Verslagen bijeenkomsten in het kader van de Energievisie Winterswijk 2017 Verslag eerste inspraakavond en openbare expertavond

Transcriptie

1 Verslagen bijeenkomsten in het kader van de Energievisie Winterswijk 2017 Verslag eerste inspraakavond en openbare expertavond Gemeente Winterswijk 0

2 Inhoud Verslag 1 november Energiebesparing en Overig Zon & Bio energie Windenergie Vragenlijst Expertavond Opwekking Wind Zon en bio-energie Opslag Besparing Energiemix Overig Bijdrage dhr. F. Jansen... 31

3 Verslag 1 november Onderstaand vindt u het verslag van de drie thematafels waaraan gediscussieerd kon worden tijdens het tweede gedeelte van de avond. Bij zowel bij de tafel energiebesparing & overig als bij zon & bio zijn de opmerkingen die gemaakt zijn aan de tafel geordend per onderwerp. Bij het onderdeel wind is een vraag en antwoordenlijst opgesteld. De vragen zijn dikgedrukt. Het antwoord is direct onder de desbetreffende vraag gegeven. Er is gebleken dat er twee vragen, respectievelijk vraag 13 inzake de limiet van maximaal 10 meter voor kleinschalige windenergie en vraag 15 inzake de spelregels wat betreft natuur en windmolens, niet beantwoord zijn op de desbetreffende avond. Antwoorden op deze vragen zijn in dit verslag alsnog opgenomen. Tijdens de avond is tevens toegezegd na te kijken of de provincie Gelderland solitaire windturbines toestaat. Deze vraag is als nummer 19 opgenomen in de vraag- en antwoordenlijst. Ten slotte is er één vragenformulier ingediend. Deze is tevens in dit hoofdstuk opgenomen, gezien deze betrekking heeft op wind. Het verslag is als volgt opgebouwd: 1. Energiebesparing en overig 2. Zonne-energie en bio-energie 3. Windenergie Mocht u op- en of aanmerkingen/ aanvullingen hebben op het verslag, kunt u dit kenbaar maken door een te sturen naar het adres energieneutraal2030@winterswijk.nl. 1

4 1. Energiebesparing en Overig Energiebesparing Overig - Meer besparen = minder opwek nodig - Besparen is toekomstbestendig - Woontoeslag Wellicht bij huurwoningen bijdragen naar vermogen - Leeft de lokale energiemarkt? - Overcapaciteit lokaal terug leveren - Denk na over opslag - Asbest ruilen voor zonnepanelen - Gebruik de werkgelegenheid die de transitie oplevert. Dit creëert ook draagvlak - Maak het concreet/ intuïtief - Sociale innovatie nodig - Neem de tijd voor experts - Wat kan je nog met het energielabel van woningen? maak het woningbestand inzichtelijk (globale trend) - Tonnie Tekelenburg - Stel prioriteiten bij woningen en doelgroepen en lobby hierbij voor landelijk beleid. o Vooroorlogs (erg lastige doelgroep) o Voor 1988 (ook lastige doelgroep) Communicatie - Gebruik lokale en sociale structuren - Benoem de voordelen in - Grote schoten hagel werkt niet, dit moet uit eigen gelederen komen - Gebruik groene energie: erwtensoep - Zorg dat je energie op de individuele agenda van de burger krijgt - Benadruk het belang van het individu Ambitie - Waarom 2030? Is dit haalbaar? Moeten we dit ook halen? Ja! Want het heeft grote klimaatgevolgen. Liever nog eerder - Ambitie kost middelen en energie. Voor wat hoort wat. - Gemeente heeft een voorbeeld rol en moet deze ook vervullen - De urgentie is ook in de politiek nodig moeten de belastingen wellicht omhoog om de ambities te kunnen behalen? - Ambitie/ doelen van de gemeente vertalen naar concrete projecten/ maatregelen 2

5 Vervoer - Elektrische auto s bieden een duurzamere mogelijkheid om te verplaatsen dan diesel/gas/ benzine, mits de energie lokaal en groen opgewekt wordt Rol Gemeente Winterswijk - Zoek naar collectieve oplossingen, zoals bijvoorbeeld warmtepompen - Zorg voor meer zekerheid omtrent regelingen: Er is veel onzekerheid omtrent huidige en toekomstige regelingen - Stimuleer de vervanging van oude elektronica ( grote vervuilers!) en zorg dat de verkoop hiervan stopt. Verstrek als gemeente advies aan je inwoners (zoek mensen actief op) en lobby bij de VNG - Stimuleringsbeleid + afstraffingsbeleid - Betere begeleiding initiatieven/ potentiële projecten zowel financieel als professioneel - Creëer urgentie: De urgentie is nog niet groot genoeg, hier ligt een grote uitdaging - Zet meer in op educatie. Educatie is erg belangrijk, maar wordt nu niet tot nauwelijks gedaan - Meer voorlichting en kennis bij burgers nodig Aanbiedingen - J.W. van de Velde biedt zich als expert aan om mee te schrijven aan de duurzaamheidsvisie als deze er komt 3

6 2. Zon & Bio energie Algemeen - Balans tussen verdienmodel initiatiefnemer en vergoeding betrokkenen. Laatst genoemde is (nog) slecht - Voorlichting over waardedaling van vastgoed Zonne-energie - Zonne-energie op dak van anderen is een kans (postcoderoos) - Zonnepanelen ingroenen (in natuurgebieden) en/ i.p.v./ of: o Obelink (groot dak)/ bedrijventerrein o Power peers / navraag doen o Kleinschalig versus grootschalig (break- even- point i.v.m. extra kosten) Bio- energie - Inzet op WKK/ Stoken op streekhout - Grootschalige mestverwerking i.s.m. loonwerkers/ landbouwer Omtrent de energievisie - Voorlichting aan de burger (feiten) - Maak een jaarlijkse update van de visie i.v.m. nieuwe ontwikkelingen - Periodieke terugkoppeling van de resultaten 4

7 3. Windenergie 1. Wat is er gedaan met het draagvlak voor windenergie dat naar voren kwam uit de omgevingsvisie Als de energievisie is vastgesteld, wordt deze ruimtelijk vertaald in de omgevingsvisie voor het buitengebied. Voor de Omgevingsvisie is ook input opgehaald en onder de aanwezigen waren tegenstanders van windenergie. De input voor de Energievisie is opgehaald in een charette die vorig jaar is georganiseerd in het kader van deze visie. Daar bleek wel draagvlak voor windenergie en werd het belang van de energiemix onderkend. Er kan echter geschoven worden tussen bronnen indien dit wenselijk/ noodzakelijk is. Echter, als we met zijn allen van mening zijn dat bepaalde voorzieningen noodzakelijk zijn, moeten we goed kijken waar ze willen hebben en zorgvuldig afwegen wat de beste plekken zijn. 2. Zoekgebieden Er is dit jaar een kaart gemaakt waarop inzichtelijk is gemaakt waar je ruimtelijk rekening mee dient te houden. Er zijn cirkels getrokken rondom bebouwing (400m = groen, 500m= roze en andere functies zoals natuurgebieden (oranje= GNN). Ook dient er rekening gehouden te worden met landelijke criteria voor bijvoorbeeld geluid en risico s. Hierdoor is te zien welke gebieden er over blijven om eventueel windturbines te kunnen realiseren (wit). In de kaart is tevens een laagvliegroute als beperking opgenomen. De Nederlandse laagvliegroute loopt niet door over de grens. Er zijn geen specifieke gemeentelijke criteria voor wel of geen solitaire windturbines. 3. Waarom zetten we niet in op opslag van energie? We kunnen nu nog niet veelvuldig energie opslaan, daarom is een goede mix nodig van zon, wind en bio-energie. Er wordt echter wel hard aan gewerkt. Zo worden er bijvoorbeeld proeven gedaan met energieopslag in auto- accu s in Utrecht. 4. Waarom nu stappen nemen als er nieuwe technieken komen en er zijn ook andere oplossingen dan wind We nemen nu stappen omdat er een doelstelling ligt die we met elkaar hebben afgesproken, zowel regionaal als landelijk en Europees. Wij vinden het als gemeente belangrijk om ook ons steentje bij te dragen. 5. Is er een businessmodel voor windenergie in Winterswijk In de Achterhoek is er minder wind dan in het westen en op zee. De hoeveel elektriciteit die een windturbine opwekt, hangt af van: het ontwerp van de turbine, de hoogte, de lengte van de rotorbladen, de windsnelheid en de locatie van de windturbine. Het Rijksbeleid is echter zo ingestoken dat de windcapaciteit evenwichtig verdeeld wordt over Nederland. In het oosten kan meer SDE+ subsidie verkregen worden om het lagere windaanbod te compenseren. Zo wordt de businesscase in het oosten rendabeler gemaakt. In Duitsland is bijvoorbeeld hetzelfde gedaan. De SDE+ wordt vastgesteld door het Rijk en gedurende een periode van 15 jaar uitgekeerd op basis van de kostprijs van stroom. De subsidie wordt uitgekeerd aan de eigenaar van het windpark. 6. Geluidnorm nacht/ avond Er worden wettelijke eisen gesteld aan geluidshinder. Een windmolen moet voldoen aan een nachtgemiddelde (41 dba lnight)en een jaargemiddelde (47dBA lden). Het geproduceerde geluid wordt door middel van een geluidsmeting in de molen vastgesteld. Als het initiatief binnen de normen blijft, wordt het verzoek voor het plaatsen van een windmolen 5

