzame PABO. Het is voor mij vanzelfsprekend om bij duurzame ontwikkeling vooral te kijken naar de rol van onderwijs. Want juist het onderwijs wil kinderen voorbereiden op de toekomst. Voorzitter van de jury Jan de Vries (l.) en Gerard Veerbeek (r.) samen met de prijswinnaars.

3 THEMA Duizend talen Internationale studenten volgen minor aan Marnix Academie THEMA Duizend talen Waar zitten de Marnix-studenten? Hier wordt gediscussieerd! 4 Ze wilden wel eens wat anders. Avontuur. Een andere cultuur ontdekken. En hun Engels verbeteren. Dat de minor boeiend is, is een mooie, niet onbelangrijke bijkomstigheid. Elk jaar komen er studenten uit heel Europa naar de Marnix Academie voor het volgen van een internationale minor. Ludivine uit België en Isabelle uit Zwitserland zijn twee van hen. Zij volgen de minor Humanities en verblijven hier ongeveer vijf maanden. Isabelle: Humanities gaat over citizenship. Daar hebben we het op mijn opleiding in Zwitserland niet veel over gehad. Het inspireert me en ik neem het straks mee in mijn werk als leraar. Je hebt als leraar wat dat betreft een belangrijke rol. Je kunt kinderen leren goede burgers te zijn. Of all places Isabelle en Ludivine volgen in hun eigen land een lerarenopleiding. Wat heeft hen naar Utrecht gebracht? Isabelle: Deze plek werd me op mijn eigen opleiding aangeboden. Ik had geen idee waar Utrecht lag en wat voor stad het was. Ik was ook nog nooit in Nederland geweest. De foto s op het internet hebben mij snel weten te overtuigen: een mooie binnenstad, de parken en al die fietsen! Ik heb nog geen moment spijt gehad. Beide voelen zich thuis in de minor-groep. Het is heel divers, vertelt Ludivine. Er zitten zowel Nederlandse studenten als allerlei Europese studenten in de groep. We trekken ook naast school veel met elkaar op. Het studeren aan de Marnix Academie is heel anders dan ze gewend zijn. We hoeven hier maar twee ochtenden aanwezig te zijn. Daarnaast werken we samen aan projecten en binnenkort komt er ook een stagedag bij. Maar het is allemaal heel ontspannen. Ludivine volgt met haar kennis van het Nederlands - ook een vak binnen de bacheloropleiding: professionele taalvaardigheid. Verbreed je horizon De week op de Marnix Academie vult zich onder meer met lessen waar veel ruimte is voor discussie. Isabelle: Ik waardeer die discussies enorm. Het verbreedt mijn horizon. Ik zoom mijn blik als het ware uit en kan dan alles in een context zien. We leren zo een visie te ontwikkelen. Het is allemaal vrij abstract, maar wel een goede aanvulling op wat ik in Zwitserland leer. Daarnaast zijn de studenten druk Legenda Landen waar onze studenten in de afgelopen drie jaar gestudeerd hebben of stage gelopen Landen waar onze studenten verbleven in het kader van een internationale week Wendy studeert in Antwerpen en Marlijn in IJsland. Lees over hun ervaringen op internationalisering 5 Er is hier gelijkwaardigheid met onderzoek doen. Bijvoorbeeld hoe om te gaan met kinderen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Integreer je ze in de klas of zet je ze apart? Leren van elkaar Beide studenten weten nog goed wat hun eerste indruk van de Marnix Academie was. Heel persoonlijk. En wat een modern gebouw!, reageert Ludivine. Ze wordt aangevuld door Isabelle: Ik was heel erg onder de indruk van jullie betrokkenheid bij het milieu. Dat ben ik niet gewend. Wij gebruiken overal papier voor. Hier worden dingen heel makkelijk online gedeeld. De houding van de docenten is ook anders. Ludivine: Hier wordt