Profielschets voorzitter COGEM

Transcriptie

1 Profielschets voorzitter COGEM Het lidmaatschap van de voorzitter van de Commissie Genetische Modificatie (COGEM), Bastiaan Zoeteman, loopt af op 1 november Hij heeft aangegeven na drie periodes (12 jaar) als voorzitter terug te willen treden. De minister van Infrastructuur en Milieu (IenM) benoemt de voorzitter gehoord hebbende de commissie. In deze notitie wordt aan de hand van de taken en functioneren van de COGEM, en de rol van de voorzitter hierin, een profielschets gegeven voor de nieuwe voorzitter. Genetische modificatie is al meer dan dertig jaar een maatschappelijk en politiek omstreden onderwerp. Dit geldt met name voor toepassing van genetische modificatie in de landbouw. Het krachtenveld waarbinnen de COGEM opereert wordt gevormd door de wetenschappelijke ontwikkelingen, maatschappelijke weerstand, voor- en tegenstanders van genetische modificatie, en politieke belangen. De COGEM heeft daarbij te maken met verschillende partijen. Primair adviseert zij regering en beleid, haar publicaties worden echter ook gebruikt door derden in het maatschappelijke debat. Daarnaast is de wetenschappelijke wereld van belang, de COGEM kan alleen goed functioneren als zij haar draagvlak in de wetenschap behoudt. Dit alles vraagt van de COGEM en haar voorzitter sensitiviteit voor zowel de politieke, wetenschappelijke en maatschappelijke arena. Daarbij moeten haar publicaties toepasbaar zijn in de vergunningverlening of in de beleidsvorming. In de achtergrondhoofdstukken wordt ingegaan op de samenstelling, functioneren en taken van de COGEM en de rol van haar voorzitter daarin. Profiel voorzitter COGEM Op grond van het bovenstaande en de taken en functioneren van de commissie en haar voorzitter komt de COGEM tot het volgende profiel: Wetenschappelijke opleiding in één van de life sciences Kennis van genetische modificatie Wetenschappelijk en maatschappelijk gezag In staat om de COGEM op een gezagvolle en onafhankelijke wijze te vertegenwoordigen en relaties te onderhouden met de overheid en met maatschappelijke en wetenschappelijke groeperingen, zowel nationaal als internationaal Belangstelling voor en affiniteit met maatschappelijke aspecten van genetische modificatie Vrij van belangenconflicten Kennis van de relevante regelgeving of bereidheid deze zich eigen te maken Pro-actieve en strategische oriëntatie 1

2 Communicatief Samengevat moet de kandidaat zowel kennis van genetische modificatie als een bestuurlijke antenne hebben, en daarmee de inhoudelijke kant met de beleidsmatige kant verenigen. Daarnaast moet de kandidaat ook ethisch-maatschappelijk aanvaardbaar kunnen adviseren en communiceren. 2

3 ACHTERGROND 1. Samenstelling COGEM De staatssecretaris van IenM benoemt de voorzitter en de maximaal 20 leden van de COGEM. Zij worden geselecteerd op grond van hun expertise. Daarnaast benoemt het Dagelijks bestuur van de COGEM nog maximaal 20 zogenaamde buitenleden. Deze buitenleden zijn noodzakelijk vanwege het brede werkterrein van de COGEM dat varieert van laboratoriumexperimenten met bacteriën tot commerciële teelt van gggewassen of gentherapie-experimenten. De expertise van de (buiten)leden is zeer verschillend en bestrijkt een breed terrein van plantenecologie, moleculaire biologie, virologie, medische wetenschappen tot ethiek en filosofie. Naast de (buiten)leden doet de COGEM soms ook een beroep op externe deskundigen. De COGEM bestaat uit een dagelijks bestuur en vier subcommissies: Subcommissie Landbouw Subcommissie Medisch Veterinair Subcommissie Ingeperkt Gebruik Subcommissie Ethiek en Maatschappelijke Aspecten Het dagelijks bestuur bestaat uit de voorzitter van de COGEM en de 4 voorzitters van de subcommissies. De eerste drie commissies hebben een technisch-wetenschappelijk karakter. De subcommissie Landbouw houdt zich bezig met alle adviesvragen over planten en daarmee samenhangende organismen, zoals plagen en ziekten van planten. De subcommissie Medisch Veterinair houdt zich bezig met adviezen over humaanen dierpathogenen, klinische experimenten etc. Beide subcommissies bereiden soms ook signaleringen over technische ontwikkelingen voor. De subcommissie Ingeperkt gebruik heeft het karakter van een ad hoc werkgroep die bijeen geroepen wordt bij specifieke vraagstukken. De contacten met de betrokken overheidsdiensten worden onderhouden door ambtelijke vertegenwoordigers. De werkzaamheden van de COGEM worden ondersteund door een secretariaat van 8 fte dat gevestigd is in Bilthoven. 2. Taken en functioneren van de COGEM De COGEM is het wetenschappelijke adviesorgaan van de regering, In de Wet milieubeheer is de taak en rol van de COGEM vastgelegd. In 2.3 artikel 2.27 staat het volgende: 1. De COGEM heeft tot taak: a. Onze Minister 1 te adviseren over kennisgevingen en aanvragen om vergunning met betrekking tot het vervaardigen van of handelen met genetisch gemodificeerde organismen en over veiligheidsmaatregelen die in het kader daarvan moeten worden getroffen ter bescherming van mens en milieu; b. Het bestuursorgaan dat bevoegd is tot het verlenen van een omgevingsvergunning voor een inrichting, te adviseren over aanvragen om vergunning met betrekking tot bij algemene maatregel van bestuur 1 Minister van Infrastructuur en Milieu 3

