De patrijs in de Struikwaard
|
|
- Cornelia de Veen
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De patrijs in de Struikwaard
2 Op de rand van het bestaan Alles uit de kast voor de patrijs Door Thijs Caspers in de Struikwaard
3 Brabants Landschap winter 2016 Misschien geen spektakel, wel spectaculair In de noordoosthoek van het Land van Heusden en Altena ligt, gekneld tussen de Afgedamde Maas en de lieflijke dorpjes Rijswijk en iessen, de Struikwaard. Brabants Landschap is hier de trotse beheerder van 60 hectare, waarvan 15 hectare buiten- en 45 hectare binnendijks. Dat laatste deel oogt als gewoon boerenland : akkers en weiden. Voor een leek wellicht niet spectaculair - geen lepelaar of zeearend te bespeuren - maar sinds 2013 vindt hier een uiterst interessant project / experiment, plaats. En na het korte tijdsbestek van drie jaar kunnen we nu al zeggen dat het zeer succesvol verloopt werd door Vogelbescherming Nederland uitgeroepen tot het Jaar van de Patrijs, waar alle reden voor was. Deze voorheen zeer algemene verschijning - op bijna iedere wandeling kwam je hem bijna overal tegen - is sinds de jaren 70 in ons land met 98% achteruitgegaan, van ongeveer één miljoen exemplaren naar zo n nu. enoeg reden dus om alle zeilen bij te zetten. Welnu, om het tij te keren - wat heet, het dier staat op punt van uitsterven - is de Struikwaard binnendijks optimaal ingericht voor het veldhoen, zoals de patrijs vroeger heette. Daarbij is niet alleen gebruik gemaakt van de kennis die er in binnen- en buitenland al bestond over de biotoopeisen van deze vogel. Door onze beheerders te velde is vooral goed gekeken naar zijn gedrag. Als een indiaan volgden ze de vogel op de voet. Vervolgens speelden ze daarop in met beheermaatregelen, waarvan sommige ter plaatse zijn uitgevonden. Maar het komt er toch vooral op neer dat Brabants Landschap in de Struikwaard weer is gaan boeren zoals dat vroeger gebruikelijk was, laten we zeggen tot in de jaren 60. Een uitgekiend beheer We hebben het gebied zodanig ingericht dat de patrijzen er a) voldoende voedsel kunnen vinden, en dat het hele jaar door, b) er kunnen nestelen en zich verschuilen en c) er de kuikens kunnen grootbrengen. Dit alles vereist een bepaalde wijze van landbouw en het maken en onderhouden van allerlei mogelijke randen (zie 2 t/m 5). Allereerst is het goed om te weten wat patrijzen eten. De ouden eten vooral zaad, van zowel cultuurgewassen als onkruiden, maar daarnaast ook insecten en groene plantendelen, vooral jonge grasscheuten, kamille en muur gaan er graag in. De jongen zijn gedurende de eerste weken van hun bestaan strikt afhankelijk van insecten. Om deze drie doelen te bereiken, in dit geval een abc-tje, vindt op de 1) akkers biologische / duurzame landbouw plaats. Er worden geen bestrijdingsmiddelen gebruikt, want dan gaan insecten dood. Patrijzen die be- Familieportret van 14 patrijzen tegen een zee van onkruid: ze varen er wel bij! 3 Zelfs op het fietspad kun je hier de patrijs nog tegenkomen.
4 De Struikwaard, landschapselementen en veldbezetting "P!(i Afgedamde Maas L L W S!(i Ý Rijswijk 'Bloemendijk' met fietspad!(i "P iessen Ý H V B Legenda!(i Infopaneel "P Parkeren Inrichting Bloemrijke akkerranden Koolmengsels Heggen Takkenrillen Braakranden 4 Wandelroute 2,6 km = gras / klaver L = luzerne W = wintertarwe H = haver B = boekweit S = spelt V = veldbonen
5 handeld zaad eten verliezen hun vruchtbaarheid, zo is gebleken uit wetenschappelijk onderzoek. Voorts zijn de grotere akkers opgesplitst in kleinere percelen, precies zoals ze er, afgaande op oude kaarten, vroeger ook bij moeten hebben gelegen. Door er vervolgens in ruimte en tijd verschillende gewassen op te verbouwen - nu eens zomertarwe, dan weer luzerne - heb je ook verschillende oogstdata. Bijgevolg is het akkercomplex van de Struikwaard nóóit helemaal kaal, er is altijd wel iets te bikken voor de patrijs. 2) Bloemrijke graanranden, de naam zegt het al, herbergen veel bloemen: daar komen insecten op af en eens worden het zaden, allemaal voedsel voor jong en oud. En s winters laten we expres randen staan, ingezaaid met boerenkool, lijnzaad en gierst. Daar komt nog veel zaad vanaf en onder de grote bladeren van de eerste kunnen patrijzen zich uitstekend verschuilen tegen predatoren en slagregens. En zoals bekend zitten er op onbespoten kool ook lekker veel rupsjes. Om de naam Struikwaard weer eer aan te doen, zijn de afgelopen jaren 3) struweelhagen met hier van oorsprong inheemse houtachtigen aangeplant, te weten inlandse vogelkers, één- en tweestijlige meidoorn, hondsroos, heggenroos en de (bijna uitgestorven) wilde appel. Door deze heggen langs akkers te situeren, kunnen patrijzen bij aanvallen van predatoren gelijk een veilige paraplu bereiken, want zo moeten de overhangende takken er toch uitzien voor grijpgrage klauwen. Wel moet je er als beheerder voor zorgen dat de hagen niet te hoog uitgroeien, anders worden het uitkijkposten voor kraaien, die op de kuikens loeren. Vanuit dezelfde beweegreden zijn er verspreid over het gebied ook 4) takkenrillen gelegd. Deze bestaan uit gepote wilgentenen - die natuurlijk regelmatig geknot moeten worden - waartussen massa s onkruiden opslaan, zoals bijvoet en kamille. Ze broeden er als het ware midden in hun eigen voorraad- 5 Bloemrijke akkerrand met phacelia en boekweit.