8 geaccepteerd. Indien het initiatief niet voldoet aan de normen, moet de windmolen aangepast worden, aanvullende maatregelen nemen of wordt het afgekeurd. Het geluid dat een windmolen produceert, wordt veroorzaakt door de rotorbladen die langs de mast draaien. Door middel van onderzoek is vastgesteld dat geluid en de beleving ervan erg persoonlijk is. De ene persoon kan een andere ervaring hebben dan de ander en reageren hier verschillend op. Zo kan het zijn dat er mensen zijn die ondanks de normen toch hinder hebben van het geluid. 7. Nadelige effecten op economie en specifiek vrijetijdseconomie en omzet van ondernemers Er wordt aan de gemeente gevraagd om in beeld te brengen wat de nadelige effecten zijn voor toerisme en voor de vrijetijdseconomie (op de inkomsten en de omzet). 8. Aandeel energiemix windenergie om in 2030 energieneutraal te kunnen zijn Er wordt vanuit de zaal geopperd om in regionaal verband af te stemmen wie zich op welke bron richt en dan het liefst geen wind in Winterswijk maar in een andere gemeente. De wethouder geeft aan dat dit punt wordt belicht in de regionale uitvoeringsagenda. Er worden evenwichtige afwegingen gemaakt en iedereen moet zijn steentje bijdragen. In voorgaand genoemd document wordt aangegeven dat we ons als Achterhoek vooral richten op wind, zonne-energie en bio-energie en vooralsnog niet op andere vormen van duurzame energie opwek. In de nota is tevens aangegeven dat er geschoven kan worden tussen verschillende bronnen, maar hierbij wordt de kanttekening geplaatst dat de opgave niet bijvoorbeeld alleen met zonne-energie gerealiseerd kan worden. 9. Gezondheidsaspecten en invloed op mensen die dichtbij de windmolens wonen. Ondanks dat er normen zijn, ondervinden mensen toch last (gezondheidsonderzoeken) Aspecten van geluid en veiligheid zijn hierbij van belang. Veiligheid heeft te maken met de risico s die gelopen worden wanneer bijvoorbeeld de wieken er af zouden slaan. Hiervoor zijn rekenregels opgesteld. Bijvoorbeeld voor hoever een woning van de windmolen af moet staan. Deze afstand heeft te maken met de werpafstand van de wieken en wordt berekend door hoogte van de turbine te nemen en hierbij een halve rotor diameter op te tellen. Er wordt vanuit de regelgeving o.a. rekening gehouden met kwetsbare objecten, minder kwetsbare objecten en buisleidingen. Een ander veelgenoemd aspect is de slagschaduw. Slagschaduw wordt veroorzaakt door de bewegende rotorbladen van de windmolen (indien de windmolen niet stilstaat). De slagschaduw is in eerste instantie afhankelijk van de zon, dan van de windrichting, doordat de molen met de wind meedraait. Tevens speelt het jaargetijde mee. In het late najaar is de schaduw namelijk langer dan in de zomer. Indien onderstaande van toepassing is, dient een stilstand regeling getroffen te worden: - De afstand van de windturbine tot de woningen en andere gevoelige bestemmingen (bijvoorbeeld scholen) minder dan twaalf maal de rotordiameter is. Bij een rotordiameter van 90 meter (blad van 45 meter) geldt dan: binnen een afstand van meter (ruim een kilometer). - Gemiddeld meer dan zeventien dagen per jaar gedurende meer dan twintig minuten per dag slagschaduw kán optreden. 6

9 Aan de hand van rekenmethodes is van tevoren vast te stellen op welke dagen en op welk moment van de dag een slagschaduw kán optreden. Of de slagschaduw ook echt optreedt op de voorspelde dagen, hangt af van de volgende punten: of die dagen onbewolkt zijn; of er op die dagen genoeg wind is om de molens te laten draaien; of de wind precies waait uit de richting waar de zon staat, omdat de oppervlakte van de schaduw die de windturbine werpt dan het grootste is; de windturbine wordt uitgerust met een stilstandvoorziening, die geïmplementeerd is in de besturingssoftware. Hierdoor schakelt de turbine alleen uit als slagschaduw daadwerkelijk optreedt. (bron: RVO.nl) Indien wenselijk kan de gemeente maatwerkvoorschriften stellen boven de wettelijke normen. 10. Jaargemiddelde versus piekgemiddelde, waarom staat dit niet in de nota De rekenmethode is zo vastgelegd in de nationale wet- en regelgeving. Het is niet mogelijk om een overzicht met alle wet- en regelgeving op te nemen in de energievisie. 11. Wie is bevoegd gezag Voor windparken tussen de 5 en 100 MW is in de Crisis- en herstelwet bepaald dat het een provinciaal belang betreft. De Provinciale Staten zijn bevoegd gezag. In de praktijk betekent de Crisis- en herstelwet dat een initiatiefnemer voor een windpark tussen 5 en 100 MW zich allereerst meldt bij de betreffende gemeente. Indien de gemeente weigert om ten behoeve van het windinitiatief het bestemmingsplan vast te stellen of te wijzigen, kan de initiatiefnemer een beroep doen op de provincie. Provinciale Staten zijn bevoegd om op verzoek van een initiatiefnemer gronden aan te wijzen voor windmolens en daarvoor een inpassingsplan te maken. Dit kan gaan om de gronden waarvan de gemeente de wijziging van een bestemmingsplan heeft afgewezen, maar ook om andere gronden. Verder zijn Gedeputeerde Staten (GS) de bevoegde instantie voor het verlenen van de benodigde vergunningen. Dit is ook het geval indien een gemeente wel meewerkt ten aanzien van het vaststellen of wijzigen van het bestemmingsplan. Als Gedeputeerde Staten van mening zijn dat het niet tot versnelling leidt als de provincie de vergunningen verleent, kunnen zij besluiten de coördinatieregeling niet toe te passen. Hiermee valt de beslissing voor de vergunningen die onder de coördinatieregeling vallen weer terug naar de gemeente. Gemeenten die zelf actief meewerken aan windenergie kunnen de provincie dus verzoeken van de coördinatieregeling af te zien. (Bron: RVO.nl) 12. Waarom wind in Nationaal Landschap Een Nationaal landschap is niet uitgesloten voor het plaatsen van windmolens. Nationale parken zijn wel uitgesloten. De provincie denkt wel na over het al dan niet toestaan van windmolens in nationale parken. 13. Waarom tot maximaal 10 meter voor opwekking eigen gebruik In het huidige bestemmingsplan is opgenomen dat windturbines met een hoogte van maximaal 10 m mogen worden gebouwd. Tot deze grens is het college bevoegd om een ontheffing te verlenen. Boven de grens is de raad het bevoegde orgaan. Er kan altijd voor gekozen worden om de grens hoger te leggen. Hier moet de gemeenteraad dan een besluit over nemen. 14. SDE+ subsidie Beantwoording zie antwoord vraag 5. 7

