Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar XIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken (XIII) voor het jaar 2008 Nr. 68 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 30 juni 2008 De vaste commissie voor Economische Zaken 1 heeft op 5 juni 2008 overleg gevoerd met minister Van der Hoeven van Economische Zaken en minister Bos van Financiën over: de brief van 3 juni 2008 inzake schaalvergroting in de energiesector (Kamerstuk XIII, nr. 60). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Van der Vlies (SGP), Schreijer-Pierik (CDA), Vendrik (GroenLinks), Ten Hoopen (CDA), Roland Kortenhorst (CDA), Hessels (CDA), ondervoorzitter, Van der Ham (D66), Van Velzen (SP), Aptroot (VVD), Smeets (PvdA), Samsom (PvdA), Dezentjé Hamming- Bluemink (VVD), Kraneveldt-van der Veen (PvdA), voorzitter, Irrgang (SP), Jansen (SP), Biskop (CDA), Ortega-Martijn (ChristenUnie), Blanksma-van den Heuvel (CDA), Van der Burg (VVD), Graus (PVV), Zijlstra (VVD), Besselink (PvdA), Gesthuizen (SP), Ouwehand (PvdD) en Vos (PvdA). Plv. leden: Van der Staaij (SGP), Jan Jacob van Dijk (CDA), Duyvendak (GroenLinks), Aasted Madsen-van Stiphout (CDA), Van Gennip (CDA), De Rouwe (CDA), Koşer Kaya (D66), Ulenbelt (SP), Blok (VVD), Boelhouwer (PvdA), Kalma (PvdA), Weekers (VVD), Van Dam (PvdA), Karabulut (SP), Luijben (SP), De Nerée tot Babberich (CDA), Cramer (ChristenUnie), Atsma (CDA), De Krom (VVD), Madlener (PVV), Nicolaï (VVD), Blom (PvdA), Gerkens (SP), Thieme (PvdD) en Heerts (PvdA). De heer Jansen (SP) was tien jaar geleden statenlid in Utrecht toen elektriciteitsbedrijf UNA binnen zes weken werd verkocht aan het Amerikaanse bedrijf Reliant. Anderhalf jaar later was 40% van het personeel ontslagen, nog een jaar later had Reliant het bedrijf overgedaan aan NUON. Minister Ter Horst was destijds als wethouder in Amsterdam medeverantwoordelijk voor de verkoop. Kunnen de ministers bevestigen dat de aandeelhouders voor de effectuering van de splitsing, uiterlijk op 1 januari 2011, al contractuele verplichtingen kunnen aangaan met een potentiële koper, onder de ontbindende voorwaarde dat de splitsing doorgaat? Kunnen de provincies en gemeenten de komende maand een voldongen feit creëren? Zijn de ministers het ermee eens dat een briefje met de boodschap «rustig aan» in deze situatie het understatement van de eeuw is? Beide ministers hebben zich uitgesproken tegen de verkoop van de publieke energiebedrijven door provincies en gemeenten. Dat geldt dus ook voor NUON, Eneco en Delta. Het is vijf voor twaalf, want de provincies willen zo snel mogelijk cashen zonder enige vorm van publiek debat en na besluitvorming in achterkamertjes. Een bijzonder aspect van een eventuele privatisering van Essent is dat men daarmee de zeggenschap over de enige Nederlandse kerncentrale weggeeft. Dat is een nationaal belang, waar provincies en gemeenten niet over horen te beslissen. De SP wil dat de ministers alles uit de kast halen om overhaaste besluitvorming door de provincies te voorkomen. Er is helemaal geen reden om zo n besluit nu te nemen, zonder voorafgaande brede maatschappelijke discussie. De komende splitsing zal immers nog zeker een jaar in beslag nemen. Daarnaast komt de commissie-kist pas in juli met haar advies. KST tkkst31200XIII-68 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2008 Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 1

2 De SP wil die tijd gebruiken om alle opties fatsoenlijk tegen elkaar af te wegen. De heer Jansen zal hierover een uitspraak van de Kamer vragen. De fracties van PvdA en CDA hebben een sleutelpositie bij hun provinciale bestuurders. Een van de alternatieven voor verkoop is samenwerking van de vier publieke energiebedrijven bij de inkoop van brandstoffen, de productie van elektriciteit en warmte en andere zaken waarbij samenwerking voordelen oplevert. Zij hoeven bijvoorbeeld ook geen reclame meer te maken en kunnen het financiële voordeel doorgeven aan de klant. Minister Bos vindt dat men voor staatsdeelnemingen voortaan moet uitgaan van «nee, tenzij» in plaats van van «ja, mits». De vier energiebedrijven bedienen driekwart van de Nederlandse markt en hebben een grotere omzet dan NS, de grootste staatsdeelneming op dit moment. Zij zijn voor de economie minstens zo belangrijk, zo niet nog belangrijker dan ABN AMRO, waarover de Kamer zich behoorlijk druk heeft gemaakt. Iedereen weet dat de komende vijftig jaar verduurzaming van de energievoorziening de sleutel wordt voor het behoud van welvaart en welzijn. Als de minister van Financiën de publieke taak bij de energievoorziening net zo belangrijk vindt als de SP en als de provincies en gemeenten de verkoop doorzetten, waarom neemt het Rijk dan de aandelen niet