6 kast! Maar met het opsplitsen en beranden van akkers ben je er nog niet. Vlak vóór de dekking en voedsel biedende randen moet je vervolgens 5) braakstroken aanleggen. In maart ploeg je de kale aarde om en daar vinden de in mei en juni uitkomende kuikens de broodnodige insecten. En als je tussen de akkers door ook wat 6) kruidenrijke graslandjes aanlegt is het plaatje compleet. Patrijsvriendelijk beheer komt er in het kort op neer dat je a) kleinere percelen maakt, b) meerdere gewassen verbouwt en c) zorgt dat er voldoende oogstresten in het veld achter blijven (het volgende abc-tje ). Dit komt neer op een wijze van landbouw die vroeger gangbaar was omdat men niet anders kon (de stand van de landbouwtechniek liet niet anders toe), en we nu expres zo moeten voeren. Van linksboven met de klok mee: boerenkool, je kunt er veilig onder schuilen in de winter; takkenrillen bieden dekking, voedsel en broedgelegenheid; lekkere hapjes in de strooisellaag; icarusblauwtje, zich opwarmend op een braakstrook. 6
7 repen uit het voedselpakket van de patrijs, van boven met de klok mee: bijvoet, kamillebloempje, insect op wilde peen, phaceliazaad (als wintervoorraad) en rups in distel. 7
8 Een familiale vogel die vele fans verdient Interview met Jos Schenkeveld*: de veerkracht van de patrijs valt te prijzen Een slim dier telt Jos Schenkeveld, 27 jaar oud / jong, is een van onze terreinmedewerkers in het Land van Heusden en Altena. Vanaf het begin van het patrijzenproject in de Struikwaard (2013) volgt hij de ontwikkelingen op de voet, die hij ook nog eens in belangrijke mate in de gewenste richting stuurt. De stand heeft een hoge vlucht genomen: van 3 koppels met 20 volgroeide kuikens in 2013 naar 7 respectievelijk 44 in (De cijfers voor 2016 vielen iets minder uit, waarover straks meer.) Hoe tel je die?, luidt de vraag. Door goed te kijken en onderhand heb je wel ervaring met deze soort, luidt het antwoord van Jos. Patrijzen zijn op hun actiefst één uur na zonsopgang en één uur voor zonsondergang. Op zonovergoten dagen zie je ze niet, op bewolkte dagen de hele dag door (als het tenminste niet regent). Bij sneeuwval in de winter kun je ze aanzien voor molshopen. Maar dan nog, bij de georganiseerde tellingen in groep zie je waarschijnlijk nog heel wat patrijzen over het hoofd. [Maar omdat zowel beheerders als tellers zovaak in het veld zijn, mag je de opgegeven cijfers toch als betrouwbaar beschouwen, red.] Patrijzen kunnen zich namelijk heel goed drukken en dan lijken ze op te gaan in de aarde. Maar dan ineens rennen ze voor je uit! Het vliegen stellen ze zo lang mogelijk uit. Ze zijn er ook helemaal niet op gebouwd, dat kun je zien. De grootste vliegafstand bedraagt misschien 50 meter. Ze lossen het zoveel mogelijk rennend op. En áls ze al vliegen is het erg laag, wat ook alweer een functie heeft. Een roofvogel, die het toch vooral van het luchtruim moet hebben, kan ze dan moeilijk pakken. Ze zijn wel slim, hoor. Zijn ze met z n negenen, dan loeren er op toerbeurt steeds twee de omgeving af, zodat de overige zeven op hun gemak kunnen pikken. Maar bij het lichtste geluidje steken ze allemaal tegelijk hun kopje op. Vol is vol? Kan de Struikwaard aan zijn eigen succes ten onder gaan? Dat wil zeggen dat het gebied op een gegeven moment vol zit? Hoewel patrijzen ontzettend Jos in zijn element als excursieleider. 8 * Bijna alle foto s in dit artikel over de patrijs (p 38-53) zijn van Jos hand én genomen in de Struikwaard: dat geeft het verhaal extra cachet.
9 Ze leven graag op stoppelvelden Zich drukkend patrijzenvrouwtje. en s winters zoeken ze meer de menselijke omgeving op.
10 honkvast zijn, zal het gebied er ook weer niet door overspoeld raken. Er is eerder sprake van een olievlekwerking, dispersie. Vanuit de Struikwaard zie je ze naar alle richtingen uitzwermen. De hele omgeving zie je bevoorraad worden met patrijzen uit ons kerngebied. Al staan er maar wat dekking gevende fruitbomen of buxusboompjes, patrijzen neigen ernaar zich te verstoppen, zo ook in een veld met groenten van de koude grond. Natuur dichtbij huis Ligt het zo simpel? Kan de patrijs al met zulke armetierige elementen toe? Desnoods wel, er is genoeg reden om positief te blijven. Allereerst: de patrijs is een echt randen-dier, van welke aard of samenstelling die ook mogen zijn. De ideale rand is natuurlijk de heg, het huis van de patrijs. Maar met minder nemen ze al genoegen, álle elementen die het landschap breken zijn geschikt, al is het maar een schapenraster. Als je geen randen hebt, máák je ze gewoon, zoals we in de Struikwaard hebben gedaan. Maar je kunt ook verder kijken en daarbij onvermoede kansen benutten. Een rand - of eigenlijk meer een overhoekje - kan ook een particuliere (bloemen)tuin of volkstuin zijn. De eigenaren ervan hebben doorgaans een broertje dood aan spuiten en bijgevolg heb je er veel zaden en insecten. Patrijzenbeheer is heel goed uit te voeren in een gebied dat grenst aan een dorp. [Zoals bij de Struikwaard het geval is, red.] Als het koud is in de winter gaan ze er desnoods aan de huizen onder een carport zitten. Patrijzen zijn niet gek en maken gewoon gebruik van de elementen / objecten die hen worden aangeboden; zolang er tenminste geen sprake is van verstoring. Liefdevol bewerken van het land Onze akkers in de Struikwaard zijn verpacht aan een biologische veehouder. We werken vanuit dezelfde filosofie, zodat het niet moeilijk is om het beheer op elkaars wensen af te stemmen. Belangrijk is het voeren van een Ouderpaar met jongen, foeragerend langs een heg. 10
11 wisselbouw : op percelen waar vorig jaar luzerne werd verbouwd is dit jaar tarwe ingezaaid en ga zo maar door. De boer is erg tevreden over luzerne omdat het een hoog eiwitgehalte heeft. Wordt een koe ziek dan eet ze niets behalve luzerne, ze fleurt er van op. En voor ons is het belangrijk dat je dit gewas niet hoeft te bespuiten: er mag gerust onkruid tussen komen. Het wordt door de boer zonder tegenzin gemaaid, gehakseld en gekuild. Maar áls hij gaat maaien, is het belangrijk dat wij er bij zijn. Hij belt altijd netjes van te voren wanneer hij of een loonwerker dat van plan is. Dan gaan wij mee op de trekker, want je moet er letterlijk en figuurlijk boven op zitten. Wij weten waar de patrijzen broeden en bij voorkeur foerageren. Normaal maait een boer een perceel in rondjes, van buiten naar binnen (de ruimte in), wat ongunstig kan uitpakken voor de patrijs. Die heeft er namelijk een hekel aan om een kale vlakte over te steken, blijft op zijn schutkleuren vertrouwen en dus zitten en wordt dan dood gemaaid. Een boer moet zó werken dat hij de dieren juist de dekking in maait. Luzerne is ook in trek bij hazen, die er met smaak van eten, er komen veel bijen en vlinders op af en de veldleeuwerik broedt er graag in. Onze boer steekt weer andere grondgebruikers aan, die ook wel eens een veldje willen, want net als klaver is luzerne een stikstofbinder en daardoor een bodemverbeteraar: een ideaal gewas om het jaar daarop haver of tarwe te verbouwen. Je doet álles voor de kinderen Patrijzen komen tot broeden in ruigtes aan greppel- en slootkanten, onder aan heggen en in takkenrillen. Een pol akkerdistels biedt al voldoende bescherming. Ik vond daarin vorig jaar een nest met 16 eieren en de jongen die Het zaaien van haver op een van onze biologische akkers; inzet: waar dan later bloemen mogen opslaan als het harig wilgeroosje. 11
