Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Het psychiatriebeleid Nr. 29 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage, 10 maart 1988 Onder verwijzing naar de brief van 2 februari 1988 (17 394, 27), die mijn ambtgenoot van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur en ik u hebben toegezonden, inzake de positie van psychisch gestoorde gedetineerden, zend ik u hierbij de op 2 februari 1988 door de Centrale Raad van Advies uitgebrachte beschouwingen betreffende vorenbedoeld schrijven, naar de inhoud waarvan ik u kortheidshalve moge verwijzen. De Staatssecretaris van Justitie, V. N. M. Korte-van Hemel Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 29 1

2 CENTRALE RAAD VAN ADVIES VOOR HET GEVANGENISWEZEN, DE PSYCHOPATENZORG EN DE RECLASSERING Aan de Staatssecretaris van Justitie 's-gravenhage, 2 februari 1988 De Centrale Raad van Advies heeft kennis genomen van de brief d.d. 29 januari 1988 die u en uw ambtgenoot van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur hebben gezonden aan de voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal inzake de positie van de psychisch gestoorde gedetineerden. In deze brief geeft u ten vervolge op uw brief d.d. 29 juni 1987 aan de Tweede Kamer uw beleidsvoornemens weer met betrekking tot de opvang van de gedetineerden met ernstige psychische stoornissen. Het gemeenschappelijke standpunt van u en uw ambtgenoot van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur zal onderwerp zijn van mondeling overleg met de Tweede Kamer in een gezamenlijke vergadering van de vaste kamercommissies voor Justitie en voor Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur op 11 februari aanstaande. Mede met het oog hierop acht de Raad het gewenst zijn reactie op uw beleidsvoornemens ter zake aan u kenbaar te maken. De Raad stelt het op prijs dat hij, teneinde nog tijdig uw brief te kunnen bespreken en een reactie daarop te kunnen samenstellen, over een concept van uw brief heeft kunnen beschikken. Onderstaande reactie is het resultaat van een bespreking van uw brief in een bijzondere plenaire vergadering van de Raad gehouden op 27 januari jl. Alvorens op uw brief inhoudelijk in te gaan, zal eerst een korte schets worden gegeven van eerdere initiatieven die van de zijde van de Raad ten aanzien van het onderhavige vraagstuk zijn ondernomen. Eerdere initiatieven van de Raad Zoals u bekend is, maakt de Raad zich al geruime tijd grote zorgen over de aanwezigheid in de penitentiaire inrichtingen van een groeiend aantal gedetineerden met ernstige psychische problematiek. Deze gedetineerden leggen een zware druk op de inrichtingen waar zij verblijven, terwijl deze inrichtingen niet in staat zijn adequate opvang en begeleiding te bieden. Van de zijde van de Raad is in brieven en adviezen aan u en aan de Minister meermalen, voor het eerst al in 1985, aandacht gevraagd voor deze problematiek en telkens beklemtoond dat op korte termijn oplossingen noodzakelijk zijn. Het verschijnen in juni 1986 van het rapport van de Commissie Evaluatie Begeleidingsafdeling van uw departement, waarin de functie van de forensische begeleidingsafdeling (de zogenaamde FOBA welke deel uitmaakt van het huis van bewaring «Het Veer» te Amsterdam) binnen het gevangeniswezen werd geëvalueerd en herijkt, is voor de Raad aanleiding geweest om uit de secties gevangeniswezen en psychopatenzorg een commissie samen te stellen (FOBA-commissie) teneinde de gedachtenwisselingen binnen de Raad over de problematiek inzake de opvang van de psychisch gestoorde gedetineerden te integreren en een advies voor te bereiden over taak en positie van de FOBA. De FOBA-commissie uit de Raad bracht in december 1986 een oriëntatiebezoek aan de FOBA. Mede op grond van verontrustende bevindingen die de FOBAcommissie bij dat bezoek opdeed, stelde de Raad u bij brief d.d. 9 februari 1987 reeds op de hoogte van een eerste en voorlopige gedachtenbepaling over de positie van de FOBA. Daarin werd geadviseerd om in Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 29 2