10 15. Spelregels over natuur en windenergie Windmolens hebben te maken met verschillende natuurwetgeving zoals de Natuurbeschermingswet 1988, Flora- en faunawet, Natura 2000, EHS en overige beschermde gebieden. Voor een volledig overzicht kunt u terecht op Aandacht voor onderlinge relaties in gemeenschap Vanuit de zaal wordt aangegeven dat mensen zich gedupeerd voelen omdat zij niet gecompenseerd worden voor eventuele schade die zij ondervinden. Hierbij wordt de oproep geplaatst: Denk goed na en kijk goed hoe u met elkaar om gaat. Door de wethouder de volgende oplossing aangedragen: Kom gezamenlijk met een oplossing en gebruik dat ter herstel van de sociale cohesie. 17. Effect op vogels van molens hoger dan 200 meter Er is veel discussie over hoeveel vogels slachtoffer worden van windmolens. Als je dat afzet tegen hoeveel vogels er door andere dieren opgegeten worden en in het verkeer omkomen, dan wordt geconstateerd dat het een acceptabel aantal keren gebeurd dat vogels omkomen door windmolens. Hiervoor zijn landelijke spelregels opgesteld die vastgelegd zijn in bijvoorbeeld de Flora- en Faunawet. 18. Welke regelgeving geldt voor een camping Bij een camping gelden er geen wettelijke normen voor geluid. Voor de veiligheid gelden er wel wettelijke normen. In het kader van veiligheid is het handboek risicozonering van toepassing. Hierin zijn normen vastgelegd voor zowel kwetsbare (bijv. Woningen, scholen) en beperkt kwetsbare objecten. Een camping behoort volgens het handboek risicozonering tot een beperkt kwetsbaar object. 19. Staat de provincie Gelderland solitaire windturbines toe In de ontwerp omgevingsvisie van de provincie Gelderland zijn gebieden aangegeven waar geen windturbines gerealiseerd kunnen worden vanwege wettelijke beperkingen of provinciaal beleid. In gebieden waar windturbines in zijn algemeenheid worden uitgesloten beschermt de provincie de belangen van bewoners, van kwetsbare infrastructuur en van specifieke cultuur- of natuurwaarden tegen ongewenste invloeden van windturbines. Voor deze gebieden is het niet van belang of het gaat om solitaire windturbines of windturbines in parken (Bron: Ontwerp omgevingsvisie provincie Gelderland). Het enige gebied dat door de provincie uitgesloten wordt voor de oprichting van solitaire windturbines, zijn de gebieden die aangeduid zijn als waardevolle open gebieden. De beoordeling of solitaire windturbines op andere plaatsen waar windenergie mogelijk is, ruimtelijk passend zijn laat de provincie aan de betreffende gemeente. Door het relatief kleine opgewekte elektrisch vermogen (minder dan 5 MW) behoren de solitaire windturbines volgens de Elektriciteitswet tot de verantwoordelijkheid van de gemeente (Bron: Ontwerp omgevingsvisie provincie Gelderland). Opmerkingen ingediend via het vragenformulier - Zet daken en open plekken op industrieterreinen vol met zonnepanelen, dan is er geen windmolen nodig - Aardwarmte gebruiken 8

11 2. Vragenlijst Expertavond Bijgevoegd vindt u de vragenlijst die de basis vormde voor de presentaties van de experts op de expertavond van 15 februari In dit document wordt door dezelfde experts schriftelijk antwoord gegeven op de vragen, aangezien niet alle vragen op de avond zelf aan bod zijn gekomen. De experts die op de expertavond een presentatie verzorgd hebben, zijn: Fred Jansen van het Nationaal Kritisch Platform Windernergie (NKPW). Deze expert is aangedragen door het actiecomité tegen windmolens Miste- Corle. Pieter van der Ploeg van Alliander Ruud van Rijn van Bosch en van Rijn Jan- Willem van der Groep van Platform 31 In onderstaand schema vind u welke vragen door welke expert beantwoord zijn. Expert Fred Jansen Nummers vragen De bijdrage van dhr. Jansen vindt u aan het eind van de vragenlijst, gezien de afwijkende opbouw. Jan-Willem van der Groep 26 t/m 36, 44, 50 t/m 53 Pieter van der Ploeg 37 t/m 49 Ruud van Rijn 1 t/m 21 De overige vragen waren dermate locatie specifiek, dat deze ambtelijk beantwoord zijn. 9

12 1. Opwekking In dit hoofdstuk worden de vragen omtrent de deelterreinen wind, zon en bio-energie en opslag behandeld. 1.1 Wind 1. Is het mogelijk om alle energie voor Nederland op te wekken met wind op zee Nee. Voor alleen al de opwek van alle elektriciteit (118 mld kwh (2015), dus exclusief warmte) zouden in totaal meer dan moderne windmolens nodig zijn. Kortom, alle duurzame energiebronnen (o.a. zon, bio) zijn nodig. 2. Waarom zijn windturbines op land nodig? En zijn ze überhaupt nodig? In willekeurige volgorde: klimaatverandering, energieonafhankelijkheid, luchtvervuiling/gezondheid, eindigheid fossiele brandstoffen. 3. Kan windenergie opgewekt op zee naar rato meegeteld worden bij het behalen van de Winterswijkse ambitie Niet unilateraal. Zelfs als de doelstelling voor wind op zee (4.450 MW in 2023) wordt gehaald, en op basis van energieverbruik wordt verdeeld onder alle gemeenten zal dit voor Winterswijk een zeer gering aandeel van de noodzakelijke maatregelen zijn. 4. Heeft het plaatsen van windturbines gevolgen voor de toeristische sector en voor de vrijetijdseconomie (op de inkomsten en de omzet) Deze vraag is lastig om in zijn algemeenheid te beantwoorden. Onderzoek naar effecten van windparken op zee op kusttoerisme hebben tot nu toe geen significante effecten aangetoond: 5. Kan de gemeente plaatsing van windturbines in de gemeente verbieden Ja. 6. Welke vorm van windenergie is goedkoper? Op land of op zee? Windenergie op land is goedkoper dan windenergie op zee. De kostprijs voor wind op zee is echter de afgelopen jaren spectaculair gedaald. Kosten van beide vormen zijn lastig te vergelijken: op zee worden bijvoorbeeld de kosten van netaansluiting gedekt door de overheid, op land is dat de verantwoordelijkheid van de ontwikkelaar van een windpark. 7. Is een windturbine wel in te passen in een kleinschalig landschap Nee. Tijdens de ruimtelijke procedure wordt uitgebreid onderzoek gedaan naar de gevolgen voor het landschap en de overheid kan daar indien gewenst aanvullende eisen aan stellen. Het ligt meer in de rede te spreken van het creëren van een nieuw landschap, een energielandschap. 10

