Els van den Heuvel. GZ-psycholoog en eigen praktijk

Transcriptie

1 Els van den Heuvel GZ-psycholoog en eigen praktijk

2 Els van den Heuvel GZ-psycholoog en eigen praktijk Houten 2014

3 ISBN Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 895 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Afbeelding omslag: Mirte van Beusekom Eerste druk 2014 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Voor Teun, Mirte en Micky. Samen MET! V

5 VII Voorwoord Sinds 2000 werk ik als psycholoog in de eerste lijn. Eerst in loondienst bij een groepspraktijk en vanaf mei 2005 als vrijgevestigd psycholoog. Vóór 2000 heb ik jarenlang in loondienst gewerkt, bij een universiteit en later bij een arbodienst. Ik kan dus eigen baas zijn goed vergelijken met werknemer zijn. Voor mij staat vast dat het eigen baas zijn mijn voorkeur heeft. Omdat ik zo enthousiast ben over het werken als zelfstandig psycholoog, rijpte bij mij het idee om een boek te schrijven dat als een gids kon dienen voor andere psychologen, die overwegen om voor zichzelf te beginnen. Temeer omdat mijn persoonlijke ervaring was, dat je als het ware steeds opnieuw het wiel uit moet vinden bij het starten en voeren van een praktijk. Het leek me dat dit efficiënter kon. Ik besprak mijn idee uiteindelijk met de toenmalige uitgever ggz van Bohn Stafleu van Loghum Ruud Mascini, die meteen van het idee gecharmeerd was. Wel vertelde hij niet lang daarna dat Dick Bouman, de toenmalige voorzitter van de NVvP al bezig was met een boek voor psychotherapeuten die voor zichzelf willen beginnen: De ondernemende psychotherapeut, dat in 2010 verscheen. Ik wilde mijn eigen plan al in de ijskast zetten, maar Ruud Mascini meende dat ook voor mijn boek ruimte was omdat het zich zou richten op een andere doelgroep: die van gz-psychologen. Daarom ging ik toch aan de slag. Het bleek geen sinecure om een boek te schrijven naast mijn reguliere werkzaamheden. Vooral omdat de markt van welzijn en geluk onder invloed van de crisis van vorm veranderde en ik door mijn voorzitterschap van de afdeling West-Brabant van de Landelijke Vereniging voor Eerstelijnspsychologen (tot 1 juni 2013) veel tijd moest steken in het volgen van en anticiperen op de nieuwe ontwikkelingen. Anderzijds maakt dat dit boek wel actueel. Door de bezuinigingen van de overheid en de maatregelen van de ziektekostenverzekeraars is het starten van een eigen praktijk niet eenvoudiger geworden. Aan de andere kant is het ook moeilijk om een baan in loondienst te vinden. Door voor jezelf te beginnen, creëer je in ieder geval een kans op werk en een inkomen. Ik hoop dat dit boek er een bijdrage aan kan leveren om voor jezelf uit te vinden of je er verstandig aan doet om inderdaad deze stap te wagen. Mocht je hier inderdaad toe besluiten, dan hoop ik dat dit boek je behulpzaam kan zijn bij het opzetten van je eigen praktijk. Dit boek was niet tot stand gekomen zonder de hulp van diverse personen. Diverse mensen hebben verschillende delen, paragrafen, hoofdstukken en soms zelfs het hele boek gelezen en van commentaar voorzien. Hen ben ik dankbaar voor hun inbreng, al komt de inhoud volledig voor mijn eigen rekening. Met name wil ik (in willekeurige volgorde) noemen: LVE-beleidsfunctionaris Dineke Smit en voormalig LVE-voorzitter Dick Nieuwpoort, Dick Bouman, Karel Soudijn en Ron van Deth (eindredacteur PsychoPraktijk). Collega en webdesigner Lydie van Leeuwen, collega s Carin van Geel, Peter Spitters, Sylvie Jonckheer, Dewi Bruins en Miranda Franchimont, onderzoekster bij de Stichting Benchmark GGZ. Hoofdstukken of delen daarvan werden gelezen door mijn accountant Jan-Willem Isendoorn, mijn nichtje en student bedrijfskunde Esther van