12 daaruit kwamen bleven allemaal in leven. Hebben ze eenmaal de gevaarlijke kuikenperiode overleefd, dan kunnen ze makkelijk oud worden. De grootste inspanningen die wij als beheerders leveren, vallen in de periode ver vóór hun geboorte. En eigenlijk begint het al bij de zorg voor het vrouwtje, hun moeder dus. Daarom vallen alle bewerkingen van het land in het vroege voorjaar, tussen 15 maart en 15 april (als het weer dat tenminste toelaat). Je moet zorgen dat het werk er ruim vóór de broedperiode op zit, want het vergt allemaal erg veel van het vrouwtje. Eerst moet ze een goede nestelplaats vinden, vervolgens een nestje maken, dan erg veel eieren leggen en die daarna bebroeden, alles bij elkaar een periode van 50 dagen. edurende die héle periode heeft ze absolute rust nodig en houden wij ons dus koest. (Juist deze lange tijdsspanne maakt de patrijs in de gangbare landbouw zo kwetsbaar.) Komen de jongen in mei / juni uit, dan moeten de in maart omgewoelde braakstroken, gelegen vlak vóór de ruigtestroken, de kuikens voldoende te bieden hebben. Tot nog toe is ons dat goed gelukt. Op een braakstrook leven 3 tot 10 keer zoveel insecten dan op willekeurig welke andere strook ook. Vanaf maart ontkiemen er jonge plantjes waar veel insecten op afkomen. En omdat donkere grond veel sneller opwarmt dan begroeide, lokt dat nóg meer insecten, want die komen zoals bekend op warmte af: allemaal voer voor de jongen. Een braakstrook is voor hen zeg maar een snackbar. Al direct na het verlaten van het ei beginnen de kuikens instinctief om zich heen en in de grond te pikken, ze happen naar alles wat beweegt. Vervolgens letten de ouders heel goed op hun jongen. Ze worden een vogel in Europa legt zoveel eieren 12
13 Brabants Landschap winter 2016 door hen aangestuurd, ook als ze wat groter zijn. Ze kijken naar hun ouders op een manier van zeg wat ik moet doen. Zijn ze toch wat onvoorzichtig, dan slaken de ouders een zacht kirrek, terwijl deze voorzichtige dieren toch maar zelden geluid maken. De kuikens rennen dan naar een van de ouders terwijl de andere het gevaar nauwlettend in de gaten houdt en eventueel voor afleidingsmanoeuvres zorgt. De voornaamste predatoren van de patrijs komen niet vanuit de lucht - of het zou de havik moeten zijn - maar vanaf de grond, de voornaamste is wel de vos. Fanatieke eierrovers zijn er meer. Hermelijn, wezel, bruine rat en egel nemen er iedere dag een, zwarte kraai en vos nemen ze alle tegelijk. Misschien wel net zo belangrijk voor de kuikenoverleving is een droog en warm voorjaar. Afgelopen jaar was de periode van half mei tot half juli de natste over de laatste 300 jaar, met rampzalige gevolgen voor de jongen. De regen dringt op een gegeven moment door tot op de huid, de kuikens koelen af en leggen het loodje. Bij warmte heb je ook meer insecten. Participatie voor de patrijs Mooi om te zien is dat steeds meer partijen en particulieren zich bekommeren om de patrijs in en rond de Struikwaard. Het pilotproject wordt vanaf het begin gedragen door - uiteraard - Brabants Landschap, de plaatselijke natuurvereniging Altenatuur en Vogelbescherming Nederland. aandeweg is de patrijs ook in de buurt gaan leven bij de bewoners van de aangrenzende dijk die zich door iessen en Rijswijk slingert. Sommigen zaaien de achterkant van hun tuin in met een bijen- of bloemenmengsel. En ook de kerken van de dorpen willen hun tuin en parkeerplaats patrijsvriendelijk inrichten. Op percelen die nu nog in gebruik zijn als weiland willen we volgend jaar haver en spelt verbouwen. Het plan is om er pannenkoekenmeel en muesli van te maken en die op de markt te brengen, met een patrijs in het logo. De molenaar van Veen heeft aangeboden het meel te willen malen. Het zal een geweldige promotie voor de Struikwaard betekenen! Maar het mooiste is nog wel het werk van onze plaatselijke vrijwilligersgroep, de (l) Patrijzen schuwen tuinen zeker niet en daarom (r) richten steeds meer aanwonenden van de Struikwaard hun achtertuin patrijsvriendelijk in. 13
14 Brabantse Waterlinie Werkers, die bestaat sinds 2013 en telt 10 à 12 mannen en vrouwen. Het hele jaar door komen we iedere maandagochtend samen om iets te doen in een van onze terreinen in het Land van Heusden en Altena. Dikwijls is dat in de Struikwaard. De vrijwilligers doen er van alles, zoals het knotten van de takkenrillen en het bouwen van een insectenhotel. Zonder hen zou het patrijsvriendelijke beheer onbetaalbaar en dus onmogelijk worden. Afgelopen maand oktober hebben we een variatie op de muizenruiter bedacht. Dit is een hooibergje dat s winters in het veld achterblijft om muizen te lokken waar dan weer uilen op afkomen. Wij hebben hem volgestopt met onkruiden als zuring en perzikkruid. Van lieverlee zullen die hun zaden verliezen, zodat er winterrond aanbod van voedsel zal zijn rond de ruiter. Fazant en houtduif maken er al gebruik van, nu nog de patrijs. Boven: (l) de kerk van iessen met op de voorgrond patrijzenruiters ; en (r) ook de kerk van Rijswijk is nu om. Onder: Brabantse Waterliniewerkers (l) knotten takkenrillen en (r) zetten patrijzenruiters neer. 14
15 Brabants Landschap winter 2016 Een bosje bloemen is hier wel op zijn plaats Dit klinkt allemaal hartverwarmend. Een mens kan niet meer doen, zou je denken. Het zit hem niet in grote, maar kleine dingen waarmee je het meeste kunt bereiken. Sluit je de natuur - in dit geval de patrijs - in je hart, dan komen de ideeën vanzelf. Zo hebben we te weinig zandige plekken in de Struikwaard en het is bekend dat patrijzen graag een zandbadje nemen, iedere dag wel als het kan. Dat zie je ook aan de talloze kuiltjes onderaan de heggen. Wat wil je, hij is tenslotte familie van de kip. Ik heb de nood gelenigd door hier en daar een kuub zand te storten. Een geweldige opsteker is dat we in 2017 van Waterschap Rivierenland de dijk in beheer krijgen die zich slingert tussen het binnen- en buitendijkse deel van de Struikwaard. Ontzorgen van het waterschap heet dat in ambtelijke taal. Nu kunnen we de twee delen van ons reservaat eindelijk integraal beheren. Inventarisatie wees uit dat deze dijk floristisch ongemeen rijk is. Er groeien bijzondere planten als knikkende distel, aardbeiklaver, bijenorchis, aardaker, goudhaver, veldsalie, beemdkroon en heksenmelk. In de bloeitijd is het een feest voor het oog, mede door de vele margrieten en wilde penen. Voor deze bloemen gaan we het maaibeheer aanpassen. En wat wil nu het geval? Ook de patrijs is ermee geholpen, want kan tot broeden komen in de schouwstrook onder aan de dijk. Hij probeerde dit al eerder maar werd steeds uitgemaaid. Zo wordt de natuur in de Struikwaard steeds rijker. Je moest eens weten hoeveel andere soorten al meeliften op de beheermaatregelen voor de patrijs, zoals bijen, vlinders, en zangvogels als kneu, geelgors, groenling en de roodborsttapuit, de laatste ook broedend. En door de vele veldmuizen zie je er altijd wel torenvalkjes bidden. Ja, de patrijs is een echte gidssoort voor de boerennatuur. De Bloemendijk met een zee van margrieten en de bijenorchis
