DE PERZISCHE OORLOGEN EN DE SLAG BIJ THERMOPYLAE

Transcriptie

1 DE PERZISCHE OORLOGEN EN DE SLAG BIJ THERMOPYLAE Inleiding Herodotus en de Historiae Herodotus uit Halikarnassos (west-turkije, 5 e eeuw v.c.) heeft als eerste in de wereldgeschiedenis een groot, samenhangend historisch boek geschreven, dat we in zijn geheel over hebben. Het thema van dit boek is het conflict tussen het oosten en het westen. In zijn grote onderzoek 1 zoekt Herodotus naar oorzaken voor de spanningen tussen oost en west die de geschiedenis van Griekenland en het Nabije Oosten getekend hebben. Daarbij komen uiteraard ook de conflicten tussen de Perzen en de Grieken aan de orde. De Perzische Oorlogen Twee keer hebben de Perzen geprobeerd om Griekenland in te lijven bij hun rijk. Deze oorlogen noemen we de Perzische Oorlogen. De eerste poging werd ondernomen door koning Darius in 490 voor Christus. De inwoners van het Griekse vasteland hadden namelijk de Griekse inwoners van Ionië (kust van Turkije) geholpen bij een opstand tegen Darius. Dat deel van Ionië viel toen onder Perzische heerschappij. Nadat hij Ionië weer onderworpen had, wilde Darius afrekenen met de rest van Griekenland. Deze Perzische expeditie wordt door de Grieken tegengehouden bij Marathon. Na de dood van Darius pakt diens zoon Xerxes de droom van zijn vader op en ook hij doet een poging om Griekenland in te nemen. Met een onafzienbaar groot leger steekt hij de Hellespont (bij Istanbul) over. Zijn leger bestaat uit een landleger en een vloot, die onder andere voor de bevoorrading moet zorgen. Het noorden van Griekenland neemt Xerxes makkelijk in; er is niet veel weerstand. De overige Griekse poleis raken echter steeds meer verontrust wanneer de Perzische troepen zuidelijker komen. Op zeker moment neemt de Spartaanse koning en legerleider Leonidas de beslissing dat hij met slechts 300 Spartaanse soldaten de Perzen zullen proberen op te houden bij de landengte van Thermopylae. In de tussentijd kunnen de andere Griekse poleis dan hergroeperen en de Perzen proberen af te weren. De bijdrage van Leonidas en de Spartanen is er dus een van opoffering voor een hoger doel: de vrijheid van heel Griekenland. Uiteraard waren Leonidas en zijn mannen uiteindelijk kansloos tegen de Perzische overmacht. Maar ze geven zich niet zomaar over. Het belang van Thermopylae Na de slag bij Thermopylae, waar de teksten hieronder over gaan, breken de Perzen toch door. Athene wordt ingenomen en verwoest en de rest van Griekenland kijkt wanhopig wederom naar Sparta. Uiteindelijk komt de Spartaanse legerleider Pausanias het hele Griekse volk met een leger te hulp en in een reeks gevechten (onder andere de zeeslag bij het eiland Salamis en de slag bij Plataiai) rekenen de verzamelde Grieken in 479 voor Christus definitief af met de Perzische dreiging. Na deze overwinning heerst er een jubelstemming in heel Griekenland. De periode die we tegenwoordig klassiek noemen breekt dan aan. Een monument daarvan is bijvoorbeeld de door Pericles uitgebreide en herbouwde Akropolis in Athene. 1 Ons woord historie is afgeleid van het Griekse i store v: onderzoeken.