over? Is de minister bereid deze optie te onderzoeken en deze te betrekken bij de discussie over de toekomst van Essent? De heer Hessels (CDA) memoreert de in april 2006 met een grote meerderheid aangenomen motie-crone/hessels waarin de regering werd verzocht, in overleg te treden met gemeenten en provincies om het overheidsaandeel in de privatisering van bedrijven voor productie, handel en levering van energie te behouden. Het gevolg van die motie was de instelling van de commissie-kist, die de energiebedrijven begeleidt naar de situatie na splitsing van het netwerk en het leveringsbedrijf. Omdat die commissie rapporteert binnen een maand, vindt de heer Hessels dit debat eigenlijk te vroeg, al kan hij zich wel iets voorstellen bij het spoedeisende karakter, nu de aandeelhouders van Essent de zaak op scherp hebben gezet. Twee weken geleden kwam er een brief aan het kabinet met het verzoek, te bemiddelen in de stukgelopen fusiebesprekingen met NUON, en minder dan een week later volgde alweer het dreigement met een Europees avontuur. De CDA-fractie kan hiervoor weinig begrip opbrengen. Voor de publieke aandeelhouders van een nutsbedrijf zou een weloverwogen en gedegen belangenafweging ten behoeve van de burger centraal moeten staan, nu blijft vooral het streven naar winstmaximalisatie hangen. Men zou anders te laat zijn. Dat is nu juist waarover het CDA zich steeds zorgen heeft gemaakt. Het CDA blijft een sterk voorstander van publiek aandeelhouderschap van energiebedrijven. Betrouwbare en betaalbare energievoorziening is een eerste levensbehoefte en hoort dus ook zeker tot het takenpakket van de overheid. Weliswaar is het mogelijk om na de splitsing van netwerk en leveringsbedrijf het laatste deel te vervreemden, maar vanuit ideologisch oogpunt ligt dat niet voor de hand. Wat zouden nu de overwegingen zijn om toch te verkopen? Volgens de Essentaandeelhouders heeft onderzoek uitgewezen dat wachten een waardeverlies van enkele miljarden kan betekenen. In deze sterk volatiele markt valt niets te voorspellen. Juist nu de Europese markt zo sterk in beweging is, zou afwachten wel eens een veel sterkere positie kunnen opleveren. Nederland moet zich vooral niet te klein maken, het is een belangrijk energieland waarmee graag zaken wordt gedaan. Een beetje «hard to get» spelen kan geen kwaad. Het alternatief is het creëren van een nationale energiekampioen, maar het lijkt erop dat de brief van de aandeelhouders die daarvoor pleiten, niet meer was dan een schaamlap om de weg vrij te maken naar een Europees Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 2

3 avontuur. Anders waren zij niet zo snel op een Europese overname overgestapt. Wat denken de ministers van deze gang van zaken? Het CDA staat niet principieel afwijzend tegenover een nationale energiekampioen binnen de kaders van de regelgeving wanneer de NMa geen bezwaren ziet, maar het gaat wel om het belang van de consument. Zeker bij publieke bedrijven moeten de aandeelhouders dat altijd voorop laten staan. Als men de twee grootste bedrijven met elkaar laat fuseren terwijl de liberalisering juist bedoeld was om de concurrentie te versterken, moet men zich afvragen wat dat betekent voor de consument en goed oppassen. De heer Hessels is blij dat de minister van Economische Zaken openstaat voor een gesprek over schaalvergroting op de energiemarkt en dat zij de mogelijkheid oppert van een onafhankelijke tussenpersoon. Het CDA wil geen mogelijkheid onbenut laten om een sterke energiesector voor Nederland te behouden en zou het op prijs stellen als een onafhankelijke tussenpersoon op de kortst mogelijke termijn begon met het bij elkaar brengen van partijen en het inventariseren van gegevens. Op welke manier wil en kan de minister daaraan meewerken en op welke termijn is actie te verwachten? Hoe ver is Essent al gevorderd? Heeft bemiddeling nog wel zin, of staat de overname door een internationale partner al in de steigers? Is het juist dat er al intensieve gesprekken tussen Essent en internationale bedrijven worden gevoerd? In hoeverre is de minister daarover geïnformeerd? Komt het rapport van de commissie-kist inderdaad begin juli en wat zal daarin staan over de verkoop van aandelen buiten de overheidssfeer? De commissie was toch juist bedoeld om verkoop te voorkomen? Vist men misschien achter het net? De heer Zijlstra (VVD) constateert dat de Kamer niet gaat over aandelenverkoop en dat het aan de aandeelhouders van de energiebedrijven is om te bepalen wat zij gaan doen. In de oproep voor een nationale kampioen met Essent, NUON en GasTerra mist de heer Zijlstra de vervolgstap om deze bedrijven weer tot een staatsmonopolie terug te brengen. Zij hebben een dusdanig groot aandeel dat die