P7: LA BAYAoÈ n P14 P16 IGON E, EEN P18 ATTITUDE! DAAR P13 DAN ,BE IE L

Transcriptie

1 H E P7: LA BAYAoÈ n P13 DAN IE L P14,BE D P16 IGON E, EEN P18 ATTITUDE! DAAR

2 ïh SE F

3 4 - iiil í# tw* Toer van Schayk geeft aanwijzingen tijdens de toneelrepetitie van Notenkraker en Muizenkoning, december 201S Zijn handen zitten vol stof en hij heeft een schort voor als hij de deur opendoet Toer van Schayk is aan het beeldhouwen. "Komt u maar laat in de middag", had hij gezegd toen de afspraak werd gemaakt. Hijwilde zo lang mogelijk doorwerken. Achter de voordeur van zijn woning in de Nieuwmarktbuurt kijk je meteen in het souterrain. Een beeld waaraan hijwerkt, een beeld onder een doek en in het midden een kant-en-klàre buste van Sonia Gaskell, 'mevrouw' die zo veel heeft betekend voor tal van dansers. Tevreden over het resultaat? Toer: "Dat moet je als ku nstenaar nooit zijn." ".IL)ZIEK ls DE BELANCRUKSTE ALLER KUNSTEN,, Het huis is een 'groot huis in de hoogte': steile trappen, verdiepingen, de eetkamer één- en de zitkamer tweehoog. Antieke meubels, bijzondere voorwerpen zoals een buste van danseres Ellen Edinoff en, het bijzonderst misschien, een klavecimbel dat Toer zelf heeft gemaakt. "lk speel klavecimbel, maar niet heel goed, ik heb het mezelf geleerd. Muziek", vindt hij, "is de belangrijkste aller kunsten". Van Schayk gaat zijn bezoek voor naar de zitkamer. We praten over Hollandse Meesters, de voorstel I i ng waa rbij Vier letzte Lieder van Rudi van Dantzig, Adagio Hammerklavier van Hans van Manen en Requiern van hem, Toer, worden gedanst. ln september, omdattoervan Schayk die maand tachtig jaar wordt, Hij had het fijn gevonden, zegt hij, als een hele avond balletten van hem op het programma hadden gestaan. "Net zoals dat voor Hans van Manen is gedaan toen hij tachtig jaar werd, en voor de 75ste verjaardag van Rudivan Dantzig." Maar nu anders is besloten, vindt hij het'ook goed'. Toer is blij dat zijn Requiem is gekozen, omdat'het één van de belangrijkste werken uit mijn oeuvre is, op prachtige muziek van Mozart'. Van Schayk geeft in dit ballet, zoals in veelvan zíjn choreografieën, uiting aan zijnzorgen over de verwoesting door de mens van zijn leefomgeving en van de dierenwereld. "ln Requiem en in latere balletten gebruik ik filmbeelden om die verwoesting te laten zien. Men heeft daar wel kritiek op, omdat ze gruwelijk zijn, maar ik vind het noodzakelijk. Ted Brandsen hoopt dat ik de filmbeelden weglaat in de komende voorstelling, maar dat ben ik niet van plan." Echt talent? Toer van Schayk wilde dansen, al van jongs af. Hijvolgde balletlessen, maar zijn vader die niets zagin een danscarrière, stuurde hem 'als compromis' naar de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Toer: "Maar als je iets echt wilt, zet je door." Van 1955 tot 1958 danste hij bij het Nederlands Ballet van Sonia Gaskell. Daar ontmoette hij danser Rudivan Dantzig - een kennismaking met grote gevolgen voor beider levens. Toer: "Rudivan Dantzig was maar drie jaar ouder dan ik, maar geestelijk en als mens was hij rijper. Mijn gedachtewereld