3 afwachting van en vooruitlopend op een definitieve besluitvorming over de positie van de FOBA een aantal korte-termijnmaatregelen te treffen. Bij brief d.d. 10 april 1987 hebt u op de eerste opmerkingen van de Raad gereageerd. In de beraadslagingen van de FOBA-commissie over taak en functie van de FOBA op de langere termijn heeft voortdurend voorop gestaan het streven naar een brede en integrale aanpak van het vraagstuk inzake de opvang van de psychisch gestoorde gedetineerden. De aanwezigheid in de penitentiaire inrichtingen van een relatief groot aantal gedetineerden met ernstige psychische problematiek hangt namelijk grotendeels samen enerzijds met het capaciteitstekort in de TBR-inrichtingen, waardoor meer TBR-gestelden als passanten in de huizen van bewaring verblijven en anderzijds met het gebrek aan mogelijkheden van doorstroming naar inrichtingen van geestelijke gezondheidszorg. De FOBA-commissie achtte het derhalve noodzakelijk dat bij het zoeken naar oplossingen voor de langere termijn de functie van de FOBA zou worden bezien in het licht van een samenhangend beleid van Gevangeniswezen, TBR en Volksgezondheid. Halverwege het jaar 1987 tekenden zich binnen de FOBA-commissie enkele denkbeelden af met betrekking tot de FOBA als onderdeel van een geïntegreerd netwerk van opvangmogelijkheden voor psychisch gestoorde gedetineerden. Deze gedachten zijn neergelegd in een notitie welke een delegatie van de Raad op 8 juli 1987 met u en enkele ambtenaren van uw departement heeft besproken. In deze bijeenkomsten is gebleken van een grote mate van overeenstemming tussen u en de Raad over de in de notitie geschetste voorstellen. Het lijkt ons goed de belangrijkste van deze voorstellen hier nog eens samen te vatten. a. Er dient op centraal beleidsniveau tussen de Departementen van Justitie en van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur een overleggroep tot stand te komen waarin de problematiek van de geestelijk gestoorden binnen het gevangeniswezen wordt besproken en wordt vertaald in een te voeren beleid. Een en ander moet leiden tot een verbetering van de voorwaarden voor doorstroming naar het volksgezondheidcircuit en tot een betere afstemming van de voorzieningen ten behoeve van geestelijk gestoorden in enerzijds de justitie-sector en anderzijds de geestelijk volksgezondheidssector. b. Het is noodzakelijk dat een aantal forensisch-psychiatrische instituten worden opgericht met een gezamenlijke capaciteit welke voldoende is om die gedetineerden op te vangen die op basis van hun psychische stoornis thuishoren in voorzieningen in het circuit der geestelijke gezondheidszorg. c. De FOBA zal in bt.erkte mate moeten worden uitgebreid en een permanente organisatorische inbedding dienen te krijgen binnen een samenhangend forensisch psychiatrisch circuit. Het is van belang organisatorische schakels te leggen tussen de FOBA en het TBR-veld, tussen de FOBA en het gevangeniswezen en tussen de FOBA en instellingen van geestelijke gezondheidszorg. Om dit te realiseren dient de (uitgebreide) FOBA een gedifferentieerde opzet te krijgen. Daarbij kan gedacht worden aan de zes paviljoens waarover het huis van bewaring «Het Veer» thans beschikt, alle een FOBA-functie te geven binnen het te creëren forensisch-psychiatrisch systeem en daarin als volgt te differentiëren: - drie paviljoens te bestemmen voor de crisisinterventie in engere zin, de hoofdzaak en tevens oorspronkelijke taak van de FOBA; - één paviljoen te bestemmen als dependance van het dr. F. S. Meijers Instituut. Hierdoor ontstaan 9 plaatsen ter verlichting van de passanten- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 29 3

4 problematiek en wordt tevens het TBR-circuit ontlast. Voorts kan hiermee een betere afstemming binnen het circuit van TBR-instituten worden bevorderd; ~ één paviljoen te bestemmen als dependance van het Penitentiair Selectie Centrum. Hierdoor ontstaan 9 plaatsen voor de selectie van penitentiair moeilijk plaatsbare gedetineerden; - één paviljoen te bestemmen als vooruitgeschoven post van een algemeen psychiatrisch ziekenhuis. In deze vooruitgeschoven post kan een begin worden gemaakt met de behandeling van die gedetineerden voor wie zulks aangewezen is. Hiertoe dient een samenwerkingsverband met een psychiatrisch ziekenhuis te worden aangegaan. Verzekerd dient te worden dat de betrokken gedetineerden na een verblijf van maximaal 6 a 8 weken worden overgeplaatst naar een psychiatrisch ziekenhuis dan wel worden overgeplaatst naar een penitentiaire instelling. Aldus wordt een noodzakelijke waarborg ingebouwd ter vermijding van het risico dat deze vooruitgeschoven post verstopt raakt en vervolgens uitgroeit tot een zelfstandige psychiatrische kliniek. In bovenstaande opzet worden de huidige hoofddoelstellingen van de FOBA gehandhaafd en meer systematisch geconcretiseerd. Deze doelstellingen zijn: ontlasting van de penitentiaire