gediscussieerd en we leren van elkaar. Niemand heeft de waarheid in pacht. Er is gelijkwaardigheid. < Isabelle Gerhardt uit Zwitserland (l.) en Ludivine Dieudonné uit België. Opinie MIX Engels in de onderbouw Steeds meer scholen beginnen al in de onderbouw met het vak Engels. Waarom eigenlijk? Zijn jonge kinderen daar al wel klaar voor? Klaas Hoorn, docent Engels aan de Marnix Academie: Kinderen zijn het meest taalgevoelig tussen de 0 en 7 jaar. In deze leeftijd kunnen zij heel gemakkelijk twee talen tegelijk leren. Ik zeg altijd: Het is een cadeautje dat je uit moet pakken! Je kunt dus heel goed in groep 1 beginnen met Engels. Het is van belang dat kinderen goed Engels leren spreken. Ze groeien op in een wereld waar Engels steeds belangrijker wordt. Engels is bovendien cool en hoort bij hun wereld. Ze horen het via tv, muziek, internet en social media. Daar komt bij dat Engels in het voortgezet onderwijs een kernvak is geworden. Er worden dus hogere eisen gesteld. Daar moeten basisschoolleerlingen op voorbereid zijn. Belangrijk is wel dat de taalvaardigheid van de leerkracht goed is. Daar valt nog wel winst te behalen. Mijn persoonlijk streven is dat leerlingen zonder spreekangst de basisschool verlaten. Dat is een mooie basis voor de brugklas. Rose Staritsky, Coördinator Engels op de Jan Harmenshof te Geldermalsen Basis school Jan Harmenshof werd als eerste school door de Marnix Academie geaccrediteerd voor haar vroeg vreemdetalenonderwijs en ontving begin april jl. het TalenT Keurmerk. Wij zochten als school iets waarmee wij ons zouden kunnen profileren en waar álle kinderen echt iets aan hebben. Dat is dus Engels voor alle groepen geworden. De leer- krachten van de kleuters waren eerst wel bezorgd. De kleuters moeten al zo veel doen Maar ze waren verbaasd over de kennis die er was. Via series als Dora horen ze al veel Engels. En ze vinden het zó leuk! Er is geen reden om terughoudend te zijn met Engels in de onderbouw. Alle leerlingen krijgen twee keer in de week een half uur Engels uit de methode en dan wordt er in principe alleen maar Engels gesproken in de klas. Daarnaast wordt er dagelijks tien minuten spelenderwijs iets met Engels gedaan. Het is nog te vroeg om resultaten te kunnen meten, maar ik merk in mijn groep (8) wel dat leerlingen eraan gewend zijn om Engels te spreken en er stromen meer leerlingen door naar het tweetalig voortgezet onderwijs.

4 Marnix Onderwijsparade: de rol van de leraar in 2023 Op woensdag 18 september 2013 vindt de Marnix Onderwijsparade plaats. Deze dag staat in het teken van de rol van de leerkracht in 2023 en de bijdrage die academische studenten van de Marnix Academie aan het onderwijs kunnen leveren. Deze zomer studeert de eerste lichting studenten van de Academische lerarenopleiding basisonderwijs (ALO) af. Om dat moment te markeren organiseren de studenten en docenten van de Academische lerarenopleiding de Marnix Onderwijsparade. Bestuurders, directeuren en leerkrachten uit het basisonderwijs zijn van harte uitgenodigd voor deze dag. THEMA Duizend talen MOC Vrijdagmatinee Wanneer je belangstelling hebt voor innovatie in het basisonderwijs en de rol die de (academisch opgeleide) leerkracht daar in kan spelen, kom dan op 18 september 2013 van uur tot uur naar de Marnix Academie. Tijdens de Marnix Onderwijsparade zullen er afwisselend korte en langere activiteiten zijn, waar je als bezoeker een keuze uit kunt maken. Er zullen presentaties, actieve workshops en een informatiemarkt zijn. Discussie en ruimte