Een echt schip als kroon op het werk. Innovatie op RDM Campus door samenwerking onderwijs en bedrijfsleven

Transcriptie

1 eindrapportage Een echt schip als kroon op het werk Innovatie op RDM Campus door samenwerking onderwijs en bedrijfsleven SpeedSolving Maritime geeft eerste aanzet tot innovatie Succesvolle projecten Proeftuin worden gecontinueerd

2 Inhoud Een echt schip als SpeedSolving Innovatie op kroon op het werk 8 Maritime 12 RDM Campus 14 Mbo- en hbo-studenten van verschillende opleidingen hebben - samen met het bedrijfsleven - een duurzaam en innovatief ontwerp opgeleverd van een multifunctioneel schip voor de tropen. De aanpak is precies waar de Proeftuin Maritieme Innovatie voor staat. Sessies van het project SpeedSolving Maritime geven vaak de eerste aanzet tot innovatie binnen een bedrijf. De deelnemers, studenten én ook docenten, hebben op een andere manier leren denken. Op de RDM Campus in het Rotterdamse havengebied werken onderwijs en bedrijfsleven nauw samen, onder meer in Innovation Dock. Dat levert mooie resultaten op, al is er wel ruimte voor enige verbetering. Eindconclusie: Succesvolle projecten worden gecontinueerd 22 De Proeftuin Maritieme Innovatie heeft vanaf haar start samenwerking gezocht met alle organisaties en projecten met verwante doelstellingen. Zij heeft samengewerkt met o.a. Syntens (het project Kennisbruggen), Nederland Maritiem Land (de Maritime Week), RDM Campus, de Duurzaamheidsfabriek, de Innovatieschuur, Leonardo Experience, de Kennisalliantie, het Pieken in de Delta-programma HBO in de Haven (gezamenlijke activiteit: Pressure Cooker) en Europort. Colofon En verder: Het magazine over de Proeftuin Maritieme Innovatie geeft een impressie over de activiteiten en de resultaten van het driejarige project Proeftuin Maritieme Innovatie en verschijnt in een oplage van 150 stuks. redactieadres Postbus KM Rotterdam T F E info@proeftuinmaritiemeinnovatie.nl I teksten Annewieke Baank, Michiel Bais, Sanne de Vleeschhouwer, Lisette Vos en Bert de Vries basisontwerp en dtp Stan van Oss, Doetinchem druk Grafisch Bedrijf Crezée, Meerkerk Voorwoord Projectpartners Verslagen van evenementen Een echt schip als kroon op het werk: i.s.m. Da Vinci College en de Duurzaamheidsfabriek SpeedSolving Maritime: geeft eerste aanzet tot innovatie Innovatie op RDM Campus: door samenwerking onderwijs en bedrijfsleven Speeddates: leveren innovaties op én een uitgebreid netwerk Meer kennis over composieten: dankzij workshops Multifunctionele schip: opdracht en specificaties Succesvolle projecten Proeftuin: worden gecontinueerd Proeftuin Maritieme Innovatie 2

3 Voorwoord Betere samenwerking dankzij Proeftuin Maritieme Innovatie De regio Drechtsteden is bekend vanwege de maritieme activiteiten, zowel in het vervoer, de binnenvaart en de baggerindustrie, als het bouwen van schepen voor deze taken. En het blijft niet alleen hierbij, want de maritieme maakindustrie is veel breder dan de bouw van schepen hiervoor. Het is daarom van groot belang dat deze industrie een stevige basis blijft houden in de Drechtsteden. Van groot belang is dan ook dat de concurrentiepositie ten opzichte van de lage lonen landen sterk blijft. Dit is bijna alleen te bereiken door innovatie en voor innovatie is samenwerken van groot belang. Samenwerken van bedrijven, samenwerken van onderwijsinstellingen onderling en samenwerken van bedrijven met onderwijsinstellingen. Het project Proeftuin Maritieme Innovatie heeft 4 jaar geduurd, de voorbereidingen voor de start nog eens 2 jaar. Wat is er bereikt? Bereikt is in ieder geval dat gebleken is dat met samenwerken een beter resultaat behaald kan worden. Er zijn zeer diverse projecten gestart die alleen met samenwerken tot een goed einde gebracht konden worden. De contacten tussen onderwijs en bedrijfsleven zijn geïntensiveerd, studenten kregen sneller contact met het bedrijfsleven. De samenwerking tussen HBO en MBO is tot stand gekomen en er werd samengewerkt met onderwijsinstellingen van buiten de regio. De Proeftuin Maritieme Innovatie is nu gestopt, maar het heeft een aanzet gegeven om vele zaken die in het project ontstaan zijn voort te zetten. Ik kijk er met genoegen op terug en meen dat de gelden die hiervoor bijeengebracht zijn, goed besteed zijn. Alle partners die hieraan meegewerkt hebben, hartelijk dank en blijf vooral met de doelstellingen en wat bereikt is, doorgaan. Teun Muller Voorzitter Werkgevers Drechtsteden 3

4 Projectpartners Werkgevers Drechtsteden De regionale vereniging Werkgevers Drechtsteden is de belangenbehartiger voor ondernemers in de Drechtsteden. Het gaat daarbij zowel om de collectieve als de uiteenlopende individuele belangen. De WD doet dit door actief te participeren in verschillende organen, door mee te denken in de ontwikkeling van de regio en door samen te werken met verschillende instanties. Via het uitgebreide netwerk van de Werkgevers Drechtsteden en haar bestuurders is het mogelijk in een vroegtijdig stadium problemen te bespreken en samen naar oplossingen te zoeken. Da Vinci College Het Da Vinci College is het regionaal opleidingencentrum voor Zuid-Holland Zuid. Het Da Vinci College biedt middelbaar beroepsonderwijs, hoger beroepsonderwijs, volwasseneneducatie, vormings- en ontwikkelingswerk en opleidingen, trainingen en cursussen voor bedrijven, instellingen en particulieren. Rotterdam Mainport University (STC-group) Om in Rotterdam de beste hbo-opleidingen voor scheepvaart, scheepsbouw, havens en logistiek aan te kunnen bieden, hebben de STC-Group en Hogeschool Rotterdam de handen ineen geslagen. Dat doen we onder de naam: Rotterdam Mainport University of applied sciences (RMU). Hogeschool Rotterdam zorgt voor het inschrijvingsproces en de kwaliteitsborging. De STC-Group heeft veel kennis en ervaring op het gebied van scheepvaart, transport en logistiek en beschikt over moderne en innovatieve leermiddelen zoals simulatoren, practica en schepen. Samen hebben we de beschikking over een groot aantal hooggekwalificeerde docenten. Elementen die garant staan voor ijzersterke HBO-opleidingen die perfect aansluiten bij de wensen van het (inter)nationale bedrijfsleven. Foto: Simon Marrink Netherlands Maritime Technology Netherlands Maritime Technology is een hecht en succesvol netwerk van werven, toeleveranciers en dienstverleners. Zij maken gezamenlijk het onmogelijke mogelijk, overal ter wereld en onder welke omstandigheden dan ook. Op maritiem-technologisch gebied gaan deze bedrijven, groot en klein, altijd een stap verder op zoek naar nieuwe uitdagingen en mogelijkheden. Vanuit een gezamenlijke passie en trots voor de sector stroopt de gehele bureauorganisatie achter Netherlands Maritime Technology graag de mouwen op om het netwerk op allerlei wijzen te faciliteren. Netherlands Maritime Technology behartigt de belangen van het netwerk, biedt professionele ondersteuning bij projecten en voert onafhankelijke onderzoeken uit. Netherlands Maritime Technology focust zich specifiek op de thema s Trade, Innovation en Human Capital. Samen zorgen we ervoor dat de Nederlandse maritiem-technologische sector een sterke, vooroplopende sector blijft die meespeelt op wereldniveau. 4

