De Wet van 4 februari 2010 op de Bijzondere Inlichtingenmethoden.

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar De Wet van 4 februari 2010 op de Bijzondere Inlichtingenmethoden. Masterproef van de opleiding Master in de Rechten Ingediend door Jordi Lauwers (studentennr ) (major: Burgerlijk- en strafrecht) Promotor: Prof. Dr. Philip Traest Commissaris: Mevr. Tessa Gombeer 1

2 Dankwoord Deze thesis zou niet tot stand zijn gekomen zonder de steun van een aantal mensen. Daarom wil ik hun bij deze bedanken. Als eerste zou ik graag prof. Traest willen bedanken voor het aanreiken van dit uitermate boeiende onderwerp. Dit onderwerp paste namelijk perfect bij mijn interesses op het gebied van het strafvorderingsrecht, en heeft deze enkel nog meer aangewakkerd. Daarnaast zou ik ook mijn ouders willen bedanken voor de financiële en morele steun die zij mij doorheen de jaren hebben gegeven. Zonder hen zou ik nooit staan waar ik nu sta. Ook mijn vriendin zou ik willen bedanken voor het vele geduld dat zij heeft moeten hebben tijdens het schrijven van deze thesis en de daarbij gepaard gaande morele steun. Ten slotte wil ook mijn vrienden bedanken voor deze vijf toffe en boeiende jaren aan de rechtsfaculteit. 2

3 Inhoudstafel Dankwoord... 2 Inhoudstafel... 3 Lijst van gebruikte figuren... 8 Inleiding... 9 Deel I: De BIM-wet geanalyseerd Hoofdstuk 1: Ontstaan van de BIM-wet Hoofdstuk 2: De inlichtingen- en veiligheidsdiensten De VSSE De ADIV Uitvoering van de opdrachten Hoofdstuk 3: Bespreking van de BIM-wet Gewone, specifieke en uitzonderlijke bevoegdheden A. De gewone methoden ) Algemeen ) De bevoegdheden a) Het vorderen van informatie van overheidsinstanties b) Het vorderen van informatie van private organisaties en personen c) Het betreden van voor het publiek toegankelijke plaatsen d) Het gebruik van menselijke bronnen e) Observatie en doorzoeking ) Nederland B. De specifieke methoden ) Algemeen ) De bevoegdheden a) Het vorderen van identificatiegegevens van postverkeer b) Het vorderen van identificatiegegevens van elektronisch communicatieverkeer c) Het vorderen of opsporen van verkeersgegevens en de lokalisering van elektronisch communicatieverkeer d) Observatie en doorzoeking

4 3) Nederland C. De uitzonderlijke methoden ) Algemeen ) De bevoegdheden a) Het oprichten van rechtspersonen en het inzamelen van informatie onder dekmantel b) Het openen en kennisnemen van post c) Het vorderen van bankgegevens d) Het binnendringen in een informaticasysteem e) Het onderscheppen van communicatie f) Observatie en doorzoeking ) Nederland D. Observatie en doorzoeking: een geval apart ) Criteria bij de categoriebepaling a) Technische hulpmiddelen b) De plaats van de uitvoering i. De private plaatsen ii. De publieke plaatsen c) De aard van de methode ) De doorzoeking a) Gewone methode b) Specifieke methode c) Uitzonderlijke methode ) De observatie a) Gewone methode b) Specifieke methode c) Uitzonderlijke methode ) Nederland De bijzondere gevallen met betrekking tot het beroeps- en bronnengeheim A. Enkel het beroepsgeheim van artsen en advocaten ) Journalisten ) De extra bescherming ) Toepassingsvoorwaarden ) Sancties

5 5) Nederland Controle op de methoden A. Toezicht ) De bestuurlijke Commissie a) Samenstelling en besluitneming b) Opdracht ) Het Vast Comité I B. Rechtsmiddelen na de BIM-wet ) De Wet Openbaarheid van Bestuur ) De Wet Verwerking Persoonsgegevens a) De Privacycommissie b) De bestuurlijke Commissie ) De federale ombudsmannen ) De wet die een Beroepsorgaan inzake veiligheidsmachtigingen, -attesten en adviezen instelt C. Nederland ) Voor de NWI&V ) Vanaf de NWI&V Gerechtelijke overheden versus inlichtingen- en veiligheidsdiensten A. Samenloop van een strafrechtelijk onderzoek met een inlichtingenonderzoek B. Doorstroming van informatie ) Rechtsgrond a) Het gemeen recht: art. 29 Sv b) Art. 19/1 WI&V i. Welk gevolg kan gegeven worden aan de verkregen informatie? ii. Gebruik als start- of sturingsinformatie of als grond voor het aanwenden van dwangmiddelen iii. Gebruik als bewijs C. Nederland Deel II: Arrest van het Grondwettelijk Hof van 22 september Hoofdstuk 1: De ontvankelijkheid Visie van de partijen A. Zaak

6 1) De Orde der Vlaamse Balies ) Jo Stevens ) De Ministerraad ) Memorie van tussenkomst door de Ordre des barreaux francophones et germanophones B. Zaak ) Liga voor Mensenrechten ) Memorie van tussenkomst door de Ligue des Droits de l Homme Visie van het Grondwettelijk Hof Hoofdstuk 2: Ten gronde Visie van de partijen A. Zaak ) Eerste middel ) Tweede middel ) Derde middel ) Vierde middel ) Vijfde middel ) Zesde middel ) Zevende middel B. Zaak ) Eerste middel a) Radicaliseringsproces b) Private plaats c) Art. 18/3, 1 WI&V d) Art. 18/3, 2, lid 2 en 4 WI&V e) Art. 18/3, 4 en 18/10, 5 WI&V f) Belang bij specifieke methoden g) Art. 18/6, 2, 18/7, 2 en 18/8, 2 WI&V h) Art. 18/10, 3 WI&V i) Art. 16 WI&V j) Art. 43/2 tot 43/ ) Tweede middel ) Derde middel Visie van het Grondwettelijk Hof