inrichtingen, verhoging van de zorg voor gestoorde gedetineerden en verbetering van de doorstroming van psychisch gestoorde gedetineerden naar het circuit van volksgezondheid. Benadrukt wordt voorts dat de opvang in de FOBA slechts een tijdelijk, crisisinterveniërend karakter moet hebben. De begeleidingsafdeling zal vooralsnog geen inrichting in de zin van de Krankzinnigenwet moeten worden. Dit zal de doorstroming van gedetineerden naar het circuit van volksgezondheid namelijk belemmeren. Er moet voor worden gewaakt dat de FOBA verzelfstandigt tot een psychiatrische kliniek. In het kader van de aandacht die de Raad heeft gegeven aan de problematiek van de opvang der psychisch gestoorde gedetineerden verdient tenslotte vermelding dat, tegelijkertijd en sporend met de meer integrale beraadslagingen in de FOBA-commissie, de sectie psychopatenzorg zich in het bijzonder nog heeft geoccupeerd met het vraagstuk van de capaciteit en differentiatie van de TBR-inrichtingen dat als een deelaspect van de totale problematiek kan worden beschouwd. Het capaciteitstekort is immers, zoals hierboven reeds aangeduid, oorzaak van het verblijf in de huizen van bewaring van een toegenomen aantal TBR-gestelden dat wacht op plaatsing in een TBR-inrichting (de zogenaamde TBR-passanten). Bij brieven d.d. 30 december 1986 en d.d. 30 juni 1987 bracht de sectie afzonderlijke adviezen uit over de capaciteitsproblematiek en over het daarmee samenhangende vraagstuk van de differentiatie in het TBR-veld. Reactie op de beleidsvoornemens Algemeen De Raad constateert dat u en uw ambtgenoot van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur erin geslaagd zijn een samenstel van beleidsvoornemens te presenteren dat wordt gekenmerkt door de brede en integrale benadering die de Raad voor een werkelijke oplossing van de problematiek altijd noodzakelijk heeft geacht en bij u ook heeft bepleit. De Raad beschouwt het als een gelukkige omstandigheid dat intra-departementale en interdepartementale scheidslijnen zijn doorbroken om de samenwerking mogelijk te maken die tot het voorliggende resultaat heeft geleid. Het verheugt de Raad dan ook dat, zoals blijkt uit uw brief, de nu op gang gekomen samenwerking en dialoog zullen worden voortgezet Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 29 4

5 ten behoeve van de verdere beleidsinvulling. Het gewenste samenwerkingsverband op centraal beleidsniveau is en wordt hiermee gerealiseerd. Kijkend naar de concrete beleidsmaatregelen die in uw brief aan de Tweede Kamer worden gepresenteerd - de oprichting van forensischpsychiatrische klinieken (FPK's) en de uitbreiding en gedifferentieerde bestemming van de FOBA - constateert de Raad eveneens een grote overeenstemming met zijn eerder aan u voorgelegde en hierboven nog eens samengevatte gedachten. Ook uw voornemens met betrekking tot uitbreiding van de capaciteit van het TBR-circuit komen tegemoet aan de adviezen van de sectie psychopatenzorg ter zake. Met uitbreiding van de capaciteit worden tevens meer mogelijkheden gegeven om in/tussen de TBR-inrichtingen een differentiatie door te voeren, zoals door de sectie is bepleit. Als algemeen oordeel wil de Raad dan ook te kennen geven zich goed in uw beleidsvoornemens te kunnen vinden. De Raad beschouwt de voorstellen als een gedegen beleidsbasis voor de oplossing van de nijpende problematiek der psychisch gestoorde gedetineerden, een basis die de Raad krachtig zou willen ondersteunen. De Raad merkt daarbij op dat uit de presentatie van uw beleidsvoornemens een benadering spreekt die meer inhoudt dan het voorzien in een noodsituatie. De benadering is * er, terecht, ook positief op gericht om de psychiatrische patiënt in het gevangeniswezen de zorg te bieden die hem toekomt. Wat die zorg betreft meent de Raad dat ook op het niveau van de penitentiaire inrichtingen zelf een verantwoordelijkheid blijft bestaan ten aanzien van een eerste opvang en begeleiding. Deze primaire zorgfunctie kan en mag niet worden overgenomen door een speciaal forensischpyschiatrisch voorzieningensysteem. De Raad wil zijn algemene commentaar op uw beleidsvoornemens nog aanvullen met de volgende meer specifieke opmerkingen. Forensische begeleidingsafdeling (FOBA). - Met betrekking tot de gedifferentieerde schakelfunctie van de FOBA valt de Raad op dat deze in uw brief minder concreet is beschreven dan in de suggesties van de Raad hieromtrent. De algemene termen waarin de schakelfuncties van de drie specifieke FOBA-afdelingen