2 Nu kun je je afvragen wat wij tegenwoordig nog te maken hebben met een reeks oorlogen uit een zo lang vervlogen verleden. Dat belang is groot. De Grieken hebben destijds laten zien dat ze vastberaden de strijd met een duidelijke overmacht zijn aangegaan voor het behoud van hun vrijheid en hun manier van leven. Juist deze vastberadenheid heeft ervoor gezorgd dat ze deze overmacht uiteindelijk hebben weten te overwinnen. Hadden ze dat niet gedaan, dan had onze westerse wereld er waarschijnlijk niet zo westers uitgezien. De Grieken hebben de grens tussen de westerse en de oosterse wereld weten te behouden, omdat zij er heilig in geloofden dat hun manier van leven moest voortbestaan. Doordat zij de Perzische Oorlogen hebben gewonnen, lieten de Grieken een duidelijk nee horen tegen een oosterse mogendheid die alles in zich had om dat deel van het westen te overvleugelen. Daarmee hebben zij politiek en cultureel een scheidslijn neergelegd die vandaag de dag nog steeds merkbaar is. Binnen het grotere geheel van de Perzische Oorlogen neemt de slag bij Thermopylae een speciale plaats in. Het is als het ware de Griekse vrijheidstrijd in het klein. Een symbool voor waar het hele Griekse verzet voor stond: tot hier en niet verder. Dat de Spartanen bij Thermopylae uiteindelijk allemaal zijn omgekomen, doet aan dat idee niets af. Het is niet het verlies dat telt, maar de intentie waarmee die mannen daar stonden. Thermopylae, toen en nu Om de tekst hieronder goed te kunnen begrijpen, moet je iets weten over hoe de omgeving van Thermopylae er in de 5 e eeuw voor Christus uitzag. Destijds lagen de Thermopylen vlak aan zee en werden ze aan de westkant begrensd door een gebergte. Het was dus een smalle pas, waar maar één weggetje doorheen liep. De naam Thermopylae (warme bronnen) verwijst naar warmwaterbronnen die in het lagere gedeelte van dat gebergte liggen. De Grieken hadden die al lang ontdekt, en in de 5 e eeuw is daar een druk bezocht heiligdom ingericht (Anthele) en bij de warme bronnen is een kuuroord gemaakt. Het verhaal gaat dat zelfs op de dag dat de Perzen Thermopylae bereikten, dit kuuroord nog volop bezocht werd door kuurgasten die geen idee hadden van wat zich rondom hen allemaal afspeelde. Tegenwoordig ziet de kustlijn bij Thermopylae er heel anders uit. Door aanslibbing vanuit zee is de kustlijn verschoven en de pas ligt tegenwoordig dus niet meer aan zee, maar een stuk landinwaarts. Als je vandaag de dag langs Thermopylae rijdt, is het dus lastig voor te stellen dat de Perzen bij de gevechten vanaf de pas direct in zee tuimelden. De moderne Grieken zijn zich bewust van het offer dat Leonidas en zijn mannen hebben gebracht. Langs de snelweg staat een groot, modern monument, waarop Leonidas, met geheven speer, nog altijd over het asfalt uitkijkt.

3 Herodotus, Historiae, boek VII, Als inleiding beschrijft Herodotus eerst het landschap bij Thermopylae en de positie van de Perzische en Griekse troepen. [200] Dan is er nog een riviertje ten zuiden van de Asopos, de Foinix, die in de bergen ontspringt en in de Asopos uitmondt. Bij die rivier Foinix is het land op zijn smalst, want daar is een weg aangelegd die slechts ruim genoeg is voor één wagen. Van de Foinix tot aan Thermopylae is het 15 stadiën 2. Tussen de Foinix en Thermopylae ligt een dorp, genaamd Anthele, waarlangs de Asopos stroomt, die in zee uitmondt. Daaromheen is een breed terrein, waarop een heiligdom van Demeter Amphiktyonis ligt. Foinix [201] Koning Xerxes legerde zich in het Trachinische deel van het Malische gebied. De Grieken bezetten de doorgang. Dat punt wordt door de meeste Grieken Thermopylae genoemd. Door de inheemse bewoners en de omwonenden ook wel Pylae. Beide partijen lagen dus in deze streken. De ene beheerste het hele gebied naar het noorden toe tot aan Trachis, de andere het gebied naar het zuiden toe op het vasteland. Het Griekse leger [202] De Grieken, die de Perzen in deze streek opwachtten, waren de volgende: driehonderd Spartaanse hoplieten en duizend uit Tegea en Mantinea, uit elke stad vijfhonderd. Uit Orchomenos in Arkadië honderdtwintig en uit de rest van Arkadië 2 Een stadion is tussen de 178 en 192 meter lang. De afstand is dus ongeveer 2,8 kilometer.