4 aangewezen inrichtingen voor zover die aanvragen betrekking hebben op het vervaardigen van of handelen met genetisch gemodificeerde organismen; c. Het bestuursorgaan dat belast is met het toezicht op het vervaardigen van of handelen met genetisch gemodificeerde organismen, te adviseren met betrekking tot dat toezicht. 2. Op verzoek van Onze Minister of Onze Minister wie het aangaat, of uit eigen beweging informeert de commissie Onze betrokken Minister indien aan het vervaardigen van of aan handelingen met genetisch gemodificeerde organismen ethische of maatschappelijke aspecten zijn verbonden die naar het oordeel van de commissie van belang zijn. In concreto betekent dit dat de COGEM op verzoek van de vergunningverlener, cq IenM of het BureauGGO, advies geeft over specifieke vergunningaanvragen. In het geval van Ingeperkt Gebruik (werkzaamheden in laboratoria, kassen, dierverblijven etc) wordt de COGEM alleen om advies gevraagd indien het nog niet eerder vergunde organismen of typen van experimenten betreft, dan wel de vergunningaanvraag niet past binnen het kader van de Regeling GGO (zoals sommige verzoeken tot omlaagschalingen). Dit betekent dat de COGEM over slechts een klein deel van de afgegeven IG vergunningen en beschikkingen adviseert. De COGEM adviseert over alle vergunningaanvragen onder Introductie in het Milieu (veldproeven, klinische gentherapie-experimenten) en Markttoelatingen (commerciële toelating van een ggo). De termijnen waarin de COGEM moet adviseren over vergunningaanvragen zijn kort (ca 2 4 weken). Dit vraagt van de organisatie een snelle en flexibele opstelling, waarbij vertragingen in het proces vermeden moeten worden. Naast gevraagde, brengt de COGEM ook ongevraagde adviezen uit. Vaak betreft het generieke adviezen indien in korte tijd meerdere adviesvragen over eenzelfde onderwerp zijn ontvangen. In een dergelijk generiek advies worden voorstellen gedaan waarlangs toekomstige vergunningaanvragen door IenM/BureauGGO afgehandeld kunnen worden, zonder de noodzaak van een COGEM advies. Daarnaast heeft de COGEM een informerende en signalerende functie in de richting van beleid, regering en parlement wat betreft ethische en maatschappelijke aspecten van genetische modificatie. Dit gebeurt op grond van (nieuwe) wetenschappelijke inzichten en door middel van monitoring van maatschappelijk levende argumenten. Het doel van de signalerende informatieverschaffing is om politiek en overheid in staat te stellen om tijdig onderwerpen te adresseren. In haar signaleringen neemt de COGEM, conform haar wettelijke taak, geen positie in. De dubbele rol van de COGEM betekent dat zij enerzijds sterk verweven is met de vergunningverlening dwz beleidsuitvoering en dat zij anderzijds een duidelijke rol heeft in de beleidsvorming. Deze gespleten rol tezamen met de korte adviestermijnen en het hoge aantal adviezen en signaleringen dat de COGEM jaarlijks uitbrengt, onderscheidt de COGEM van andere wetenschappelijke adviesorganen. Ter ondersteuning van haar wettelijke taken beschikt de COGEM over een (bescheiden) onderzoeksbudget om derden onderzoek te laten uitvoeren. De door de COGEM gefinancierde activiteiten hebben een directe relatie met haar wettelijke taken en moeten leiden tot een verhoging van de kwaliteit van de adviezen en signaleringen. Verder organiseert de COGEM symposia, workshops en hoorzittingen om informatie te verzamelen voor adviezen en signaleringen, onderwerpen te agenderen of conceptpublicaties te toetsen bij derden. 4