7 A. De controle van de toepassing van de specifieke en uitzonderlijke methoden ) De ontstentenis van een debat op tegenspraak ten aanzien van het gebruik, tijdens een strafprocedure, van de gegevens die zijn verzameld ) De samenstelling van het Vast Comité I en de toepasselijke procedure B. De procedure die van toepassing is op de specifieke methoden voor het verzamelen van gegevens ) De ontstentenis van een voorafgaande machtiging van een controleorgaan en de voorwaarden inzake de controle van die maatregelen door de bestuurlijke Commissie ) De voorwaarden inzake de eventuele verlenging en hernieuwing en van de specifieke methoden ) De woorden een belang vertonen ) De mogelijkheid voor de betrokken dienst om gesloten voorwerpen mee te nemen die zich bevinden op publieke plaatsen of private plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek 124 5) De voorwaarden waaronder gegevens kunnen worden verzameld door middel van specifieke methoden in geval van uiterst dringende noodzakelijkheid C. De procedure die van toepassing is op de uitzonderlijke methoden voor het verzamelen van gegevens ) De machtigingsvoorwaarden betreffende de aanwending ervan en de voorwaarden voor de eventuele verlenging en hernieuwing van die methoden ) De voorwaarden inzake het afluisteren, het kennisnemen van en het opnemen van communicaties door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten D. Artikel 2, 3 WI&V E. Het beweerde vage en onnauwkeurige karakter van enkele begrippen ) Het begrip radicaliseringsproces ) De begrippen plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek, private plaatsen die niet toegankelijk zijn voor het publiek, woningen, lokaal aangewend voor beroepsdoeleinden en woonplaats van een advocaat, een arts of een journalist ) De woorden ontoereikend en graad van ernst van de potentiële bedreiging Conclusie Besluit Bibliografie

8 Lijst van gebruikte figuren Figuur 1: Schematisch overzicht private versus publieke plaats die al dan niet toegankelijk is voor het publiek Figuur 2: Schematisch overzicht van de bewijswaarde in het geval van bijzondere inlichtingenmethoden 8

9 Inleiding Inlichtingen- en veiligheidsdiensten zijn twee gegevens die reeds lang is ons land bestaan. Het Voorlopig Bewind had in 1830 een administrateur-generaal voor de Openbare Veiligheid ingesteld 1. Deze had als opdracht de binnenlandse veiligheid te vrijwaren. In 1915 werd dan weer een veiligheidsdienst opgericht bij het leger 2. Wat ben je echter met deze organen als je geen wettelijk kader hebt voor hun werking, voor hun bevoegdheden of voor controle over deze twee organen? Pas in de jaren 80 van de twintigste eeuw kwam er, naar aanleiding van een paar schandalen, aandacht voor de schepping van een wettelijk kader. Het gevolg was de creatie van het zogenaamde Pinksterplan in Dit plan leidde tot een paar wetten, zoals de Wet van 18 juli 1991 op het Vast Comité van Toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Toch moest het duren tot een volgend schandaal in 1998, de Dutrouxaffaire, eer er ook aandacht werd besteed aan de werking en de bevoegdheden van de organen 4. Typisch Belgisch. In 1998 werden de Wet van 30 november 1998 houdende regeling van de inlichtingen- en veiligheidsdienst (verder: WI&V) en de Wet van 11 december 1998 betreffende de classificatie en de veiligheidsmachtigingen ingevoerd, waardoor dan toch eindelijk de werking en de opdrachten van de twee diensten werden geregeld. Probleem opgelost? Neen. De Wet van 30 november 1998 was allesbehalve compleet. De bevoegdheden waarover de twee diensten konden beschikken, waren immers zo geregeld, dat de diensten afhankelijk waren van enerzijds open bronnen en anderzijds van de bereidheid van burgers en overheden om daadwerkelijk informatie mee te delen 5. Een eerste oplossing werd geboden in de Wet van 3 april 2003 tot wijziging van de artikelen 42 en 44 van de Wet van 30 november 1998 houdende regeling van de inlichtingen- en veiligheidsdienst en van artikel 259bis van het Strafwetboek. Hierdoor kon de militaire 1 W. VAN LAETHEM, D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, xvii. 2 W. VAN LAETHEM, D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN (eds.), l.c,. xvii. 3 W. VAN LAETHEM, D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN (eds.), l.c,. xvii. 4 W. VAN LAETHEM, D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN (eds.), l.c,. xvii. 5 W. VAN LAETHEM, D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN (eds.), l.c,. xvii. 9

10 inlichtingendienst communicatie afluisteren, indien die was uitgezonden in het buitenland. Heel veel veranderde er dus niet. Dit veranderde drastisch in In dat jaar werd een wet gestemd die de werking en opdrachten van de twee diensten heel gedetailleerd regelde: de Wet van 4 februari 2010 betreffende de methoden voor het verzamelen van gegevens door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, of in de volksmond de BIM-wet. Het is deze wet die ik in mijn masterproef zal analyseren. In een eerste deel zal ik de BIM-wet as such bespreken. Wat verandert er ten opzichte van vroeger? Wat is de impact van de wet? Naast deze 2 vragen zal ik het ook hebben over de controle op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en over de rechtsmiddelen die mogelijk zijn bij de BIM-wet. Daarnaast wordt ook de verhouding bekeken tussen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en de gerechtelijke overheden. Ten slotte wordt er ook een vergelijking gemaakt met de situatie in Nederland. Het zal blijken dat hier niet veel verschillen zijn waar te nemen, aangezien de Belgische wetgever zijn inspiratie gehaald heeft bij onze noorderburen 6. In een tweede deel zal ik de reactie van het Grondwettelijk Hof op de BIM-wet behandelen. Er werd immers snel een procedure gestart voor het Grondwettelijk Hof door de Orde der Vlaamse Balies en de Liga Mensenrechten met het oog op de vernietiging van de BIM-wet. Heeft de BIM-wet het Hof overleefd? 6 Parl. St. Senaat , nr /1, 7. 10

11 Deel I: De BIM-wet geanalyseerd Hoofdstuk 1: Ontstaan van de BIM-wet Zoals reeds gezegd in de inleiding van deze masterproef, was er een nood aan een duidelijke omschrijving van de opdrachten en bevoegdheden van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 7. De Belgische diensten hadden, dankzij het nalaten van het uitvaardigen van wetgeving, al een ruime achterstand op hun Europese en Amerikaanse collega s 8. Maar waarom was er een nood aan een wettelijke regeling voor bevoegdheden? Waarom niet gewoon doen wat andere staten, weliswaar wél op een wettelijke grond, deden? De reden hiervoor is onder andere terug te vinden in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (verder: EVRM) 9. Art. 8 van het EVRM waarborgt het recht op de eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven. Aangezien bepaalde inlichtingenmaatregelen dit recht op een ingrijpende wijze kunnen schenden, kan men dit niet zomaar toelaten. Daarom voorziet art. 8, tweede lid EVRM in volgende regeling: geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan met betrekking tot de uitoefening van dit recht dan voor zover bij de wet is voorzien en in een democratische samenleving nodig is in het belang van s lands veiligheid, de openbare veiligheid, of het economisch welzijn van het land, de bescherming van de openbare orde en het voorkomen van strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Er moet dus duidelijk een wettelijke grond zijn om de bevoegdheden te gebruiken. Ook Europese rechtspraak, namelijk die van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (verder: EHRM) is van belang. In verscheidene arresten besprak het EHRM de bevoegdheden van de inlichtingendiensten in het licht van art. 8 EVRM. Zo stelde het Hof in het arrest 7 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, BIM-voorstel dreigt verwarring in de hand te werken, Juristenkrant 2009, afl. 196, H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010 op de bijzondere inlichtingenmethoden in D. VAN DAELE, B. VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, 3. 9 H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010 op de bijzondere inlichtingenmethoden in l.c., 3. 11