4 duizend. Dat waren de Arkadiërs, maar uit Korinthe kwamen er nog vierhonderd, uit Flious tweehonderd en uit Mykene tachtig. Deze kwamen allemaal uit de Peloponnesos, maar uit Boeotië kwamen er zevenhonderd uit de stad Thespiae en vierhonderd uit Thebe. [203] Daarbij kwamen de Opountische Lokriërs, die opgeroepen waren met hun hele legermacht en duizend man uit Fokis. De Grieken zelf hadden hen namelijk opgeroepen en hun door boden laten meedelen dat zij als voorhoede van de anderen gekomen waren en dat de andere bondgenoten elke dag verwacht konden worden. De zee werd ook bewaakt, omdat de Atheners en de inwoners van het eiland Aegina en de anderen, die bij de zeemacht waren ingedeeld, hier de wacht hielden. Zij hadden dus niets te vrezen, want het was zeiden ze geen god die Griekenland aanviel, maar een mens. En er bestond geen sterveling en die zou ook nooit bestaan aan wie niet, als hij eenmaal was geboren, een ongeluk overkwam. En aan de grootsten overkwamen immers ook de grootste ongelukken. Daarom moest ook de op hen afstormende vijand, die immers sterfelijk was, zwaar teleurgesteld worden in zijn verwachtingen. Toen ze deze boodschap gehoord hadden, kwamen ze snel te hulp richting Trachis. Leonidas [204] Deze troepen hadden allemaal verschillende aanvoerders van hun eigen nationaliteit. Maar de meest bewonderde, die de leiding had over het hele leger, was de Lakedaimoniër Leonidas, de zoon van Anaxandridas, zoon van Leon, zoon van Eurykratidas, zoon van Anaxandros, zoon van Eurykrates, zoon van Polydoros, zoon van Alkamenes, zoon van Telekles, zoon van Archelaos, zoon van Hegesilaos, zoon van Doryssos, zoon van Leobotes, zoon van Echestratos, zoon van Kleodaios, zoon van Hyllos, zoon van Herakles. Hij was onverwacht koning van Sparta geworden. [205] Leonidas had namelijk twee oudere broers, Kleomenes en Dorieus, en hij dacht dus helemaal niet aan het koningschap. Maar toen Kleomenes was gestorven zonder mannelijke nakomelingen achter te laten, terwijl ook Dorieus niet meer in leven was, maar was omgekomen op Sicilië, toen ging het koningschap op Leonidas over. Dit gebeurde omdat hij ouder was dan zijn broer Kleombrotos (dat was namelijk de jongste zoon van Anaxandridas) en ook omdat hij getrouwd was met een dochter van Kleomenes 3. Leonidas nu ging naar Thermopylae na 300 door de wet aangewezen mannen te hebben uitgekozen. Hun aantal heb ik al bij de optelling van de troepen genoemd. Ze stonden onder leiding van Leontiades, zoon van Eurymachos, en Leonidas kwam samen met hen aan. Leonidas wilde juist hen graag van de Grieken meenemen, omdat hun pro-perzische sympathie hun ernstig werd verweten. Daarom riep hij hen op voor de oorlog, want hij wilde graag weten of zij mannen zouden meesturen of openlijk hun bondgenootschap met de andere Grieken zouden afzweren. Ze stuurden inderdaad wel mannen, maar hun gezindheid was anders. [206] Leonidas en zijn mannen werden door de Spartiaten eerst uitgezonden met de bedoeling dat de andere bondgenoten met hen mee zouden vechten als ze hen zagen en niet - als ze hoorden dat de Spartanen aarzelden - ook naar de Perzen zouden overlopen. Maar omdat het Karneia-feest 4 ze dwars zat, waren ze van plan om later, na het feest en na bewakingstroepen in Sparta te hebben achtergelaten, snel met hun 3 Leonidas is getrouwd met zijn nichtje Gorgo. 4 Heel oud vruchtbaarheidsfeest ter ere van Apollo Karneios dat in Sparta jaarlijks gevierd werd. De naam van het feest is afgeleid van ka rnow (ram), die waarschijnlijk geofferd werd.

