Collaborative Semantic Modelling - Sector standaarden als Linked Data. Lieke Verhelst Informagic / Linked Data Factory

Transcriptie

1 Collaborative Semantic Modelling - Sector standaarden als Linked Data Lieke Verhelst Informagic / Linked Data Factory

2 Agenda Lessons learned uit langdurige projecten (productie, geen PoC) CBNL, Kernmodel Onderwijs Informatie (Kennisnet) Wat maken zij, en waarom Hoe doen zij dat Met welke mensen Met welke tools Webprotégé, Topbraid EVN, Cognitum FE/Ontorion, Poolparty Wat is er geleerd

3 Ervaringen zijn de mijne.

4 Wat is een sector standaard? Verzameling sectorspecifeke begrippen, te gebruiken ten behoeve van de integratie van ICT systemen bijvoorbeeld: gegevenswoordenboek (vanmiddag 16:00!) begrippenkader objectenbibliotheek classifcatie informatie model

5 Waarom een standaard? Voorkomen van fouten door Uniformiteit bij het gebruik van semantiek in de sector om ICT systemen te ontwikkelen die afgestemd zijn in de hele keten

6 Waarvoor een standaard? Mondeling Overleggen Metadateren Applicatie bouw (keten) Transformatie complexiteit Gebruikers scenario (o.a.):

7 Semantiek? Is meer dan beschrijving begrip via: NAAM, VOORKEURSTERM, ALT. TERM, DEFINITIE..want met relaties tussen begrippen.. BROADER/NARROWER, GENERALISATIE/SPECIALISATIE, DEEL-VAN enz zelf gedefnieerd, bijvoorbeeld: KLANT-VAN.maak je een model. Dat behoort allemaal tot wat we bedoelen met Linked Data en Semantiek

8

9 Voorbeeld 1: Belastingdienst Begrippen Naam + Definitie etc.

10 Voorbeeld 2: Thesaurus Naam (+ Definitie etc.)+ gerelateerde term als broader/narrower/related enz

11 Voorbeeld 3: Taxonomie Naam (+ Definitie etc. ) + gerelateerde termen als Sub klasse ( overerving )

12 Voorbeeld 2: IMGEO (Datamodel, XSD) Naam + (Definitie etc )+ Relaties OO gedefinieerd

13 Waarom Linked Data? Use case metadateren

14 Poolparty.biz

15 Poolparty.biz

16 Poolparty.biz

17 CBNL (Concepten Bibliotheek NL)

18 Ontwerp Ontwerp Haalbaarheidsonderzoek Haalbaarheidsonderzoek Regelgeving Regelgeving ,8 7,8 DD 7,2 7,2 22,8 22,8 CC CC 7,8 7,8 AA A'A' first firstfloor floor Programma Programma van van Eisen Eisen worden worden getoetst getoetst met: met: hebben hebbenreferenties referentiesmet: met: Toekomstmuziek! Toekomstmuziek! (we (we staan staan nog nog helemaal helemaal aan Constructie Constructie aan het het begin begin van van deze deze -- Tekeningen Tekeningen Berekeningen Berekeningen ontwikkeling) ontwikkeling) C'C' BB leiden leidentot: tot: 44 AA 66 worden worden gerealiseerd gerealiseerd door: door: Visualisatie Visualisatie -- Tekeningen Tekeningen -- Berekeningen Berekeningen Bouwwerk Informatie Model Installaties Installaties Beheer Beheer & & onderhoud onderhoud --Tekeningen Tekeningen -- Berekeningen Berekeningen Simulaties Simulaties -- Klimaat Klimaat -- Daglicht, Daglicht, geluid geluid -- Brand Brand // rookverspreiding rookverspreiding -- Energiegebruik Energiegebruik Facility Facility Management Management Virtueel Virtueel bouwen bouwen Technische Technische specificaties specificaties

19 IFC/bSDD Gellish (buildingsmart) PDF CORA ETIM (Aedes) NEN RioNED Excel STABU INSPIRE CB-NL OTL XSD Bedrijf X (RWS) MSAccess GML NLCS IMGeo (SBRCurnet) (Geonovum) BID AQUO (Prorail) (IHW) CROW XML

20 CB-NL als verborgen dienaar deurcombinatie deur deurset CB-NL

21 Kernmodel Onderwijs Informatie (KOI)

22 Begrip Leereenheid Inhoud Doel Niveau Definitie Toelichting Een leereenheid is een Leereenheden zijn gericht op de verzameling van inhouden van verwezenlijking van bepaalde niveaus die leiden tot welomschreven doelstellingen één of meer gespecialiseerde op een bepaald niveau. doelen Een inhoud is wat er geleerd De inhoud van een leereenheid moet worden. Het is een kan variëren in omvang en beschrijving van de leerstof. detaillering. Het kan een bijdrage leveren aan meerdere doelen en zich uitstrekken over meerdere niveaus Een doel is hetgeen waartoe Een leereenheid kan één of men leert. Een doel is hetgeen meerdere doelen hebben. Om dat men probeert te bereiken. deze waar te maken is inhoud nodig op een zeker niveau. Een niveau is de mate waarin Er is niet een eenduidige liniaal een inhoud beheerst wordt. waarlangs het niveau van een leereenheid kan worden uitgedrukt in een getal. Daarom wordt dat uitgedrukt in het Voorbeeld Nederland-schrijven in primair onderwijs, vierde leerjaar Nederlands, schrijven, lezen, HAVO, HAVO-NT, Dakdekker, Dakdekkerkunststof Kerndoelen PO, Eindtermen VO/vak, Doelen kwalifcatiedossiers, Can-dostatements. PO-8, HAVO-3, VWO-3, MBO-kader- 1, HBO-BA (prop), WO-BA (prop), HOMA.