6 VIII Voorwoord den Heuvel, de bedrijfsartsen Irene Bruggeman en Rob Mutsaers, en Akira van Eerd, huisarts in het gezondheidscentrum waar ik werk. Van Robuust (de ondersteuningsstructuur voor de eerste lijn in Zuid-Nederland) wil ik speciaal bedanken: Lucia Walter en Jeanne van Os, die begeleiding boden bij het traject DBC depressie in de eerste lijn en bij de totstandkoming van de zorggroep i.o. Psy&Co. Hun kennis van het werkveld is enorm en zij delen hiervan scheutig uit. Vanuit het Platform Geestelijke Gezondheidszorg West-Brabant kreeg ik hulp van Sabine Braat, beleidsmedewerkster bij de Landelijke Huisartsenvereniging. Ook het platform zelf, bestaande uit vertegenwoordigers van het maatschappelijk werk, verslavingszorg Kentron, GGZ Breburg (later Indigo) en GGZ Roosendaal, de vrijgevestigde psychiaters en de eerstelijnspsychologen, zorgde voor de nodige inspiratie. Vanuit het platform participeer ik in het project DBC depressie in de eerste lijn, dat veel van mijn tijd in beslag nam, maar mij ook inzicht gaf in de politieke en strategische mores binnen het eerstelijns zorglandschap. Speciale dank ben ik hier verschuldigd aan Miriam Michels, eerstelijnspsycholoog en vertegenwoordigster LVE afdeling Midden-Brabant, Frans Martens, manager GGZ Breburg en de projectleider Dennis van der Rijt. Later vanuit huisartsenzorggroep Zorroo manager Daan Kerklaan en zorgcoördinator Maud Voermans en vanuit Indigo Karin Gijs. Ook de werkgroepsleden van de zorggroep eerstelijnspsychologen i.o. Psy&Co hebben mij, vaak zonder het te weten, geïnspireerd bij het schrijven van dit boek; vooral wil ik bedanken: Willeke Joosten, Mathijs Blom, Lizet Gijsbers en Claudia Peloschek. Vanuit de uitgeverij van Bohn Stafleu en Van Loghum werd ik ondersteund door Ruud Mascini, Femia Bosman, Marc Appels, Joyce Rodenhuis, Kristien Harmsen, Jan van der Molen, Peter van den Haak en ten slotte Yulma Perk. Hen dank ik voor het engelengeduld dat zij met mij hadden en speciaal Yulma voor de zachte hand waarmee zij mij na het overschrijden van verschillende deadlines, toch naar de eindstreep wist te begeleiden. Mijn cliënten ten slotte, wil ik bedanken omdat zij voor mij een belangrijke motivatie vormen om dagelijks te werken aan de kwaliteitsverbetering van mijn werk en aan professionele ontplooiing. Het kan niet anders of bij het werken aan zo n langdurig project horen ook de nodige dalen. De volgende mensen hebben ertoe bijgedragen dat ik de weg omhoog toch weer wist te vinden: mijn vriendin en collega Els Beurskens die mij stimuleerde door te gaan toen ik overwoog om het maar op te geven en mijn vriend en docent Nederlands Roelof Tiemersma, die letterlijk hielp om de puntjes op de i te zetten en mij daardoor uit een writer s block wist te halen. Steun kreeg ik ook van viervoeter Micky, die zich regelmatig op de bank in mijn studeerkamer vlijde als ik aan het werken was en plaatsvervangend soms diep zat te zuchten. Last but not least mijn dagelijkse steun en toeverlaat Teun van Beusekom, die mij mijn eigen pad laat gaan en me bemoedigt als het tegenzit en mijn dochter Mirte, die door haar manier van in het leven staan een bron van inspiratie voor mij is. Els van den Heuvel

7 IX Inhoud 1 Starten van een praktijk Begripsafbakening en opleidingseisen Het ondernemingsplan Het verkennen van de markt Praktijkvormen Vestigingseisen, rechtsvormen Praktijkinrichting Valkuil Samenvatting en conclusies Public relations en je netwerk Public relations Netwerkparticipanten Sociale media Overige opties Valkuil Samenvatting en conclusies Belasting- en verzekeringszaken De fiscus Verzekeringen Valkuil Samenvatting en conclusies Financiële en administratieve aspecten Contract of geen contract Het huishoudboekje, uitgaven versus opbrengsten Administratieve praktijkvoering Financiële cyclus Valkuil Samenvatting en conclusies Juridische en ethische aspecten Korte schets wetten De beroepscode van het NIP De inhoud Informatieverstrekking en rapportage In beroep Casus Valkuil Samenvatting en conclusies