16 De patrijs gaat internationaal: PARTRIDE * De patrijs gaat niet alleen in Nederland maar binnen heel de Europese Unie hard achteruit. Dit leidde tot het besluit om internationaal de handen ineen te slaan en in actie te komen voor deze boerenlandvogel par excellence. Organisaties binnen de North Sea Region sloegen de handen ineen en dienden bij de EU een subsidie-aanvraag in voor het grote project PARTRIDE. Dit in het kader van Interreg, een Europese regeling waarbinnen partijen uit meerdere landen samenwerken in projecten op het gebied van ruimtelijke ordening en regionale ontwikkeling. En afgelopen oktober werd bekend dat de subsidie wordt toegekend! En zo kunnen de komende jaren in Engeland, Schotland, Duitsland, Vlaanderen en Nederland 10 voorbeeldgebieden van elk minimaal 500 hectare optimaal worden ingericht voor de patrijs. De Nederlandse voorbeeldgebieden komen te liggen op Schouwen-Duiveland in Zeeland en in het Land van Heusden en Altena in Brabant. In het laatste geval gaat het om de Oude Doornpolder tussen Sleeuwijk en Almkerk. Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van Brabants Landschap zal hier de regie (speciale maatregelen, onderzoek) gaan voeren en ontvangt daarvoor van Europa dik een half miljoen euro. Het streven is om met hulp daarvan 7% van de totale oppervlakte in te richten als patrijs bevorderende landschapselementen, in bijna alle gevallen randen. (Na het lezen van dit artikel zult u onderhand wel begrijpen waarom.) De deelnemers aan PARTRIDE willen met nieuwe beheeroplossingen de biodiversiteit van het boerenland verhogen met zo n 30%, en dat in vier jaar tijd. En deze oplossingen daarna uitrollen over álle regio s. Het is hun primaire doel om binnen de landbouw een verandering te bereiken in denken en doen. Daarvoor zal veel worden gedaan aan (inter)nationale kennisuitwisseling en voorlichting over de patrijs aan boeren, beleidsmakers en het grote publiek. Moge het voorbeeldgebied bij Almkerk uitgroeien tot een Struikwaard in het groot; dan zit het wel snor. Slotwoord: wat een traject! De hoopvolle ontwikkelingen rond de patrijs zijn niet zomaar uit de lucht komen vallen, daar is heel wat werk aan voorafgegaan. Dat is met name gebeurd door onze coördinator soortenbescherming Jochem Sloothaak, die steeds de initiatieven nam. In 2011 begon hij te lobbyen bij de Provincie om meer draagkracht te creëren voor de patrijs, wat in 2012 resulteerde in acht voorbeeldprojecten, verspreid over Brabant. Het succes daarvan werd opgemerkt door Vogelbescherming Nederland, die in 2013 verspreid over het héle land koos voor drie demonstratiegebieden, waaronder de Struikwaard. Daarna richtte Jochem zijn blik op Engeland en na verschillende *PARTRIDE staat voor Protecting the Area s Resources Through Researched and Innovative Demonstration of ood Examples 16
17 Brabants Landschap winter 2016 werkbezoeken aan dat land kon bovengenoemde subsidie binnengehaald worden: een traject van zes jaar waarvoor heel wat gecorrespondeerd is, mondeling en schriftelijk, met alle mogelijke instanties, zowel gouvernementele als non-gouvernementele (de zogenaamde NO s, waarvan wij er een zijn). Het is natuurlijk helemaal mooi dat de twee poten van Brabants Landschap, enerzijds het terreinbeheer en anderzijds het landschapsbeheer (in principe opererend buiten onze eigen terreinen) zo vruchtbaar hebben samengewerkt. Natuurbescherming blijft mensenwerk - over vele schijven - zo blijkt maar weer ten overvloede uit dit verhaal over de patrijs. Zijn er boeren, burgers of buitenlui die na het lezen van dit verhaal zelf ook iets willen betekenen voor de patrijs, neem dan contact op met: jsloothaak@brabantslandschap.nl Op youtube is een aflevering van Natuur- Streken te vinden over de Struikwaard en de tellingen die vrijwilligers daar uitvoeren, kijk op: watch?v=lq2ooeg3sim U steunt de patrijs ook door het drinken van een Patrijske, mail naar: patrijskebier@gmail.com Zicht op de Struikwaard vanuit het noordwesten: agro-natuur in optima forma; inzet: Jochem in de zevende hemel met patrijs én dochter. 17
Projectvoorstel. Maatregelen voor de Patrijs Uitwerking kerngebied Struikwaard
Projectvoorstel Maatregelen voor de Patrijs Uitwerking kerngebied Struikwaard J. Sloothaak Januari 2013 Projectvoorstel Project: Maatregelen voor de Patrijs Periode: 1 januari 2013 1 november 2014 Inleiding
Nadere informatieCoöperatie Gebiedscollectief Noordoost-Twente U.A. Oldenzaalsedijk PD Deurningen.
Coöperatie Gebiedscollectief Noordoost-Twente U.A. Oldenzaalsedijk 14 7562 PD Deurningen info@gebiedscollectiefnot.nl www.gebiedscollectiefnot.nl Programma 19.45 uur Inloop met koffie 20.00 uur Opening
Nadere informatieBiotoopverbetering voor Patrijs en andere akkervogels. Olivier Dochy Provincie West-Vlaanderen
Biotoopverbetering voor Patrijs en andere akkervogels Olivier Dochy Provincie West-Vlaanderen Wat zijn akkervogels? volledig gebonden aan landbouwgebied = de echte weidevogels = de akker- en weidevogels
Nadere informatieDe patrijs, klant van de akkerrand. Achtergrondinformatie bij de lesbrief voor kinderen.
De patrijs, klant van de akkerrand. Achtergrondinformatie bij de lesbrief voor kinderen. Tekeningen Ciel Broeckx, juni 2010. 1 De Europese Unie heeft in 2002 afgesproken om het verlies aan biodiversiteit
Nadere informatieDe Patrijs, klant van berm en akkerrand.
De Patrijs, klant van berm en akkerrand. Lesbrief met kleurwedstrijd voor de groepen 5, 6 en/of 7 van de basisscholen van de gemeente Heeze-Leende. Je vult de antwoorden op de vragen in op de achterzijde
Nadere informatieBEHEERPAKKETTEN OPEN AKKER Onderdeel akker COLLECTIEF MIDDEN OVERIJSSEL 2019
BEHEERPAKKETTEN OPEN AKKER Onderdeel akker COLLECTIEF MIDDEN OVERIJSSEL 2019 Overzicht beheerpakketten Binnen het leefgebied Open AKKER zijn er in het werkgebied van Collectief Midden Overijssel enkele
Nadere informatieTOELICHTING WEIDEVOGEL- LEEFGEBIEDEN
TOELICHTING WEIDEVOGEL- LEEFGEBIEDEN Foto: Onno Steendam Landschap Noord-Holland Toelichting Weidevogelleefgebieden Over wie gaat het? Weidevogels zijn vogels die in uitgestrekte en kruidige graslanden
Nadere informatieAGRARISCH NATUUR- EN LANDSCHAPSCOLLECTIEF MIDDEN-GRONINGEN BEHEERPAKKETTEN AKKERVOGELBEHEER. Versie 24 maart 2015
AGRARISCH NATUUR- EN LANDSCHAPSCOLLECTIEF MIDDEN-GRONINGEN BEHEERPAKKETTEN AKKERVOGELBEHEER Aangepast landelijk pakket 2 Kuikenvelden Veldleeuwerik Naam beheerpakket Kuikenvelden Veldleeuwerik op grasland
Nadere informatieBEHEERPAKKETTEN OPEN AKKER Onderdeel akker COLLECTIEF MIDDEN OVERIJSSEL
BEHEERPAKKETTEN OPEN AKKER Onderdeel akker COLLECTIEF MIDDEN OVERIJSSEL 2018-2019 Overzicht beheerpakketten Binnen het leefgebied Open AKKER zijn er in het werkgebied van Collectief Midden Overijssel enkele
Nadere informatie2013 wordt het jaar van de Patrijs.