5 hele legermacht te hulp te komen. Ook de andere bondgenoten waren van plan net zo te handelen. Want het toeval wilde dat juist in die tijd van deze gebeurtenissen de Olympische Spelen vielen. In elk geval dachten ze niet de beslissing tot de strijd bij Thermopylae zo snel zou vallen en daarom stuurden ze allen die paar mannen vooruit. [207] Zo waren ze dus van plan om te handelen. Maar toen de Perzen dichtbij de pas waren, werden de Grieken in Thermopylae bang en overlegden over een terugtocht. De andere Peloponnesiërs waren ervoor om naar de Peloponnesos te gaan en de landengte 5 te verdedigen, maar omdat de mannen uit Fokis en Lokris erg verontwaardigd waren over dat voorstel, was Leonidas ervoor om daar te blijven en boden te sturen naar de steden met het verzoek hun hulp te sturen, omdat ze niet met genoeg waren om het Perzische leger tegen te houden. [208] Terwijl ze hierover overlegden, stuurde Xerxes een spion te paard om te gaan kijken met hoeveel de Grieken waren en wat ze deden. Toen Xerxes nog in Thessalië was, had hij gehoord dat daar een klein leger verzameld was en dat de aanvoerders Lakedaimoniërs waren, onder wie Leonidas, een nakomeling van Herakles. Toen de spion naar het kamp was gereden, keek hij goed rond. Maar hij zag niet het hele kamp, want degenen die aan de binnenkant van de muur waren opgesteld, die ze weer hadden opgebouwd en bewaakten, waren niet te zien. Hij zag alleen de mannen buiten de muur, van wie de wapens voor de muur lagen. Op dat moment stonden juist de Lakedaimoniërs buiten opgesteld en hij zag dat enkele mannen bezig waren met lichaamsoefeningen en dat anderen bezig waren hun haar te kammen. Hij keek er met verbazing naar en telde ze en na alles nauwkeurig te hebben bekeken, reed hij doodkalm terug. Want niemand achtervolgde hem of trok zich iets van hem aan. Na zijn terugkeer vertelde hij Xerxes alles wat hij gezien had. [209] Toen Xerxes dit hoorde, begreep hij niet wat dit betekende, namelijk dat de Spartanen zich erop voorbereidden te sterven en uit alle macht te doden. Maar hij vond dat ze zich belachelijk gedroegen en daarom liet hij Demaratos, de zoon van Ariston, die ook in het kamp was, bij zich komen. Toen die was gekomen, vroeg Xerxes hem naar alle bijzonderheden, want hij wilde horen wat de Lakedaimoniërs eigenlijk aan het doen waren. En Demaratos zei: U hebt vroeger al, toen we op weg gingen naar Griekenland, mij over die mannen horen spreken en toen u dat hoorde, heeft u me uitgelachen, omdat ik zei hoe dit allemaal volgens mij zou aflopen. Want het is mijn plicht, koning, om tegen u de waarheid te vertellen. Luister dan ook nu. Die mannen zijn hier gekomen om tegen ons te vechten om de toegang en daar bereiden ze zich op voor. Dat is namelijk bij hen een vaste traditie: wanneer ze op het punt staan zich in levensgevaar te begeven, dan verzorgen zij hun hoofden. U moet weten dat als u deze mannen en die in Sparta op u wachten onderwerpt, er op de hele wereld geen volk meer is dat dan nog de moed heeft om zich tegen u, koning, te verzetten. Want nu krijgt u te maken met de beroemdste koning en de voortreffelijkste mannen van Griekenland. Tweedaags gevecht bij Thermopylae [210] Xerxes werd niet overtuigd door de woorden van Demaratos. Hij liet vier dagen voorbijgaan, in de hoop dat de Lakedaimoniërs er nog vandoor zouden gaan. Maar toen ze niet weggingen en het hem duidelijk werd dat ze in hun domheid volhardden, 5 De zogenaamde isthmos bij Korinthe. Dit is een smalle landstrook die de Peloponnesos met het vasteland van Griekenland verbindt.