5 Projectpartners Gemeente Drechtsteden De Drechtsteden: Zes gemeenten met een oorsprong aan het water, ingebed in Nationale Landschappen en een Nationaal Park. De gemeenten in de Drechtsteden hebben een eigen identiteit en hun inwoners voelen zich sterk verbonden met hun eigen gemeente. Zowel die inwoners als de gemeenten zijn in de loop van jaren groot geworden aan het water. Dat levert de regio veel specialisten op in de maritieme sector. De gemeenten Alblasserdam, Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht vormen samen de regio Drechtsteden. Stuk voor stuk staan ze voor het motto Samen stad aan het water en samen werken ze aan een bloeiende regio. Hogeschool InHolland Praktijkgericht onderwijs bereidt onze studenten zo goed mogelijk voor op hun toekomstige werkveld, en studenten doen tijdens hun studie al ervaring op in het bedrijfsleven door middel van praktijkopdrachten en (afstudeer-) stages. Tijdens stages en in afstudeeropdrachten brengen studenten in de praktijk wat ze in de collegebanken geleerd hebben. Inholland is altijd op zoek naar goede stageplekken en bedrijven die kunnen helpen de praktijkgerichte doelstellingen gestalte te geven. Hogeschool Rotterdam Het profiel van Hogeschool Rotterdam kenmerkt zich door een sterke focus op kwaliteit van onze bacheloropleidingen, een sterke regionale gerichtheid en ons specifieke Rotterdams Onderwijs Model (ROM). Het digitale position paper beschrijft onze ambities én onze visie en strategie om kwalitatief goed hoger onderwijs te realiseren. Met ons kwaliteitsprogramma Focus kiezen wij voor gerichte aandacht voor kwaliteit, uitgedrukt in een hoger eindniveau en een grotere waardering van onze studenten. Bovendien focussen wij ons op de grote studentengroepen die elk jaar weer naar onze hogeschool komen om een voltijd bacheloropleiding te volgen en bouwen we de Rotterdam Academy verder uit. Expertise- en InnovatieCentrum Binnenvaart Het Expertise- en InnovatieCentrum Binnenvaart is hèt centrum voor (stimulering van) innovatie en expertise in de binnenvaart. Het EICB kan u behulpzaam zijn (adviseren, projectmanagement, et cetera) bij innovatieve projecten en bij het verstrekken en ontwikkelen van binnenvaartexpertise. Zo kan het EICB u informeren over onder meer een geschikte subsidieregeling voor uw innovatieproject; een juiste partij die uw project kan versterken; educatie in de sector; bestaande expertise in de branche. 5

6 Verslagen van evenementen Maritime Innovation Experience Sinds 2011 hebben er drie Maritime Innovation Experiences plaatsgevonden, een groot evenement van Proeftuin Maritieme Innovatie. Tijdens deze dag kunnen bedrijven studenten informeren over en enthousiasmeren voor de maritieme sector. In diverse programmaonderdelen leggen verschillende bedrijven innovatievraagstukken voor aan studenten en kunnen ze vacatures, stage- en afstudeermogelijkheden van hun bedrijf promoten. Verder zijn diverse activiteiten voor de bedrijven en studenten zoals workshops en SpeedSolving sessies. De vierde Maritime Innovation Experience vindt op 4 december 2014 plaats In februari 2011 werd de Proeftuin Maritieme Innovatie officieel geopend op de Maritime Innovation Experience aan boord van de Jules Verne. 300 bezoekers waarvan 177 studenten en 60 bedrijven Cases en brainstorm- en vraag- en antwoord sessies Speeddate tussen studenten en bedrijven Lancering van In september 2012 vond de volgende Maritime Innovation Experience plaats. Ditmaal in de Sportboulevard in Dordrecht. 600 studenten aanwezig, 37 standhouders en 200 overige bezoekers Workshops diverse innovatie-thema s Kick-off Innovatieschuur Zonneflessenbotenparade SpeedSolving sessies Facebook film contest 2013 In september 2013 vond de Maritime Innovation Experience plaats in de Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht. 500 studenten aanwezig, 30 standhouders en 100 maritieme professionals aanwezig Workshops diverse innovatie-thema s Shipmodelling Experience SpeedSolving sessies Diverse activiteiten Diverse demonstraties 2014 Op 4 december 2014 vindt er nogmaals een Maritime Innovation Experience plaats in de Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht. De gemeenten in de Drechtsteden, de Duurzaamheidsfabriek, Netherlands Maritime Technology en Innovation Quarter hebben de wens uitgesproken om dit evenement ook zonder subsidie in stand te houden. Speeddates Om de aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven te verbeteren, en innovatie te stimuleren, is het zaak veel studenten mee te laten denken op de R&D afdeling van een bedrijf. Om dit te bereiken heeft de Proeftuin Maritieme Innovatie 9 speeddates georganiseerd tussen studenten en bedrijven, om zo afstudeeropdrachten voor deze studenten te vinden. Door deze speeddates te organiseren worden bedrijven meer getriggerd om studenten in te zetten, zij doen dit niet snel uit zichzelf. Wanneer zij dit wel zelf doen, is het meestal net niet de juiste periode waarbinnen studenten op zoek zijn naar een opdracht. Voorbeeld speeddate Begin 2014 vond er een speeddate plaats tussen 20 bedrijven en 75 derdejaars HBO-studenten van de opleidingen Maritiem Officier en Logistiek en Technische Vervoerskunde (LTV) aan de Rotterdam Mainport University of applied sciences (RMU). Dit was de vierde speeddate georganiseerd door de Proeftuin Maritieme Innovatie. De opdrachtgevers, waaronder zowel reders, toeleveranciers als overslagbedrijven, hadden elk vooraf een praktijkopdracht ingediend waar studenten een voorkeur aan konden geven. In tien rondes van tien minuten maakten de opdrachtgevers kennis met de studenten en selecteerden diegene waarmee zij graag willenwerken aan de opdracht. In groepen van 3-4 studenten leverden in juni een eindrapport over de uitvoering van innovatieopdrachten op. Thijs van Barneveld, Human Resource Manager bij Heinen en Hopman Engineering BV, was zeer tevreden over de speeddate. Voor ons is de speeddate een mooie gelegenheid om kennis te maken met nieuwe talenten en de verschillende opleidingen die er op dit moment zijn. Wij vinden dit soort praktijkopdrachten een belangrijke manier om de studenten klaar te stomen voor het bedrijfsleven, aldus Thijs van Barneveld. 6