vervolgstap dan ook logisch lijkt. Dat is niet de weg die de VVD wil gaan. De liberalisering was bedoeld om de concurrentie te bevorderen. Concurrentie tussen overheden vindt de heer Zijlstra geen goede zaak. Als men het voorstel volgt, kan men niet de aandelen kopen. De consument heeft aantoonbaar geprofiteerd van toenemende marktwerking, die wordt becijferd op 1,7 mld. Op de markt voor energie vechten buitenlandse partijen zich in. De handels- en productiemarkt wordt steeds commerciëler en daarmee worden ook de risico s groter. Moet de overheid in zo n markt actief willen zijn en risico s nemen, zoals het verdampen van aandeelhouderswaarde? De publieke aandeelhouders moeten letten op de kiezers die zij bedienen. Zij moeten oppassen om niet vanuit ideologische gedachten geconfronteerd te worden met het verdampen van geld van die kiezers, dat naar hen terug dient te vloeien. De VVD is er principieel geen tegenstander van dat zij in de markt willen blijven, zolang zij daarin terughoudend opereren. De VVD vindt het geen overheidstaak om op een steeds commerciëlere markt met grote risico s te opereren. De VVD heeft altijd de splitsing gesteund omdat de waarborg zit in het netwerk, dat daarom in overheidshanden moet blijven. De handels- en de productiemarkt zijn al voor het merendeel in buitenlandse handen. Dat leidt niet tot rampen, want het licht brandt hier nog steeds. Dus moet men ook de vervolgstap durven zetten. Die beslissing is aan de aandeelhouders. Daarom vindt de heer Zijlstra deze discussie misplaatst. Hij is het eens met de oproep van de minister om de discussie aan te gaan. Hij wil het advies van de commissie-kist afwachten omdat dat misschien goede elementen voor het verkoopproces bevat. Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 3

4 Uiteindelijk gaat het om het belang van de consument. Daarom zijn de netwerken belangrijk en blijven zij in overheidshanden, terwijl men de handel en productie kan liberaliseren. Dat heeft tot grote voordelen geleid. Die lijn moet men voortzetten. De VVD ziet Nederland als voorloper en verwacht dat de rest van Europa zal volgen. De ontwikkelingen in Duitsland met EON en RWE wijzen daarop. Men moet vooruitkijken en niet proberen met een achterhoedegevecht terug te gaan naar een staatsmonopolie. De VVD heeft niets tegen fusiebesprekingen, maar gaat ervan uit dat de NMa een advies zal uitbrengen met de nodige gevolgen voor capaciteit en klantenkracht. Als GasTerra er ook nog bijkomt, wordt het helemaal moeilijk. Als dit besluit al wordt genomen, gaat de heer Zijlstra ervan uit dat er een zeer streng advies komt van de NMa. Hij ziet de voorliggende brief vooral als afleidingsmanoeuvre. De heer Samsom (PvdA) vindt dit een ontijdig, onhandig en ongericht debat over een ontijdig, onhandig en ongericht voornemen van een energiebedrijf. Het is niet duidelijk uit de brief om welk voornemen van een energiebedrijf het hier precies gaat. Er passeren nogal wat opties de revue, zoals een fusie met NUON en GasTerra of een deels vijandige overname van NUON. De titel van dit debat suggereert dat het vooral gaat om schaalvergroting, maar de heer Samsom ziet daar niet veel aanleiding toe. Een fusie heeft zeer grote nadelen, vooral voor consumenten, die te ondervangen zijn door zo veel randvoorwaarden dat hij zich afvraagt of er sprake is van een realistische en gewenste optie. NUON heeft geen enkele behoefte aan een fusie. Het gaat hierbij niet om een beursgenoteerde onderneming als ABN AMRO als partij in een vijandige overname door een briefje van een agressief hedgefund, het gaat om publieke aandeelhouders die nog echt toestemming moeten geven. Alle opties worden steevast gevolgd door verkoop aan een buitenlands bedrijf. In alle scenario s is het resultaat dat de aandeelhouders van Essent zo snel mogelijk een zo goed mogelijk financieel resultaat behalen. Daarmee wordt de gehele Nederlandse energieproductie en -levering geprivatiseerd, of een fors deel daarvan, het deel van Essent. Dat vindt de PvdA geen goed idee vanwege het publieke belang van een schone, betrouwbare en betaalbare energievoorziening en het waarborgen daarvan. Daarvoor moet in ieder geval de transportinfrastructuur in publieke handen blijven. Deze open brief maakt duidelijk hoe goed het is geweest dat de Kamer niet is bezweken voor de valse lokroep om infrastructuur, productie en levering in dezelfde holding te houden. Dan waren ook de netwerken in het geding geweest, want dan had Essent wellicht een buitenlands avontuur aangekondigd en daarvoor de medewerking van de Nederlandse regering gevraagd, een buitenlands avontuur met gebruikmaking van de netwerken als onderpand, en daarmee ook de risico s die daarbij horen. Terecht zou de SP dan