6 stuurde hij op de vijfde dag woedend Meden en Kissiërs op ze af met de opdracht ze levend te vangen en naar hem toe te brengen. Toen de Meden op de Grieken afrenden en ze aanvielen, sneuvelden er velen van hen, maar anderen vulden ze van achteren weer aan en ze trokken niet terug, hoewel ze zware verliezen leden. Toen werd het iedereen en niet in de laatste plaats Xerxes duidelijk dat er in zijn leger veel mensen waren, maar weinig mannen. Dat gevecht duurde de hele dag. [211] Toen de Meden veel verliezen leden, trokken ze uiteindelijk terug en in hun plaats zetten nu de Perzen de aanval in, die door de koning de onsterfelijken werden genoemd. Zij stonden onder bevel van Hydarnes en de verwachting was dat ze de Grieken er makkelijk onder zouden krijgen. Toen ook zij slaags raakten met de Grieken, bereikten ze echter niets meer dan het Medische leger, maar het verging hen net zo, omdat ze op beperkt terrein moesten vechten en kortere speren gebruikten dan de Grieken en geen voordeel hadden van hun grote aantal. De Lakedaimoniërs vochten bewonderenswaardig en lieten zien dat ze de kunst van het vechten verstonden in tegenstelling tot hun vijanden, onder andere doordat ze hun telkens de rug toekeerden en in groepjes schijnbaar op de vlucht gingen en als de barbaren hen dan zagen vluchten en met veel geschreeuw en lawaai aanvielen, keerden ze zich om als de vijanden vlakbij waren, zodat ze weer een front vormden Xerxes. Perzische stèle (5e eeuw) tegenover de vijanden. En door deze omkeermanoeuvre sneuvelden er ontelbare Perzen, maar ook van de Spartiaten zelf sneuvelden er een paar. Toen de Perzen geen voetbreed van de pas konden veroveren, hoewel ze het nog eens in afzonderlijke groepen probeerden en ook met zijn allen, trokken ze uiteindelijk terug. [212] Men vertelt dat Xerxes, die toekeek tijdens deze gevechten, drie keer van zijn stoel is opgesprongen uit bezorgdheid om zijn leger. Die dag verliepen de gevechten zo, maar de volgende dag spanden de barbaren zich in met absoluut geen beter resultaat. Ze vielen aan met de verwachting dat de Grieken, om ze met zo weinig waren, door wonden uitgeput, niet meer in staat zouden zijn een arm tegen ze op te heffen. De Grieken stonden echter ingedeeld naar volk opgesteld en namen allemaal om de beurt aan het gevecht deel, behalve de Fokiërs. Die stonden langs de kant van de berg opgesteld om het voetpad te bewaken. Toen de Perzen geen enkele verandering merkten vergeleken met de dag ervoor, trokken ze terug. Het verraad van Ephialtes; de Perzen maken een omtrekkende beweging. [213] Toen de koning niet meer wist wat hij in die omstandigheden moest doen, kwam er een Maliër 6 genaamd Ephialtes, de zoon van Eurydemos, naar hem toe. Omdat die verwachtte een grote beloning van de koning te zullen krijgen, wees hij Xerxes een voetpad dat door de bergen naar Thermopylae leidt en veroorzaakte 6 Inwoners van de Malische golf. Dit is de kuststrook (tegenover het eiland Euboia) waar het gevecht zich afspeelt.

7 hierdoor de ondergang van de Grieken die daar standhielden. Later vluchtte hij weg naar Thessalië uit angst voor de Lakedaimoniërs en na zijn vlucht werd er een prijs op zijn hoofd gezet door de Pylagoren. Dat zijn de Amphiktyonen 7 die in Pylae vergaderen. Een tijd later keerde hij weer terug naar Antikyra en werd daar door Athenades uit Trachis gedood. Die Athenades doodde Ephialtes om een andere reden, maar hij werd daarom door de Lakedaimoniërs toch geprezen. Zo stierf Ephialtes dus een tijd later. [...] [215] Xerxes vond het plan dat Ephialtes hem beloofde uit te voeren, wel aantrekkelijk en stuurde meteen blij Hydarnes erop uit met de mannen die onder zijn commando stonden. Ze waren al op weg uit het kamp tegen de tijd dat de lampen worden aanstoken. Het pad was ontdekt door de lokale Maliërs, die na de ontdekking aan de Thessaliërs dit pad hadden aangewezen tegen de Fokiërs in de tijd dat de Fokiërs de pas met de muur hadden afgesloten om tegen oorlog beschermd te zijn. Sindsdien was het voor de Maliërs helemaal niet voordelig gebleken 8. [216] Dat voetpad loopt zo: het begint bij de rivier de Asopos, die door de spleet stroomt en het gebergte heet net zoals het pad: Anopaia. Dat pad Anopaia loopt over de bergkam en eindigt bij de stad Alpenoi 9, de eerste stad in Lokris vanaf de kant van de Maliërs [...]