7 Verslagen van evenementen Future Pioneers SpeedSolving Maritime De Proeftuin Maritieme Innovatie heeft aansluiting gezocht bij Europort, de maritieme vakbeurs van Nederland, met jaarlijks meer dan bezoekers. Doelstelling was om het belang van studenten in het innovatieproces te benadrukken bij het maritieme bedrijfsleven. Hiertoe heeft Europort een expositieruimte ter beschikking gesteld tijdens de beurs in 2011 en in De Proeftuin Maritieme Innovatie heeft tijdens deze edities van Europort een studentenprijsvraag georganiseerd. In 2011 ging het om Ontwerp het schip van de toekomst, en in 2013 werden maritieme innovatie ideeën van studenten gepresenteerd onder de titel Future Pioneers. De winnaars werden verkozen door de bezoekers van Europort. De prijsuitreiking op het Holland Paviljoen kon beide jaren op veel belangstelling rekenen. In 2013 werden een serie activiteiten op Europort georganiseerd onder de naam Future Pioneers. Naast de innovatieprijs werden ook maritieme studiebeurzen uitgereikt (georganiseerd door de Topsector Water). Tevens vonden de laatste gastles en afsluiting van de Recordpoging Maritieme Gastlessen van de Maritime Week (georganiseerd door Nederland Maritiem Land) hier plaats. Tot slot was er een bedrijvenroute om de maritieme sector onder de aandacht te brengen bij techniekstudenten. Hier deden 381 studenten aan mee. Sinds SpeedSolving Maritime loopt zijn er al meer dan 100 sessies geweest meer dan 40 verschillende actuele vraagstukken. Onder deze vraagstukken was er ook een vraagstuk van EBT Yachtpanels. Zie zochten naar nieuwe mogelijkheden op het gebied van bedieningspanelen. Met vijftien studenten werd dit vraagstuk in een middag doorgenomen met ruim 200 ideeën als resultaat! Op basis van de verkregen ideeën en resultaten zijn per groep SpeedSolvers verschillende clusters (oplossingsrichtingen) gevormd waar de losse ideeën onder zijn geplaatst. Vervolgens heeft elke groep drie oplossingsrichtingen waar zij veel potentie in zagen geselecteerd en verder uitgewerkt. Naar aanleiding van deze sessie is een tweede verdiepingssessie georganiseerd. Hierin stond één van de ideeën uit de eerste sessie centraal. Tijdens deze verdiepingssessie is dit idee verder uitgewerkt met een geselecteerde groep studenten die specifiek voor dit vraagstuk een inhoudelijke bijdrage konden leveren. In 2013 heeft er een uitgebreidere variant van de SpeedSolving plaatsgevonden, de Pressure Cooker Haven en Maritiem. In drie dagen hielden 50 studenten van verschillende scholen en opleidingen zich bezig met zeven vraagstukken uit de maritieme sector. De deelnemende studenten, de bedrijven die de vraagstukken hadden aangeleverd en scholen die betrokken waren in dit evenement waren zeer enthousiast. Na de Pressure Cooker zijn er ook bedrijven geweest die hun samenwerking met de studenten hebben voortgezet. Basiscursus composieten Er zijn in 2013 zes workshops over composieten georganiseerd. De workshops maakten deel uit van de activiteiten van de Maritieme Delta. Er was grote interesse in de workshops, al snel zaten alle workshops vol. Hierover meer informatie in het artikel over composieten op pagina 22. 7

8 Foto s: Da Vinci College Dordrecht en Lisette Vos Tekst: Lisette Vos Een echt schip als kroon op Mbo- en hbo-studenten van verschillende opleidingen hebben - samen met het bedrijfsleven - een duurzaam en innovatief ontwerp opgeleverd van een multifunctioneel schip voor de tropen. De aanpak is precies waar de Proeftuin Maritieme Innovatie voor staat. Het schaalmodel van het multifunctionele schip Otter voor de tropische binnenwateren ligt vanwege een kleine restauratie tijdelijk in het depot van het Da Vinci College in Dordrecht. Marleen Michielsen, domeinleider van het domein Technologie & bouw en wonen van Da Vinci, kan het modelschip - dat mbo- en hbo-studenten van verschillende opleidingen hebben ontworpen niet laten zien. Het verhaal over één van de meest opvallende projecten van de Proeftuin Maritieme Innovatie is echter aansprekend genoeg, ook zonder tastbaar bewijs. Alles is klaar om het schip echt te kunnen bouwen. Dat zou de kroon op het werk zijn, zegt Michielsen. Suriname Opdrachtgever van het project is de Stichting Steunfonds Bundung Vocational Trainings Institute. De opdracht voor studenten luidde: ontwerp een duurzaam binnenvaartschip dat de inheemse dorpen langs de rivieren Coppename en Wayambo in Suriname goed kan bereiken én dat geschikt is voor vervoer van passagiers en goederen. Wegen ontbreken; de inwoners zijn aangewezen op vervoer over 8