12 Rotaru tegen Roemenië 10, dat de bevoegdheid om geheime informatie te verzamelen en te archiveren enkel toelaatbaar is in de mate dat dit strikt noodzakelijk is voor het behoud van de democratische samenleving. In het arrest Klass tegen Duitsland 11 stelde het Hof dan weer dat in het teken van het vrijwaren van de nationale veiligheid en het beschermen van de democratische samenleving een inmenging in het privé- en gezinsleven kan plaatshebben, zolang de door artikel 8, tweede lid bepaalde grenzen gerespecteerd werden 12. Zo moeten de volgende voorwaarden vervuld worden 13 : er moeten voldoende en adequate garanties worden geboden om misbruik te vermijden, de bevoegdheden moeten bij wet worden vastgelegd en ze dienen voorzienbaar en duidelijk afgebakend te zijn. Daarenboven moet de wet voldoende bescherming bieden door toezicht en beroepsmogelijkheden (weliswaar niet noodzakelijk bij de rechterlijke macht) voor de getroffen burgers in te stellen. Met deze rechtspraak in gedachte kwam er een wetsontwerp in de Senaat, waarin de bevoegdheden voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten werden uitgebreid 14. Dit wetsontwerp bleek echter onvoldoende te zijn, en hierdoor, in samenhang met de ontbinding van de Kamers in mei 2007, verviel het wetsontwerp 15. In het Regeerakkoord van 18 maart werd opnieuw de nood aan een duidelijk wettelijk kader voor de bevoegdheden van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten verwoord. Daarnaast werd ook in de Algemene Beleidsnota van de minister van Justitie 17 aangegeven dat er nood was aan nieuwe wetgeving. 10 EHRM, Rotaru v. Roemenië, 4 mei Meer bepaald: 47 en EHRM, Klass e.a. v. Duitsland, 6 september P. DE HERT, De glans van de nieuwe bijzondere inlichtingenbevoegdheden in Juristenkrant 2010, afl. 206, EHRM, Klass e.a. v. Duitsland, 6 september 1978, Parl. St. Senaat , nr /1. 15 H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010 op de bijzondere inlichtingenmethoden in l.c., Parl. St. Kamer , nr. 20/2, Parl. St. Kamer , nr. 995/3,

13 Uiteindelijk diende de heer Hugo Vandenberghe een nieuw wetsvoorstel in in de Senaat 18. De Senaat keurde het wetsvoorstel goed op 16 juli Dit wetsvoorstel werd daarna besproken in de Kamer 20 en vervolgens gewijzigd, om uiteindelijk in de Senaat op 21 januari 2010 definitief te worden aangenomen 21. Op 4 februari 2010 werd de BIM-wet door de Koning bekrachtigd. De inwerkingtreding volgde op 1 september Parl. St. Senaat , nr /1. 19 Parl. St. Senaat , nr /8. 20 Parl. St. Kamer , nr /7. 21 Parl. St. Senaat , nr / X., Nog geen Big Brother in Juristenkrant 2010, afl. 219, 14: bij de inwerkingtreding was er een bijkomend probleem: een regeringsdispuut voorkwam immers de benoeming van een Franstalige magistraat in de bestuurlijk Commissie. De facto volgde de inwerkingtreding dus later. 13

14 Hoofdstuk 2: De inlichtingen- en veiligheidsdiensten Vooraleer de wijzigingen te bespreken die de BIM-wet aanbrengt, is het van belang kort te duiden wat nu juist de inlichtingen- en veiligheidsdiensten zijn. In België zijn er 2 verschillende diensten. Langs de ene kant heb je de burgerlijke dienst Veiligheid van de Staat (VSSE) 23, langs de andere kant heb je de militaire dienst Algemene Dienst inlichting en veiligheid van de Krijgsmacht (ADIV) 24. Wat volgt was de situatie voor de invoering van de BIM-wet. 1. De VSSE De VSSE heeft op grond van art. 7 WI&V vier opdrachten: Het inwinnen, analyseren en verwerken van inlichtingen die betrekking hebben op elke activiteit die de inwendige veiligheid van de Staat en het voortbestaan van de democratische en grondwettelijke orde, de uitwendige veiligheid van de Staat en de internationale betrekkingen, het wetenschappelijk of economisch potentieel, zoals gedefinieerd door het Ministerieel Comité, of elk ander fundamenteel belang van het land, zoals gedefinieerd door de Koning op voorstel van het Ministerieel Comité, bedreigt of zou kunnen bedreigen (art. 7, eerste lid WI&V). Het uitvoeren van de veiligheidsonderzoeken die haar overeenkomstig de richtlijnen van het Ministerieel Comité worden toevertrouwd (art. 7, tweede lid WI&V). Het uitvoeren van de opdrachten tot bescherming van personen die haar worden toevertrouwd door de Minister van Binnenlandse Zaken (art. 7, derde lid WI&V). Het uitvoeren van alle andere opdrachten die haar door of krachtens de wet worden toevertrouwd (art. 7, vierde lid WI&V). Art. 8 WI&V verduidelijkt het bovenstaande art. 7, eerste lid. Het definieert volgende bepalingen: 23 A. WINANTS, De veiligheid van de staat en de BIM-wet in in D. VAN DAELE, B. VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, M. HELLEMANS, De algemene dienst inlichting en veiligheid en de BIM-wet in in D. VAN DAELE, B. VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010,