13 8. Hoe staat de subsidie die windturbine exploitanten ontvangen, in verhouding tot subsidie op fossiele energievormen Het International Energy Agency (IEA) berekende in 2014 dat er wereldwijd zo n 4 a 5 keer zo veel subsidie gaat naar fossiele energiebronnen dan naar duurzame energie ( 15ExecutiveSummaryEnglishFinal.pdf) Voor Nederland geldt hetzelfde: 9. Wat is de gedragscode van NWEA en wat houdt deze in Met de Gedragscode wind op land verplicht de windsector zich tot project- en procesparticipatie. Dat betekent dat ontwikkelaars de omgeving tijdig betrekken en een bedrag van 0,40 0,50 per MWh reserveren voor de omgeving. 10. Ervaren omwonenden gezondheidsklachten na de plaatsing van windmolens? En zo ja welke zijn dit? Er is geen relevant wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat windturbines in de nabijheid gezondheidsschade opleveren. 11. Kunnen er resultaten getoond worden van wetenschappelijk onderzoek naar de gezondheidseffecten van windmolens? Nee. Er zijn diverse onderzoeken naar het onderwerp uitgevoerd. Er zijn echter geen meetbare resultaten gevonden. 12. Wat is het verschil in rendement (opgewekte energie per jaar) bij plaatsing van een windmolen in Winterswijk t.o.v. plaatsing aan de kust of op zee? Een windturbine van 2,5 MW (zoals recent geplaatst bij Nijmegen) van 100 meter hoogte en wieken van 50 meter lang produceert aan de kust (windsnelheid op ashoogte 8 m/s) jaarlijks ca MWh. Deze zelfde windturbine produceert in Winterswijk (windsnelheid op ashoogte ca. 6,8 m/s) ca MWh. Let wel, er geldt in Nederland een subsidieregeling die minder uitkeert voor windturbines in windrijke gebieden. Het financiële rendement zal daarom min of meer gelijk zijn tussen de twee plaatsen. 13. Wat zijn mogelijke effecten op het toerisme in Winterswijk bij plaatsing van windmolens? Zie antwoord Bij plaatsing van windmolens in natuurgebieden dient natuurcompensatie plaats te vinden. Hoeveel agrarische grond zal hierbij omgezet moeten worden naar natuur. Pas te beoordelen als projectspecificaties bekend zijn. Provincie Gelderland heeft recent de Omgevingsverordening aangepast, waardoor plaatsing van windturbines in het Gelders Natuurnetwerk op sommige plekken mogelijk is, mits 200% van het getroffen gebied elders wordt gecompenseerd (dus als een windpark 1 ha. binnen een natuurgebied beslaat moet er ergens anders 2 ha. aan nieuw natuurgebied worden aangelegd). 11

14 15. Wat is de invloed van de plaatsing van windmolens op de huizenprijzen in de directe omgeving? Waar ligt de verantwoordelijkheid t.a.v. de planschade? Het beperkte onderzoek dat op dit gebied is gedaan toont een gering effect op woningwaarde: Wat zijn de opruimingskosten van de installatie en funderingen van windmolens, wie is daarvoor verantwoordelijke en is er een garantiefonds? De kosten voor het verwijderen en opruimen van een windmolen zitten in de business case van elk windproject: die kosten worden gemaakt door de projectontwikkelaar/exploitant en worden niet afgewenteld op de samenleving. 17. Vanaf welke afstand zijn molens van 200 meter hoog zichtbaar en hoe verhoudt de grootte van de molen zich tot de nadelige effecten? Het effect op het weidse karakter van het landschap wordt bepaald door de toename van het oppervlak waarvandaan de windturbines dominant of duidelijk waarneembaar zijn. Er zijn diverse zones te definiëren: 0 tot 5 keer tiphoogte (<1km - de directe omgeving), windturbines zijn dominant in beeld; 5 tot 25 keer de tiphoogte (1-5 km - de overgangszone ), windturbines zijn duidelijk waarneembaar; 25 tot 100 keer tiphoogte (5-20 km - op afstand), windturbines zijn waarneembaar maar alleen als element aan de horizon. 18. Wat zijn de bedragen (per jaar) die in het algemeen door exploitant en grondeigenaar worden verdiend met windmolens. De landelijke subisidieregeling voor de opwekking van duurzame energie (SDE+) is zo ontworpen dat ontwikkelaars een rendement van 15% op hun geïnvesteerd vermogen kunnen behalen. 19. Wat zijn de effecten van al die reeds geplaatste windmolens in de ons omringende landen op de C02 uitstoot aldaar? In 2010 hebben windturbines de uitstoot van 2,5 miljard kilo CO2 voorkomen, doordat er minder fossiele bronnen gebruikt hoefden te worden (zie ook: Wat zijn de milieu effecten van de winning van neodymium t.b.v. de bouw van windmolens. Het gebruik van neodymium voor de magneten van windturbines is beperkt en dalende. Het grootste deel van het gebruik van de stof is in mobiele telefoons. Het winnen van de stof (mijnbouw) gaat gepaard met milieuvervuiling Hoe hoog zijn de windmolens in Aalten en hoe zouden dergelijke molens op dit moment financieel uitpakken? 12

15 De molens van Hagenwind hebben een tiphoogte van 140 m en zijn gebouwd in De landelijke subsidie voor duurzame energie beoogt met zo min mogelijk geld zo veel mogelijk duurzame energie op te wekken. Daarom wordt de subsidie voor nieuwe windparken elk jaar verlaagd, zodat alleen de meest moderne windturbines rendabel zijn. Windturbines met een tiphoogte van 200 meter wekken per stuk meer dan twee keer zoveel energie op als de molens van Hagenwind. 1.2 Zon en bio-energie 22. Hoeveel zonnepanelen zijn er nog nodig indien er zo veel mogelijk windenergie op zee en bij de buren betrokken kan worden 23. Hoeveel zonnepanelen moeten we extra leggen indien we windturbines vervangen door zon? Is dit haalbaar en wat betekent dit voor ons landschap 24. Wat is er mogelijk als er maximaal wordt ingezet op de 'postcode roos' 25. Wat zijn de nadelen van de 'postcode roos'? 1.3 Opslag 26. Welke mogelijkheden van opslag zijn er We onderscheiden twee typen opslag. Voor collectief opgewekte energie en decentraal opgewekte energie achter de voordeur. Beide varianten zijn nog lang niet rendabel te exploiteren. Het opslaan van centraal opgewekte duurzame energie kan met de nu gebruikelijke batterij technologie maar er wordt ook volop geëxperimenteerd met power to gas. Het omzetten van elektriciteit in waterstof. Een (nu nog) dure oplossingen met relatief hoge energieverliezen. Vloeistofaccu s (Vanadium Redox) lijken de meeste kans te maken. De verwachting is dat het nog zeker 10 jaar duurt voordat er een marktrijp systeem beschikbaar is. Batterijen achter de voordeur maakt een consument veel onafhankelijker van centraal opgewekte energie. Nu er nog volop gesaldeerd kan worden lijkt dat minder voor de hand te liggen. De prijzen dalen echter snel en naarmate saldering wordt afgebouwd zullen ze voor de consument steeds aantrekkelijker worden. De verwachting is dat de prijs zal uitkomen rond de 6 cent per kwh (tussen 2020 en 2025). Dat moet dan gestapeld worden op de kostprijs van (kleine) zonne-installaties die echter ook nog zullen dalen (tussen 9 en 12 cent per kwh tussen 2020 en 2025). Decentrale opslag help ook om het stroomnnet te stabiliseren. Netwerkbedrijven hebben er dus belang bij en zullen er wellicht ook in gaan investeren. Enexis voert daarvoor op dit moment een proef uit met zo n 400 huishoudens. De verwachting is dat het volgende kabinet zal kiezen voor flexibele tarieven. Bij het ministerie van EZ liggen daarvoor de scenario s al klaar. Dat maakt het opslaan van eigen opgewekte energie aantrekkelijker. In combinatie met smart micro grids is ook nog een buurtbatterij mogelijk. Zo n oplossing is al snel rendabel als huishoudens onderling energie gaan uitwisselen met behulp van slimme 13