9 Interview Otter Het multifunctionele schip Otter moet dorpen langs de rivieren Coppename en Wayambo kunnen aandoen die alleen via water bereikbaar zijn. Het schip heeft een hoogte van 4,50 meter, en een diepgang van maximaal één meter. Daarmee kan het ook bij lage waterstanden de afgelegen dorpen bereiken. Otter moet een stalen schip worden met ruimte voor 50 passagiers en vrachtgoederen. Om de goederen aan boord te kunnen brengen, hebben studenten een 4 meter lange kunststof composiet laadklep ontworpen. Deze kan vanaf het middenschip mechanisch 4 meter worden uitgeschoven. De laadklep heeft een draagvermogen van 600 kilo. Kijk ook op: portfolio Bedrijven en scholen vinden elkaar steeds beter komt meer kijken dan de meeste studenten denken. Ze ontdekken dat de omstandigheden, zoals die in Suriname, erg bepalend zijn voor het ontwerp. En mbo-ers en hbo-ers leren onderling beter samen te werken. Ze weten dat ze elkaar nodig hebben. het werk De samenwerking met het bedrijfsleven is binnen dit project minstens zo belangrijk, en één van de pijlers van de Proeftuin Maritieme Innovatie. Iedereen heeft in het begin wel aan elkaar moeten wennen, vertelt Rein Meester, directeur Leerparkontwikkeling van de gemeente Dordrecht en één van de leden van de stuurgroep PMI. Bedrijven keken vaak niet verder dan een stage of een afstudeerproject. En scholen waren niet gewend om actuele opdrachten vanuit het bedrijfsleven in het leerplan van studenten in te passen. Het was soms best lastig om samen tot een zinvolle samenwerking te komen. water. De lokale situatie dwingt de studenten om met innovatieve oplossingen voor het schip te komen, op tal van terreinen: aanmeren, aandrijving, diepgang, inrichting voor verschillende doelen en duurzaam onderhoud. Na vooronderzoek op locatie in Suriname zijn deelprojecten geformuleerd waarmee studenten van het Da Vinci College in Dordrecht, de Hogeschool Rotterdam en de STC Group aan de slag zijn gegaan. Zij volgen verschillende mbo- en hbo-opleidingen, waaronder scheepsbouw, werktuigbouw, elektrotechniek en logistiek. Die onderlinge samenwerking levert meer op dan alleen een technisch ontwerp, vertelt Michielsen. Bij de bouw van een schip 9

10 Duurzaamheidsfabriek Volgens Meester zijn er belangrijke stappen gezet in die samenwerking, ook binnen de Duurzaamheidsfabriek (zie kader) waarvan hij directeur is. Dat is een verworvenheid. Al ben je er nooit helemaal. We kunnen tevreden zijn dat bedrijven scholen steeds beter te weten vinden en studenten steeds vaker inzetten voor innovatieprojecten. Een volgende stap is om meer eisen aan elkaar te stellen en de opdrachten en de uitwerking daarvan meer op kwaliteit te toetsen. Michielsen, die binnen het Da Vinci College bovenop de praktijk van het onderwijs zit, stelt dat de Proeftuin Maritieme Innovatie zeker verschil heeft gemaakt. Dat laat het project met het multifunctionele schip voor de tropen volgens haar ook zien. Natuurlijk waren er al contacten met het bedrijfsleven. Dankzij de PMI waren er meer middelen om mensen vrij te maken om met concrete opdrachten van bedrijven aan de slag te gaan. En aanjagers in de maritieme sector die de juiste mensen met elkaar in contact brachten, dat hielp ook. Het gaat niet vanzelf, maar er ligt nu een goede basis om verder te gaan. Als Michielsen vanuit haar werkkamer de bedrijvigheid in de Duurzaamheidsfabriek ziet, is ze trots op wat er al is bereikt. In de grote hal werken studenten samen aan levensechte projecten, in opdracht Duurzaamheidsfabriek In de Duurzaamheidsfabriek op het Leerpark in Dordrecht werken studenten van verschillende opleidingen samen aan opdrachten van het bedrijfsleven, zoals productverbetering en de ontwikkeling van nieuwe producten. De praktijk bepaalt het onderwijs. De focus in de fabriek ligt op de maritieme industrie en energietechniek. In de Duurzaamheidsfabriek, inclusief het bijbehorende LexLab, is het multifunctionele schip voor de tropen ontworpen. Kijk ook op: 10

11 Interview van het bedrijfsleven of een stichting, zoals bij het ontwerp voor het schip in de tropen. Je ziet dat de leerlingen gemotiveerd zijn. Ze zijn echt geboeid door hun werk, omdat ze een volwaardig product kunnen maken. Ze hoeven geen saaie theorie uit een boekje te leren. Studenten komen zelf met oplossingen. Zoals bij de laadklep van het schip. De opdrachtgever had de breedte aangegeven. Na berekeningen van studenten bleek die niet te kloppen. De Proeftuin Maritieme Innovatie mag dan afgelopen zijn, de samenwerkingspartners gaan door op de ingeslagen weg. Het Da Vinci College, de STC Group en het bedrijfsleven uit de regio trekken samen op in het Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) Maritiem. De Centra voor Innovatief Vakmanschap zijn een initiatief van de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Economische Zaken. Het doel: de kwaliteit van het technische beroepsonderwijs voor topsectoren bevorderen. We moeten vasthouden wat we hebben bereikt en samen blijven investeren in goed onderwijs, stelt Meester. Het gaat niet vanzelf, maar er ligt nu een goede basis om verder te gaan Bijzonder moment Of het schip voor de tropen, één van de ruim veertig projecten onder de vlag van de Proeftuin Maritieme Innovatie, daadwerkelijk gebouwd gaat worden, is nog de vraag. De stichting probeert middelen in te zamelen om het schip te kunnen laten bouwen op een werf. De presentatie van deelprojecten van het schip op Europort was echter al een bijzonder moment, vertelt Rein Meester. Met trots presenteerden mbo- en hbo-studenten onder meer het ontwerp voor de laadklep in Rotterdam. Meester: Studenten die goed samenwerken en een gezamenlijke presentatie houden, daar heeft het bedrijfsleven behoefte aan. Studenten ontwerpen en bouwen niet alleen een product, ze vertellen ook hoe en waarom ze het zo hebben aangepakt. Dat zijn waardevolle competenties. 11