15 Activiteit die bedreigt of zou kunnen bedreigen: elke individuele of collectieve activiteit ontplooid in het land of vanuit het buitenland die verband kan houden met spionage, inmenging, terrorisme, extremisme, proliferatie, schadelijke sektarische organisaties, criminele organisaties, daarbij inbegrepen de verspreiding van propaganda, de aanmoediging of de rechtstreekse of onrechtstreekse steun, onder meer door het verstrekken van financiële, technische of logistieke middelen, het verstrekken van inlichtingen over mogelijke doelwitten, de ontwikkeling van structuren en van actiecapaciteit en de verwezenlijking van de nagestreefde doeleinden (art. 8, 1 WI&V) 25. De inwendige veiligheid van de Staat en het voortbestaan van de democratische en grondwettelijke orde: De veiligheid van de instellingen van de Staat en het vrijwaren van de continuïteit van de regelmatige werking van de rechtsstaat, de democratische instellingen, de elementaire beginselen die eigen zijn aan iedere rechtstaat, alsook de mensenrechten en de fundamentele vrijheden; De veiligheid en de fysieke en morele vrijwaring van personen en de veiligheid en vrijwaring van goederen (art. 8, 2 WI&V). De uitwendige veiligheid van de Staat en de internationale betrekkingen: het vrijwaren van de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied, van de soevereiniteit en de onafhankelijkheid van de Staat, van de belangen van de landen waarmee België gemeenschappelijke doeleinden nastreeft, alsook van de internationale en andere betrekkingen die België met vreemde Staten en internationale of supranationale instellingen onderhoudt (art. 8, 3 WI&V). Het wetenschappelijk of economisch potentieel: de vrijwaring van de essentiële elementen van het wetenschappelijk of economisch potentieel (art. 8, 4 WI&V). Personen beschermen: de bescherming van het leven en de fysieke integriteit verzekeren van de volgende personen, aangewezen door de Minister van Binnenlandse Zaken: De buitenlandse staatshoofden; De buitenlandse regeringshoofden; De familieleden van de buitenlandse staats- en regeringshoofden; De Belgische en buitenlandse regeringsleden; 25 Art. 8, 1 WI&V verduidelijkt verder ook nog wat bedoeld wordt onder spionage, terrorisme, extremisme, proliferatie, schadelijke sektarische organisatie, criminele organisatie en inmenging. 15

16 Sommige belangrijke personen die het voorwerp zijn van bedreigingen voortvloeiende uit activiteiten bepaald in art. 8, 1 (art. 8, 5 WI&V). Hierbij kan reeds opgemerkt worden dat de BIM-wet niets veranderd heeft aan het takenpakket van de VSSE De ADIV Op grond van art. 11 WI&V heeft de ADIV als opdracht: Het inwinnen, analyseren en verwerken van inlichtingen die betrekking hebben op elke activiteit die de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied, de militaire defensieplannen, de vervulling van de opdrachten van de strijdkrachten, of de veiligheid van de Belgische onderdanen in het buitenland of elk ander fundamenteel belang van het land, zoals gedefinieerd door de Koning op voorstel van het Ministerieel Comité, bedreigt of zou kunnen bedreigen, en er de bevoegde ministers onverwijld over inlichten alsook de regering, op haar verzoek, advies te verlenen bij de omschrijving van haar buitenlands defensiebeleid (art. 11, 1, 1 WI&V). Het zorgen voor het behoud van de militaire veiligheid van het personeel dat onder de Minister van Landsverdediging ressorteert, de militaire installaties, wapens, munitie, uitrusting, plannen, geschriften, documenten, informatica- en verbindingssystemen of andere militaire voorwerpen (art. 11, 1, 2 WI&V). Het beschermen van het geheim dat, krachtens de internationale verbintenissen van België of teneinde de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied en de vervulling van de opdrachten van de strijdkrachten te verzekeren, verbonden is met de militaire installaties, wapens, munitie, uitrusting, met de plannen, geschriften, documenten of andere militaire voorwerpen, met de militaire inlichtingen en verbindingen, alsook met de militaire informatica- en verbindingssystemen of die systemen die de Minister van Landsverdediging beheert (art. 11, 1, 3 WI&V). Het uitvoeren van de veiligheidsonderzoeken die hem overeenkomstig de richtlijnen van het Ministerieel Comité worden toevertrouwd(art. 11, 1, 4 WI&V). 26 H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010 op de bijzondere inlichtingenmethoden in l.c., 2. 16

17 Ditmaal is het in hetzelfde artikel dat er verduidelijking wordt gebracht bij sommige begrippen. Art. 11, 2 WI&V bepaalt het volgende: Activiteit die de onschendbaarheid van het nationaal grondgebied bedreigt of zou kunnen bedreigen: elke uiting van het voornemen om, met middelen van militaire aard, het gehele grondgebied of een gedeelte ervan, alsook het luchtruim boven dat grondgebied of de territoriale wateren, in te nemen, te bezetten of aan te vallen, of de bescherming of het voortbestaan van de bevolking, het nationaal patrimonium of het economisch potentieel van het land in gevaar te brengen (art. 11, 2, 1 WI&V). Activiteit die de militaire defensieplannen bedreigt of zou kunnen bedreigen: elke uiting van het voornemen om op ongeoorloofde wijze kennis te nemen van de plannen betreffende de militaire verdediging van het nationaal grondgebied, van het luchtruim boven dat grondgebied of van de territoriale wateren en van de vitale belangen van de Staat, of betreffende de gemeenschappelijke militaire verdediging in het kader van een bondgenootschap of een internationaal of supranationaal samenwerkingsverband (art. 11, 2, 2 WI&V). Activiteit die de vervulling van de opdrachten van de strijdkrachten bedreigt of zou kunnen bedreigen: elke uiting van het voornemen om de paraatstelling, de mobilisatie en de aanwending van de Belgische Krijgsmacht, van de geallieerde strijdkrachten of van intergeallieerde defensieorganisaties te neutraliseren, te belemmeren, te saboteren, in het gedrang te brengen of te verhinderen bij opdrachten, acties of operaties in nationaal verband, in het kader van een bondgenootschap of een internationaal of supranationaal samenwerkingsverband (art. 11, 2, 3 WI&V). Activiteit die de veiligheid van Belgische onderdanen in het buitenland bedreigt of zou kunnen bedreigen: elke uiting van het voornemen om het leven of de lichamelijke integriteit van Belgen in het buitenland en van hun familieleden collectief te schaden door verwoesting, afslachting of plundering (art. 11, 2, 4 WI&V). Hierbij kan reeds worden opgemerkt dat door de BIM-wet een uitbreiding wordt voorzien. Aan art. 11, 1, 1 en 2 werd immers het wetenschappelijk en economisch potentieel van de defensie-industrie toegevoegd, alsook de cyberaanvallen op de militaire informaticasystemen. 17