. Daar is ook het smalst punt. [217] Over dit pad, dat dus zo loopt, trokken de Perzen, nadat ze de Asopos waren overgestoken, de hele nacht door. Ze hadden daarbij aan hun rechterhand de Oitaische bergen en aan hun linkerhand de Trachinische. Toen het morgen werd, waren ze op het hoogste punt van de berg. Juist daar stonden zoals ik al eerder gezegd heb duizend Fokische hoplieten op wacht, die hun eigen gebied beschermden en het pad bewaakten. Want de lange pasweg werd bewaakt door degenen die ik al noemde 10, maar het bergpad dus door de Fokiërs, die Leonidas vrijwillig hadden beloofd dat te bewaken. [218] Op deze manier merkten de Fokiërs dat de Perzen boven waren: zolang de Perzen namelijk omhoogklommen, waren ze onzichtbaar omdat het gebergte vol eiken staat. Nu was het windstil en toen er plotseling veel geruis ontstond - wat begrijpelijk is omdat er veel bladeren op de grond lagen -, sprongen de Fokiërs overeind en grepen hun wapens en meteen waren de barbaren er. Toen die de mannen zagen die bezig waren hun wapens te pakken, waren ze verbaasd, want ze hadden geen enkele tegenstand verwacht en nu liepen ze tegen een leger aan. Toen vroeg Hydarnes, die bang was dat die Fokiërs Lakedaimoniërs waren, aan Ephialtes wat het voor leger was. Toen de Fokiërs echter door een dichte regen van pijlen werden getroffen, vluchtten ze weg naar de top van de berg, omdat ze dachten dat de aanval helemaal op hen gericht was en ze dachten dat ze dood zouden gaan. Dat dachten zij dus, maar Ephialtes, Hydarnes en de Perzen schonken geen aandacht aan de Fokiërs en daalden snel de berg af. 7 Amphiktyonen ( rondomwoners ) zijn lokale bestuurders, die verbonden zijn met grote heiligdommen, zoals dat van Anthela. 8 Herodotus wijdt hier even uit over een conflict tussen de Thessaliërs (ten noorden van Thermopylae) en de Fokiërs (ten zuiden van Thermopylae), waarbij het pad al eerder een rol had gespeeld. 9 Zie kaartje. 10 De andere Griekse bondgenoten die de pasweg bewaken aan de zuidkant.

8 De meeste Grieken gaan weg. [219] De ziener Megistias had na waarneming van de offers aan de Grieken in Thermopylae voorspeld dat hun de volgende ochtend hun dood te wachten stond. Bovendien waren er overlopers, die de omtrekkende beweging van de Perzen hadden bericht. Die hadden dat s nachts nog meegedeeld en bovendien kwamen toen het al dag werd spionnen uit de bergen naar beneden rennen. Toen overlegden de Grieken en hun meningen waren verdeeld. Sommigen waren ertegen om de ingenomen plek te verlaten, maar andere waren het daar niet mee eens. Daarna gingen zij uit elkaar en een deel vertrok en verspreidde zich, ieder weer terug naar zijn eigen stad. De rest bereidde zich met Leonidas voor om daar te blijven. [220] Er wordt ook wel verteld, dat Leonidas ze zelf heeft weggestuurd uit bezorgdheid om hun leven. Maar voor zichzelf en voor de Spartiaten, die bij hem waren, vond hij het ongepast om de plaats te verlaten die ze oorspronkelijk hadden ingenomen om de pas te bewaken. En ik ben het er helemaal mee eens dat Leonidas, toen hij zag dat de bondgenoten niet bereid waren om het gevaar samen met hem te trotseren, ze heeft bevolen om weg te gaan, waarbij hij zei dat het voor hem niet juist was om weg te gaan. En doordat hij daar bleef, werd grote roem zijn deel en de grote naam van Sparta bleef onaangetast. Toen de Spartiaten bij het begin van de dreigende oorlog de god 11 De Pythia op haar drievoet Dat orakel gaat als volgt (in hexameters): hadden geraadpleegd over die oorlog, was hen door de Pythia voorspeld dat óf Lakedaimon door de barbaren verwoest zou worden óf hun koning zou omkomen. O jullie, bewoners van Sparta, de stad met de ruime dansplaatsen! Of uw grote en roemrijke stand wordt verwoest door de Perzen of zo niet dan zal het gebergte van Lakedaimon rouw dragen om de dood van een vorst, die van Herakles afstamt. Want hem kan niet de kracht van stieren tegenhouden, niet die van leeuwen; hij is machtig als Zeus en geen rust zal hij zich gunnen, voordat hij heeft óf de een óf de ander in stukken gereten. Omdat Leonidas hieraan dacht en alleen aan de Spartiaten roem wilde bezorgen, heeft bij de bondgenoten weggestuurd en dat is waarschijnlijker dan dat zij al ruzieënd en chaotisch er vandoor zijn gegaan. [...] 11 Bedoeld is het orakel van Apollo in Delphi, waar de Pythia de boodschappen van de god doorgaf in vaak raadselachtige woorden, die door priesters in hexameters werden opgeschreven.