voor gesprek met andere mensen uit het onderwijs zullen ook zeker niet ontbreken. Je komt te weten wie die academisch opgeleide leerkracht is, wat een academisch opgeleide leerkracht kan toevoegen aan een schoolteam dat al veel expertise in huis heeft en op welke wijze onze academisch opgeleide leerkrachten in een behoefte van het werkveld kunnen voorzien. Dit alles vanuit nieuwsgierigheid naar nieuwe innovaties in het basisonderwijs: hoe zal het basisonderwijs en de rol van de leerkracht er in 2023 uit zien? Op zoek naar de ideale match Op 20 maart vond de jaarlijkse Partnerscholenmarkt plaats op de Marnix Academie. Stagescholen en studenten konden elkaar daar ontmoeten en op zoek gaan naar de ideale match. Alle, ruim 300, partnerscholen waren vertegenwoordigd. We kijken terug op een geslaagde middag! Op de ochtend van de partnerscholenmarkt was er een programma voor intern coördinatoren opleidingen (ico s), bovenschools opleidingscoördinatoren (boc s) en mentoren. Er was een breed aanbod van workshops rond het thema: Lekker boeiend. Het doel van de ochtend was het delen van kennis en het uitwisselen van ervaringen. Hoe leren jonge meertalige kinderen? 6 Steeds meer kinderen in Nederland groeien op met meer dan één taal. Is dat problematisch? Nee, zegt dr. Emmanuelle Le Pichon-Vorstman. Maar je moet als leerkracht wel weten wat het voor het leerproces betekent als een kind van huis uit opgroeit met een andere taal. Tijdens de Marnix Vrijdagmatinee op 22 maart jl. sprak dr. Emmanuelle Le Pichon-Vorstman over dit onderwerp. Zij vertaalde de nieuwste wetenschappelijke inzichten naar de onderwijspraktijk. Dr. Emmanuelle Le Pichon-Vorstman ontwikkelde onder andere in het Europese project Transitions and Multilingualism (TRAM), waarin de Universiteit Utrecht een van de partners is, cursusmodules voor basisschoolleerkrachten om tweetalige kinderen optimaal te begeleiden. Wanneer een kind meertalig opgroeit hoeft dat niet te leiden tot een taalachterstand. Een meertalig kind neemt dezelfde stapjes bij het leren van een taal als een ééntalig kind. Hoewel het kind een uitgebreid vocabulaire heeft, kan het een relatief kleine Nederlandse woordenschat hebben. Het is belangrijk de tweetaligheid van kinderen te stimuleren. Pas als beide talen worden bevorderd, kan het kind zich optimaal ontwikkelen. Dit vraagt betrokkenheid van de familie, van school en van de leerkrachten. Wat kan een leerkracht doen? Diverse dingen, vertelt Emmanuelle Le Pichon-Vorstman. Laat een kind dingen herformuleren, stel open vragen en laat een moeilijk of een onbekend woord meerdere keren terugkomen in een gesprek. Corrigeer een kind niet als hij iets verkeerd zegt, maar beantwoord de vraag met correct taalgebruik. Dus erken de tweetaligheid en houd er rekening mee. Het is een rijkdom voor een kind. Twee talen, betekent ook twee culturen. Je hebt dus niet alleen een extra taal maar ook meer kennis van een andere cultuur. Het biedt bovendien meer kansen op de arbeidsmarkt. Arabisch wordt bijvoorbeeld steeds belangrijker. Beter spellen Marnix App(roved) 7 De volgende MOC Vrijdagmatinee is op 14 juni. Dan spreekt prof. dr. Goos Minderman over maatschappelijke verantwoordelijkheid en passend onderwijs. Aan het voorbereiden op de Cito taaltoets? Of kan je Nederlands gewoon wel een update gebruiken? Beter Spellen is een handige en eenvoudige app die je daarbij kan helpen. Je krijgt elke werkdag een testje om je spellingsvaardigheid te verbeteren en te onderhouden. De test bestaat