18 3. Uitvoering van de opdrachten Hoe moeten de VSSE en de ADIV de bovenstaande opdrachten nu uitvoeren? Met andere woorden: welke bevoegdheden hebben ze? Vooreerst moet er rekening gehouden worden met art. 12 WI&V. Dit artikel bepaalt dat de bevoegdheden van de VSSE en de ADIV slechts kunnen worden gebruikt onder de voorwaarden die de wet bepaalt. Dit is een logisch gevolg van de rechtspraak van het EHRM over art. 8 EVRM 27. Deze bepaling komt dus neer op een herhaling van het algemeen aanvaarde legaliteitsbeginsel 28. Art. 13 WI&V geeft de inlichtingendiensten de mogelijkheid om inlichtingen en persoonsgegevens op te sporen, te verzamelen, te ontvangen en te verwerken. Het kan evenwel enkel gaan om inlichtingen en gegevens die nuttig kunnen zijn om hun opdrachten uit te voeren. Daarnaast kunnen zij ook een documentatie bijhouden, meer bepaald met betrekking tot de gebeurtenissen, de groeperingen en de personen die een belang vertonen voor de uitoefening van hun opdrachten. De inlichtingen vervat in die documentatie moeten in verband staan met de doeleinden van het gegevensbestand en beperkt blijven tot de vereisten die eruit voortvloeien. Daarnaast hadden de inlichtingendiensten nog een beperkt aantal bevoegdheden, zoals het gebruik van menselijke bronnen, het verkrijgen van gegevens verschaft door de verschillende overheidsinstanties en het overleggen van de inschrijvingsdocumenten van hotels 29. Deze bevoegdheden werden geregeld in art. 14 tot en met 18 WI&V. De BIM-wet breidde deze bevoegdheden echter aanzienlijk uit. Daarom worden ze pas in het hoofdstuk over de bevoegdheden in de BIM-wet meer gedetailleerd besproken. 27 H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010 op de bijzondere inlichtingenmethoden in l.c., D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in D. VAN DAELE, B. VANGEEBERGEN en W. VAN LAETHEM (eds.), De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden, Antwerpen, Intersentia, 2010, H. VANDENBERGHE m.m.v. T. VAN ONGEVAL, Genese en krachtlijnen van de wet van 4 februari 2010 op de bijzondere inlichtingenmethoden in l.c., 3. 18

19 Hoofdstuk 3: Bespreking van de BIM-wet Nu we weten wat er vooraf ging aan het ontstaan van de BIM-wet, en wat de inlichtingendiensten in België zijn, kunnen we starten met de bespreking van de BIM-wet zelf. De BIM-wet bevat 7 hoofdstukken die wijzigingen aanbrengen aan verscheidene wetten. Als eerste brengt zij wijzigingen aan aan de reeds hoger vermelde WI&V. Hierin worden de belangrijkste wijzigingen aangebracht. Daarnaast wijzigt zij ook de wet van 18 juli 1991 tot regeling van het toezicht op politie- en veiligheidsdiensten en op het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse. Als derde wijzigt zij de wet van 11 april 1994 betreffende de openbaarheid van bestuur. Vervolgens wijzigt zij ook de wet van 11 december 1998 tot oprichting van een beroepsorgaan inzake veiligheidsmachtigingen, veiligheidsattesten en veiligheidsadviezen. Een vijfde wet die wordt aangepast is de wet van 13 juni 2005 betreffende de elektronische communicatie. Ten slotte wordt ook het wetboek van Strafvordering en het Strafwetboek gewijzigd. Deze wijzigingen waren allen nodig om een logisch en samenhangend systeem van bevoegdheden te kunnen invoeren voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Al deze wijzigingen hangen echter zo nauw samen, dat ze niet apart kunnen bekeken worden. Wat hieronder volgt, is dus een bespreking die volgens mij op een logische manier de nieuwe wetgeving weergeeft. 1. Gewone, specifieke en uitzonderlijke bevoegdheden Het valt meteen op dat de BIM-wet drie verschillende soorten methoden regelt, namelijk de gewone methoden, de specifieke methoden en de uitzonderlijke methoden. Deze drie vormen worden hieronder besproken. Hierbij moet reeds opgemerkt worden dat in Nederland geen sprake is van zulke opdeling. Daar wordt immers een opdeling gemaakt tussen een algemene bevoegdheid en een bijzondere bevoegdheid. 19

20 A. De gewone methoden 1) Algemeen De BIM-wet voert een onderafdeling 2 in in het Hoofdstuk III van de WI&V. Deze onderafdeling heet gewone methoden voor het verzamelen van gegevens. Zoals reeds hoger vermeld, hadden de inlichtingen- en veiligheidsdiensten voor de invoering van de BIM-wet beperkte bevoegdheden. Het zijn net deze bevoegdheden die nu onder de gewone methoden vallen. Deze bevoegdheden zijn quasi ongewijzigd gebleven 30. Wel werden twee nieuwe bevoegdheden ingevoerd door de BIM-wet, met name de observatie en de doorzoeking 31. Voor de toepassing van deze methoden worden geen bijzondere voorwaarden gesteld. Uiteraard zullen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten hun bevoegdheden slechts kunnen gebruiken in het kader van hun opdrachten 32. Als aan deze voorwaarde voldaan is, dan zullen de diensten van de methode kunnen gebruik maken, zelfs buiten het Belgische territorium. Opvallend is dat volgens het nieuwe art. 2, 1, lid 4 WI&V er geen sprake moet zijn van subsidiariteit en proportionaliteit. Dit wordt in de rechtsleer bekritiseerd 33. 2) De bevoegdheden a) Het vorderen van informatie van overheidsinstanties Hoewel de naam van de bevoegdheid het niet doet vermoeden, werkt deze bevoegdheid in twee richtingen. Overeenkomstig het tweede lid van art. 14 WI&V kunnen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten inderdaad informatie vorderen van gerechtelijke overheden, ambtenaren en agenten van de openbare diensten, inclusief de politiediensten. Maar het is ook mogelijk 30 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in l.c., W. VAN LAETHEM, Een (on)duidelijke regeling voor de observatiebevoegdheid van de Veiligheid van de Staat, noot onder Cass. 27 juni 2007, R.W. 2009, nr. 39, 1635: hieruit blijkt dat deze bevoegdheid toch reeds algemeen aanvaard werd, hoewel er geen afdoende wettelijke regeling voor bestond. Hierop bestond echter ook kritiek: F. SCHUERMANS, Het gebruik van gegevens afkomstig van de inlichtingendiensten in de strafprocedure: is er nood aan een <<BIM-Wet>>? in T.Strafr. 2008, 316 e.v. 32 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in l.c., D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in l.c.,

