Van Kloostergoed naar Herengoed

Transcriptie

1 Van Kloostergoed naar Herengoed door Peter Veen op 23 november 2016 Schilderij Gerrit Bakker van Erf de Plakke in buurschap Oosteinde

2 Speler 1: Klooster Abdinghof te Paderborn (Duitsland) In 1016 opgericht door bisschop Meinwerc Een nakomeling uit de dynastie van de graven van Hamaland (zoon van Adela van Hamaland) Bracht vele goederen in na de oprichting van het Benedictijner klooster Abdinghof (dit jaar jaar geleden) Een deel van deze bezitting lag op de Noord- Veluwe (vooral Putten, Voorthuizen, Nijkerk)

3 Bisschop Meinwerc uit Paderborn, geboren in Renkum (NL) 975 en gestorven in 1036 te Paderborn

4 De geestelijke bezittingen in de 11 de eeuw in Nunspeet/Hulshorst 1: Klooster Abdinghof Berndt Henricqs is kuernmurdich den abt van Paderborn (15 de eeuws; bron Hertogelijk Archief GA)

5 Speler 2: Sint Paulusabdij en twee kapittels uit Utrecht Opgericht in de 11 de eeuw Sint Paulusabdij betrokken bij de stichting van parochiekerken in Elspeet en Nunspeet Kapittel van Sint-Marie verkreeg 5 hoeven in Nunspeet/Hulshorst waarvan de namen bekend zijn Het Kapittel van Sint-Pieter verkreeg een hoeve op Hoge Bijssel

6 De geestelijke bezittingen in de 12 de eeuw in Nunspeet/Hulshorst 2: Kapittel van Sint-Marie vijf erven: Die Hulle Clevengoed Ludenlande Oldenhuys Pannekoecken erve (14 de en 15 de eeuws: bron Archief Kapittel van St Marie in HUA)

7 Pannekoecken erve in Hulshorst hoek Klarenweg/Harderwijkerweg

8 LIGGING VAN DE GEESTELIJKE GOEDEREN BINNEN NUNSPEET EN HULSHORST (ONDERGROND AHN) ROOD = HOOG; GROEN = OVERGANG NAAR KUSTZONE; GRIJS = KUSTZONE

9 Speler 3: de Graaf van Gelre De macht van de graaf van Gelre neemt in de 13 de eeuw toe door het verkrijgen van koninklijke regalen van de Duitse keizer en de Utrechtse bisschop, waaronder het wildernisregaal en strikte afspraken met de kapittels in 1296 (charter in boek) De bezittingen van de geestelijkheid worden geleidelijk overgenomen en de bezittingen van het Kapittel van Sint-Marie zijn voor een deel vanaf 15 de eeuw horig aan de hertog van Gelre

10 Plaats Dienst- of ruiterpaarden Oosteinde Hulshorst Hoophuizen Hoge Bijssel Dienstmansgoed Aert Wolterssen guet = De Veelhorst Johan Nuckenguet = Mulaerts erve Garit van Bockhorst erve nu Steven van Koeth van goed Bockhorst Joncker Staels Erve of Staeckenerff Wagenpaarden Oosteinde Hannissen Vyrholtensguet = Goed Vierholten Westeinde Heyn Staelsguet = Ravenhof (?) Westeinde Jacob Haversacksguet = Grote Vree Hulshorst Henrick Vynckenguet = Vinckertserve Hoophuizen Henrick van Cleeffsguet = Beeckmansgoed Elspeet Gerrit Woltersguet = Aert t Jaestensgoed Elspeet Gerrit Henricksguet = Alyt Aertsgoed Vierhouten Evert Wilhemsz guet = Dries Petersgoed Vierhouten Steven Egbert s guet = Goed Vierholten Elspeet R. ten Pesell guet = ten Peselgoed Elspeet Henrick Everts guet = Vossengoed Hoge Bijssel Elshagenguet = Mulmer goed

11 Het ontstaan van de Herengoederen Het naam herengoed voor hertogelijke goederen wordt voor het eerst gebruikt aan het begin van de 16 de eeuw om aan te duiden dat de goederen direct horig waren aan de hertog en had te maken met een herziening van het belastingstelsel. Niet-horige bezitters moesten iedere 6 jaar om oprukking vragen ten bewijze dat het goed een horig goed was. Herengoederen konden worden gevrijd en overgaan in een tijnsgoed.

12 Naamgeving van de hoeven Uit 14 de eeuw in geschriften Henricus en Gosviin ter Vaelhorst Hermanus de Clevena Arnold Stake Arnoldus Crede Martin en Arnout op die Hulle Hein Vinc Geret die Boc Gheret van Brakel Uit 15 de eeuw in geschriften Johan ten Pezell Evert Nucsen to Bueren Jan Herbertsen 19% van de boerderijnamen uit 14 de eeuw Goed De Veelhorst, Oosteinde Clevengoed, Westeinde Staeckengoed, Hoge Bijssel Creengoed, Oosteinde Die Hulle, t Hul Ludelanden/Vinckartserve, Westeinde Bocksgoed, Oosteinde Te Braeckel, Oosteinde Evert then Peselsgoed, Elspeet Nuckengoedt/Ouwe Stee, Vierhouten Jan Herbertsgoed, Hulshorst 30% uit de 15 de eeuw; rest na 1500

13

14 Vierhouten: Nuckengoed (Ouwe Stee), Dries Petersgoed (Oldenhof), Goed Vierholten (van Essengoed)

15

16 Elspeet: Frank Hendricksengoed, zaalweer van Evert ten Peselsgoed (Grote Hof), Olden saalweer Jan Gerritsengoed (boerderij t Einde)

17 Nunspeet Hulshorst Hoophuizen Hoge Bijssel Elspeet/Vierhouten OVERZICHT HERENGOEDEREN IN NUNSPEET: IJKDATA

18 Buurschap Westeinde aan het begin van de 19 de eeuw

19 Blauw/bruin = Lapoor en Lugtenberg uit goed Die Hulle Rood/paars = Bruynen Enck Groen/geel = Hullemansgoed Mat groen = Ravenhof later vicarie Buurschap Westeinde (oost): hoevestroken ontstaan bij de Middeleeuwsche ontginning van de buurschap (situatie 1832)

20

21 Aanbieding het boek Van kloostergoed naar herengoed