2013 wordt het jaar van de Patrijs. 1 Waarom? De soort kwam vroeger in grote aantallen voor in NL; er werd zelfs op gejaagd (en in sommige landen nog steeds) Bijna iedereen heeft de vogel wel eens gezien
Nadere informatieVersie bij voorkeur breder
Pakketvoorwaarden A19c2 Versie 2019 Patrijzenrand Beschrijving Deze rand biedt dekking, foerageer- en nestelmogelijkheden voor de patrijs en andere akkervogels. De rand bestaat uit 3 stroken. Eén strook
Nadere informatieWat weet jij over biologisch en over de bodem?
Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant
Nadere informatieAchtergrondinformatie voor groep 3/4. Even voorstellen. Hier wonen ze. Echte natuur. Zo herken je hem
Overname en dupliceren van dit materiaal is alleen toegestaan voor educatieve en niet-commerciële doeleinden en alleen als het materiaal is voorzien van een bronvermelding. Vogelbescherming Nederland,
Nadere informatieVersie Een gehele akker max 5 ha. Meetellen mestplaatsingsruimte. 4 blokken met een verschillend mengsel. Patrijs, gele kwikstaart, bijen
Pakketvoorwaarden A16a1 Versie 2018 Vogelakker (voor Patrijzen) Beschrijving Deze vogelakker biedt dekking, foerageer- en nestelmogelijkheden voor de patrijs en andere akkervogels. De vogelakker bestaat
Nadere informatieinhoud blz. 1. Au! Dat prikt! 3 2. Stekels 4 3. Nacht 5 4. Op zoek naar eten 6 5, Egel, pas op! 7 6. Mensen 8 7. Het nest van de egel 9 8.
De egel inhoud blz. 1. Au! Dat prikt! 3 2. Stekels 4 3. Nacht 5 4. Op zoek naar eten 6 5, Egel, pas op! 7 6. Mensen 8 7. Het nest van de egel 9 8. Jonge egels 10 9. Winter 11 10. Filmpje 12 Pluskaarten
Nadere informatieMeer over de ooievaar. Even voorstellen. Hier wonen ze. Echte natuur. Hieraan herken je hem
Overname en dupliceren van dit materiaal is alleen toegestaan voor educatieve en niet-commerciële doeleinden en alleen als het materiaal is voorzien van een bronvermelding. Vogelbescherming Nederland,
Nadere informatieLees je wijzer met de ooievaar! Tekstbegrip oefenen met de vogels van Beleef de Lente
Lees je wijzer met de ooievaar! Tekstbegrip oefenen met de vogels van Beleef de Lente Groep Dit werkblad is geschikt voor kinderen uit de groepen 7 en 8. Introductie en instructie voor de leerkracht Middels
Nadere informatieNieuwsbrief. November
Nieuwsbrief November 2016 www.anv-altenabiesbosch.nl Steun voor ANV Altena-Biesbosch. Als vereniging zijn wij blij verrast dat de gemeenten Aalburg en Woudrichem onze vereniging hebben gekozen om in aanmerking
Nadere informatieFoto s. People. Welke groente wordt gebruikt voor frietjes? Welke groente is de basis voor rode spaghettisaus?
Foto s Welke groente is de basis voor rode spaghettisaus Welke groente wordt gebruikt voor frietjes People Welke groente gebruik je als basis voor dit kopje gazpacho tomaat radijs pompoen Is deze bloem
Nadere informatieWerkstuk Biologie De Sneeuwuil
Werkstuk Biologie De Sneeuwuil Werkstuk door Rikaatje 1148 woorden 25 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou De Sneeuwuil Gemaakt door: Rika van Breemen 1HVC 2017 Inleiding
Nadere informatieNieuwsbrief Jaar van de Patrijs in Zeeland
Nieuwsbrief Jaar van de Patrijs in Zeeland 2013 is door Vogelbescherming Nederland en Sovon uitgeroepen tot het Jaar van de Patrijs. Deze fraaie vogel is de laatste decennia sterk afgenomen (-95%).Ten
Nadere informatie( BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw. Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE
BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE Een krop sla zonder gif Biologische aardappelen, granen en groenten
Nadere informatieEen enthousiaste bedrijfsvoering
Maatwerk voor akkervogels EEN INTEGRAAL VERHAAL Vandaag zijn er veel minder akkervogels dan vroeger. Daarom gaan we samen aan de slag. Iedereen draagt zijn steentje bij: landbouwers, jagers, de Vlaamse
Nadere informatieOOSTWAARDPAD. mooi in alle seizoenen!
OOSTWAARDPAD mooi in alle seizoenen! n de Oostwaard van de Biesbosch is een grotendeels onverhard wandelpad uitgezet, langs boerenakkers en dwars door karakteristieke grienden. Boeren hebben enthousiast
Nadere informatieKRIEBELENDE KRUIPERTJES
KRIEBELENDE KRUIPERTJES Een insectenwandeling over het dreuzelpad door natuurtuin 't Loo voor kinderen van groep 4, 5 en 6. 2 Een tocht over insecten door de natuurtuin 't Loo over het dreuzelpad. Geschikt
Nadere informatiePVM AKKERRANDENMENGSELS MATERIALEN. Telefoon 0316-248099 Telefax 0316-248083
PVM EENJARIG MENGSEL KRUIDENRIJKE ZOOM/BLOEMRIJK GRASLAND NR. 1 Doelsoort : Planten die van nature in Nederland op kleigronden voorkomen (=inheemse flora). Mengsel : Meerjarig mengsel met plantensoorten
Nadere informatieDe pinguïn. De geschiedenis van de pinguïn. Kenmerken van de pinguïn
De pinguïn Iedereen weet wel wat een pinguïn is, maar bijna niemand weet dat er in totaal zeventien verschillende soorten zijn! Ook weet iedereen dat pinguïns in koude gebieden leven, maar niet iedereen
Nadere informatieBIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE
BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE 1 e GRAAD 1 LESUUR FICHES VOOR DE LEERLINGEN FICHE 1 - A WORTELEN Biowortelen van een bioboer die kiest voor natuur en milieu. Bio kiest voor natuur en milieu! De biowortelboer(in)
Nadere informatieinhoud 1. Dieren op reis 2. Waarom dieren reizen 3. Op zoek naar eten 4. Op zoek naar een broedplek 5. Weg uit de kou 6. Filmpje Pluskaarten Bronnen
Dieren op reis inhoud 1. Dieren op reis 3. Waarom dieren reizen 4 3. Op zoek naar eten 5 4. Op zoek naar een broedplek 9 5. Weg uit de kou 13 6. Filmpje 14 Pluskaarten 15 Bronnen 17 Colofon en voorwaarden
Nadere informatieDen Haag Bij voorbeeld. Initiatiefvoorstel voor bijvriendelijk handelen
Den Haag Bij voorbeeld Initiatiefvoorstel voor bijvriendelijk handelen Inleiding Bijensterfte neemt wereldwijd en in Nederland alarmerend toe. Door het grootschalige gebruik van giftige bestrijdingsmiddelen
Nadere informatie6+ 10 WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS? 3+ 8 + Opdracht EDUKIT 3
WAT MAAKT EEN BOS TOT EEN BOS? 6+ 10 + Wanneer is een bos een bos? Een paar bomen samen vormen pas een bos als ze een oppervlakte van 1/2 hectare beslaan. Je zou dit kunnen vergelijken met een voetbalvel
Nadere informatieBeheerpakketten Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer. Open akkerland
Beheerpakketten Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer Open akkerland 15 Wintervoedselakker Beschrijving Wintervoedselakkers zijn belangrijk voor in Nederland overwinterende vogels. Niet geoogste zaden
Nadere informatieLandbouwers werken aan een fleurig landschap!