5 Communicatie Communicatie over haar activiteiten is voor de COGEM belangrijk om haar draagvlak onder wetenschappers en anderen te verhogen Draagvlak is voor het functioneren van de COGEM essentieel. Wil de COGEM haar taken goed kunnen uitvoeren dan is het van belang dat de commissie breed gezien wordt als betrouwbaar en gezaghebbend. Haar adviezen en signaleringen kunnen alleen de gewenste rol spelen als de wetenschappelijke kwaliteit onomstreden is en de COGEM gezien wordt als een onafhankelijke organisatie die wars van belangen en (wetenschappelijke en maatschappelijke) hypes haar werk uitvoert. De communicatiestrategie van de COGEM is gericht op het versterken van haar positie als onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan. De COGEM heeft geen taak in publieksvoorlichting en mag ook niet ervaren worden als deelnemer in het maatschappelijke debat. Als de COGEM gezien zou worden als een partij die een belang heeft en een bepaalde positie inneemt over een maatschappelijk omstreden onderwerp, zou dat afbreuk doen aan haar positie van onafhankelijk adviesorgaan. Dit betekent dat de COGEM zich in haar communicatie-activiteiten terughoudend opstelt. Wel betracht de COGEM maximale transparantie. De rol van de COGEM is het aandragen van wetenschappelijke feiten en informatie voor in eerste instantie de overheid en regering, en in tweede instantie de deelnemers in het debat. Hiermee treedt de COGEM hoofdzakelijk als zender op van informatie, en is haar communicatiestrategie niet gericht op de uitwisseling van standpunten. De voorzitter fungeert als gezicht van de COGEM bij haar communicatieactiviteiten (zie bijvoorbeeld website). Interviews over COGEM publicaties en activiteiten worden daarom in principe door de voorzitter afgehandeld. Evaluatie COGEM 2011 In 2011 is de COGEM geëvalueerd door een commissie met een internationale signatuur, onder leiding van prof Rudy Rabbinge. De evaluatiecommissie was zeer lovend over de COGEM, haar functioneren en de uitgebrachte publicaties. 2 Zo was de evaluatiecommissie van mening dat de kwaliteit van het werk van de COGEM uitstekend was en dat de COGEM internationaal hoog aangeschreven staat. Verder stelde ze dat ondanks haar beperkte middelen de COGEM veel verschillende activiteiten ontvouwt, waarbij ze kans ziet om een groot aantal publicaties in verschillende aandachtsgebieden te publiceren. De evaluatiecommissie heeft een twaalftal aanbevelingen en aandachtspunten geformuleerd om het functioneren van de COGEM verder te verbeteren: 1. Publicaties van breder belang aanbieden aan het parlement. 2. De huidige communicatiestrategie van de COGEM voortzetten. 3. Een beter onderscheid aanbrengen tussen de verschillende soorten COGEM publicaties. 4. Versterken van de samenwerking met andere internationale adviesorganen inzake bioveiligheid. 5. Versterken van de samenwerking met de EFSA. 6. Versterken van de samenwerking met nationale organisaties, zonder de specifieke rol of 'niche' van de COGEM uit het oog te verliezen. 2 Rabbinge, Noiville & Reheul (2011). The COGEM evaluation committee Genetic modification in international perspective. COGEM evaluation report