23 status Meta ontology versie Onderwijs Begrippen Kader doel KOI niveau inhoud doel Toetsen en Examineren niveau Curriculum inhoud

24 Hoe

25 Ontwikkelproces Vastleggen van begrippen UID, benaming, voorkeursterm, defnitie Ordenen van begrippen, welke vorm? Lijst, taxonomie, thesaurus, ontologie Toekennen van relaties tussen begrippen Broader / narrower (SKOS) Uitgebreider (OWL) Regels (owl:restrictions of RL)

26 ..en verder nog.. URI strategie en unieke sleutels Versiebeheer API en/of endpoint Content negotiation..etc

27 Team Data/gegevens/informatie modelleurs, analist, architect Subject Mater Experts OWL specialist Programmeur (webservices/api, scripting, UI) Kan beter!

28 Mijn rol Leveren van RDF/OWL/Linked Data kennis Begeleiding bij tool selectie Inrichting en beheer infrastructuur Conversie van bestaande bronnen naar OWL SME s helpen met structureren van de standaard Schrijven van OWL design paterns

29 De uitdagingen

30 Het OO spook htp://game-icons.net/lorc/originals/ghost.html

31 OWL versus OO..wat is anders? Open World versus Closed World OWL: voorkomens zijn niet geïnstantieerd, ze kunnen onderdeel worden van een class door inference (set theorie) Daarom: Sommige constructies in OO kunnen niet in OWL en v.v. Conversie doet meestal geen recht aan beide bronnen verder lezen: Eddy Vanderlinden (fadyart.com)

32 Skills en rollen Mensen opereren buiten hun skill zone Nieuwe technologie: leuk!!!! Alleen usual suspects in het team Sommige taken worden elders in de organisatie dagelijks uitgevoerd, bijv: Ordenen van gegevens -> informatie specialist Mappen en routeren -> web (server) beheerder

33 Gebruikers scenario s (use cases) en planning Scenario s komen pas laat in zicht Eerst een scenario, dan een model Begin simpel, werk dan naar meer complexiteit Eerst SKOS dan OWL SKOS vangt de naam discussie op Zo sneller en beter resultaat

34 Tooling Keuze voor een tool is geen geplaveide weg MOSCOW lijsten vaak lang en onrealistisch Niet alleen techniek ondersteunen maar ook collaboratieve proces

35 Lieke s Tooling Selectie List SKOS of OWL Ondersteuning voor information management (document annotatie / portals), ja of nee Hebben gebruikers OWL kennis of niet MUST HAVE: user management en security meerdere rollen audit functie, history rollback commentaarfunctie versiebeheer

36 Hoe kiezen..? Er is geen goed of fout Er is geen one-size-fts-all Er is geen beste tool Wat er wel is: Requirements en gebruikers scenario s (Use Cases) Voor elke situatie anders!

37 Collaborative Development Tools In willekeurige volgorde..

38 Custom made CBNL, gemaakt door Armatiek Open Source, read only met commentaarfunctie Backend is Topbraid Composer SE en Sesame

39

40 Webprotege Stanford University

41

42 Enterprise Vocabulary Net Topquadrant

43

44 Fluent Editor & Ontorion server Cognitum

45

46 ..dit voorbeeld is niet de Pizza ontologie..

47

48 Poolparty Semantic Web Company

49

50

51 Zelf proberen

52 Fluent Editor (client) Download Fluent Editor htp:// FREE for non-commercial (i.e. personal or academic) usage Open wat voorbeelden, lees de help en go! Vragen? Lieke of: htps://groups.google.com/forum/#!forum/fluenteditor

53 Fluent Editor en Ontorion Via web access (alleen InternetExplorer wordt ondersteund!) htp://ontorion-demo.cloudapp.net/webaccess / Login: username: pldnl.guest, password: pldnlguest Als client-server Download Fluent Editor LEES DE HELP FILE H19 Ontorion mode Service adres: htps:// ontorion-demo.cloudapp.net/webaccess/services/ontorionservice.svc Vragen? Lieke of: htps://groups.google.com/forum/#!forum/fluenteditor

54 Webprotege Publieke demo server: htp://webprotege.stanford.edu/#list:coll=home; PLDNL project: htp://webprotege.stanford.edu/#edit:projectid=58a4322c e-8c47-ac f29869a4d2 Zelf installeren: war fle deployen, MongoDB als confg db Zie: htp://protegewiki.stanford.edu/wiki/webprotegeadminguide Source: htps://github.com/protegeproject/webprotege Vragen?: mailing list

55 PoolParty Server via: htp://rockefeller.poolparty.biz/poolparty/ 2 logins: ldf1 / Mb7kROHyECLU ldf2 / C8Rnkh9P2Z2J Vragen? Lieke, Jan Voskuil of Paul Hermans

56 TopBraid EVN Vraag een evaluatie aan via: htp:// Of: gebruik de localhost versie in TopBraidComposer ME htp:// Menu: System..open TopBraid EVN Documentatie: htp:// Vragen? Lieke of Jan Voskuil