9 [222] De bondgenoten, dus werden teruggestuurd, gingen er dus vandoor en gehoorzaamden Leonidas. Maar alleen de Thespiërs en de Thebanen bleven achter bij de Lakedaimoniërs. De Thebanen bleven tegen hun zin en niet vrijwillig, want Leonidas hield ze daar omdat hij ze als gijzelaars beschouwde. Maar de Thespiërs bleven moedig en weigerden om weg te gaan en Leonidas en zijn mannen in de steek te laten. Zo hielden ze stand en stierven met hen. Hun veldheer was Demophilos, de zoon van Diadromes. [223] Nadat Xerxes bij zonsopgang plengoffers had gebracht, wachtte hij nog tot ongeveer 11 uur s ochtends en rukte toen op. Want dat was de instructie van Ephialtes. De weg van het gebergte naar beneden is namelijk korter en een veel kleinere afstand dan de omweg de tocht omhoog. Zo naderden de barbaren onder leiding van Xerxes en de Grieken onder leiding van Leonidas gingen, als mannen die hun dood tegemoet gaan, veel verder dan eerst naar het bredere stuk van de smalle pasweg 12. Ze werden namelijk in de rug gedekt door de beschutting van de muur, terwijl ze de dagen daarvoor slechts tot de het smalste deel naar voren waren gegaan en daar gevochten hadden. Maar nu raakten ze slaags buiten het smalle gedeelte en daar stierf een groot deel van de barbaren. Want achter hen ranselden hun officieren met zwepen op iedereen los en joegen ze voortdurend naar voren. Veel van hen vielen in de zee en kwamen zo om, maar nog meer werden door hun eigen mensen levend vertrapt. Hoeveel er daarbij omkwamen deed er helemaal niet toe. Omdat de Grieken immers wisten dat ze door de omtrekkende beweging van de vijanden door het gebergte zeker zouden sterven, lieten ze tegenover de barbaren alle kracht zien die ze hadden, vol doodsverachting en razernij. De heldendood van Leonidas en zijn mannen. [224] Van de meeste Spartanen waren toen de speren al gebroken en met hun zwaarden gingen ze de Perzen te lijf. Ook Leonidas viel in deze zware strijd nadat hij grote heldendaden had verricht en met hem stierven andere bekende Spartiaten. Hun namen heb ik gehoord, omdat zij zich moedig gedragen hebben. Ik heb trouwens van alle 300 de namen gehoord. Ook van de Perzen vielen daar vele bekende mannen, onder andere twee zoons van Darius, Abrokomas en Hyperanthes [...]. [225] Twee broers van Xerxes stierven daar in de strijd om het lijk van Leonidas en er was daar een geweldig gedrang van Perzen en Lakedaimoniërs, totdat de Grieken moedig zijn lijk uit de strijd wisten te slepen en tot vier keer toe hun tegenstanders op de vlucht joegen. Dat gevecht bleef aan de gang totdat Ephialtes en zijn mannen daar aankwamen. Toen de Grieken hoorden dat die waren aangekomen, veranderde de strijd van karakter. Want ze gingen terug naar het nauwe gedeelte van de weg en nadat ze langs de muur waren gegaan, gingen ze naar de heuvel en namen daar hun positie, samen met alle anderen behalve de Thebanen. Die heuvel is vlak bij de ingang, waar nu een stenen leeuw staat ter ere van Leonidas 13. Terwijl ze zich op dat punt verdedigden met dolken voor zover ze die nog hadden en met vuisten en met tanden, werden ze door de barbaren bedolven onder projectielen, terwijl sommige Perzen hen frontaal aanvielen en de beschermende muur afbraken, terwijl andere Perzen eromheen trokken en ze van alle kanten omsingelden. 12 De Spartanen, die weten dat de Perzen langs de bergweg naar beneden komen, draaien zich dus om en gaan de vijand tegemoet, waarbij ze de (Fokische) muur nu achter zich hebben. 13 Dit antieke monument voor Leonidas is inmiddels verdwenen. De leeuw verwijst naar Leonidas naam: zoon van Leon (leeuw). Op de weg langs de baai van Malia staat nu een modern gedenkmonument voor de Spartanen (zie afbeelding).