6 7. Een 'productie-ecoloog' of 'agronoom' benoemen in de COGEM subcommissie Landbouw. 8. Streven naar een betere man-vrouwverhouding in het ledenbestand. 9. Inschakelen van buitenlandse wetenschappers overwegen. 10. Zich voortdurend bewust zijn van mogelijke belangenconflicten. 11. Verbeteren van de communicatie binnen de COGEM tussen de leden van de verschillende subcommissies. 12. Zich onthouden van een leidende rol in een mogelijke toekomstige sociaal-economische beoordeling van gg-gewassen. 3. Taken voorzitter De taken en rol van de voorzitter van de COGEM liggen vastgelegd in het reglement van orde. Hierin staat De voorzitter heeft tot taak: - de datum en de agenda van de vergaderingen van het dagelijks bestuur en van de vergaderingen van de commissie vast te stellen; - de vergaderingen van het dagelijks bestuur en de plenaire vergaderingen van de commissie voor te zitten; - te bepalen welke vergaderstukken bedoeld in artikel 10 lid 1 onder f, vertrouwelijk zijn totdat de commissie besloten heeft of die stukken vertrouwelijk zijn; - te bepalen welke delen van de vergadering vertrouwelijk zijn; - advies uit te brengen over spoedeisende zaken, indien de overige leden van het dagelijks bestuur daarover niet geconsulteerd kunnen worden; - de commissie naar buiten te vertegenwoordigen; - structureel overleg te voeren met het secretariaat; - toe te zien op de besteding van het budget van de commissie Als verbijzondering van de taken vastgelegd in het reglement van orde zijn in verschillende procedures en richtlijnen een uitwerking van de rol en taken van de voorzitter opgenomen, zoals: Richtlijn minderheidsstandpunten 1. Bij een verschil van mening tussen (buiten)leden van de commissie over de wetenschappelijke risicoanalyse die de normale beraadslagingen overschrijdt, neemt de voorzitter van de subcommissie (op signalering van het secretariaat) contact op met de betrokken leden om de argumenten te inventariseren en te onderzoeken of er een gemeenschappelijk gedragen standpunt gevonden kan worden. Indien de subcommissievoorzitter deze rol niet kan vervullen (omdat hij bijvoorbeeld als belanghebbend is aangemerkt), zal de vice-voorzitter van de subcommissie deze taak op zich nemen. 2. Indien het niet mogelijk blijkt om tot één standpunt te komen, wordt de Voorzitter van de COGEM hierover ingelicht. Indien opportuun kan hij een bemiddelende rol proberen te spelen. Procedure voorkomen belangenverstrengeling leden De voorzitter van de COGEM heeft naar aanleiding van deze verslagen (nevenactiviteitenverklaringen) bij aanvang van het lidmaatschap en daarna zo vaak als nodig een gesprek met ieder commissielid over nevenactiviteiten die de onafhankelijkheid van de meningsvorming binnen de COGEM in het geding kunnen brengen. Zonodig worden tijdens deze gesprekken nadere afspraken gemaakt om belangenconflicten te voorkomen. 6

7 Leden die betrokken zijn bij vergunningaanvragen e.d. worden niet om advies gevraagd en hebben geen inbreng bij het opstellen van het betreffende advies. Dit geldt zowel bij behandeling in een vergadering als bij schriftelijke afhandeling. De voorzitter van de COGEM en de voorzitter van de betrokken subcommissie, daarbij ondersteund door de secretaris, zien hierop toe. Notitie perscontacten 5. Perscontacten met betrekking tot vragen over COGEM publicaties en activiteiten of over de commissie zelf worden door de voorzitter van de COGEM afgehandeld, het secretariaat fungeert hierbij als eerste contactpersoon. In het geval leden benaderd worden door de media over activiteiten van de COGEM, worden zij daarom geadviseerd deze door te verwijzen naar het COGEM secretariaat. 6. In overleg met de voorzitter kan worden besloten dat perscontacten over specifieke activiteiten of publicaties van de COGEM door anderen worden afgehandeld. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn voor zaken met een sterk technisch inhoudelijk karakter of wanneer de voorzitter niet beschikbaar is. De voorzitters van de betroffen subcommissies zijn hierbij de eerst aangewezenen om als zodanig op te treden, maar ook gewone leden kunnen als zodanig optreden. Tijdsbesteding Op grond van de taak van de voorzitter, het functioneren van de COGEM en de tijdsbesteding van de huidige voorzitter wordt ingeschat dat de voorzitter ca. 2 dagen per week zal moeten besteden aan zijn leidinggevende en vertegenwoordigende taken. Toekomstige ontwikkelingen De COGEM voorziet de komende jaren geen majeure wijzigingen in haar takenpakket of rol. Wel zullen er een aantal accentverschuivingen optreden. De invloed van Europa op de regelgeving en vergunningverlening neemt steeds verder toe. Hoewel de focus van een nationaal adviesorgaan als de COGEM ligt op de Nederlandse vergunningverlening en beleid, ontkomt de COGEM niet aan deze ontwikkeling. Des te meer omdat de COGEM in Europa gezien wordt als organisatie met een voortrekkersrol. 2 Een verdere versterking van haar internationale contacten is dan ook gewenst. De COGEM heeft hiertoe al een aanzet gemaakt met de oprichting van het netwerk van biosafety adviesorganen van EU-lidstaten, dat jaarlijks bijeenkomt. De COGEM werklast zal ongeveer gelijk blijven. Naar verwachting zal het aantal adviesvragen over Ingeperkt gebruik gelijk blijven, het aantal vergunningaanvragen over veldproeven en commerciële teelttoelatingen teruglopen en het aantal gentherapie-aanvragen stijgen. 7