12 interview Jules Dock Een andere manier van denken Tekst: Lisette Vos SpeedSolving Maritime geeft eerste aanzet tot innovatie Sessies van het project SpeedSolving Maritime geven vaak de eerste aanzet tot innovatie binnen een bedrijf. De deelnemers, studenten én ook docenten, hebben op een andere manier leren denken. Out-of-the-box en zonder belemmeringen. Het kantoor van Jules Dock is, net als veel andere bedrijven in de maritieme sector, gehuisvest in Innovation Dock op de RDM Campus. De medewerkers kijken vanaf de eerste verdieping uit op de bedrijvigheid op de werkvloer waar studenten bouwen aan innovatieve oplossingen. Directeur Felix Moonen, initiator van het project Speed- Solving Maritime, heeft zich tijdens de Proeftuin Maritieme Innovatie ingezet om de banden tussen het onderwijs en bedrijven te verstevigen. We zijn een bindmiddel, een inhoudelijk intermediair, vertelt Moonen als hij een korte rondleiding geeft. SpeedSolving Maritime is één van de projecten van de Proeftuin Maritieme Innovatie. Kort gezegd is de aanpak als volgt: bedrijven uit de maritieme sector leveren een innovatievraagstuk aan. Studenten - van mbo-opleiding tot universiteit - denken tijdens een middagsessie mee. Out-of-the-box en zonder zichzelf beperkingen op te leggen. Praktische bezwaren als regelgeving en kosten worden even geparkeerd. Deze aanpak levert soms wel 200 ideeën op waar een bedrijf zelf verder mee aan de slag kan, al dan niet tijdens een vervolgproject met studenten. Het idee voor SpeedSolving Maritime is in 2011 spontaan ontstaan tijdens Europort in Rotterdam. Felix Moonen van Jules Dock raakte op de beurs in gesprek met manager Innovatie Annewieke Baank van - toen nog - HME. Ze spraken kort over de inzet van studenten bij maritieme projecten. Moonen: Ik liep verder over de beurs om te netwerken. EBT Yachtpanels zei tegen mij als je nog meer goede ideeën hebt, hoor ik het graag. Toen viel het kwartje. Waarom studenten niet bij elkaar zetten om die goede ideeën voor bedrijven te bedenken? Ik draaide mij direct om en heb mijn idee aan Annewieke Baank voorgelegd. 12

13 Interview Praktische bezwaren als regelgeving en kosten worden even geparkeerd Inhoudelijke sturing Felix Moonen werkte het plan uit en maakte daarbij dankbaar gebruik van zijn ervaringen met het onderwijs. Zijn bedrijf Jules Dock had al vaker met studenten gewerkt. Wij snappen hoe het werkt. Als je als bedrijfsleven en onderwijs samen iets wil neerzetten, zijn er twee belangrijke voorwaarden. Er is intensieve begeleiding nodig en het vraagt om inhoudelijke sturing van de projecten. Het is bijvoorbeeld belangrijk om het innovatievraagstuk van het bedrijf goed boven tafel te krijgen en precies te formuleren waar de studenten mee aan de slag gaan. Vrijuit De manier van denken tijdens de sessies van SpeedSolving Maritime is minstens zo belangrijk als de uitkomsten. Studenten die zonder belemmeringen vrijuit kunnen brainstormen, komen op niet voor de hand liggende oplossingen. Ook docenten hebben van deze methode profijt. Ze leren dat ze tijdens een sessie studenten vrij moeten laten en het proces op hun beloop moeten laten gaan. Sommige docenten, zo blijkt uit de praktijk, vinden het lastig om niet hun eigen stempel op de sessie te drukken. Dat is een kwestie van durven loslaten. EBT Yachtpanels uit Albasserdam is één van de bedrijven die aan SpeedSolving Maritime heeft meegedaan. Een sessie met studenten van verschillende opleidingen heeft in één middag waardevolle ideeën opgeleverd. Voorbeelden zijn onder meer het gebruik van een smartphone voor de besturing van jachten en het gebruik van andere materialen voor de bedieningspanelen, zoals hout en carbon. Bij SpeedSolving Maritime gaat het echter niet alleen om technische oplossingen. Zo hebben studenten tijdens een sessie ook de verkooporganisatie van een bedrijf doorgelicht en advies gegeven. Volgens Felix Moonen van Jules Dock heeft de waarde van de SpeedSolving Maritime zich bewezen. De vraag is nog of en hoe de sessies worden voortgezet, nu de Proeftuin Maritieme Innovatie is afgelopen. Wie het ook oppakt, de voorwaarden blijven gelijk: er is intensieve begeleiding nodig en inhoudelijke sturing. Alleen dan kan het ook op de lange termijn succesvol zijn. In het najaar van 2014 staan in ieder geval nog zeven sessies gepland. Kijk voor meer informatie een aanmelding op: 13

14 samenwerking Damen / Koninklijke IHC Van onbemand modelschip tot baggerrobot Innovatie op RDM Campus door samenwerking onderwijs en bedrijfsleven Tekst: Lisette Vos Zelfstabiliserende platforms van Ampelmann. Foto RDM Campus Op de RDM Campus in het Rotterdamse havengebied werken onderwijs en bedrijfsleven nauw samen, onder meer in Innovation Dock. Dat levert mooie resultaten op, al is er wel ruimte voor enige verbetering. Midden op de RDM Campus in het Rotterdamse havengebied staat een voormalige machinehal die is omgebouwd tot Innovation Dock. De hal met een oppervlakte van circa m2 - is ingedeeld in werkplaatsruimtes die letterlijk ruimte bieden voor innovatie. Bedrijven uit de maritieme sector, waaronder Imtech Marine en Koninklijke IHC, hebben een kavel gehuurd. Op diezelfde RDM Campus zijn ook de Hogeschool Rotterdam en het Albeda College gevestigd. Docenten, studenten en werknemers lopen elkaar op deze locatie dus letterlijk tegen het lijf. Smart Aquatic Drones (Zeeslag) in Innovation Dock op de RDM Campus. Foto van Imtech zien, vertelt René Nuijten, consultant van Imtech Marine. De RDM Campus is dé plek in de Rotterdamse haven waar samenwerking en innovatie hand in hand gaan. Ingang Innovation Dock. op de RDM Campus. Foto Lisette Vos Er ontstaan mooie dwarsverbanden, vertelt Maarten Ruyssenaers programmamanager Maritiem & Offshore RDM Campus. Mensen raken bij het koffieapparaat met elkaar in gesprek. Ze komen op zaken waar ze zelf niet aan hadden gedacht en wisselen ideeën uit. Als ze een afspraak moeten maken bij een bedrijf of school op een andere locatie, is dat vaak veel formeler. Je kan ook niet alles plannen. Hier ontstaan dingen. Imtech Marine is één van de bedrijven die een kavel in Innovation Dock heeft gehuurd: het bedrijf laat op deze locatie een opstelling bouwen om elektrische installaties te testen, in samenwerking met studenten. Dat zouden we niet doen als we hier geen kansen zouden 14