8 X Inhoud 6 Kwaliteit Stand van zaken Kwaliteitsbeleid Certificering Me-check Valkuil Samenvatting en conclusies Toekomstscenario s De situatie vóór Opbouw van de keten Tarief Kanttekeningen Implicaties voor eerstelijnspraktijken Valkuil Samenvatting en conclusies Beslisboom en checklist Het juiste hout Wie ben ik? SWOT-balans Beslissingsbalans Checklist Valkuil Samenvatting en conclusies Bijlagen Nawoord Literatuurlijst Geraadpleegde websites Register

9 XI Inleiding Jarenlang werkte ik als psycholoog in loondienst en dat heeft zeker zijn voordelen. De mogelijkheid tot overleg met collega s, sociale zekerheid, secundaire arbeidszaken worden voor je geregeld. Anderzijds maakte ik zoveel reorganisaties en cultuurveranderingen mee, dat ik op het laatst het gevoel kreeg van oude wijn in nieuwe vaten. De behoefte werd steeds sterker om gewoon mijn werk te kunnen doen en niet van hogerhand opgelegd te krijgen hoe ik het moest doen. Ik merkte dat ik met de gedachte ging spelen om voor mezelf te beginnen. Maar ja, de risico s die daaraan vastzaten Tot het jaar De organisatie waar ik toen werkte als psycholoog en manager van de BV De Psychologenpraktijk was in zwaar weer terechtgekomen en moest saneren. Een van de eerste onderdelen die niet rendabel zou zijn was onze praktijk. Mij en mijn twee collega s werd een sociaal plan aangeboden, maar wij trokken de stoute schoenen aan en in overleg met onze toenmalige werkgever besloten we om onze praktijk zelfstandig voort te zetten. Nog steeds lukt het me om uit die praktijk een inkomen te genereren. Dat de praktijk als BV van een organisatie niet rendabel was, had waarschijnlijk vooral te maken met de overheadkosten die wij af moesten dragen aan de overkoepelende organisatie. Toch is het eigen baas zijn niet voor iedereen de ultieme oplossing. Een van de collega s koos er na het eerste jaar voor om weer in loondienst te gaan werken, omdat ze het zelfstandig ondernemerschap als zwaar ervoer. In de negen jaar dat ik nu werkzaam ben als zelfstandig praktijkhouder is er veel veranderd in het landschap van de zorg. Waar Bouman in de inleiding van zijn boek De ondernemende psychotherapeut nog aangeeft dat de invoering van het nieuwe zorgstelsel in de ggz in 2008 nieuwe mogelijkheden biedt voor ondernemerschap van zelfstandige professionals in de ggz, zie ik momenteel naast kansen mede als gevolg van de economische crisis ook bedreigingen voor zelfstandig gevestigden in de ggz. De kosten van de zorg zijn de afgelopen decennia gestegen: in 2010 lagen de kosten van de zorg 66% hoger dan in De kosten van de geestelijke gezondheidszorg stegen in die periode met 91%. Deze stijging wordt veroorzaakt door een toename van zowel de prijzen als het volume van de zorg (Hilten e.a., 2011). Volgens cijfers van het CBS is het aantal zelfstandigen zonder personeel in de periode flink toegenomen: het gaat om een stijging van personen, waarmee het totaal in 2011 uitkwam op Dit terwijl het aantal zelfstandigen met personeel stabiel bleef op ongeveer De stijging was vooral te zien in de commerciële dienstverlening. In de bouw en industrie steeg het aantal zelfstandigen terwijl het aantal werknemers afnam. Alleen in de landbouw, bosbouw en visserij nam het aantal zelfstandigen af. In totaal steeg het aantal zelfstandigen in de beroepsbevolking tot 65 jaar in dezelfde periode van naar bijna 1,1 miljoen. Vooral in de hogere leeftijdsklassen en bij hoger opgeleiden nam het aantal zelfstandigen toe. Ook de werkzame beroepsbevolking boven de 65 jaar steeg in de periode van personen