in paniek zijn geraakt. Op welke manier kan het publieke belang van productie en levering het best gewaarborgd blijven? Dat belang is niet dat de energievoorziening een primaire levensbehoefte is; dat geldt immers ook voor de voedselvoorziening, die ook niet tot staatsmonopolie is verklaard. Hoe werkt de splitsing van de bedrijven uit op alle taken en activiteiten van de productie- en leveringsbedrijven? Worden productie en levering een echte, goed functionerende markt, zoals in Scandinavië? Een andere mogelijkheid is de situatie in Zuid-Europa, waar politieke belangen een steeds grotere rol gaan spelen in de markt. Er is nu nog geen antwoord te geven op de vraag of het publieke belang van een schone, betaalbare en betrouwbare energievoorziening te garanderen is met uitsluitend wet- en regelgeving, dan wel met aanvullend publiek aandeelhouderschap. Daarom kan er geen sprake zijn van een snelle en Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 4

5 op maximaal financieel rendement gerichte vervreemding van aandelen door publieke aandeelhouders. De conclusie dat vervreemding onvermijdelijk is, deelt de PvdA niet. Er zijn scenario s mogelijk waarin het wenselijk is dat geen vervreemding plaatsvindt of slechts zeer gedeeltelijk. De SP in Eindhoven is «gewoon» tegen de verkoop van het handelsaandeel, maar «mordicus» tegen de verkoop van de aandelen in het netwerkbedrijf. De heer Samsom ziet geen mogelijkheden voor het parlement om een opdracht te geven aan de regering. Een poging tot overreding van de aandeelhouders om pas op de plaats te maken bij de vervreemding van hun aandelen lijkt hem verstandig. Alle besluiten van provinciale staten hierover vindt hij prima, mits zij omkeerbaar zijn. Een keuze voor vervreemding of publiek aandeelhouderschap is niet op voorhand te maken. De heer Samsom constateert dat het publieke belang nu gediend is met een ferme pas op de plaats omdat cruciale ontwikkelingen op de energiemarkt moeten zijn uitgekristalliseerd voordat er helderheid is over de eigendomsconstructie die het publieke belang het best dient. Hij wacht met spanning op het rapport van de commissie-kist en adviseert de aandeelhouders om dat ook te doen, in het besef dat de beslissing uiteindelijk niet aan de aandeelhouders is, maar aan de volksvertegenwoordigingen waaraan zij verantwoording afleggen. Hij heeft er wel vertrouwen in dat zij het belang van hun kiezers het best willen dienen. De heer Graus (PVV) gaat het om het publieke belang en om de onafhankelijkheid van andere landen voor een primaire levensbehoefte als energie. De aandelen moeten in Nederlandse handen blijven. Hij is tegen verkoop van Essent en tegen uitverkoop van Nederlandse bedrijven. De aandeelhouders behoren tot de overheid en hebben een publiek belang te dienen. Hij begrijpt het dat de minister hieraan niets kan doen, maar vindt dat men dat dan maar moet veranderen. Naar zijn mening is het ontoelaatbaar dat de overheid woekerwinsten maakt. De heer Graus is van opvatting dat men moet inzetten op de fusie met NUON, die de verkoop van Essent kan voorkomen, en dat het de taak van de minister is om hier alles aan te doen. In principe is hij voor liberalisering en privatisering, maar onder de strikte voorwaarde dat een publiek monopolie niet overgaat in een privaat monopolie. Er moet sprake zijn van een gelijk speelveld en van gezonde concurrentie. Privatisering moet leiden tot voordeel, betaalbaarheid en een vrije keuze voor burgers. Nederland moet onafhankelijk blijven van andere landen, vooral voor primaire levensbehoeften. Aan geen van deze voorwaarden wordt voldaan. Wat kan en moet het parlement veranderen? Wat heeft de minister van Economische Zaken tot nu toe gedaan en wat gaan de ministers doen binnen hun verantwoordelijkheden om herhaling te voorkomen? De heer Graus is op werkbezoek geweest in Slovenië, waaraan men een voorbeeld kan nemen voor de bescherming van publieke belangen en waar alles in handen is van de staat. Misschien kan de minister daar gaan kijken in het zomerreces. De heer Vendrik (GroenLinks) is nooit voorstander geweest van marktwerking in de energiesector. Tien jaar later heeft de door GroenLinks bevochten omschakeling naar duurzame energievoorziening schade opgelopen. Bij marktwerking hoort een heldere marktordening, zoals middels splitsing van het leverings- en het netwerkbedrijf. In de telecomsector was men dit vergeten; dat heeft men in 2001 geweten, toen KPN bijna failliet ging. Er is wel een kleine stap vooruit gezet. Gelukkig spreekt men hierbij over een kleiner probleem dan destijds dreigde, toen publieke aandeelhouders bepleitten om hele bedrijven op de markt te gooien, inclusief de Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 5