16 besturingssoftware. Elektrische auto s maken daar dan onderdeel vanuit. Hier wordt op dit moment mee geëxperimenteerd. 27. Hoe beïnvloedt dit het aantal te realiseren duurzame opwekkingsinstallaties en vice versa Batterijen waarover we het hierboven hebben zijn kortetermijnoplossingen. Je kunt er de 24- uurs pieken en dalen mee verevenen. Er is weinig relatie met de hoeveel energie die opgewekt moet worden. Hooguit met het aantal fossiele centrales die afgeschakeld kunnen worden omdat piekvragen kunnen worden overgenomen door de batterij. Dat geldt voor zowel de zomer als de winter. In onderstaand plaatje is te zien dat de twee belangrijkste bronnen zon en wind elkaar in de zomer en winter op een goede manier afwisselen. Decentrale opslag maakt de 24-uurs beschikbaarheid zekerder. Centrale opslag moet op termijn voldoende zijn voor de zonloze of windstille dagen. Daarbij is uitgangspunt dat op termijn zo n 60% van de huidige warmtevraag wordt in gevuld door een vorm van besparing in combinatie met een all-electric oplossing. Er wordt op dit moment wel geëxperimenteerd met technieken om warmte in de zomer te verzamelen en op te slaan voor de winter. De Marktrijpheid daarvan is nog ver te zoeken. De meest veelbelovende techniek van dit moment wordt geboden door Eco-Vat. Een oplossing op buurt en/of straatniveau. Te vergelijken met opslag van warmte in de bodem. Technieken waarbij nog altijd elektriciteit nodig is voor de uiteindelijke hogere temperatuur conversie. 2. Besparing In dit hoofdstuk worden de vragen omtrent besparing beantwoord. 28. Hoe en in welke mate kun je het energieverbruik reduceren Allereerst goed om twee soorten verbruik te onderscheiden. Energie voor het verwarmen, koelen, warm water en ventileren van een huis en de energie die wordt gebruikt door huishoudelijke apparaten. Voor wat betreft die laatste categorie zien we dat apparaten steeds efficiënter worden maar dat het aantal apparaten per huishouden ook stevig toeneemt. Het sturen op gedrag met betrekking tot het gebruik van huishoudelijke apparaten heeft minimale effecten. De aanschaf van zuinige apparaten bevorderen heeft in die zin meer effect. Het energieverbruik voor verwarmen, koelen, warm water en ventileren is van een andere orde. Zo is 1 m3 gas te vergelijken met 10 kwh huishoudelijke energie. Een gemiddeld huis verbruikt m3 gas. Als dat verbruik 1 op 1 opgewekt zou moeten worden met een elektrische kachel dan er kwh elektriciteit voor nodig zijn. Gelukkig zijn er systemen die op een effectieve manier elektriciteit kunnen transformeren naar warmte; zogenaamde warmtepompen. Die kunnen van 1 kwh elektriciteit al snel 3,5 kwh warmte maken of 2 kwh warm water. De toepassing van laag- temperatuursystemen vraagt om aanpassing van de woning. Voor een aangenaam klimaat moet er worden geïsoleerd en zullen warmte-afgifte systemen vervangen moeten worden. Een hoog-rendements apparaat dat continue op vol vermogen draait verbruikt namelijk nog steeds veel elektriciteit. Dat is niet de bedoeling. Reduceren van de warmtevraag geschied door isolatie. Daarbij kennen we drie systemen. Buitengevel isolatie, spouwisolatie (navulling) en binnen isolatie. De toepassing hangt in 14

17 sterke mate af van het bouwjaar en de typologie van de woning. Vrijstaande jaren dertig woningen vragen om een andere aanpak dan de rijwoningen uit de jaren zeventig. Isoleren kan nooit los worden gezien van de installatie. Bij particulieren is er vooral het risico dat er geen aandacht wordt besteed aan ventilatie met als gevolg risico s voor een gezond binnenklimaat. Het instaleren van ventilatie wordt vaak niet gedaan omdat het ook weer forse impact heeft op de dimensionering van de verwarming en dus forse consequenties heeft voor de prijs van de gekozen installatie voorzieningen. Als mensen bereid zijn om het gedrag aan te passen dan kan er ook gekozen worden voor de zogenaamde Urgenda-oplossing. Daarbij wordt veel minder aandacht besteed aan isolatie. Er wordt een installatie op maat gemaakt die is afgestemd om het woonpatroon van een specifiek gezin. We zien daarbij combinaties van warmtepompen, infrarood panelen, palletkachels en opwekking. Een woning van het gas afkoppelen kan dan al voor bedragen van rond de euro. Ook hier geldt dat ventilatie vaak een ondergeschoven kind van de rekening wordt. Hieronder een plaatje met de segmentering naar woningtypologieën waarmee de grootste stappen zijn te maken. De gebouwvoorraad in NL kenmerkt zich na 1950 tot een aantal dominante woningtypes. De grootste energieverbruikers binnen dat segment zijn de rijwoningen tussen 1950 en 1990 (rood gearceerd). Het andere segment hoog verbruik is de vooroorlogse woningbouw. Dat is een segment dat zich wat minder makkelijk laat typogoliseren. Daarnaast is er een significant bestand woningen gebouwd tussen 1991 en 2005 met een relatief hoog energieverbruik. Waar is kwantitatief veel te besparen: Laagbouw voor 1965 (blauw) (waarvan ca. de helft van voor 1945) Lastig radicaal te isoleren. Lastig te industrialiseren. 15

18 Laagbouw na 1965 (rood) Substantieel deel rijwoningen. Industrieel aan te pakken. Buitenoplossingen combineren met wijkvernieuwing. Op natuurlijke (mutatie)momenten. Ventilatie kostenverhogend nodig? Laagbouw na 1992 (groen) Zekere mate van isolatie. Slag maken met WP s of tijdelijke hybride systemen. Ventilatie belangrijk aandachtspunt. Hoogbouw en Hoogbouw voor 1945 Relatief weinig verbruik. Opwekking grootste issue. Warmte, wind en solar combineren. (zie verder vraag 31) 29. Welke maatregelen moeten genomen worden om de gestelde besparing (55% op gas en 20% op elektriciteit) te kunnen bereiken Eigenlijk zijn die doelen irrelevant. Ze verleiden beleidsmakers tot het sprokkelen van gerealiseerde besparingen. De elektriciteitsvraag zal alleen maar stijgen naar mate er meer wordt gekozen voor all-electric oplossingen. Belangrijker is dat er wordt gekozen voor een strategie waarmee energieneutraliteit is te bereiken in de gebouwde omgeving. Als het streven is dat die energie neutraliteit wordt bereikt in 2030 dan zou iedere woning die nu wordt aangepakt naar het niveau energieneutraal moeten. Uitleg: Alhoewel er alleen binnen de corporatiesector sprake is van geplande renovaties kan gesteld worden dat ook particulieren steeds meer opgezadeld worden met renovatieopgaven voor woningen uit die tijd. Wanneer die daarbij kiezen voor kleine stappen (gemiddeld 15% tot 20% besparing) dan zal de latere opgave naar energieneutraal zich stapelen. Heel veel kleine stappen stapelen echter niet door naar energieneutraal. De verduurzamingsopgave van het rood gemarkeerde deel in het plaatje (p. 5)loopt eigenlijk met een vertraging van zo n 60 jaar synchroon met de bouwsnelheid vanaf de jaren 55. We hebben echter maar 30 jaar. Dat betekent dat er per jaar 2 keer zoveel woningen aangepakt moeten worden dan er de afgelopen 60 jaar gebouwd zijn. Gemiddeld waren dat er per jaar. Even los van de 2,1 miljoen woningen die gebouwd zijn voor 2050 betekent dit de aanpak van woningen per jaar naar energieneutraal. Doen we dat bijvoorbeeld in 4 stappen dan betekent dat de aanpak van woningen per jaar. De kans om woningen flink aan te pakken doet zich de komende 30 jaar maar een paar keer voor. Het meest ideale moment is het mutatiemoment (het moment dat een woning overgaat in nieuwe) handen of het moment dat een particulier besluit tot een forse renovatie. Op dat moment moet er een propositie zijn waarmee een grote stap gezet kan worden. Heel veel 16