Landbouwers werken aan een fleurig landschap! Biodiversiteit op het platteland Landbouw is onlosmakelijk verbonden met de natuur. Toch lijkt deze band de laatste decennia sterk verwaterd. Gelukkig doen
Nadere informatieLandschappelijke elementen
Welkomstkaarten voor Landschappelijke elementen Gaan voor groen! Behoud en herstel van landschappelijke elementen? Geweldig! Landschappelijke elementen zijn van culturele en historische waarde. Maar ze
Nadere informatieZot van patrijs. Patrijzengroep Oost-West. WBE De Hazebeek WBE De Mandelvallei WBE Driekoningen WBE t Veld
Zot van patrijs Patrijzengroep Oost-West WBE De Hazebeek WBE De Mandelvallei WBE Driekoningen WBE t Veld Indien jij geen jager was, dan was jij de hardste groene! Historiek Jaren 90: oprichting Wildbeheereenheden
Nadere informatieWandeling n 12 : Al basse Hé : Durbuy Bewegwijzering :
Wandeling n 12 : Al basse Hé : Durbuy Bewegwijzering : Deze wandeling te midden van het oude dorpsgedeelte van Heyd neemt je mee langs een netwerk van hagen. Deze hagen, waarvan we het nut vergeten zijn,
Nadere informatieVersie Een gehele akker max 5 ha. Meetellen mestplaatsingsruimte. 4 blokken met een verschillend mengsel. Patrijs, gele kwikstaart, bijen
Pakketvoorwaarden A16a1 Versie 2019 Vogelakker (voor Patrijzen) Beschrijving Deze vogelakker biedt dekking, foerageer- en nestelmogelijkheden voor de patrijs en andere akkervogels. De vogelakker bestaat
Nadere informatieKnop om voor weidevogels
Achtergrond 7 mei 2019 Knop om voor weidevogels Gerwout Netjes heeft voor 22% van zijn areaal zwaar natuurbeheer ingepast in zijn bedrijfsvoering. Het doel is het aantal weidevogels in stand te houden
Nadere informatieSteenuilenwerkgroep Noord-Holland
Steenuilenwerkgroep Noord-Holland Bescherm de steenuil met behulp van de steenuilenwerkgroep Noord-Holland De steenuil is een kleine bruine uil met een wit vlekkenpatroon. Zoals op de foto te zien is,
Nadere informatieKansen voor de kievit?
Kansen voor de kievit? Maatregelen voor de kievit op bouwlandpercelen Weidevogelwerkgroep VANL TCW ca. 100 vrijwilligers Ca. 110 bedrijven Geldermalsen: 67 ha gras, 30 ha bouwland Buren-Culemborg: 661
Nadere informatieBeheerpakketten akkerfaunabeheer Collectief Midden Groningen 2017
Beheerpakketten akkerfaunabeheer Collectief Midden Groningen 2017 11 Rietzoom en klein rietperceel Met een rietzoom kunnen verbindingen worden gelegd tussen (beheerde) elementen of percelen. Tevens kan
Nadere informatieGemeente Helmond, 15 juli 2015
Projectplan bij subsidie-aanvraag in het kader van de Subsidieregeling natuur en samenleving Noord-Brabant 4 Gemeente impuls voor groen burgerinitiatief Gemeente Helmond, 15 juli 2015 Het projectgebied
Nadere informatieHier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw.
Hier zien jullie alweer de zesde uitgave van ons jeugdblad. Nieuwsgierig wat de Oele nu weer heeft te vertellen. Lees maar gauw. Vlinders in de tuin Vooral op warme dagen kun je veel vlinders zien in allerlei
Nadere informatieHoe kunt u meedoen? Help
Agrariërs Weidevogelwerkgroepen snest Gemeenten Weidevogelwerkgroep Binnenveld-Oost, Weidevogelwerkgroep Binnenveld-West, de initiatiefnemers van het Weidevogelplan WERV-gemeenten Wageningen, Ede, Rhenen
Nadere informatieDe Vogelvriendelijke weken van Ekoplaza en Vogelbescherming
De Vogelvriendelijke weken van Ekoplaza en Vogelbescherming Concept criteria voor akkerbouw om de mate van Vogelvriendelijk boeren te bepalen De grondstoffenleverancier van het product is een agrarisch
Nadere informatieBoerenbuitengebied Muntendam Project Grauwe Klauwier
Boerenbuitengebied Muntendam Project Grauwe Klauwier Inleiding In januari 2015 is de Werkgroep Boerenbuitengebied in Muntendam opgericht. De initiatiefnemer is een akkerbouwer die al jarenlang actief is
Nadere informatieEgel informatiemap. De egel die in Nederland leeft is de West-Europese egel. Zijn wetenschappelijke naam is Erinaceus Europeus.
Egel informatiemap De egel die in Nederland leeft is de West-Europese egel. Zijn wetenschappelijke naam is Erinaceus Europeus. De meeste mensen kennen de egel slechts als verkeersslachtoffer. Soms wordt
Nadere informatieVersie Doelsoorten Zeeland Patrijs, veldleeuwerik, graspieper kwikstaart. Meetellen mestplaatsingsruimte
Pakketvoorwaarden A19c3 Versie 2019 Keverbanken Beschrijving Insecten zijn van groot belang als voedselbron voor akker- en weidevogels, speciaal voor de jonge vogels. De sleutel tot succesvol insectenbeheer
Nadere informatieVeldwerkplaats Kwartelkoning 20 juni 2017, Zwolle Ecologie van - en maatregelen voor- de Kwartelkoning
Veldwerkplaats Kwartelkoning 20 juni 2017, Zwolle Ecologie van - en maatregelen voor- de Kwartelkoning Kees Koffijberg & Jan Schoppers (Sovon Vogelonderzoek Nederland) VWP Kwartelkoning 20 jun. 2017 2/22
Nadere informatieProjectplan Patrijzen in het Land van Heusden en Altena
Projectplan Patrijzen in het Land van Heusden en Altena Agrarische Natuurvereniging Altena - Biesbosch M. Millenaar, maart 2014 Molenerf Zandwijkse molen 1 Inhoudsopgave 1 Aanleiding 3 2 Doelstelling 4
Nadere informatieVeldbezoeken Het gebied is op 16 juli 2014 bezocht door Menno Reemer (EIS) samen met Hendrik Baas (gemeente Zoetermeer).
Bijenvraagbaak casus 1: Zoetermeer Westerpark Menno Reemer (EIS Kenniscentrum Insecten) & Robbert Snep (Alterra) 6 oktober 2014 Vraagsteller: Hendrik Baas (Gemeente Zoetermeer) Gebied: Zoetermeer, Westerpark,
Nadere informatieProjectplan. Maatregelen voor de Patrijs Versterking van het leefgebied, landsdeel Zuid
Projectplan Maatregelen voor de Patrijs Versterking van het leefgebied, landsdeel Zuid A. Wieland & J. Sloothaak september 2012 Projectplan Project: Maatregelen voor de Patrijs Periode: 1 januari 2013
Nadere informatieWeilandberichten - Een vijfling!
Weilandberichten - Een vijfling! Hans Simons, vanaf het begin lid van de agrarische natuurvereniging, heeft al sinds jaar en dag een paal in het weiland staan met een uilenkast. Niet dat er wel eens een
Nadere informatieVlinders kijken. op Landgoed Schothorst
Vlinders kijken op Landgoed Schothorst Enke Kleine vos erdpa In de maanden mei tot en met september zie je ze vliegen: eeg vandaag ga je op zoek naar s. In dit boekje s!iveook nst Du vind je allerlei spelletjes
Nadere informatieFACTSHEET. Hoe denken Nederlanders over natuur van het boerenland, in de stad en natuurgebieden?