15 Samenwerking gemaakt, mbo-ers bouwen de onderdelen van de robot, vertelt programmamanager Mark van de Zande van het IHC Innovation Lab. Van de Zande denkt dat de samenwerking tussen de bedrijven in Innovation Dock en het onderwijs meer kan opleveren. Grote bedrijven als Koninklijke IHC, Imtech Marine, Damen, en ook MKBbedrijven, zitten hier onder één dak. Dan zouden we toch een groot project kunnen opstarten waarmee we samen de maritieme sector op de kaart zetten. Verstevigen Volgens Maarten Ruyssenaers programmamanager Maritiem & Offshore heeft de Proeftuin Maritieme Innovatie de activiteiten op de RDM Campus een zet in de goede richting gegeven. Dankzij de subsidie hebben de scholen meer uren vrij kunnen maken om de banden met het bedrijfsleven te verstevigen. Die lijn wordt doorgezet, ook na de PMI. Binnen de zogeheten Community of Practice (CoP) Maritiem & Offshore werken partners samen om kennis te ontwikkelen en te delen. Het is nog zoeken naar de meest effectieve aanpak, erkent Ruyssenaers. We pakken door, maar we zijn er nog niet. Dat de Proeftuin Maritieme Innovatie stopt, heeft in ieder geval geen invloed op de activiteiten van Imtech Marine en Koninklijke IHC op de RDM Campus. Zeeslag gaat wat ons betreft gewoon door, met of zonder proeftuin, stelt René Nuijten van Imtech Marine. En dat geldt net zo goed voor het IHC Innovation Lab. Proeftuin Maritieme Innovatie heeft diverse activiteiten op de RDM Campus een zet in de goede richting gegeven Een in het oog springend project van Imtech Marine op de RDM Campus is Smart Aquatic Drones (Zeeslag) dat samen met de Hogeschool Rotterdam en het Albeda College is opgezet. Doel is om emissieloze en onbemande schepen te ontwikkelen. Elk half jaar start een groep mbo- en hbo-studenten van verschillende opleidingen aan een nieuwe opdracht. Stapje voor stapje komen ze dichterbij het doel dat Imtech Marine als stip op de horizon heeft gezet. Ze bouwen nu een onbemand modelschip dat de Maas kan oversteken, vertelt Nuijten. Meer informatie Studenten bouwen in het IHC Innovation Lab een testmodel om plastic uit het water te halen. De baggerrobot wordt nog gebouwd. Foto Royal IHC Innovation Lab In februari vorig jaar opende Koninklijke IHC op de RDM Campus het IHC Innovation Lab. Studenten zien in het Lab met eigen ogen wat er bij IHC mogelijk is, en het bedrijf weet makkelijker toekomstige werknemers aan zich te binden. Daarnaast is er in samenwerking met het onderwijs - ruimte voor de ontwikkeling van innovatieve projecten, zoals een testmodel om plastic uit het water te halen en een baggerrobot. De robot zuigt als een soort stofzuiger bagger op, en kan onder een schip komen. Hbo-ers hebben het ontwerp 15

16 speeddates De juiste match tussen student en bedrijf Tekst: Lisette Vos Speeddates leveren innovaties op én een uitgebreid netwerk De speeddates hebben, onder de vlag van de Proeftuin Maritieme Innovatie, veel opgeleverd. Niet alleen innovatieve oplossingen voor bedrijfsvraagstukken, maar ook een betere samenwerking tussen scholen en bedrijven. Én een uitgebreid netwerk. Alco Weeke heeft ten tijde van de Proeftuin Maritieme Innovatie (PMI) als onderwijsmanager Maritiem Officier bij de STC-Group steeds dichtbij het vuur gezeten. Zijn studenten van de hbo-opleiding aan de Rotterdam Mainport University (RMU) hebben regelmatig meegedaan aan de speeddates, één van de activiteiten van de PMI. Bedrijven uit de maritieme sector leggen tijdens dit project een innovatieproject voor aan studenten. Is er een match, dan gaan ze samen enkele maanden aan de slag. Weeke weet dus waarover hij praat. Door de organisatie van de speeddates zijn nieuwe, waardevolle contacten met het bedrijfsleven gelegd. Ons netwerk is enorm uitgebreid. Bedrijven weten steeds beter wanneer ze bij de opleiding tot Maritiem Officier moeten zijn. Als een bedrijf studenten van een andere opleiding beter kan gebruiken, dan verwijzen we door. Voor constructieberekeningen moet je bijvoorbeeld niet bij ons zijn. We vinden steeds sneller de juiste match. Niet-varende functies De studenten van de opleiding tot Maritiem Officier komen ook bij bedrijven over de vloer die eerder niet zo voor de hand lagen, stelt Weeke. Onze studenten zijn tijdens hun opleiding twee keer een half jaar op zee. Wij hadden dus vooral contact met rederijen. Afgestudeerden gaan echter na een paar jaar op zee vaak weer aan 16

17 Speeddates De timing van de speeddates speelt een belangrijke rol. Bedrijven weten nu dat ze twee keer per jaar bij de opleiding kunnen aankloppen, tijdens de minor en de afstudeerperiode. Het was best ingewikkeld om elkaar daarin te vinden. Als bedrijven een actuele opdracht hadden, paste dat niet altijd in ons leerplan. Door de contacten tijdens de speeddates hebben we meer begrip voor elkaar gekregen, omdat we beter weten wat er bij elkaar speelt. Al blijft de timing bij de opleiding tot Maritiem Officier soms nog lastig, omdat de minor en afstudeerperiode zijn opgeknipt in het derde en vierde jaar. Door de speeddates hebben scholen en bedrijven meer begrip voor elkaar gekregen Blijven inspannen Weeke is zeker te spreken over de samenwerking met het bedrijfsleven. Al stelt hij ook dat veel bedrijven in de MKB-sector nog niet zijn bereikt. Een belangrijke doelstelling van de PMI was om meer samen te werken met het MKB in de regio. Het blijft lastig inschatten waarom we niet meer van die bedrijven aan tafel krijgen. Daar moeten we ons voor blijven inspannen. Tegelijkertijd is de samenwerking met grote bedrijven als Koninklijke IHC, Damen en Imtech verbeterd. Dat is een mooie spin-off van de speeddates. De ambitie om te blijven samenwerken in de regio Rotterdam-Dordrecht is er, ook na de PMI. De STC-Group en het Da Vinci College hebben zich verenigd in Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) Maritiem, een initiatief van de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Economische Zaken. Samen met het bedrijfsleven uit de regio willen de scholen het technisch beroepsonderwijs naar een hoger plan tillen. Op hbo-niveau zijn Centre of Expertises opgericht, met hetzelfde doel. We moeten het enthousiasme vasthouden. En doorgaan in de lijn van de Proeftuin Maritieme Innovatie, besluit Weeke. Meer informatie over het Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) Maritiem en het Centre of Expertise: wal werken. Het is dus zeker interessant om met bedrijven samen te werken die niet-varende functies hebben. Zo zijn ex-zeevarenden bij een scheepswerf aan de slag gegaan. De speeddates hebben tot bijzondere projecten geleid. Weeke herinnert zich de presentatie van een project in de binnenvaart tijdens de Maritime Innovation Experience. In opdracht van de Danser groep onderzochten vier studenten hoe het bedrijf op gecharterde schepen het brandstofverbruik kan verminderen. Het personeel op deze schepen is niet in dienst bij Danser en heeft er dus geen direct belang bij. De ruimte waar de presentatie werd gehouden, puilde uit. Alle aanwezigen waren geboeid door de uitkomsten. 17

