Reactie KPN op consultatie Nota Mobiele Communicatie 2017

Transcriptie

1 Reactie KPN op consultatie Nota Mobiele Communicatie 2017 KPN maakt graag gebruik van de gelegenheid om te reageren op de concept Nota Mobiele Communicatie 2017 (hierna de nota ) van de Minister van Economische Zaken (hierna de minister ). Wij delen de overkoepelende ambities die de minister neerzet in deze nota, en onderschrijven het grote maatschappelijke en economische belang van mobiele connectiviteit voor Nederland. Vanuit deze ambitie zijn de meeste voorstellen van de minister, zoals een strenge dekkingseis, goed te plaatsen. KPN is echter van mening dat het beleid op een aantal belangrijke punten gewijzigd dient te worden om te zorgen voor de beschikbaarheid van voldoende mobiel spectrum tegen redelijke prijzen. Alleen dan kunnen ook de komende jaren de benodigde mobiele netwerk investeringen gedragen worden door de mobiele markt. Dit is cruciaal om de Nederlandse koppositie te behouden. Deze openbare reactie van KPN op de nota bestaat uit twee delen: de hoofdboodschappen van KPN en onze visie op spectrumbeleid. 1. Hoofdboodschappen van KPN 1.1 Met ongewijzigd beleid zal Nederland haar koppositie verliezen Op dit moment heeft Nederland in de EU een koppositie bij de voortgang richting een digitale economie en samenleving. In de Digital Economy and Society Index (DESI) van 2017 van de EU staat Nederland op de 1 e plaats voor wat betreft connectivity (vast en mobiel breedband) en 4 e in de totaalscore. De kwaliteit van de mobiele netwerken in Nederland behoort tot de hoogste ter wereld met een gemiddelde snelheid boven de 25 Mbit/s en daarmee een 6 e plaats in de meest recente metingen van Opensignal 1. Tegelijkertijd zijn de tarieven voor mobiele bundels in Nederland gedaald en liggen deze nu ongeveer 20% onder het Europees gemiddelde 2. Nederland blijft echter sterk achter waar het gaat om het beschikbaar maken van spectrum voor mobiele communicatie. Op dit moment vult Nederland slechts 61% van het Europese target in bij het bestemmen van spectrum voor mobiele communicatie. Daarmee behoort Nederland nu al tot de achterhoede in de EU met een 21 e plaats in de DESI 2017 en een dalende trend (19 e plaats in 2016). De Europese Commissie heeft een actieplan 3 opgesteld om te zorgen voor een tijdige lancering en uitrol van 5G. De pioneer bands voor 5G zijn: De 700MHz band voor (additionele) dekking en IoT; De GHz (3.5GHz band) voor hoge snelheden en critical communications ; De (26GHz band) voor ultra hoge snelheden en enhanced Mobile Broadband. En terwijl er op Europees niveau, maar ook in Azië en de VS, extra vaart wordt gemaakt met het beschikbaar maken van additioneel spectrum, blijft het in de nota beschreven Nederlandse spectrumbeleid hierbij ver achter. 1 Global State of Mobile Networks, Opensignal (Februari 2017) 2 Mobile Broadband prices - Prices as of February 2016, EC report 3 5G for Europe: An Action Plan Europese Commissie (14 september 2016) 1

2 Concreet ontbreekt het in de nota aan: 1. Een plan van actie om de 3.5GHz band ( MHz) zo snel mogelijk beschikbaar te maken voor mobiele communicatie. Deze grote frequentieband is door de EU aangewezen als de band voor het lanceren van 5G en zal lange tijd de enige band zijn in Europa waarmee ultra hoge data snelheden en missie kritische diensten geleverd kunnen worden. Zonder tijdige beschikbaarheid van de 3.5GHz band kan 5G daarom geen succes worden in Nederland. De relatief kleine 700MHz band alleen is hiertoe volstrekt ontoereikend. Lokale vergunningen in de 3.5GHz band die op dit moment nog worden uitgegeven hebben een looptijd tot Het is daarom geen optie om te wachten tot 2020 met een evaluatie van het huidige uitgiftebeleid. Dit beleid moet zo spoedig mogelijk worden gewijzigd om ervoor te zorgen dat de 3.5GHz band ook in Nederland in de periode voor mobiele communicatie uitgeven kan worden, in lijn met de andere koplopers in Europa; 2. Een duidelijke roadmap voor het zo snel mogelijk beschikbaar maken van additioneel spectrum voor 5G, ook op de langere termijn, met: Een planning voor de uitgifte van de reeds internationaal voor mobiele communicatie geharmoniseerde 2.3GHz band (naast de hierboven genoemde 3.5GHz band); Een planning van de activiteiten om de 26GHz band zo spoedig mogelijk in Nederland beschikbaar te maken, conform Europees beleid; Een planning van de activiteiten om te komen tot beleid ten aanzien van gedeeld spectrum gebruik, zoals bijvoorbeeld gepubliceerd door Ofcom 4 ; De inzet van Nederland in de internationale spectrum harmonisatie om additioneel spectrum beschikbaar te maken, zowel in banden boven als onder de 24GHz. 3. Een onderbouwing van de looptijd voor nieuwe vergunningen voor mobiele spectrum. Om de investeringszekerheid en daarmee de kwaliteit en continuïteit van dienstverlening te borgen pleit KPN voor eeuwigdurende (automatisch verlengde) vergunningen, zoals in het VK en de VS. Op zijn minst verwacht KPN een vergunningstermijn die aansluit bij het voorstel van de Europese Commissie, welke pleit voor een duur van minimaal 25 jaar. We staan nog maar aan het begin van de digitalisering van maatschappij en economie. Onze huidige koppositie is een goede start, maar ook niet meer dan dat. Het is cruciaal voor het succes van het Nederlandse bedrijfsleven en onze economie en in het belang van de consument dat we onze koppositie vasthouden en uitbouwen met 5G. Met ongewijzigd beleid zullen we door een tekort aan spectrum in de achterhoede eindigen. Dit zal een negatieve invloed hebben op de macro economische prestaties van Nederland, maar ook hele concrete toepassingen, zoals het EUspeerpunt Connected and Automated Driving, ernstig beperken. 1.2 Het Nederlandse beleid moet aansluiten bij internationale ontwikkelingen Het Nederlandse spectrumbeleid kan alleen succesvol zijn als het aansluit bij internationale spectrum harmonisatie en in overeenstemming is met het Europese spectrumbeleid. Het streven van de telecom industrie en regelgeving is er op gericht om zoveel mogelijk schaalvoordeel te halen uit wereldwijde standaardisatie van technologie en harmonisatie van spectrum. Daarbij wordt er ten aanzien van spectrumharmonisatie om historische redenen nog wel onderscheid gemaakt tussen de drie verschillende ITU regions (EMEA, Asia-Pacific, Americas), maar zijn uitzonderingsposities van individuele EU-landen tot mislukken gedoemd. 4 A framework for spectrum sharing, Ofcom (14 april 2016) 2