21 voor de gerechtelijke overheden, ambtenaren en agenten van de openbare diensten, inclusief de politiediensten om uit eigen beweging inlichtingen aan de ADIV en VSSE mee te delen. Voor de invoering van de BIM-wet was er nog geen vermelding van de politiediensten in art. 14 WI&V. Nochtans maakten zij impliciet deel uit van de overheden in art. 14 WI&V waardoor zij reeds geraadpleegd werden 34. Nu vermeldt de WI&V de politiediensten uitdrukkelijk dankzij art. 9, 1 BIM-wet. Het eerste lid van art. 14 WI&V regelt het laatstgenoemde. Wanneer men meent dat de inlichtingen nuttig zijn voor de uitvoering van de opdrachten van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, zal men deze verwittigen. Het tweede lid van art. 14 WI&V regelt de omgekeerde situatie. In dit geval vorderen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten de informatie van dezelfde instanties uit het eerste lid. De aangesproken instanties zijn daarbij verplicht hun hulp te verlenen. Deze verplichting bestond niet voor de invoering van de BIM-wet. De verplichting tot medewerking is evenwel niet absoluut. Een nieuw derde lid in art. 14 WI&V bepaalt immers dat wanneer de genoemde overheden van oordeel zijn dat het meedelen van informatie bedoeld in het tweede lid van aard is afbreuk te doen aan een lopend opsporings- of gerechtelijk onderzoek, of aan de verzameling van gegevens overeenkomstig de wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor witwassen van geld en de financiering van terrorisme, of iemand in zijn persoonlijke fysieke integriteit kan schaden, zij binnen de vijf werkdagen na ontvangst van de aanvraag deze mededeling kunnen weigeren met schriftelijke mededeling van de redenen. Het beroepsgeheim wordt dus niet als weigeringsgrond erkend. Dit was ook vóór de BIM-wet reeds het geval 35. Een nieuw vierde lid voorziet de toegang tot de gegevensbanken van de openbare sector die nuttig zijn voor de uitoefening van hun opdrachten. Wat moet worden verstaan onder het begrip gegevensbank van de openbare sector is evenwel onduidelijk. Wat het alleszins niet kan zijn is het bevolkingsregister, het vreemdelingenregister of het wachtregister van de 34 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in l.c., W. VAN LAETHEM, Kan, mag of moet een inlichtingendienst op uw medewerking rekenen? in Vigiles 2004,

22 vreemdelingen, aangezien deze een speciale regeling hebben in art. 15 WI&V en verschillende daarbij horende Koninklijke Besluiten 36. b) Het vorderen van informatie van private organisaties en personen Deze bevoegdheid 37 is de facto dezelfde als deze hierboven, maar met het verschil dat de informatie wordt gevorderd van een private organisatie of privépersoon. Wat opvalt is dat de BIM-wet hier geen verplichting tot medewerking heeft ingevoerd. Dit kan worden verklaard door het feit dat mededeling van informatie soms onrechtmatig kan zijn, bijvoorbeeld in geval van beroepsgeheim 38. Het lijkt mij persoonlijk echter vreemd dat de wetgever er niet voor heeft geopteerd om toch een verplichting in te voeren. Niets hield de wetgever tegen om uitzonderingen te voorzien op een verplichte medewerking. Nu kan om het even wie zijn medewerking weigeren, terwijl het land mogelijk bedreigd wordt. c) Het betreden van voor het publiek toegankelijke plaatsen Deze bevoegdheid van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten vloeit voort uit art. 17 WI&V. Op grond van deze bevoegdheid kunnen zij elke publiek toegankelijke plaats betreden, 36 Het gaat meer bepaald om het Koninklijk Besluit van 8 juli 1999 waarbij de Algemene Dienst Inlichting en veiligheid van de Krijgsmacht toegang wordt verleend tot het Rijksregister van de natuurlijke personen (B.S. van 7 augustus 1999), het Koninklijk Besluit van 8 juli 1999 betreffende de mededeling door de gemeenten van informatie, opgenomen in de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister, aan de Algemene Dienst inlichting en veiligheid van de rijgsmacht (B.S. van 7 augustus 1999), het Koninklijk Besluit van 6 oktober 2000 betreffende de mededeling door de gemeenten van informatie, opgenomen in de bevolkingsregisters en het vreemdelingenregister, aan de Veiligheid van de Staat (B.S. van 11 november 2000), het Koninklijk Besluit van 27 oktober 2000 waarbij de Algemene Dienst inlichting en veiligheid van de Krijgsmacht gemachtigd wordt om het identificatienummer van het Rijksregister van de natuurlijke personen te gebruiken (B.S. 13 december 2000), het Koninklijk Besluit van 10 augustus 2001 waarbij aan de Veiligheid van de Staat toegang wordt verleend tot het Rijksregister van de natuurlijke personen (B.S. 7 september 2001), het Koninklijk Besluit van 15 oktober 2001 waarbij de Veiligheid van de Staat gemachtigd wordt om het identificatienummer van het Rijksregister van de natuurlijke personen te gebruiken (B.S. 8 november 2001) en het Koninklijk Besluit van 28 februari 2002 betreffende de mededeling van informatie door de gemeenten aan de Veiligheid van de Staat door toedoen van het Rijksregister van de natuurlijke personen (B.S. 29 maart 2002). 37 Art. 16 WI&V. 38 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in l.c.,