18 Workshop Bron illustratie: Damen Shipyards Gorinchem Tekst: Sanne de Vleeschhouwer Meer kennis over composieten dankzij workshops Om kennis te delen over de toepassingsmogelijkheden van composiet in de maritieme sector organiseerden Netherlands Maritime Technology en het Composietenlab van Hogeschool InHolland een reeks van zes verschillende composietenworkshops. Diverse maritieme bedrijven uit Drechtsteden en omgeving schreven zich in voor deze workshops. Spin-off: Het grootschalige evenement Aerospace meets Maritime in Papendrecht én het seminar Composiet of Niet? in de Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht. Workshops Het Composietenlab van Hogeschool INHolland verzorgde van april tot en met december 2013 in totaal 25 workshops basis composiet. Een breed scala van onderwerpen kwam aan bod: wat zijn composieten, wat zijn de voor- en nadelen, welke materialen heb je nodig, hoe kun je matrix- en FEM rekenen, wat is de laatste regelgeving en welke productiemethoden zijn er. Aerospace meets Maritime Dat de sectoren luchtvaart en maritiem van elkaar kunnen leren, bewees het congres Aerospace meets Maritime dat op 10 maart 2014 plaats vond in Papendrecht. Bedrijven als Fokker, Boskalis en Damen Shipyards presenteerden challenges aan de congresbezoekers. In deze challenges werden de bezoekers uitgedaagd om na te denken over gebruik en de toepassing van nieuwe materialen, in het bijzonder composiet. Maritime Delta faciliteerde tijdens het congres, twee van de vijf challenges. Tijdens de eerste challenge gingen de deelnemers aan de slag met een casus van mkb bedrijf DRIE-D, toeleverancier van onder andere composiet lagers voor de offshore. Onder begeleiding van EY maakten de deelnemers de levenscyclus inzichtelijk en bekeken zij de verschillen in kosten en baten van een composiet product in vergelijking met een conventioneel stalen product. De tweede challenge was speciaal gericht op het middelbaar onderwijs. Jules Dock en LeXlab organiseerden voor leerlingen van het Willem de Zwijger College en de C.S.G. De Lage Waard uit Papendrecht een interactieve workshop rond het thema Energieopslag in composiet. 18

19 Workshop 15 bedrijven en kennisinstellingen werken aan versnelling ontwikkelingen composieten Seminar Composiet of niet? Om in te zoomen op maritieme vraagstukken werd het seminar Composiet of niet? op 25 september 2014 georganiseerd in de Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht. Hierbij kwamen de (on) mogelijkheden van composiet gebruik in de maritieme sector aan de orde. Sprekers van het Da Vinci College, Bureau Veritas en MOCS gingen in op de specifieke eisen die een maritieme omgeving stelt aan composiet gebruik. Hierna volgden vijf pitches van verschillende maritieme bedrijven die best practices deelden. De deelnemers van het seminar waren enthousiast en stuk voor stuk overtuigd van het belang van composiet. Het antwoord op de vraag Composiet of niet? was een volmondig ja! De vraag die hierop volgde was echter Wanneer?. Vervolg Wanneer? Dankzij gezamenlijke inspanningen van partijen uit de regio werken o.a. Fokker en Damen samen met een aantal mkb-bedrijven aan de ontwikkeling van nieuwe verbindingstechnieken. Meer dan 15 bedrijven en kennisinstellingen kijken samen met Kamer van Koophandel en InnovationQuarter naar de mogelijkheden om de ontwikkeling en marktintroductie van innovaties op het gebied van composiet te versnellen. De Gemeente Papendrecht zet zich in voor een tweede Aerospace meets Maritime én Netherlands Maritime Technology blijft activiteiten voor kennisdeling organiseren. 19

20 Multipurpose ship Tekst: Bert de Vries Multifunctionele schip opdracht en specificaties Het ontwerpproject Multi-purpose schip voor de tropen is tijdens de looptijd van de Proeftuin Maritieme Innovatie verscheidene malen door studenten van verschillende studierichtingen en niveaus uitgevoerd. Iedere groep studenten, in gemengde samenstellingen van de hbo-opleidingen logistiek & technische vervoerkunde, logistiek & economie, werktuigbouwkunde en civiele techniek en mbo-opleidingen werktuigbouwkunde en elektrotechniek, perfectioneerden het ontwerp steeds verder. Het door Suriname gewenste multifunctionele schip moet dorpen langs de rivieren Coppename en Wayambo kunnen aandoen die alleen via water bereikbaar zijn. Om een passend schip te kunnen ontwerpen is veel informatie nodig. Niet alleen over soorten en hoeveelheden lading of het aantal passagiers, maar ook over Een inspirerende maar tegelijkertijd heel lastige opdracht de nautische omstandigheden: vaarafstanden, stroomsnelheden, waterdiepten, afmetingen van bruggen en sluizen, afmeervoorzieningen enz. Daar was nauwelijks iets over bekend. Lokale verkenning van de pilotroute Boskamp (Coppename rivier) Donderskamp (Wayambo rivier) en overleg met de inheemse bevolking over hun transportbehoeften leverden een schat aan informatie op waarmee de studenten aan de slag konden. 20