10 XII Inleiding naar personen (Michiels & Dirven, 2012). De economische crisis is zeker een van de redenen voor het stijgen van het aantal zzp ers. Wie zonder werk komt te zitten, kan altijd nog voor zichzelf beginnen. Volgens gegevens van de Kamer van Koophandel startten in personen met een eigen bedrijf, opvallend is dat 61% daarvan actief is in de dienstensector. Het aandeel van vrouwen daarin nam toe: 34% van de starters is vrouw. Bovendien gaat het grotendeels om eenmanszaken: 89%. Vergeleken met 2008 is er sprake van een lichte daling. Toen startten personen met een eigen bedrijf. Maar in 2009 bleken meer ondernemers de economische crisis niet te hebben overleefd: er was ook sprake van opheffingen. Uit cijfers van de Kamer van Koophandel blijkt dat veel zzp ers het na een paar jaar al weer opgeven: van de ondernemers die in 2007 begonnen is in 2012 nog 57% actief, van de starters in 2008 is in 2012 nog 61% actief en van de starters in 2009 is nu nog 68% actief (BN De Stem, 23 mei 2012). In 2012 lijkt de animo om een eigen bedrijf te beginnen af te nemen: landelijk daalde het aantal inschrijvingen in de eerste negen maanden van 2012 vergeleken met 2011 met 4% tot (Ullenbroeck, 2012). Het voeren van een eigen onderneming leidt dus niet altijd tot succes. Toch biedt het voeren van een eigen praktijk voor een psycholoog nogal wat voordelen. Als eigen baas ben je minder afhankelijk van anderen en je kunt je eigen werktijden flexibel indelen. Voor personen, die werk en gezin combineren kan dit een aantrekkelijk alternatief zijn boven het werken voor een baas van 9 tot 5. Je kunt zelf bepalen hoe groot je caseload is en hoeveel uren je werkt. Mensen met een drang tot onafhankelijkheid kan het aanspreken om voor zichzelf te beginnen. Ook psychologen die lang in loondienst hebben gewerkt, maar genoeg hebben van de reorganisaties, bezuinigingen en bureaucratie, beginnen steeds vaker voor zichzelf. Soms blijven ze daarbij deels in loondienst. Oudere psychologen in loondienst starten een eigen praktijk omdat ze binnen korte termijn met pensioen gaan en nog actief willen blijven in hun werkveld. En ook psychologen die wegbezuinigd dreigen te worden, zien het oprichten van een eigen praktijk als middel om een boterham te verdienen. Maar waar te beginnen en waar moet je rekening mee houden? Het starten van een eigen praktijk kan voelen als een sprong in het diepe. Wat voor risico s loop je? Wat gaat het kosten aan inzet, motivatie, energie en investeringen. En wat levert het je uiteindelijk op. Koudwatervrees is begrijpelijk. En hoewel een eigen praktijkvoering inderdaad een bepaalde mate van vrijheid biedt, is praktijkvoering tegenwoordig ook steeds meer aan regelgeving onderhevig. De eerste lijn is een belangrijke medespeler in het zorgveld. Voor cliënten is de vrijgevestigde psycholoog op geestelijk gebied wat de huisarts op het somatisch vlak voor hem of haar betekent: laagdrempelige, kortdurende zorg dicht bij huis. De eerste eerstelijnspsychologen startten in de jaren tachtig van de vorige eeuw, eveneens een periode van economische recessie (Hofscholte, 2007). Hun komst werd aanvankelijk met