6 netwerken. Dat was voor GroenLinks een horrorscenario. Om dat af te wenden en zeker te stellen dat netwerkbedrijven nooit verkocht zouden kunnen worden, moest men ze weghalen uit de commerciële omgeving. Het is winst dat men nu niet meer praat over privatisering van de netwerken. Er is één partij die huwelijksaanzoeken doet aan een meisje, dat maar niet wil. De NMa heeft kennelijk een kader om ontwikkelingen op de energiemarkt te beoordelen. Kan de minister daarover iets nieuws melden wat relevant is voor dit dossier? Hoe is de situatie in andere Europese landen? In welke mate is er voortgang bij de ontbundeling van energiebedrijven? Is het juist dat het splitsingsdossier op Europees niveau niet verder komt en dat de grote geïntegreerde energiebedrijven aan de winnende hand zijn? Kan er in Europa overeenstemming komen over een wederkerigheidsbeginsel, waarbij alleen buitenlandse partijen op de Nederlandse markt kunnen kopen bij een goede marktordening met gesplitste bedrijven op de thuismarkt? Is op dat punt iets nieuws te melden? De heer Vendrik volgt de minister in haar oproep om te wachten op het advies van de commissie-kist. Hij zit niet te wachten op snelle verkoop. Hoe opereert de minister van Financiën hierin? Welke revenuen zouden lagere overheden kunnen boeken als de aandeelhouders willen cashen? Zijn die van hen of vindt er een herverdeling plaats? Leidt dit tot een aanpassing van Gemeente- en Provinciefonds? Welke consequentie verbindt de minister van Financiën hieraan en waarom? In de brief bespeurt de heer Vendrik een dubbele boodschap. Het is niet aan de minister van Economische Zaken om te besluiten tot verkoop, zij roept partijen op om te wachten op het advies van de commissie-kist, maar zij biedt een vorm van bemoeienis aan in de vorm van een onafhankelijk tussenpersoon of het modereren van gesprekken. Stelt zij zich op als een soort deal broker? Wat is haar positie precies? Antwoord van de bewindslieden De minister van Economische Zaken antwoordt dat het meisje inderdaad niet wil, in dit geval NUON. Niettemin heeft zij Essent en NUON uitgenodigd voor een gesprek op 19 juni aanstaande, omdat zij wil weten of hier een dubbele agenda achter zit en of de brief een afleidingsmanoeuvre is. Nu de verantwoordelijkheid ligt bij provinciale overheden, wil zij niet dat de zwartepiet bij het Rijk wordt neergelegd, dat de schuld zou krijgen als de overname niet doorgaat. Medeoverheden hebben een verantwoordelijkheid die zij behoren waar te maken. De minister wil niet op de stoel van de medeoverheid gaan zitten terwijl er net een akkoord met het IPO is gesloten over decentralisatie. Men wil een goed functionerende energiemarkt waarbij de netten altijd in overheidshanden blijven. Men wil niet dat met de netten in de achterzak een betere prijs wordt bedongen voor het commerciële bedrijf. Het publiek aandeelhouderschap is niet duidelijk omschreven. De minister wacht af waarmee de commissie-kist komt. De Europese marktontwikkelingen zijn spannend. Bij de VTE-Raad in Luxemburg daags na deze vergadering is de eigendomsontvlechting de hoofdmoot van de agenda. Daar is men nog lang niet uit. Bedrijven als EON en RWE gaan splitsen. De suggestie van de heer Vendrik over de reciprociteit neemt de minister mee bij de behandeling van de voorstellen tijdens deze raad. De minister en haar voorganger hebben overlegd met de aandeelhouders over de invulling van het publiek aandeelhouderschap. Op 11 oktober 2007 is een aandeelhoudersdag georganiseerd, op 23 januari 2008 is de commissie-kist in het leven geroepen om aandeelhouders te adviseren bij de lastige afwegingen die zij moeten maken en om een second opinion te geven voor alle adviezen uit de commerciële sector. De aandeelhouders Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 6

7 besluiten over de toekomststrategie van de energiebedrijven en over een eventuele verkoop na splitsing. De minister gaat niet op hun stoel zitten. In de provincies dient de democratische besluitvorming goed te worden gevolgd. Dat debat moet daar gevoerd worden. Het gaat hier om regionale energiebedrijven, die de SP wil nationaliseren, waardoor er een nationaal monopolie komt. Dat wil het kabinet niet. Men wil een goed functionerende markt, waarop de klant iets te kiezen moet hebben. Een inkoopmacht van vier energiebedrijven leidt tot een monopolie. Dat staat haaks op de afspraken om de consument ten dienste te zijn. Het kabinet gaat niet renationaliseren. De minister taxeert het economisch belang van de bedrijven hoog, maar wil er niet van afwijken dat in een goed functionerende markt meerdere aanbieders zijn. Vanaf 1 juli aanstaande treedt het groepsverbod in werking om de netten te borgen. Na acceptatie