10 [226] Hoewel alle Lakedaimoniërs en Thespiërs zich zo dapper gedroegen, was toch, zo gaat het verhaal, de dapperste Spartiaat Diëneikes. Hij zou een bekende uitspraak gedaan hebben. Voordat zij met de Meden in gevecht raakten, had hij van een Trachiniër gehoord dat als de barbaren hun pijlen afschieten, zij de zon door al die pijlen verduisteren, omdat het aantal daarvan zo groot was. Toen schijnt hij allerminst bang en helemaal niet onder de indruk van het grote aantal Meden te hebben gezegd dat die vreemdeling uit Trachis alleen maar goede bericht bracht. Want als de Meden de zon verduisterden, dan zouden zij tegen hen in de schaduw vechten in niet in de zon. Deze en andere uitspraken worden overgeleverd als herinnering aan de Lakedaimoniër Diëneikes. [...] Modern gedenkmonument voor Leonidas langs de weg bij Thermopylae. Onder Leonidas staat een van zijn bekendste uitspraken: mo lvn la be ( laat hij (Xerxes) ons maar komen halen ). [228] Voor degenen die op die plek waar ze stierven ook zijn begraven en ook voor degenen die al eerder waren gestorven, voordat Leonidas ze weg had gestuurd, bestaat het volgende grafschrift: Hier hebben ooit gestreden met driehonderd duizendtallen Peloponnesiërs, slechts vierduizend in getal. Dit is een grafschrift voor allen, maar speciaal voor de Spartiaten: Vreemdeling, meld als u komt in Lakedaimon, dat wij hier liggen, omdat wij trouw bleven aan het laatste bevel.

11 BEGRIPSVRAGEN BIJ HERODOTUS [204] Herodotus gaat in deze paragraaf uitgebreid in op de afstamming van Leonidas. 1. Herodotus is een historicus. Hoe historisch is deze opsomming van voorvaderen? Motiveer je antwoord precies. 2. Welk doel heeft Herodotus met deze opsomming van voorvaderen? [205] 3. Hoeveel broers heeft Leonidas in totaal? Zet ze in de goede volgorde. 4. Welk probleem was er met de mannen die Leonidas had uitgekozen om mee te nemen naar Thermopylae? 5. Wat bedoelt Herodotus met de (vage) zinswendig maar hun gezindheid was anders? [206] 6. Maar omdat het Karneia-feest ze dwars zat Leg op basis van deze uitspraak van Herodotus uit hoe belangrijk religie voor de Spartanen was. [207] 7. maar omdat de mannen uit Fokis en Lokris erg verontwaardigd waren over dat voorstel,... Waarom zijn deze mannen verontwaardigd over het plan van de Peloponnesiërs? [208] / [209] 8. bezig waren hun haar te kammen Wat blijkt volgens de uitleg van Demaratos hier de betekenis van te zijn? [211] 9. de onsterfelijken. Waarom denk je heeft Xerxes deze soldaten deze bijnaam gegeven? [211] / [212] barbaren 10. Zou een moderne geschiedschrijver dit woord ook gekozen hebben? Motiveer je antwoord. 11. Waarom gebruikt Herodotus het? [213] Herodotus staat bekend als een goed verteller. Geef op basis van deze paragraaf aan of je het daarmee eens of oneens bent. Motiveer je mening. [212] [215] 12. Wat komen we in deze paragrafen te weten over het karakter van Xerxes? 13. Waarom zou Herodotus ons informatie over het karakter van Xerxes geven?

12 [219] / [220] 14. Welke twee redenen geeft Herodotus voor het vertrek van de overige Griekse troepen? 15. Welke twee redenen worden gegeven voor Leonidas besluit om te blijven? [223] 16. Want dat was de instructie van Ephialtes. De instructie van Ephialtes heeft een heel praktische reden, die niet letterlijk in de tekst genoemd wordt. Beredeneer die reden op basis van wat er in de tekst staat. 17. Wat leren we in deze paragraaf over de Perzische moraal? Noem tekstelementen. [225] 18. samen met alle anderen behalve de Thebanen Wie zijn alle anderen? Waarom gaan de Thebanen niet mee? 19. Herodotus vertelt ons hier stapsgewijs hoe de positie van de Spartanen steeds hachelijker wordt. Welke stappen zijn dat? [226] 20. Leg op basis van deze paragraaf en de afbeelding met onderschrift uit dat er zoiets als Spartaanse humor bestaat. Wat is dat voor humor?