11 Inleiding XIII scepsis bekeken: eenpersoonsriagg s werden ze genoemd. Volgens een van de eerste pioniers uit die dagen, Peter Groen, was dit omdat deze eerstelijnspsychologen de eersten waren, die zich bezighielden met kortdurende behandelingen, in een tijd waarin binnen de GGZ vooral langdurige psychotherapie werd beoefend (Van Drunen, 1998). Al in 1998 gaf Groen aan dat de eerstelijnspsychologie in het model van stepped care past: lichte behandeling waar het kan, zwaarder indien nodig. Mede door de nauwe samenwerking met de huisarts is de eerstelijnspsycholoog in staat lichte problematiek om te buigen en de eigen krachten van de cliënt te mobiliseren zodat verergering van de problematiek vaak tijdig kan worden voorkomen (Van Drunen, 1998). Daarmee bewezen de eerstelijnspsychologen hun bestaansrecht al ruim voor de huidige tendens van overheidswege om te bevorderen dat eerstelijnszorg trapsgewijs plaatsvindt: eerst in de eerste lijn en afhankelijk van de zwaarte van de problematiek gaandeweg meer naar de tweede lijn. Een goed aanbod in de eerste lijn kan daarmee de duurdere zorgverlening in de tweede lijn ontlasten. Dit betekent wel dat de overheid de zorg ook meer gereguleerd heeft. Juist door de eerste lijn in 2008 op de vrije markt te brengen, ontstond er meer bureaucratisering. Daarom moet er tegenwoordig nogal wat geregeld en aan nogal wat voorwaarden worden voldaan, wil een psycholoog op verantwoorde wijze zijn of haar praktijk voeren. Dit boek wil een handreiking bieden aan gz-psychologen die overwegen om te starten met een eigen praktijk, zodat ze niet steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden. Na lezing van dit boek weet je niet alleen wat je allemaal moet doen om te starten en hoe je dit aan moet pakken, je weet ook of het voeren van een eigen praktijk wel wat voor jou is en zo ja, op welke manier je dit dan vorm kunt geven. Waar liggen kansen op het gebied van multidisciplinaire samenwerking en deelname aan ketenzorg? Hoe garandeer je de kwaliteit van je dienstverlening? En ten slotte, maar zeker niet het minste: hoe waarborg je de zorg voor jezelf, zodat je in staat blijft om je werk met plezier en gemotiveerd te blijven doen. Her en der wordt informatie over praktijkvoering afgewisseld en geïllustreerd aan de hand van eigen ervaringen en soms van verhalen van collega-zelfstandig gevestigden. Bij elk hoofdstuk zal tevens een valkuil worden besproken waar startende praktijkondernemers alert op moeten zijn. Dit boek is gewijd aan de psycholoog als ondernemer en geeft informatie over opleidingsvereisten, huisvesting, administratie en boekhouding, automatisering, public relations en wijze van financiering. Het eerste hoofdstuk gaat in op de voorwaarden en eisen die gesteld worden aan een psycholoog die een eigen praktijk wil starten. Ook wordt aandacht besteed aan het maken van een ondernemingsplan en het verkennen van de markt. De verschillende praktijkvormen komen aan de orde, evenals vestigingseisen, rechtsvormen en praktijkinrichting.

12 XIV Inleiding Het tweede hoofdstuk gaat in op de vraag hoe zet je de praktijk in de markt. Wat is er nodig aan public relations en hoe kun je je netwerk benutten en uitbouwen. Daarbij besteed ik aandacht aan sociale media en het werken met een eigen website. In het derde hoofdstuk bespreek ik belastingzaken en verzekeringsaspecten. Wat moet je op dit gebied minimaal regelen? Hoofdstuk 4 is gewijd aan het voeren van een administratie en de boekhouding. Allereerst ga ik in op het sluiten van contracten met ziektekostenverzekeraars. Daarna wordt een fictief huishoudboekje van een startende psycholoog besproken: de begroting en de kosten en de baten. Ook de voornaamste administratieve handelingen passeren de revue. Hoofdstuk 5 gaat in op de juridische en ethische aspecten van het voeren van een eigen praktijk. Allereerst worden de relevante wetten besproken, waar je als praktijkhouder mee te maken krijgt. Ook de beroepscode van het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) en de klachtenregeling van de Landelijke Vereniging voor Eerstelijnspsychologen (LVE) komen aan de orde. Hoofdstuk 6 gaat in op het kwaliteitsbeleid dat je kunt hanteren bij het voeren van een eigen praktijk. Hoe zorg je voor een kwalitatief goede dienstverlening en hoe houd je deze in stand? Ik ga in op de kwaliteitscyclus en op mogelijkheden tot visitatie en certificering. Hoofdstuk 7 gaat in op toekomstscenario s. Op grond van de huidige politieke en economische situaties worden de gevolgen geschetst voor zelfstandig gevestigde psychologen, evenals de mogelijkheden om hierop te anticiperen. Hoofdstuk 8 helpt je om de voor- en nadelen van het voeren van een eigen praktijk op een rijtje te zetten. Door het maken van een beslissingsbalans kun je bepalen of de keuze voor zelfstandige vestiging voor jou de juiste is. Verder geeft dit hoofdstuk zicht op de vraag of je beschikt over de eigenschappen die nodig zijn voor een zelfstandig gevestigd psycholoog. Hoofdstuk 8 sluit af met een checklist, die de beginnende ondernemer kan gebruiken om af te strepen wat hij/zij allemaal al geregeld heeft ten behoeve van een eigen praktijkvoering.