23 evenals hotelinrichtingen en andere logiesverstrekkende inrichtingen, rekening houdend met de onschendbaarheid van de woning. Daarnaast kunnen de VSSE en ADIV steeds de inschrijvingsgegevens van de reizigers opvragen om deze in te kijken. De eigenaars, exploitanten of hun aangestelden zijn verplicht hierbij hun medewerking te verlenen. De BIM-wet heeft inhoudelijk niets veranderd aan deze bevoegdheid, maar heeft wel het woord inschrijvingsdocumenten vervangen door het woord inschrijvingsgegevens. Dit sluit immers beter aan bij de elektronische registratiesystemen die soms gebruikt worden 39. d) Het gebruik van menselijke bronnen Op grond van art. 18 WI&V kunnen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten gebruik maken van menselijke bronnen 40. De BIM-wet vulde dit artikel aan door te stellen dat dit enkel mogelijk is voor het verzamelen van gegevens omtrent gebeurtenissen, voorwerpen, groeperingen en natuurlijke personen of rechtspersonen die een belang vertonen voor de uitoefening van hun opdrachten, conform de richtlijnen van het ministerieel Comité. Op deze richtlijn is het nog steeds wachten. De BIM-wet bepaalt eveneens dat de tweede zin uit het oude art. 18 WI&V wordt opgeheven. Deze zin hield in dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten de opdracht hadden om te waken over de veiligheid van de gegevens die betrekking hebben op menselijke bronnen en over de informatie die zij meedelen. Aangezien deze zin nu in het art. 13, lid 3 WI&V staat, geldt deze verplichting nu voor zowel gewone, specifieke als uitzonderlijke methoden en niet enkel voor het gebruik van menselijke bronnen. De verplaatsing van deze zin is dus geen slechte zaak. Inhoudelijk zijn er voor het gebruik van menselijke bronnen dus geen veranderingen. e) Observatie en doorzoeking Het nieuw ingevoerde art. 16/1 WI&V regelt de observatie en doorzoeking. Wegens de bijzondere aard van de observatie en doorzoeking, wordt hieraan een afzonderlijk hoofdstuk gewijd. 39 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in l.c., B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden: een reus op lemen voeten in Nullum Crimen 2010, 150, nr

24 3) Nederland In Nederland is de situatie anders. Zoals hierboven reeds gezegd is er een opdeling tussen algemene en bijzondere bevoegdheden. De algemene bevoegdheden komen daarbij overeen met de gewone methoden in België. Er moet immers geen sprake zijn van enige bijzondere voorwaarde. Wat echter verschilt, zijn de bevoegdheden die de diensten krijgen in Nederland. Daar kunnen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten namelijk enkel gegevens verzamelen bij a) bestuursorganen, ambtenaren en eenieder die geacht wordt de benodigde gegevens te verstrekken en b) de verantwoordelijke voor een gegevensverwerking, dit overeenkomstig art. 17 van de Nederlandse Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (verder NWI&V). Er wordt echter niets voorzien met betrekking tot een verplichting tot medewerking. Het betreden van voor het publiek toegankelijke plaatsen, observatie en doorzoeking zijn dus onmogelijk in Nederland als algemene methode. B. De specifieke methoden 1) Algemeen In tegenstelling tot de gewone methoden, bestond er voor de BIM-wet niets zoals de specifieke methoden. De BIM-wet voerde deze nieuwe categorie met daarin nieuwe bevoegdheden in. Aangezien deze methoden meer ingrijpend zijn in het privéleven, zijn er strengere voorwaarden dan bij de gewone methoden 41. Zo is het enkel mogelijk om ze te gebruiken wanneer de gewone methoden ontoereikend zijn en moet de methode steeds gekozen worden in functie van de graad en de ernst van de potentiële dreiging. Er is dus sprake van subsidiariteit en proportionaliteit 42. Dit staat te lezen in zowel art. 2, 1, lid 4 WI&V als in art. 18/3, 1, lid 1 WI&V. Daarnaast wordt ook vereist dat de personen, zaken of gebeurtenissen die het voorwerp van de methode uitmaken, een belang vertonen voor de uitoefening van de opdrachten van de inlichtingen- en veiligheidsdienst. Ook dit wordt meerdere malen vermeld in de wet, met name in art. 18/4, lid 1; 18/5, 1, lid 1; 18/6, 1, lid 1; 18/7, lid 1 en 18/8, 1, lid 1 WI&V. 41 B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden: een reus op lemen voeten in Nullum Crimen 2010, 151, nr D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in l.c.,

25 Een andere toepassingsvoorwaarde is de vereiste van een schriftelijke en gemotiveerde machtiging van het diensthoofd 43. Het diensthoofd is enerzijds de administrateur-generaal van de VSSE of bij verhindering de dienstdoende administrateur-generaal en anderzijds het hoofd van de ADIV of bij verhindering het dienstdoende hoofd 44. Deze machtiging moet bovendien ter kennis gebracht worden van de zogenaamde bestuurlijke Commissie. Dit is de commissie die belast wordt met het toezicht op de specifieke en uitzonderlijke methoden voor het verzamelen van gegevens door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 45. De machtiging die het diensthoofd moet geven wordt nergens verder omschreven in de BIM-wet. Wat dus in de machtiging moet worden opgenomen is niet bepaald. Wel moet overeenkomstig art. 18/3, 2, lid 1 en 3 WI&V op het einde van elke maand, per specifieke methode, een lijst van uitgevoerde maatregelen worden overgemaakt aan de bestuurlijke Commissie, die een aantal verplichte gegevens bevat over de gebruikte specifieke methoden. De machtiging is ook niet onderworpen aan een maximale geldigheidsduur. Wel is er in de wet sprake van een mogelijke verlenging of hernieuwing door een beslissing van het diensthoofd, waardoor de facto een termijn zal worden opgenomen in de machtiging. Naast de bovenstaande controle, is er ook nog een controle door het Vast Comité I. De volledige controleprocedure wordt in een volgend hoofdstuk meer gedetailleerd besproken. Naast de hierboven omschreven toepassingsvoorwaarden, zijn er ook nog twee beperkingen aan het gebruik van specifieke methoden. Zo bepaalt art. 18/1 WI&V dat de VSSE deze methoden enkel kan inzetten in het kader van haar inlichtingentaak. Bij andere taken kunnen er dus geen specifieke methoden worden gebruikt. Dezelfde beperking geldt voor de ADIV. De tweede beperking betreft het territorium waarop de methoden mogen worden gebruikt. De BIM-wet beperkt de specifieke methoden immers tot het Belgische grondgebied. In tegenstelling tot de gewone methoden zal men dus geen specifieke methoden kunnen gebruiken in het buitenland Art. 18/3, 1, lid 2 WI&V. 44 Art. 3, 8 WI&V. 45 Art. 3, 6 WI&V. 46 Art. 18/1, 1 en 2 WI&V. 25