19 kleine stappen is in die zin ook een lock in. Je kunt individuele maatregelen namelijk niet doorstapelen naar energieneutraal zonder desinvesteringen. Er zijn een paar losse component-aanpakken te bedenken die stapelbaar zijn. Denk aan dakrenovatie, vloerisolatie, binnen gevelisolatie en warmtepompen voor jaren 90+ woningen. Grote sprongen kunnen ook goed gecombineerd worden met andere opgaven. Denk aan een combi van het up-to date maken van de verouderde woning om de verwachte 30 jaar pensioen te genieten in de wijk waar je bekend bent. Het groot onderhoud dat sowieso hard nodig was wordt in een keer opgelost via een hele nieuwe schil en een moderne installatie. Daarnaast worden de drempels uit de woning gehaald en wordt er achter de woning een aanbouw gemaakt die binnen twee dagen kan worden omgebouwd tot zorg appartement. De zorg verzekeraar doet een aardige bijdrage aan de uitbouw, de energierekening betaalt de rest. 30. Welke opgave ligt er voor de gemeente als organisatie In eerste instantie kiezen. Samen met de bewoners bij voorkeur. Hoe ziet een energieneutraal Winterswijk eruit. Als eerste een globale richting voor wat betreft de keuze tussen: centrale warmte, all-electric op gebouw niveau en/of de toepassing van groen gas. Naar alle waarschijnlijk is het niet ofof maar een mix van deze drie richtingen. Vervolgens de gebieden aanwijzen waarbinnen wordt gekozen voor die energiemix. De besparingsopgave blijft evident. Vervolgens de weg ernaartoe uitstippelen. Voor de all-electric variant kan gekozen worden uit de al eerdergenoemde proposities: De NOM propositie 100% hernieuwbaar op de meter onafhankelijk van gebruiksgedrag, binnenmilieu gelijk of beter dan bouwbesluit (SV-aanpak). De NOM propositie 100% hernieuwbaar op de meter afhankelijk van gebruiksgedrag, geen ventilatie aanpassingen (Urgenda aanpak). Installatie aanpak zonder isolatie (woningen na 1990) +50% CO2 besparing totaal (geduid als NOM-ready). Isolatie aanpak zonder installatie +50% CO2 besparing (geduid als NOM-ready) Buitenzijde geheel (dak + solar + gevel) Dak inclusief solar Binnen isolatie gevel en dak Het probleem van dit moment is dat de NOM-propositie alleen beschikbaar zijn voor woningcorporaties en nog niet voor particulieren. De total-home-make-overs zijn domweg nog te duur. De verwachting is dat het nog zeker 3 jaar duurt voor dergelijke proposities marktrijp zijn en dus te betalen zijn met de huidige energierekening als uitgangspunt. Tot die tijd dienen particulieren geholpen te worden bij het kiezen van oplossingen die op een later tijdstip niet lijden tot desinvesteringen. De mensen die kiezen voor de Urgenda aanpak kunnen in principe ook nu al aan de slag. 17

20 De grote sprongen zijn ook nog afhankelijk van een aantal landelijke condities die gecreëerd moeten worden rondom financiering en het energiesysteem. De betaalbare componenten aanpak, NOM-ready, zijn wel toepasbaar. Daar zijn ook subsidies voor in de markt. Potentie van toepassing echt groen gas (kans acht ik klein) en toepassing van duurzame warmte (geothermie of restwarmte van industrie) dienen onderzocht te worden. Daar hoort overigens een andere besparingsstrategie bij. 31. Wat is het laaghangend fruit --> welke maatregelen zijn het snelst door te voeren Er is geen laaghangend fruit. Gebouwen zijn onderdeel van een langzaam transformerende massa waarbij de kans tot een forse verduurzamingsslag zich maar een paar keer voordoen. Kleine stappen stapelen niet door naar energieneutraal. Iedere bestaande woning en iedere nieuwbouwwoning zal dus op het moment dat de kans zich voordoet op een slimme en doordachte manier aangepakt moeten worden. Bij bedrijven is het laaghangend fruit wat groter. De verhouding warmte-elektriciteit ligt namelijk anders dan bij woningen. Bij woningen is slechts 20% van de energievraag elektriciteit. Bij bedrijven is dat 50%. Bij bedrijven is dus veel te winnen door de elektriciteitsvraag terug te dringen. Over het algemeen zijn dat investeringen die zich snel terugverdienen. Denk daarbij aan ledverlichting, efficiëntere apparaten/machines, slimme aansturing etc. Ook het stimuleren van decentrale opwek is een optie. Collectieve opwekking onder SDE+ regime zou bijvoorbeeld geïnitieerd en collectief georganiseerd kunnen worden door de gemeente. 32. Op welke manier kan de gemeente besparing aanjagen Door met corporaties strakke prestatieafspraken te maken over grote sprongen. Vraag extern advies om erachter te komen of de tegenwerpingen van corporaties ook werkelijk houtsnijden. De gemiddelde NOM-woning is voor corporaties namelijk met een haalbare businesscase te realiseren. Voor particulieren moet een plek zijn waar renovaties gekocht kunnen worden zonder de grote stappen in de weg te zitten. Dat gebeurt niet door energieloketten en ook niet door individuele bedrijven en samenwerkingsverbanden. Een winkel waar mensen binnen kunnen lopen en kunnen kiezen is wenselijk. Een goed voorbeeld daarvan is Reimarkt die momenteel actief is in Enschede. Zij kunnen gaandeweg ook het NOM aanbod op de markt brengen dat in de toekomst beschikbaar komt. De belangrijkste stimulans zal op dit moment vooral geld zijn. Verschillende gemeenten in het land stimuleren nu grote stappen door een redelijk forse subsidie waarmee de kloof tussen de werkelijke kosten en de waarde van de bespaarde energie overbrugd wordt. Dat is echter alleen zinvol als er opschalingsperspectief voor de geboden propositie. 18