van de ministeriële regeling van de splitsingsplannen door de Kamer moeten de bedrijven hun splitsingsplan indienen. Wanneer het niet voldoet aan de regeling, kan de minister eventueel een aanwijzing geven. Het groepsverbod en de financiële zekerheid van de netten moeten hierin goed geregeld zijn. De DTe brengt hierover advies uit. De minister heeft de aandeelhouders van NUON en Essent uitgenodigd om op 19 juni aanstaande van gedachten te wisselen over de manier waarop zij hun eigen toekomst zien. Zij hoopt dan meer helderheid te krijgen. Zij zal de Kamer informeren over de uitkomsten van dit gesprek. Als een tussenpersoon daarbij behulpzaam kan zijn, is de minister bereid die te faciliteren, maar verder wil zij niet gaan. De heer Jansen antwoordt zij dat men al verplichtingen kan aangaan voor de splitsing. Het privatiseringsverbod berust op de netwerken. Zolang men niet gesplitst heeft, kan men een eventuele voorgenomen verkoop niet effectueren. Wanneer men daarop vooruitloopt, is de aandeelhouder wel bevoegd maar zonder te weten hoe het ministeriële besluit uitvalt. Bij te vroege splitsing betaalt de aandeelhouder wel de rekening, die dan niet bij het Rijk kan worden neergelegd. Essent is mede-eigenaar van de kerncentrale in Borssele. De Elektriciteitswet en de Gaswet bieden geen mogelijkheid om de verkoop te verbieden, maar bij de vergunningverlening door de minister van VROM is de aandeelhouder van belang. De minister zal de Kamer hierover, na overleg met de minister van VROM, informeren in haar brief over het borgen van de publieke belangen in de wet. Deze brief ontvangt de Kamer voor het komende algemeen overleg over de splitsingsplannen. De minister kan niet aangeven welke garantie er na een fusie is dat de gefuseerde onderneming niet alsnog wordt doorverkocht. In Brabant vindt men dat Essent de ruimte moet krijgen om samen te gaan met een strategische partner. Dat is voorzichtiger geformuleerd dan in eerste instantie gebeurde. De minister heeft een brief ontvangen van een aantal fractievoorzitters waarin staat dat de mogelijkheid van een nationale alliantie moet worden bezien tussen Essent en NUON. Zij heeft inmiddels begrepen dat men in Brabant geen onomkeerbare besluiten zal nemen. De minister van Financiën wijst erop dat vervreemding door de huidige aandeelhouders niet onvermijdelijk is. Er is geen dwingende logica voor verkoop. Dat is de verantwoordelijkheid van de aandeelhouders, die er ook nee tegen kunnen zeggen. Op basis van zijn contacten heeft hij de indruk dat bij de twee grootste aandeelhouders van NUON en Essent de provincies Gelderland en Noord-Brabant het automatisme van verkoop is verdwenen en dat er meer ruimte is voor een nadere afweging. De minister is daar blij om. Hij vindt het overigens intrigerend dat de brief die vandaag voorligt, mede ondertekend is door burgemeester Wallage van Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 7

8 Groningen, mede namens het college van B en W, waarvan ook de SP deel uitmaakt. Dat biedt een bijzonder inzicht in de positie van die partij. De parallel met ABN AMRO begrijpt hij niet. Hij kan drie parallellen verzinnen. Ten eerste gaat het Rijk hier niet over. Ten tweede zou het kabinet bereid zijn eraan mee te werken als beide partijen te kennen hadden gegeven met elkaar verder te willen. Ten derde komen de partijen binnenkort bij de minister aan tafel, niet bij de minister-president. Volgens de Nota staatsdeelnemingen dient men bij een beslissing over verkoop de publieke belangen goed af te wegen en er niet te snel van uit te gaan dat zij in de markt ook wel goed geregeld zullen zijn. Die afweging hebben het vorige en het huidige kabinet gemaakt bij de splitsingswet, met als conclusie dat de publieke belangen met name zitten in het netbeheer, dat men daarom in publieke handen wil houden, terwijl dit bij productie en leverantie minder of niet het geval is. Voor het antwoord op de vraag of de rijksoverheid meer bemoeienis met de toekomst van deze bedrijven zou moeten hebben, zal het verschil uitmaken of het gaat om het netbedrijf dan wel om het productie- en leverantiebedrijf. Aandeelhouders zeggen vaak dat een van de problemen bij het aandeelhouderschap over het publieke deel van het netbeheer de fragmentatie zou zijn in veel kleine aandeelhouders die een deel van het net beheren, een deel dat soms niet eens op hun eigen grondgebied ligt. Vanuit die logica zijn pleidooien gekomen voor een meer geconcentreerde vorm van aandeelhouderschap, waarbij de rijksoverheid wellicht een rol zou kunnen spelen. De minister beklemtoont dat zijn collega Van der Hoeven en hij zich nooit voor dergelijke signalen hebben afgesloten, maar altijd hebben gezegd dat zij eerst het advies van