Onderzoeksresultaten Motivaction: FACTSHEET Hoe denken Nederlanders over natuur van het boerenland, in de stad en natuurgebieden? september 2015 Onderzoeksinstituut Motivaction heeft in opdracht van Vogelbescherming
Nadere informatieBijen en Landschapsbeheer
Bijen en Landschapsbeheer Hoe maken we het landschap bijenvriendelijk Wat betekent dat voor de biodiversiteit en de kwaliteit van het landschap Een selectie van de mogelijkheden Arie Koster -- www.bijenhelpdesk.nl
Nadere informatieAardoliealarm in het bos
de graad > Landbouw > lesmateriaal > spelkaarten Aardoliealarm in het bos BIOBOER Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5
Nadere informatie2 Wat is een heg? Als je een heg gaat planten is het plezierig om iets meer te weten over heggen.
2 Wat is een heg? Als je een heg gaat planten is het plezierig om iets meer te weten over heggen. Hoe ziet een heg er uit? Een heg is een dichte rij struiken langs een weg, een weiland of een grote tuin.
Nadere informatieBloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 24 januari 2018, Zwartewaal
Bloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 24 januari 2018, Zwartewaal Rode draad in deze presentatie Waarom bloemenranden op je bedrijf? Natuurlijke plaagbestrijding is dichtbij.
Nadere informatieAgrarisch natuurbeheer op uw bedrijf
Agrarisch natuurbeheer op uw bedrijf Een onderzoek en een advies over de natuur op het bedrijf van fam. de Boer, Tarwestraat 2 te Akkerhuizen Opgesteld door het Centrum voor Milieuwetenschappen, Universiteit
Nadere informatieKRAAIACHTIGEN DE ZWARTE KRAAI
KRAAIACHTIGEN DE ZWARTE KRAAI (Corvus corone corone) Zwarte vogel van ongeveer 47 cm. met donkergrijze snavel en poten. In de vlucht staan de eerste 4 handpennen vrij ver uit elkaar. De kraai maakt een
Nadere informatieLente. groep 3, 4 en 5
Lente groep 3, 4 en 5 Inhoud Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad lente 14
Nadere informatieNatuurvriendelijk beheer voor Gentse parken
Natuurvriendelijk beheer voor Gentse parken Natuur is niet alleen te vinden 'op den buiten'. Ook in onze Gentse parken en natuurgebieden vinden we veel planten en dieren. Door het openbaar groen op een
Nadere informatieNieuwsbrief WBG Waalwijk
Nieuwsbrief WBG Waalwijk Achtste jaargang, nummer 2 2017 Weidevogelbeschermingsgroep Waalwijk werkzaam in de gemeenten Waalwijk en Heusden onder begeleiding van het Brabants Landschap Coördinatoren: Harry
Nadere informatieWat hebben bijen nodig?
Wat hebben bijen nodig? Plek om te nestelen en te schuilen Genoeg voedsel Bijen zijn volledig afhankelijk van bloemen: stuifmeel (bouwstof) en nectar (brandstof). Hoe meer floristische diversiteit, hoe
Nadere informatieDagpauwoog Hoe ziet hij eruit? Wanneer vliegt hij? Waar kun je hem vinden? Waar leven de rupsen? Atalanta
Je hebt vast wel eens een vlinder gezien. Maar heb een vlinder wel eens goed bekeken? Weet je welke planten een rups lekker vindt? En weet je het verschil tussen dagvlinders en nachtvlinders? De vlinders
Nadere informatieWELKOM! Eerste studieavond kennisverbreding Akkernatuur 30 januari 2017 Obdam
WELKOM! Eerste studieavond kennisverbreding Akkernatuur 30 januari 2017 Obdam Programma 20.00 uur Opening door Johan van Nieuwenhuyzen, bestuurslid 20.10 uur Toelichting op ANV Hollands Noorden door Ellen
Nadere informatieWandelroute Herrendal, tussen Groesbeek en Mook
Wandelroute Herrendal, tussen Groesbeek en Mook 5 km wandelen Maak een leuke wandeling door het Herrendal, langs mooie uitzichtpunten en door het leefgebied van spechten en haviken. Deze wandelroute is
Nadere informatieHIJ BESCHERMT DE. Jager Jan Hoolwerf en natuurbeschermer. VO gel_
HIJ BESCHERMT DE Jager Jan Hoolwerf en natuurbeschermer Wilhelm Bos werken zij aan zij aan de bescherming van de unieke soortenrijkdom in de Eempolder. Zij weten het precaire evenwicht tussen roofdier
Nadere informatieDe kip. De geschiedenis van de kip. Kenmerken van de kip
De kip Kippen zijn er in alle soorten en maten. Misschien kennen we de kip wel het beste uit de supermarkt, verpakt in folie, liggend in de koeling. Hier hebben we het over kippenvlees, maar hieronder
Nadere informatieZe lopen heerlijk te genieten van de akkerwindes. Dat vinden ze heerlijk.
Année de foin, année de rien Sinds 14 juli valt er bijna geen drup regen. Het is overal al weer aardig geel. De graanoogst is vreselijk tegengevallen, er is ruim voldoende hooi. Zelfs zoveel dat enkele
Nadere informatie14 Speuren naar dieren Handleiding voor begeleiders 01
Handleiding voor begeleiders 01 Ten opzichte van 50 jaar geleden zijn veel diersoorten verdwenen. Dit is vooral een gevolg van de toename van de bevolking en de steeds grotere ruimte waarop mensen beslag
Nadere informatieDit kun je zelf doen om insectensterfte te voorkomen
Dit kun je zelf doen om insectensterfte te voorkomen 15 februari 2019 16:53 Laatste update: 12 uur geleden De komende decennia neemt het aantal insecten met 40 procent af, meldde het wetenschappelijke
Nadere informatieWeidevogelpact Midden-Delfland
Weidevogelpact Midden-Delfland Midden-Delfland is van oudsher een goed weidevogelgebied. Maar ook in dit open veenweidegebied is het aantal weidevogels fors afgenomen: de populaties grutto, kievit en tureluur
Nadere informatiePraktische informatie. Steenmannetjes. Bereikbaarheid. Waar. Vertrekpunt. Startpunt. Aanrijdroute auto. 3.7 km. Nationaal Park Dwingelderveld
Wandelen Wandelroute Kloosterveld 3.7 km Waar Nationaal Park Dwingelderveld Vertrekpunt Nationaal Park Dwingelderveld [https://maps.google.com/? q=52.7816,6.37332] Deze struinroute door het Kloosterveld
Nadere informatieLandbouwers maken werk van een fleurig landschap!
Landbouwers maken werk van een fleurig landschap! Biodiversiteit op het platteland Landbouw is onlosmakelijk verbonden met de natuur. Toch lijkt deze band de laatste decennia een beetje verwaterd. Gelukkig
Nadere informatieBIOBOER. Maar vandaag is het aardoliealarm. Kijk op je aardoliekaart of er voor jou een probleem is.
BIOBOER 1 Hoe het elk jaar gaat... Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5 vakjes vooruit! Maar vandaag is het aardoliealarm.