steeds uit vier meerkeuzevragen. Voorbeeldje: Mijn haren rezen toen ik zag wat er van mijn tuin was overgebleven. Je kunt kiezen uit: terbergen, ter berge, te bergen, te berge Of: Het circus heeft een olifant en twee Wat was het ook alweer: dromedarissen, drommdarissen, dromedarisen of drommedarisen? Je ziet na afloop meteen wat je goed of fout hebt gedaan, met daarbij een korte uitleg. In een staafdiagram zie je hoe je spellingsvaardigheid zich in de loop van de tijd ontwikkelt. Je kunt zelf een van de drie niveaus kiezen. Kortom, een leuke, nuttige app die je scherp houdt. Antwoorden: te berge, dromedarissen

5 THEMA Duizend talen 8 Dewi (midden) en Vanya met een deel van het gastgezin. In elke Marnix Mix brengen we een bijzonder project of initiatief in het basisonderwijs in beeld. Laat je inspireren! Ideeën voor deze rubriek kun je mailen naar: cenp@hsmarnix.nl De Schoolfoto Wie: Wat: Waar: Björn gaat in mei naar IJsland. Dewi en Vanya komen net terug uit Cyprus. Ze zitten in groep 8 en vertellen enthousiast over hun eerste keer vliegen, heimwee en de vreemde eetgewoontes. Hendri Ham is directeur van de Prinses Margrietschool. Internationalisering neemt al zo n vijftien jaar een Hendri, Dewi, Björn en Vanya Internationaliseringsproject prinses Margrietschool, Nieuwegein belangrijke plek in op zijn school. Zo n reis bevordert de zelfstandigheid van kinderen, ze leren zich redden met een vreemde taal en ze verbreden vooral hun blik op de wereld. En ook als we leerlingen uit het buitenland ontvangen is dat altijd weer leuk en leerzaam. Het is een bijzonder initiatief, want er zijn maar weinig basisscholen die iets dergelijks doen. De prinses Margrietschool gaat elke twee jaar een Europees schoolpartnerschap aan. Daarvoor stelt het Europees Platform een subsidie beschikbaar. Zij zien natuurlijk graag dat Europa meer gaat leven in die jonge koppies. Maar voor de school zelf heeft het ook voordelen. Je komt op die scholen en ziet hoe zij dingen organiseren en hoe zij lesgeven. Je pikt daar dingen uit die voor je eigen school goed zijn. Het kan om hele kleine dingen gaan, zoals de pleinwacht die een gekleurd hesje draagt, maar ook het gebruiken van gebarentaal bij het leren lezen. De leerlingen van groep 1 tot en met 8 houden zich allemaal bezig met het thema Europe s got talent. Allemaal op een andere manier. Alleen leerlingen van groep 7 en 8 gaan ook daadwerkelijk naar het buitenland. Lang niet allemaal, maar de ervaringen worden achteraf wel gedeeld met de hele klas. Vanya: Ik vond het heel spannend om naar Cyprus te gaan. Zo ver van huis en al die onbekende mensen. Ik had de tweede dag ook erg heimwee. Toen heb ik mijn ouders gebeld en dat hielp. Mijn gastgezin was heel aardig. Ze gaven ons heel veel cadeaus! En de taalbarrière? We spreken best goed Engels, zegt Dewi. We konden met iedereen praten. Björn kijkt ernaar uit om naar IJsland te gaan. Je gaat er niet heen als toerist, maar je maakt juist het dagelijks leven mee. Ik denk dat het allemaal wel heel anders is dan hier. Marnix Academie Utrecht, april 2013 (Eind)redactie: Afdeling Communicatie en Publicaties Fotografie: Ivar Pel, Joost Grol, Bianca de Wit en Marnix Academie Vormgeving: KEPCOM Creatieve Communicatie, Delft Drukwerk: EMP Grafimedia, Houten Voor reacties: Afdeling Communicatie en Publicaties: cenp@hsmarnix.nl De Marnix Mix is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verzonden in biologisch afbreekbaar folie. De Marnix Academie verstuurt haar post CO 2 neutraal.