21 33. Als we de besparing niet halen, wat betekent dit dan voor onze opgave De beweging is hoe dan ook dat we afscheid nemen van het gas. Het niet halen van de besparingsopgave betekent dat er alternatieve energiebronnen nodig zijn. Dat kan duurzame warmte zijn of duurzaam opgewekte elektriciteit. Vervanging van de gasvraag door elektriciteit zonder besparing betekent echter extreem veel behoefte aan opwek. Winterswijkse huishoudens verbruiken zo n 20,5 miljoen m3 per jaar. Zelfs als we dat weten te reduceren met warmtepompen dan blijft er nog een forse vraag over. De praktijk laat zien dat warmtepompen zonder isolatie een fors eindrendement op woningniveau verliezen waardoor er een vraag van zo n MWH aan elektriciteit overblijft. Dat is ongeveer drie keer zoveel als de huidige electriciteitsvraag van huishoudens. De kosten voor de bewoner zullen daardoor flink oplopen. Mochten bewoners hun gedrag radicaal aanpassen dan kan die energievraag ook fors teruglopen, ik verwijs daarvoor naar de Urgenda-aanpak (thuisbaas.nl). 34. Is gasloos mogelijk? En wat betekent dit voor de Winterswijkse woningen en bedrijven? De vraag is niet of het mogelijk is, maar hoe je dat voor elkaar krijgt. De landelijke tendens is namelijk nadrukkelijk van het gas af. Een beweging die op dit moment zelfs door het ministerie van EZ wordt gepromoot. Alles wat hierboven staat is dus al vanuit dat perspectief geschreven. Concreet betekent het een overschakeling van hoog temperatuur verwarming (hoog calorische warmte) naar laag temperatuur verwarming. Om comfortbal in een gebouw met laag temperatuur verwarming te kunnen wonen en werken dient het voldoende geïsoleerd en luchtdicht te zijn. Daarnaast dienen hiervoor de warmteafgifte systemen aangepast te worden (de radiatoren). 35. Hoe krijgen we burgers mee De randvoorwaarden die aan de verduurzamingoplossing gesteld moeten worden zijn de volgenden: Mensen moeten er geld aan willen uitgeven. Waarom kopen we wel keukens en geen energetische renovatie? Simpel weg omdat een keuken ons veel meer plezier geeft. De kunst is dus renovatie pakketten samen te stellen die de combinatie vinden tussen de hedonistische wens van de consument en de verduurzamingsambitie van de investeerder en/of overheid voor de huiseigenaar; Het moet eenvoudig gekocht kunnen worden en snel worden geleverd. De overlast bij levering moet minimaal en de aankoop moet een uitje zijn; Men moet het kunnen betalen. Mensen die iets willen hebben gaan behoorlijk ver in het aangaan van financieringsverplichtingen. Dus als punt 1 is ingevuld moet er een bijpassen financieel product zijn dat de huiseigenaar in staat stelt het te kopen. Hierbij is woonlasten neutraliteit de minimale aankoop prijs / rentelast doelstelling. Dit impliceert ook dat er een energieprestatiegarantie op het renovatiepakket moet worden geleverd. Hiermee blijft de leverancier verantwoordelijk en weet de particulier dat hij kwaliteit koopt; Het moet een aantoonbaar positieve impact op de waarde van de woning hebben. Of, als een object-gebonden financiering als investeringsconstructie kan worden gehanteerd, dient de eventuele negatieve impact op de waarde van een object belast met openstaande financiering, gecompenseerd kunnen worden door de positieve impact op de waarde dankzij 19

22 de renovatie. Hiermee overbrug je de angst dat je lang moet blijven wonen na de renovatie. Je verkoopt simpelweg je huis voor een betere prijs; Het moet mogen. De oplossing moet passen binnen de huidige lokale nationale regelgeving, of de lokale regelgeving moet worden aangepast aan de oplossing. 36. Wat is er maximaal mogelijk aan energiebesparing in de Winterswijkse huishoudens? Ik zou het eerder omdraaien en een goede ambitie neerzetten waarmee de doelstellingen met betrekking tot renewables kan worden behaald. In principe zijn namelijk alle ambities mogelijk. 3. Energiemix In dit hoofdstuk worden de vragen omtrent de energiemix beantwoord. 37. Op welke manier kan de gemeente de realisatie van duurzame energie opwekkingsprojecten aanjagen De gemeente kan duurzame energieopwekkingsprojecten op vele manieren aanjagen. Voorbeelden hiervan zijn: via de vergunningverlening; via een energieloket; middels het stimuleren van elektrisch vervoer; het reserveren van ruimte voor duurzame opwek zoals windmolens, zonnepanelen etc. in het landschap en openbare ruimte; zelf goede voorbeeld te geven door plaatsing van zonnepanelen op eigen terrein en vastgoed; in gesprek te gaan met bedrijven over opwek op eigen terrein en dak; organiseren van bijeenkomsten en geven van voorlichting aan geïnteresseerde ondernemers en particulieren; het zoeken van regionale samenwerking het organiseren van besluitvorming rond collectieve vormen van energievoorziening; het in gesprek gaan met ontwikkelaars bij ontwikkeling van nieuwe locaties 38. Is er Duitse overcapaciteit die wij kunnen gebruiken Er is een voortdurende uitwisseling over de netten van energie met het buitenland, dus ook met Duitsland. Zie onderstaande illustraties op pagina 20 (bron: Energietrends 2016, ECN, Energie-Nederland, Netbeheer Nederland). Tussen Nederland en Duitsland vond in ,6 MWh netto import en 0,5 MWh export plaats. Het Duitse net is ongetwijfeld zo ingeregeld dat het kan voldoen aan de vraag in Duitsland, wellicht zelfs wel meer. Daar zijn internationale afspraken over. De specifieke mogelijkheden voor Winterswijk volgen in een apart onderzoek. 20

23 39. Welke afspraken zijn er (inter)nationaal gemaakt en welke consequenties heeft het als we ons hier niet aan houden Nederland heeft zich gecommitteerd aan de afspraken in Parijs. In dit verdrag wordt gesteld dat de mondiale temperatuurstijging niet groter mag worden dan 2, maar het liefst 1,5 ⁰C. In het SER akkoord is in 2013 met meer dan 40 organisatie (waaronder namens de gemeenten VNG) afgesproken dat zij zich in zullen zetten om: - per jaar 1,5 % wordt bespaard op energiegebruik; PJ besparing n in 2020 is 14 % van de energieproductie gebaseerd op hernieuwbare bronnen; - in 2023 is 16 % van de energieproductie gebaseerd op hernieuwbare bronnen; - er komen voltijds banen bij. Dit komt overeen met de afspraken die in het Gelders Energieakkoord zijn gemaakt (gerelateerd aan Gelderse schaal) met meer dan 160 partijen. Indien we ons niet aan de gemaakte afspraken houden, is de consequentie dat de CO₂ emissie toeneemt, de opgave voor terugdringen groter wordt en kan leiden tot sneeuwbaleffect bij andere gemeenten, provincies, landen. Een toename van CO₂-emissie leidt tot een stijging van 21

24 de temperatuur, ander klimaat, stijging zeespiegel, meer klimaatvluchtelingen en hoge kosten voor mitigerende maatregelen zoals dijkverhoging. In de Energieagenda (2016) van de Rijksoverheid wordt hier nader op ingegaan Wat is de rol van de gemeente in de energietransitie Zie ook 37. De gemeente heeft verschillende rollen in de energietransitie, bijvoorbeeld: Het vaststellen van beleid Het opstellen van een kader voor besluiten van gemeente zelf Het bieden van duidelijkheid aan haar bedrijven en inwoners De rol van regisseur die mede kan sturen in de invulling van aardgasloze wijken, windmolens in de omgeving, zonepanelen wel of niet toestaan op daken en in de openbare ruimte. De rol van regisseur in het kader van ruimtelijke ingrepen Informatieverstrekker of platform voor partijen die zoeken naar oplossingen. Dit betekent niet dat de gemeente de wijsheid in pacht hoeft te hebben, maar zij dient wel te weten waar mensen met vragen terecht kunnen. 41. Is een energiemix zonder wind mogelijk Een energiemix zonder wind is in theorie mogelijk., Maar wel een lastige opgave: er moet dan wel meer bespaard worden dan 1,5 % per jaar, zonnepanelen gaan de omgeving erg bepalen (op daken en in het landschap), al het vervoer moet worden geëlektrificeerd, warmtepompen moeten op grote schaal de verwarming van ruimen gaan overnemen. Het is niet een kwestie van of, of of, maar van en, en en en! Zie ook hiervoor de publicaties van het Planbureau voor de Leefomgeving. Kleine windmolens zijn goed inpasbaar langs (snel)wegen of in de gebouwde omgeving, de prijs/prestatieverhouding leidt over het algemeen nog niet altijd tot positieve business cases. 42. Is er potentie voor aardwarmte Ja er is potentie voor aardwarmte. Dit moet zeker niet worden vergeten. Voor warmtepompen is de bodem zeker erg geschikt, voor geothermie (en zeker de diepere) is dit wat lastiger. Er is relatief weinig kennis beschikbaar over de warmtepotentie in de diepere aardlagen, dat moet apart worden onderzocht. Dit moet vaak lokaal plaatsvinden omdat de omstandigheden per locatie erg kunnen verschillen. De kosten zijn voor een onderzoek erg hoog en de kans op mislukking is zeker aanwezig. Daarnaast moet er ook voldoende afname van de warmte zijn, liefst enigszins geconcentreerd ivm de transport- en distributiekosten van de warmte-infrastructuur. 43. Wat zijn de economische aspecten van zelf of wekken of inkopen elders Economische aspecten van zelf opwekken worden bepaald door de investeringen die ook per locatie kunnen verschillen: een afgelegen weiland met zonnepanelen, ver van een bestaand elektriciteitsnet, zal duurder zijn om aan te sluiten op het net dan een zonnepaneel op het dak. Vanzelfsprekend kunnen zonneweilanden die wel bij een elektriciteitsinfrastructuur 22