zijn vervat, geven nog onvoldoende inzicht in de wijze waarop de schakels organisatorisch worden verbonden aan de achterliggende voorzieningen van gevangeniswezen TBR en volksgezondheid. Naast het afstemmen van het regiem en het verbinden van consulenten aan de verschillende FOBA-afdelingen is het naar onze mening gewenst om verdergaande organisatorische verbindingen aan te brengen tussen de verschillende FOBA-afdelingen en de achterliggende vcorzieningen. Om die reden is in ons eerder geformuleerde standpunt gesproken van dependances. - In dit verband mist de Raad ook enige aanduiding omtrent de (maximale) verblijfsduur van de psychisch gestoorde gedetineerden in met name het paviljoen dat de Raad heeft omschreven als een vooruitgeschoven post van een algemeen psychiatrisch ziekenhuis. Het is van groot belang dat verstopping van déze afdeling wordt vermeden. - Met betrekking tot de FOBA signaleert de Raad tenslotte een onduidelijkheid aangaande de status van het paviljoen dat een specifieke schakelfunctie zou moeten krijgen naar de inrichtingen van volksgezondheid. Ons eerdere standpunt zij hier herhaald, dat deze afdeling vooralsnog geen KZ-status gegeven zou moeten worden. Forensisch-psychiatrische klinieken (FPK's) - De Raad begrijpt dat aan een gefaseerde oprichting wordt gedacht van twee nieuwe forensisch-psychiatrische klinieken in het veld van de Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 29 5

6 geestelijke gezondheidszorg met een minimale capaciteit van ieder 54 plaatsen. De Raad vraagt zich af of op basis van de huidige gegevens inzake de behoefte nu al niet kan worden besloten tot gelijktijdige oprichting van deze twee FPK's. Niet goed valt in te zien dat in de zeer korte tijd die is gepland tussen de oprichting van de eerste FPK en de besluitvorming over een tweede, zodanige nieuwe gegevens aan het daglicht zullen komen dat zij die besluitvorming in een bepaalde richting nog zullen kunnen beïnvloeden. Een voortgaande behoefteregistratie zal vervolgens inzicht kunnen geven in de noodzaak tot verdere uitbreiding van het aantal FPK's. Aan deze behoefteregistratie dienen overigens hoge eisen te worden gesteld. - Met betrekking tot de voor justitie-patiënten beschikbare capaciteit in de FPK's onderstreept de Raad het belang dat voor uw ministerie daarover garanties kunnen worden verkregen. - Enigszins onduidelijk blijft in uw brief aan de Tweede Kamer de kwestie van ontslag uit een FPK. De brief besteedt veel aandacht aan de procedures en criteria voor opname in een FPK, maar geeft geen inzicht in de vraag wanneer en hoe aan het verblijf in een FPK een einde komt. De Raad meent dat over deze aangelegenheid nauwe afspraken tussen de Departementen van Justitie en van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur zullen moeten worden gemaakt. Het voor de FOBA ontwikkelde schakelsysteem biedt hiervoor wellicht goede aanknopingspunten. Vrouwelijke gedetineerden - De Raad wil ook een opmerking maken over voorzieningen ten aanzien van vrouwelijke gedetineerden met ernstige psychische stoornissen. In uw brief geeft u aan dat de problematiek van deze categorie kwantitatief dermate beperkt is dat daarvoor moeilijk een algemeen voorzieningenbeleid kan worden ontwikkeld. Voor de vrouwelijke geestelijk gestoorde gedetineerden moeten derhalve in de praktijk ad hoc-maatregelen worden getroffen. De Raad zou hierbij willen aantekenen belang te hechten aan een nauwgezet volgen van de ontwikkeling van de problematiek bij vrouwelijke gedetineerden. Niet moet worden uitgesloten dat in de toekomst ook voor deze categorie aan meer structurele oplossingen moet worden gedacht. Tenslotte zou de Raad willen benadrukken te hechten aan daadwerkelijke uitvoering binnen afzienbare termijn van wat door u als beleidsvoornemens is gepresenteerd. De Raad geeft u te kennen graag bereid te zijn u ten aanzien van de verdere ontwikkeling van uw beleidsvoornemens, waaronder de uitwerking van de juridische implicaties die uit een en ander voortvloeien, van advies te dienen. De Raad zou u overigens willen aanbevelen om in de verdere fasen van beleidsontwikkeling naast de in uw brief genoemde adviesorganen ook op enigerlei wijze het werkveld te betrekken. De Raad moge u verzoeken dit advies zo spoedig mogelijk openbaar te maken en integraal ter kennis te brengen van de leden van de Tweede Kamer. G. H. Veringa, voorzitter G. van Essen, secretaris Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 29 6