Nadere informatieMaak je schoolplein vogelvriendelijk
Maak je schoolplein vogelvriendelijk Leerlijn: kinderen leren vanuit het perspectief van vogels nadenken over hun omgeving. Wat hebben vogels nodig om te overleven? Schuilmogelijkheden, nestmogelijkheid,
Nadere informatieWeidevogelnieuws. Landbouwkundige situatie vroeger en nu. Rijswijkse Veld
Landbouwkundige situatie vroeger en nu Weidevogelnieuws Het Zoelense en Rijswijkse Veld vind je in het meest westelijke deel van het werkgebied van onze VANL. De bodem bestaat er overwegend uit laaggelegen
Nadere informatieBiodiversiteits heg. www.enand-design.com. 2007 De Biodiversiteits heg is een auteursrechtelijk beschermd werk van Jacqueline Couwenberg 06-52088979
Biodiversiteits heg 2007 De Biodiversiteits heg is een auteursrechtelijk beschermd werk van Jacqueline Couwenberg 06-52088979 www.enand-design.com Voor vogels zijn er plekken gemaakt waarin ze kunnen nestelen,
Nadere informatiePERMACULTUUR PERMACULTUUR. Willemieke de Haan Minor Big History & Duurzaamheid. een korte verhandeling
PERMACULTUUR Over de leefwijze die zorgt voor het voortbestaan van de Aarde en haar bewoners. Een verslag over de tuin van Transition Town Vollenhove. Willemieke de Haan Minor Big History & Duurzaamheid
Nadere informatieBeste jongens en meisjes, ik wil je graag aan een aantal bekende weidevogels voorstellen.
Beste jongens en meisjes, ik wil je graag aan een aantal bekende weidevogels voorstellen. De meest bekende weidevogel is wel de kievit, maar ook een aantal andere soorten zoals de grutto, de wulp, de scholekster
Nadere informatieHeidebeheer en fauna. Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009
Heidebeheer en fauna Verslag veldwerkplaats Droog Zandlandschap Strabrechtse Heide, 4 juni 2009 Inleiders: Jap Smits (Staatsbosbeheer) en prof. dr. Henk Siepel (Alterra-WUR) De Strabrechtse Heide is een
Nadere informatieINVESTERINGSREGELING RUIMTELIJKE KWALITEIT VELD-OOSTENRIJK 14, HORST
INVESTERINGSREGELING RUIMTELIJKE KWALITEIT VELD-OOSTENRIJK 14, HORST INVESTERINGSREGELING RUIMTELIJKE KWALITEIT VELD-OOSTENRIJK 14, HORST COLOFON Investeringsregeling Ruimtelijke kwaliteit Veld-Oostenrijk
Nadere informatieBloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 6 september 2017, Kronenberg
Bloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 6 september 2017, Kronenberg Rode draad in deze presentatie Waarom bloemenranden op je bedrijf? Natuurlijke plaagbestrijding is dichtbij.
Nadere informatieBeschrijving, functies & belang van habitat elementen van de HUISMUS
Beschrijving, functies & belang van habitat elementen van de HUISMUS Het habitat van een populatie huismussen is, voor zover nu bekend, opgebouwd uit in ieder geval 10 elementen. Brits zender-onderzoek
Nadere informatieakkerbouw. Meest verbouwde gewassen zijn granen (vooral wintertarwe), aardappels, suikerbieten en uien. Bij het selecteren van de bedrijven voor deze
Samenvatting Intensivering van de landbouw heeft ertoe geleid dat populaties van boerenlandvogels sterk zijn afgenomen sinds de jaren 60. Ooit veelvoorkomende soorten als patrijs (Perdix perdix) veldleeuwerik
Nadere informatieL I EDBIJLAGE. Liedbijlage Insecten
Liedbijlage Insecten L I EDBIJLAGE Samenstelling Chrystal Cochius Illustraties Elsbeth Cochius, grafisch kunstenaar en winnares van de HeArtpool grafiekprijs Overijssel 2005 I N SECTEN Zonder insecten
Nadere informatieOverzicht Beheerpakketten Agrarisch Natuur- & Landschapsbeheer 2016. SCAN versie 1.5d. FAC versie 1.2
Bijlage 2. Overzicht Beheerpakketten Agrarisch Natuur- & Landschapsbeheer 2016 SCAN versie 1.5d 1 december 2015 FAC versie 1.2 14 december 2015 ANLb Opbouw van de beheerpakketten De pakketten zijn opgebouwd
Nadere informatieWist je dat?... Overwintering van vlinders. Vragen. De vlinder. De levenscyclus..
Lesbrief groep 5 6 Inhoudsopgave Wist je dat?... Vlinderwiel Stripverhaal.. Overwintering van vlinders. Vlinder mobiel Het voedsel van rupsen.. Vragen. De vlinder. De levenscyclus.. 1 Wist je dat Allerlei
Nadere informatieZe gaat op zoek naar een holletje onder de grond op een droge plaats om er een nest te starten.
De hommel In de vroege lente ontwaakt de hommelkoningin en verlaat haar ondergrondse schuilplaats. Ze gaat op zoek naar een holletje onder de grond op een droge plaats om er een nest te starten. Hommels
Nadere informatieZe gaat op zoek naar een holletje onder de grond op een droge plaats om er een nest te starten.
De hommel Hommels kunnen tot 60% van hun lichaamsgewicht aan stuifmeel meedragen. In de vroege lente ontwaakt de hommelkoningin en verlaat haar ondergrondse schuilplaats. Ze gaat op zoek naar een holletje
Nadere informatieFAB2 Onderdeel Bovengronds
FAB2 Onderdeel Bovengronds Universiteit van Amsterdam (IBED): Paul van Rijn (voorheen NIOO) Wageningen UR: Marian Vlaswinkel, Frans van Alebeek (PPO) Janneke Elderson, Eefje den Belder (PRI) Centrum Landbouw
Nadere informatieGierst. http://www.waterwereld.nu/gierst.php
Gierst http://www.waterwereld.nu/gierst.php Gierst is een belangrijke graansoort in de arme delen van de wereld. Vooral boven en onder de Sahara wordt er veel gierst verbouwd. Gierst groeit op de armste
Nadere informatieArie van der Veer & Ellen Laninga. Luister maar. Met illustraties van Rike Janssen. Boekencentrum
Luister maar Met illustraties van Rike Janssen Arie van der Veer & Ellen Laninga Boekencentrum Verhalen uit het Oude Testament 4 Het begin van de wereld God maakt de wereld Genesis 1:1-2:4 Lang, heel
Nadere informatieMonitoringsnieuwsbrief 1 mei 2016
Monitoringsnieuwsbrief 1 mei 2016 Monitoring akkerranden in Zeeland Afgelopen winter (2015 2016) is er een start gemaakt met het monitoren van akkervogels. Poldernatuur Zeeland was hiermee één van de eerste
Nadere informatieMeer over de steenuilen. Even voorstellen. Hier wonen ze
Overname en dupliceren van dit materiaal is alleen toegestaan voor educatieve en niet-commerciële doeleinden en alleen als het materiaal is voorzien van een bronvermelding. Vogelbescherming Nederland,
Nadere informatieEindrapport HUISMUSSEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND JACOBA VAN BEIERENWEG TE VOORHOUT
Eindrapport HUISMUSSEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND JACOBA VAN BEIERENWEG 75-77 TE VOORHOUT Eindrapport HUISMUSSEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND JACOBA VAN BEIERENWEG 75-77 TE VOORHOUT rapportnr. 2017.2529
Nadere informatieDe inhoud. 1. De inleiding. 2. De woordspin. 3. Het uiterlijk van de das. 4. Wat eet de das? 5. Waar wonen dassen? 6. Hoe wordt de das geboren?
De inhoud 1. De inleiding 2. De woordspin 3. Het uiterlijk van de das 4. Wat eet de das? 5. Waar wonen dassen? 6. Hoe wordt de das geboren? 7. De dassenwerkgroep Utrecht 8. De afsluiting 9. Bronnen 1.
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Eend Inleiding Ik hou mijn werkstuk over eenden omdat ik het leuke dieren vind en ik wil er wat over leren. Dit wil ik er over weten: Wat doen eenden de hele dag? Wat eten eenden? Wat voor soorten eenden
Nadere informatie