4 5 en kunstbesef zijn sterk door hem gevormd en dankzij hem een bepaalde richting ingeslagen. Rudi heeft die invloed zelf overigens altijd rigoureus ontkend." Van 1958 tot 1962 voltooide Toer zijn opleiding aan de kunstacademie;op zondagen en vrije avonden hielp hij Rudi met diens choreografieën. Van Dantzig, onder de indruk van de tekeningen die zijn vriend maakte, vroeg Toer decors en kostuums te ontwerpen. Dat is Van Schayk zijn leven lang blijven doen. ln 1965 maakte Van Dantzig Monument voor een gestorven jongen over een jongeman die dramatisch in verwarring is door zijn homo-erotische gevoelens. Toer ontwierp decor en kostuums, maar daar bleef het door een toeval niet bij. Een danser die de rol van de jongeman instudeerde, raakte geblesseerd, een "111 moet niet alleen om Nijinksi als danser, het gaat me om zijn hele wezen. Hij is ongrijpbaar. Volgens de één zei hij nooit wat, volgens de ander voerde hij hele gesprekken. Stravinsky vertelde dat hij niets begreep van muziek, terwijl zijn zus Bronislava Nijinska meldde dat hij heel goed piano speelde." Hij ziet raakvlakken met Vincent van Gogh, eveneens een kunstenaar die hem boeit. "Ook hijwas bezeten van zijn kunst, ook hij had periodes van waanzin. Mensen denken dat hijeen onbehouwen kunstenaar was, maar hij was uiterst gecultiveerd. Hij had ideeën over de manier waarop een acteur zijn rol moest opvatten, wist veel van muziek. Wonderbaarlijk." Niet versnipperd Danser, choreograaf, decor- en kostuumontwerper, beeldhouwer en schilder Toer van Schayk is het allemaal. Nee, hij voelt zich niet versnipperd, immers: hij is altijd bezig met vorm. Toer: "Het lijkt of je tegenwoordig één lijn moet volgen. Kijk naar Hans van Manen, je herkent zijn werk onmiddellijk. lk heb van alles gedaan en daardoor ben ik niet wereldberoemd geworden - maar dat vind ik niet erg. Je ne regrette rien.".,jt NE REGRETTE RIEN,, Toer van Schayk ging in 2001, met pensioen; hijwerkt sindsdien op zijn minst even hard als voorheen. Vorig jaar nog was hij in Hongkong om de solistenrollen uit Romeo en Julia van Rudivan Dantzig met de dansers van het Hongkong Ballet in te studeren. Hij had er de supervisie over decors, kostuums en belichting over de door hèm, Toer van Schayk, DE JONGEMAN DANSEN,, tweede kon de rol emotioneel niet aan. Ruditegen Toer: 'Uij kent de choreografie, jij moet de jongeman dansen." Toer, nu: "Mijn interpretatie werd gewaardeerd; dankzij dit optreden ben ik teruggekeerd naar het beroep van danser." Van Schayk werd een veelgeprezen solist bij Het Nationale Ballet. Tot 1976 heeft hij gedanst; daarna werd hij huischoreograaf bij het gezelschap. Onvoltooid verleden tijd Op aandringen van Van Dantzig maakte Van Schayk in zijn eerste ballet, O nvoltooid verleden tijd. Zo' n veertig choreografieën zouden volgen. Toer van Schayk is bovendien een bekend beeldhouwer en tekenaa r. Zijn gesch i lderde episodes uit het leven van Vaslav Nijinski werden onlangs tentoongesteld. Toer is gefascineerd door de legendarische Russische danser Nijinski, die op jonge leeftijd geestesziek werd. Van Schayks balletten Jeux en Faun zijn door N ijinski gei'nspireerd. "Bewegende beelden zijn er nauwelijks, maar het gaat mij Toer werkt in zijn atelier aan het beeld van Sonia Gaskell, 2016

5 6 ontworpen decors en kostuums dus Beroemd ís Van Schayk door zijn Notenkraker en Muizenkoning, die hij samen met Wayne Eagling maakte. Vanzelfsprekend ontwierp hij de sprookjesachtige decors en fraaie kostuums.zoals altijd wanneer dit ballet rond het jaareinde op het programma staat, studeerde Van Schayk het in 20L5 weer in met de dansers van Het Nationale Ballet. Fijn, al die opgetogen bezoekers in de zaalte zien?'ua, ik kijk graag naar de J voorstelling." Voor zijn Requiem, dat hij in 1990 maakte, heeft Toer samen met balletmeester Caroline Sayo lura dansers geselecteerd. "Choreologiste Eleonore Demichelis komt ons te hulp, doordat zij de danspassen volgens de Benesh Movement Notation heeft opgeschreven." Lachend: "Nee, ik ken na al die jaren het ballet niet meer uit mijn hoofd." Hij gaat het één en ander veranderen. "Vind ik bijvoorbeeld een pas de deux nu te lang, dan zoek ik een nieuwe choreografische oplossing." Toertijdens een studiorepetitie van Requiem, augustus AN EVENING WITH HOLLANDSE MEESTERS 1ii àr,,:!!nlcd!,rr.r kfk*r ; i,,i,.t, nd N rétk.fréè Rond de tachtigste verjaardag van Toer van Schayk verschijnt het boek Toer van Schayk, danser, choreograaf & kunstenaar. Geschreven door Astrid van Leeuwen en Maaike Staffhorst en met foto's van MarieJeanne van Hövelltot Westerflier. Het boek is te koop in de winkelvan Nationale Opera & Ballet. Vrienden ontvangen 10% korting. Dansfilms en documentaires rond Toer van Schayk, een 'live' pas de deux en een interview met de kunstenaar op 27 september in fílminstituut Eye. Na afloop bent u in de gelegenheid onder het genot van een drankje Toer van Schayk per- soonlijk te ontmoeten en te feliciteren met zijn verjaardag. Zie de agenda op de achterzijde voor de verdere details. Hollandse Meesters ís te zien van 14tlm 25 september 2016 in Nationale Opera & Ballet. Voor meer informatie en tickets: operaballet.nl of Gouden Vrienden en GeeÍkringleden kunnen tot twee weken voor de start van de productie kaarten reserveren (o.b.v. beschikbaarheid) via rsvp. ba I let@opera bal let. nl. Geefkring leden kunnen daarnaast ook telefonisch contact opnemen via