de commissie-kist afwachten omdat die de kwesties bij de aandeelhouders in beeld brengt. Als daaruit nieuwe inzichten naar voren komen, sluit het kabinet zich daarvoor niet bij voorbaat af. Gezonde concurrentie op de markt met veronderstelde effecten op de prijs van energie is een publiek belang. Als er een nationale kampioen zou worden gecreëerd, vermindert de facto het aantal partijen op de markt, terwijl er bij meer marktpartijen meer concurrentie en dus meer neerwaartse druk op de prijs is. Het pleidooi voor een nationale kampioen vanuit het publieke belang zou in de praktijk dan ook wel eens kunnen leiden tot een slechtere situatie voor de consument door hogere marktconcentratie en dienovereenkomstige vermindering van de neerwaartse prijsdruk. De minister antwoordt de heer Vendrik over het aandeelhouderschap van de netwerkbedrijven dat concentratie van aandeelhouderschap niet hetzelfde is als nationalisatie. Het kabinet sluit geen enkele discussie bij voorbaat uit, maar wacht af waarmee de commissie-kist komt. Als die commissie na consultatie van de aandeelhouders uitkomt bij de gedachte van een meer geconcentreerd netwerkbedrijf, zal het kabinet zich ook daarover een mening vormen. Men moet alleen maar privatiseren als daar goede redenen voor zijn. Een van die redenen zou kunnen zijn dat er geen publieke belangen gediend zijn bij het behoud van het aandeelhouderschap. De minister gaat het debat daarover niet uit de weg, net als over andere inzichten van de commissie-kist. Over de vraag van de heer Vendrik wat er gebeurt met het geld dat in provinciekassen stroomt uit een aandelenverkoop, heeft het kabinet zich nog geen echte mening gevormd. Nadere gedachtewisseling De heer Jansen (SP) is teleurgesteld dat de ministers niet erkennen dat de vier bedrijven Essent, NUON, Eneco en Delta cruciaal zijn voor de energievoorziening, met een marktaandeel van 75% op de Nederlandse Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 8

9 distributiemarkt. Alleen al daarom is het van belang dat de nationale overheid een rol speelt in de discussie over mogelijke verkoop. Waarom vindt het kabinet het ongewenst dat de rijksoverheid zich daarmee bemoeit? Hoe denkt de minister van Financiën over een mogelijke overname van de aandelen-essent als de provincies die toch gaan verkopen? De minister zegt dat hij dit niet kan tegenhouden, maar hij kan deze aandelen wel parkeren bij het Rijk totdat zich een wenselijker constructie aandient. Wat is de rol van de ministers in de komende weken tegenover provincies die toch willen cashen? De combinatie van distributie, handel en productie lijkt de heer Jansen logisch. Het zou hem een goede zaak lijken als de vier publieke energiebedrijven hun productieactiviteiten in een gezamenlijke dochteronderneming onderbrengen om daarmee misschien ook efficiencywinst te behalen. Hij vraagt de bewindslieden hierop te reageren. De heer Hessels (CDA) constateert dat de Kamer geen wettelijke machtsbasis heeft om iets af te dwingen, behalve voor de netten. Hij is blij met de verandering van standpunt van de VVD, die destijds als enige tegen het behoud van publieke netten stemde. Hij vindt dat Kamerleden zich moeten richten op hun collega-volksvertegenwoordigers in provinciale staten en gemeenteraden. Hij vindt dat de strategienota van Essent eind juni van de agenda moet omdat het ronduit onfatsoenlijk is om niet het rapport van de commissie-kist af te wachten. Hij waardeert het dat de minister van Economische Zaken gaat praten met de aandeelhouders. De heer Zijlstra (VVD) is blij dat de minister het meisje dat niet wil niet gaat uithuwelijken. Hij constateert dat de energieproductie al voor een groot deel in buitenlandse handen is en dat niemand daarover klaagt. Welk probleem is men hier aan het oplossen? Hij doet geen oproep aan lokale bestuurders om per definitie niet te verkopen, maar spreekt hen aan om op basis van goede argumenten te beslissen in het besef dat niet verkopen ook risico s inhoudt. De heer Samsom (PvdA) vindt dat men in dit debat toch een eind is opgeschoten. Onomkeerbare besluiten zijn inmiddels omkeerbaar geworden en een onvermijdelijke privatiseringslogica is veranderd in een opener afweging. Simpele wereldbeelden worden geraffineerder in de rauwe realiteit, ook die van de SP. Bij het nemen van omkeerbare besluiten in een open afweging vindt hij het verstandig om die besluiten nog maar even uit te stellen. Anders krijgen zij naar buiten toe een enorme uitstraling, terwijl zij niet veel om het lijf hebben. Voor zover de minister dit in haar macht heeft, vraagt hij hierbij haar hulp. De heer Graus (PVV) vindt dat een blind paard kan zien dat het misgaat. Hij ziet een initiatiefwetsvoorstel als enige