25 aantrekkelijk zijn. Grote voordeel van eigen opwek is dat de baten direct ten goede komen aan de producent zelf, die bij eigen gebruik voorkomt dat er terug levering plaats hoeft te vinden. Een indicatie van kosten (Bron: Ecofys) vindt u in onderstaande afbeelding. Elders inkopen kan altijd: dat gebeurt nu ook door groene elektriciteit. Dat betekent dat wij Noorse stroom inkopen, of zonnestroom uit Duitsland claimen, of een leverancier kiezen die Nederlandse duurzame stroom inkoopt. 44. Is de ambitie om in 2030 energieneutraal te zijn in de Achterhoek haalbaar en realistisch en wat zou het kosten om die ambitie waar te maken en welk deel van die kosten is dan voor de gemeente? Jan Willem van der Groep Ik acht die kans niet groot. De opgave om dat soort doelen wordt over het algemeen zwaar onderschat. Het gaat om enorme hoeveelheden energie die bespaard en duurzaam opgewekt moeten worden. Met name de besparingsopgave is traag en afhankelijk van veel externe factoren. De verwachting is wel dat het nieuwe kabinet vol zal gaan inzetten op de noodzakelijke aanpak van de gebouwde omgeving. Pieter van der Ploeg Of het realiseren van een ambitie haalbaar is, wordt bepaald door degene die dat wil en hoe graag hij/zij dat wil. De kosten zullen hoog zijn. Het is dus de vraag hoe dat wordt gefinancierd. Gemiddeld wordt nu uitgegaan van een renovatie van de woningen ergens tussen de en per woning (uitschieters eerder naar boven dan naar 23

26 beneden). Zo n investering is niet realistisch te verwachten van bewoners zelf, wel als er een constructie kan worden bedacht die dat financiert en de afschrijving over lange termijn kan worden meegenomen. De termijn tot 2030 is nu 13 jaar. Theoretisch is de realisatie van de ambitie haalbaar, maar dan moeten er wel degelijk windmolens komen, stevig worden ingezet op elektrisch vervoer, maximalisering van inzet van restwarmte, plaatsing van zoveel mogelijk zonnepanelen, meer dan 1,5 % per jaar aan besparing, met durf aanpassingen van gebouwde omgeving etc. etc. Als lokale overheid hoeft er niet zwaar te worden geïnvesteerd, wel is het verstandig ruimte te creëren voor ondersteuning in processen, garanties te geven voor ontwikkelingen en eventueel verstrekking van subsidies. Subsidies in de vorm van bijvoorbeeld tegemoetkomingen in initiële kosten, revolving funds of andere stimuleringsmogelijkheden helpen kleine mkb ers en agrarische bedrijven om stappen te zetten. Op het gebied van Ruimtelijke Ordening kan ook een duidelijke rol liggen: meewerken aan de inzet van de ruimte voor duurzame opwek. Ook op het gebied van regievoering als het gaat om aanpak van wijken en kernen die los moeten van het gas, ook op het gebied van vervoer etc. zie ook 37. Soms kan het betekenen dat riolering iets sneller moet worden afgeschreven als je met een wijk aan de slag gaat. Soms kan het zijn dat de grond in eigendom (tijdelijk) in gebruik moet worden gegeven t.b.v. opwek met zon of wind. 45. Wat zijn de gevolgen van weer- afhankelijke energiebronnen voor de stabiliteit van ons energienetwerk en zijn daar voorbeelden van te geven uit andere landen? De uitdaging ligt voor de netbeheerder er in om de energievoorziening zodanig in te richten dat iedereen op elk moment gebruik kan maken van de energiebron van zijn/haar keuze. De oplossingen die de netbeheerder daarvoor zal aandragen richten zich enerzijds op buffering van energie en anderzijds op verzwaring van het net. Per geval zal een optimale keuze worden gemaakt waarbij aspecten zoals maatschappelijk belang, kosten, veiligheid, betrouwbaarheid centraal staan. De kunst is om de vraag zoveel mogelijk aan te laten sluiten op het aanbod. Traditioneel volgt het aanbod de vraag, met duurzame bronnen zal dat andersom optimaal moeten worden ingezet. Dat kan betekenen dat wasmachines aangaan wanneer de zon schijnt of als het waait. De koelkasten ietsje kouder worden als het energieaanbod groot is om als het energieaanbod laag is, weer terug naar de normale temperatuur te gaan. Elektrische auto s hoeven niet altijd meteen opgeladen te worden en de accu s kunnen stroom elders weer nuttig laten gebruiken. Er wordt gekeken naar buurtbatterijen, warmte-opslag onder de grond etc. In Duitsland, Denemarken, Zweden en op eilanden in Middellandse Zee is ervaring met opslag en inzet van duurzame bronnen. Maar ook in Nederland zijn we wel gewend daarmee om te gaan. In vroeger tijden wist men niet beter of het graan kon pas gemalen worden als het waaide, jaren lang (en soms ook nu nog) is er een dag/nachttarief voor stroom waardoor veel mensen pas om elf uur s avonds de (af)wasmachine aanzetten. 24

27 46. Hoeveel energie wordt er in winterswijk jaarlijks gebruikt? Nederland? Winterswijk TJ * huishoudens 8% bedrijven 16% voertuigen 29% 24% 24% * leiding gebonden energie en brandstof [bron: GEA/Klimaatmonitor] X Bron: Klimaatmonitor 47. Hoeveel energie wordt er duurzaam opgewekt? Welke bronnen? (Ned, regio, gemeente) Winterswijk 25

28 Regio Achterhoek: % hernieuwbare energie Bron: Klimaatmonitor Hernieuwbare elektriciteit in TJ Bron: Klimaatmonitor Nederland % hernieuwbare energie Bron: Klimaatmonitor Hernieuwbare elektriciteit in TJ Bron: Klimaatmonitor 48. Wat zit er nog al in de pijplijn? Welke bronnen? Er zit van alles in pijplijn. Particulieren investeren steeds meer in zon, windaandelen nemen steeds toe. Er is geen eenduidig overzicht van wat er in pijplijnen zit. 49. Wat is de opgave voor Nederland m.b.t. energie en klimaat? Als je dat doorvertaald naar Winterswijk, waar kom je dan op uit? zie eerdere vragen o.a. 39. Doorvertaald naar Winterswijk is dat hetzelfde als in SER akkoord: 1,5 % besparing per jaar 14 % duurzaam in % duurzaam in