26 2) De bevoegdheden a) Het vorderen van identificatiegegevens van postverkeer Overeenkomstig art. 18/6, 1 WI&V kunnen de VSSE en ADIV kennis nemen van de identificatiegegevens van de afzender of de geadresseerde van al dan niet aan een postoperator toevertrouwde post en van de identificatiegegevens van de titularis van een postbus. Het staat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten vrij om al dan niet de medewerking van de postoperator te vorderen. Wanneer deze laatste echter wordt gevorderd om mee te werken, is deze verplicht zijn medewerking te verlenen op straffe van een geldboete van 26 tot euro 47. De vordering moet overeenkomstig art. 18/6, 1 WI&V weliswaar schriftelijk gebeuren en de aard van de beslissing meedelen. Van dit laatste kan worden afgeweken bij uiterst dringende, met redenen omklede noodzakelijkheid. In dat geval mag de vordering mondeling gebeuren door de inlichtingenofficier mits het diensthoofd voorafgaand mondeling akkoord gaat. Deze mondelinge beslissing wordt dan zo snel mogelijk bevestigd door een met redenen omklede schriftelijke beslissing van het diensthoofd die zo snel mogelijk aan de postoperator wordt meegedeeld. Ook nu moet enkel de aard van de beslissing worden meegedeeld 48. De vraag is natuurlijk wat onder uiterst dringende noodzakelijkheid nu net inhoudt. De parlementaire stukken leren ons dat het gaat om feitelijke omstandigheden die van die aard zijn dat de tijd die nodig is om de normale procedure te volgen, het aan de gang zijnde onderzoek in het gedrang zou brengen 49. b) Het vorderen van identificatiegegevens van elektronisch communicatieverkeer Deze bevoegdheid houdt in dat de VSSE en ADIV de abonnee of de gewoonlijke gebruiker van een communicatiedienst of middel kunnen identificeren, de communicatiediensten waarop een bepaalde persoon geabonneerd is of waar hij gewoonlijk gebruik van maakt kunnen identificeren of de facturen met betrekking tot die communicatie kunnen doen 47 Art. 18/6, 3 WI&V. 48 Art. 18/6, 2 WI&V. 49 Parl.St. Kamer , nr /1,

27 meedelen 50. Over deze laatste zinsnede bestaat veel discussie 51. Men gaat er immers vanuit dat facturen meer dan alleen identificerende elementen bevatten. Ze bevatten bijvoorbeeld meestal ook een opsomming van de inkomende en uitgaande communicaties en van het tijdstip en de duur ervan. Het louter opvragen van een facturatieadres lijkt dan weer wel binnen deze methode te vallen. Verder zal echter blijken dat deze problematiek in de praktijk eigenlijk zonder voorwerp is. Net als bij het vorderen van identificatiegegevens van postverkeer, is het niet noodzakelijk om de medewerking van de operator te vorderen. Doen zij dat toch, dan gelden dezelfde voorwaarden als bij het postverkeer: er moet een schriftelijke vordering door het diensthoofd zijn die met redenen omkleed is en enkel de aard van de beslissing vermeldt, de postoperator is verplicht mee te werken op straffe van dezelfde geldboete en ten slotte is er ook een mogelijkheid tot een spoedprocedure, die volledig gelijkloopt met die van het postverkeer. Bij deze bevoegdheid wordt echter in de wet voorzien dat de concrete uitvoeringsmodaliteiten van de medewerking door de Koning worden vastgelegd en dat de medewerking in ieder geval kan bestaan in het beschikbaar stellen van de gegevens die door de operator of verstrekker zelf worden bijgehouden, dan wel in het verlenen van toegang tot de bestanden van zijn klanten. Wanneer voor dat laatste wordt gekozen, kan die bevoegdheid enkel worden uitgeoefend door het diensthoofd binnen de voorwaarden van een nog op te stellen Koninklijk Besluit dat wordt genomen op voorstel van de Minister van Justitie, de Minister van Landsverdediging en de Minister bevoegd voor de elektronische communicatie. c) Het vorderen of opsporen van verkeersgegevens en de lokalisering van elektronisch communicatieverkeer Door deze bevoegdheid, die de diensten wordt toegekend door art. 18/8 WI&V, mogen de ADIV en VSSE primo oproepgegevens van elektronische communicatiemiddelen van waaruit of waarnaar oproepen worden of werden gericht opsporen en secundo de oorsprong of 50 Art. 18/7, 1 WI&V. 51 D. VAN DAELE en B. VANGEEBERGEN, De BIM-wet in vogelvlucht in l.c.,

28 bestemming van elektronische communicaties lokaliseren 52. Wanneer één van beide wordt uitgevoerd, wordt de dag, het tijdstip, de duur en indien nodig de plaats van de elektronische communicatie aangegeven en vastgelegd in een verslag. Ook hier weer zijn de inlichtingen- en veiligheidsdiensten niet verplicht om de medewerking te vorderen van de operator. Als dit toch gebeurt, dan gelden de voorwaarden van de identificatiegegevens van elektronisch communicatieverkeer: er moet een schriftelijke vordering door het diensthoofd zijn die met redenen omkleed is en enkel de aard van de beslissing vermeldt, de postoperator is verplicht mee te werken op straffe van dezelfde geldboete en ten slotte is er ook een mogelijkheid tot een spoedprocedure, die volledig gelijkloopt. Ook hier moeten de uitvoeringsmodaliteiten nog door een Koninklijk Besluit worden geregeld. Hierbij moet opgemerkt worden dat deze bevoegdheid de problematiek van de facturen in art. 18/7 WI&V oplost. Waar het louter opvragen van een facturatieadres zonder problemen onder het toepassingsgebied van art. 18/7 WI&V kan worden gebracht, kan de volledige mededeling van facturen, die aldus een opsomming van de inkomende en uitgaande communicaties en van het tijdstip en de duur ervan inhoudt, onder het toepassingsgebied van art. 18/8 worden gebracht. Volgens mij zullen de inlichtingen- en veiligheidsdiensten de methoden in art. 18/7 en 18/8 dus vaak samen willen aanwenden om problemen te voorkomen. d) Observatie en doorzoeking Inderdaad, observatie en doorzoeking kunnen naast een gewone methode eveneens een specifieke methode inhouden. Maar zoals reeds hoger vermeld, rechtvaardigt de speciale aard van deze bevoegdheid een apart hoofdstuk. 3) Nederland Reeds hoger werd vermeld dat er geen opdeling is tussen specifieke en uitzonderlijke methoden in het Nederlandse systeem. Er is enkel sprake van bijzondere bevoegdheden. Die 52 B. VANGEEBERGEN en D. VAN DAELE, De Wet op de bijzondere inlichtingenmethoden: een reus op lemen voeten in Nullum Crimen 2010, 152, nr