mogelijkheid. Dat zal hij aan zijn fractie voorleggen. De heer Vendrik (GroenLinks) ziet als uitkomst van dit debat dat er voorlopig niet geprivatiseerd wordt voordat er heel goed wordt nagedacht, ook in provincies en gemeenten. Hierbij vindt hij leiderschap van het kabinet gewenst. Op de energiemarkt spelen grote strategische vragen in het kader van het komende energierapport een rol. De toekomst van het publiek aandeelhouderschap hoort in dienst te staan van de oplossing van die vragen. Het doet hem deugd dat men een beetje afstapt van de oude logica dat de markt uit publieke handen kan blijven. Hij roept het kabinet op, met een helder verhaal te komen over het publiek aandeelhouderschap, ook als signaal aan de lagere overheden. Dit ziet hij als de kern van het debat na de zomer. Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr. 68 9

10 De minister van Economische Zaken beschouwt het als de grootste winst van dit debat dat de aandeelhouders geen onomkeerbare besluiten zullen nemen en de situatie in een open afweging zullen bekijken. Het open debat van vandaag en het rapport van de commissie-kist zal het kabinet gebruiken in zijn reactie, ook in het kader van de Energienota. Het gaat natuurlijk om de strategische belangen en de manier waarop men daaraan met behoud van ieders verantwoordelijkheid kan bijdragen. Daarin moeten overheden elkaar niet beconcurreren of de wet voorschrijven. Op 19 juni aanstaande spreekt zij met de aandeelhouders van NUON en Essent. De ministeriële regeling ligt voor bij de Kamer over de splitsingsplannen, waarin de bedrijven vervolgens moeten aangeven hoe zij voldoen aan het groepsverbod, creatie van een vette netbeheerder, het kostendoorberekeningsverbod en het bijdragen aan een beheerste tariefontwikkeling. Op basis hiervan zal de minister beoordelen of de splitsingsplannen voldoen aan de eisen uit de wet. De minister vindt dat de raad van commissarissen van deze niet-beursgenoteerde energiebedrijven ook rekening dient te houden met publiek aandeelhouderschap, naar alternatieven moet kijken en kritische vragen dient te stellen. Zij is het niet met de heer Jansen eens dat dit een taak is van het Rijk. Zij is het eens met de heer Hessels dat het goed is als Kamerleden hun partijpolitieke kanalen gebruiken. De opvatting van de Kamer en van het kabinet is vandaag helder geworden. De heer Zijlstra heeft gelijk dat de productie voor een groot deel in buitenlandse handen is, of in handen van kleine decentrale partijen. Voor aspecten als duurzaamheid en zuinigheid is de vergunning van belang, die bepaalt op welke manier deze elementen een rol spelen, ongeacht de eigenaar. De minister is geen voorstander van de gedachte van de heer Jansen om de bestaande productie in een dochtermaatschappij onder te brengen. Een eventueel initiatiefwetsvoorstel wacht zij af. De minister van Financiën antwoordt de heer Jansen dat voor overname van aandelen door het Rijk bij een onvermijdelijk besluit van de huidige aandeelhouders om hun aandelen te verkopen leidend is of daarmee enig publiek belang gediend is. Tot op dit moment is de afweging dat dit publieke belang zit in het netbeheer, niet in de productie en leverantie. De logica van de heer Jansen dat dit cruciale bedrijven zijn en dat hier dus een rol ligt voor de rijksoverheid, neemt hij niet over. Anders zou men driekwart van de Nederlandse economie moeten nationaliseren. De heer Vendrik meende te constateren dat het kabinet is afgestapt van de oude logica om publieke belangen te definiëren en vervolgens aan de markt over te laten. De minister heeft gezegd dat men is afgestapt van een automatisme, maar dat hij niet uitsluit dat men na een zorgvuldige afweging van alle publieke belangen tot de conclusie kan komen dat het beter is om deze bedrijven in markteigendom dan in overheidseigendom te laten. Toezeggingen De Kamer ontvangt voor het AO over de staatsfondsen een brief van de minister van Economische Zaken met een overzicht hoe in de diverse wetten de publieke belangen geborgd zijn en met een antwoord over de kerncentrales na overleg daarover met de minister van VROM. De minister van Economische Zaken zal de Kamer informeren over de uitkomst van haar gesprek op 19 juni aanstaande met de aandeelhouders van Essent en NUON. De Kamer zal voor het plenaire debat over Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr

11 marktwerking direct na het zomerreces een kabinetsreactie ontvangen op het advies van de commissie-kist. Deze reactie wordt ook betrokken bij het debat over de Energienota. De voorzitter van de vaste commissie voor Economische Zaken, Kraneveldt-van der Veen De griffier van de vaste commissie voor Economische Zaken, Franke Tweede Kamer, vergaderjaar , XIII, nr