21 Multipurpose Samenwerking ship namelijk scheepsbouwstudenten en moest worden gewerkt op basis van een ontwerpschets. In het laatste halfjaar van de Proeftuin kwam toch een groep derdejaars hbo ers scheepsbouw beschikbaar. Zij integreerden de eerdere resultaten in een eindontwerp: een multipurpose schip van ca. 27 m lengte met dieselelektrische voortstuwing. De Otter (een slim en wendbaar dier dat zeker ook multifunctioneel kan worden genoemd) heeft accommodatie voor 50 passagiers, een ziekenboeg, een laadruim en aan dek plaats voor twee kleine standaard containers, waaronder een koelcontainer. Zonnepanelen leveren extra stroom die in accu s wordt opgeslagen. Als het schip stilligt hoeft daardoor geen motor te draaien voor de stroomvoorziening. Een boordkraan maakt het schip zelfvoorzienend voor laden en lossen. Via een laadklep kan bijvoorbeeld ook een kleine landbouwtractor worden meegenomen. Een inspirerende maar tegelijkertijd heel lastige opdracht voor opeenvolgende groepen mbo en hbo studenten werktuigbouw en elektrotechniek: hoe ontwerp je een schip? Op dat moment ontbraken De grote brandstoftanks in combinatie met een bescheiden motorvermogen en een diepgang van slechts 1,00 m en een lage kruiplijn (doorvaarthoogte) zorgen voor een zeer groot vaarbereik. Het schip kan varen op de pilotroute, maar in het ontwerp is ook rekening gehouden met het Saramacca kanaal naar Paramaribo en doorvaart van Donderskamp naar het westen van Suriname. 21

22 Resultaten Succesvolle projecten Proeftuin worden gecontinueerd Annewieke Baank tijdens de Maritime Innovation Experience 2012 De Proeftuin Maritieme Innovatie heeft vanaf haar start samenwerking gezocht met alle organisaties en projecten met verwante doelstellingen. Zij heeft samengewerkt met o.a. Syntens (het project Kennisbruggen), Nederland Maritiem Land (de Maritime Week), RDM Campus, de Duurzaamheidsfabriek, de Innovatieschuur, Leonardo Experience, de Kennisalliantie, het Pieken in de Delta-programma HBO in de Haven (gezamenlijke activiteit: Pressure Cooker) en Europort. De samenwerking met Kennisalliantie, nu onderdeel van Innovation Quarter, heeft geleid tot de Maritime Delta, aldus Annewieke Baank, Human Capital Manager bij Netherlands Maritime Technology en projectleider van Proeftuin Maritieme Innovatie. Maritime Delta is een samenwerkingsverband van bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen in de maritieme delta, het gebied van Tweede Maasvlakte tot en met Gorinchem en Werkendam. Door afstemming en het slim verbinden van initiatieven worden elkaars activiteiten versterkt. Activiteiten van de Proeftuin hebben vanaf het begin als voorbeeld gefungeerd voor de Maritime Delta en zijn onderdeel geweest van de eerste Maritime Delta-activiteiten. De samenwerkingspartners van de Proeftuin zijn nu onderdeel van het samenwerkingsverband. Baank: Tevens heeft de Proeftuin Maritieme Innovatie aan de wieg gestaan van het Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) Maritiem. De samenwerking tussen het Da Vinci College en de STCgroup die ontstond in de Proeftuin, maakte de weg vrij voor deze intensieve samenwerking. Daarnaast maakt het PMI-project Multipurpose ship nu onderdeel uit van zowel het CIV als van het Center of Expertise (CoE) van de Hogeschool Rotterdam. Binnen het CIV wordt nu niet alleen het project Multipurpose Ship voortgezet, maar is er sprake van een doorontwikkeling van de gehele wijze van werken (multidisciplinair en multilevel projectonderwijs) dat binnen de PMI is opgezet. Blijvende activiteiten De succesvolle activiteiten van de Proeftuin Maritieme Innovatie hebben een blijvend plekje verworven in de regio: De speeddates die de Proeftuin Maritieme Innovatie heeft ontwikkeld worden nu op eigen kracht voortgezet door Netherlands 22

23 Resultaten Partijen kunnen elkaar dankzij de Proeftuin Maritieme Innovatie op natuurlijker wijze vinden Maritime Technology en meerdere opleidingen binnen de Rotterdam Mainport University. Het project Multipurpose Ship wordt voortgezet binnen het CIV en het CoE, en belangrijker: de werkwijze van multidisciplinair en multilevel projectonderwijs wordt hierin verder doorontwikkeld. De workshopsstructuur die is opgezet binnen het project Multipurpose Ship is ook opgezet met het project Zeeslag en de innovatieteams van de RDM Campus. Ook Speedsolving Maritime dat door de Proeftuin Maritieme Innovatie is ontwikkeld, wordt nu voortgezet binnen zowel het CIV als het CoE. Speedsolving Maritime heeft hierdoor een vaste plek in het curriculum gekregen van meerdere opleidingen. De Maritime Innovation Experience wordt in 2014 opnieuw georganiseerd (4 december). De gemeenten in de Drechtsteden, de Duurzaamheidsfabriek, Netherlands Maritime Technology en Innovation Quarter hebben de wens uitgesproken om dit evenement ook zonder subsidie in stand te houden. De workshops Basiskennis Composiet hebben geleid tot meer activiteiten, zoals het seminar Composiet of niet? waar bedrijven uit de composietbranche, en de scheeps- en jachtbouwbranches bij elkaar werden gebracht, alsmede het evenement Aerospace meets Maritime, waar veel follow-up uit voort is gekomen, zoals samenwerking tussen Fokker en Damen. Deze vervolgactiviteiten zijn opgezet in Maritime Delta-verband. Samenwerking met Europort wordt ook buiten de Proeftuin Maritieme Innovatie gecontinueerd, resulterend in blijvende aandacht voor studenten door de maritieme vakbeurs. Baank vertelt trots : Het belangrijkste is dat partijen aangeven elkaar dankzij de Proeftuin Maritieme Innovatie op natuurlijker wijze kunnen vinden. De Proeftuin Maritieme Innovatie heeft hiermee bijgedragen aan zowel de regionale onderwijsinfrastructuur als aan een verbeterde samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven. De speeddates, opgezet met de STC-group, hebben de samenwerking met het bedrijfsleven geïntensiveerd. Dankzij de contacten uit de Speedsolving Maritime sessies zijn de scheepswerven Damen en Koninlijke IHC nu een samenwerkingsverband aangegaan met de Hogeschool Rotterdam op de RDM Campus. Onderwijsinstellingen geven aan dat door hun ervaringen met het project Multipurpose Ship zij in een stand zijn gezet waarin ze kunnen schakelen met het bedrijfsleven. 23

24 Proeftuin Maritieme Innovatie bedankt haar projectpartners voor een succesvolle samenwerking Dit project werd mede mogelijk gemaakt door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling 24