3 Het voornemen uit de nota om een hoeveelheid van 2x10MHz spectrum in de 2100MHz band te onttrekken aan mobiele communicatie ten behoeve van vergunning vrij gebruik staat haaks op de internationale frequentieharmonisatie en het Europese beleid. De gehele 2100MHz band is en blijft ook op lange termijn in Europa en de gehele Asia-Pacific regio in gebruik als gelicenseerd mobiel spectrum. In Nederland zetten KPN, Vodafone en T-Mobile de 2100MHz licenties landelijk dekkend in voor zowel 3G en 4G. Het voor vergunningvrij gebruik bestemmen van 2x10MHz in de 2100MHz band zou de (gezamenlijke) capaciteit van deze netwerken in belangrijke mate reduceren en leiden tot lagere snelheden en aanzienlijke economische schade. KPN begrijpt dat de minister in wil spelen op de trend dat 4G en 5G technologie ook in vergunningvrij spectrum ingezet kan worden, bijvoorbeeld in lokale/private mobiele netwerken. Echter, in plaats van het internationaal sterk afwijkende en contraproductieve Dutch spec beleidsvoorstel om 2x10MHz in de 2100MHz band voor vergunningvrij gebruik te bestemmen, zou de minister moeten inzetten op het gebruik van internationaal geharmoniseerd vergunningvrij spectrum. Alleen dan kan optimaal gebruik worden gemaakt van de nieuwste technologische ontwikkelingen voor vergunningvrij spectrum, zoals LTE-Unlicensed (LTE-U), Licensed Assisted Acces (LAA), MuLTEfire TM en WiFi Redelijke spectrum prijzen zijn cruciaal voor hoogwaardige mobiele diensten en 5G Toegang tot voldoende spectrum tegen een redelijke prijs is onontbeerlijk voor kwalitatief hoogwaardige mobiele breedband diensten. Een recente uitgebreide studie van NERA en GSMA 6 toont aan dat er een verband is tussen hoge prijzen voor spectrum en een lagere kwaliteit mobiele breedband dienstverlening. Hoge prijzen in spectrumveilingen leiden daarmee tot een netto welvaartsverlies. Zorgvuldig spectrumbeleid is daarom cruciaal voor de digitale economie. De belangrijkste generieke aanbevelingen hiertoe zijn: 1. Minimum prijzen voor spectrum moeten lager zijn dan een conservatieve schatting van de marktwaarde van het spectrum, zodat er in de veiling concurrentie kan plaatsvinden en bieders gedurende het verloop van de veiling meer inzicht krijgen in de marktwaarde ( price discovery ); 2. Stel spectrum beschikbaar zodra de markt het nodig heeft zonder kunstmatige schaarste te creëren en geef zo snel en zoveel mogelijk duidelijkheid over toekomstige uitgifte van spectrum ( roadmap ); 3. Help operators om risico s te managen, onder andere met zo eenvoudig en transparant mogelijke spectrumveilingen en door geen veilingregels toe te passen die de totale bedrijfswaarde op het spel zetten; 4. Hanteer een lange termijn perspectief, waarbij lange termijn welvaartseffecten prioriteit krijgen boven korte termijn veilingopbrengsten en waarbij beleidsbeslissingen onderbouwd worden met kosten-baten analyses door onafhankelijke regelgevers. 5 LTE-U/LAA, MuLTEfire TM and WiFi; making the best use of unlicensed spectrum, Qualcomm (2015) 6 Effective Spectrum Pricing: Supporting better quality and more affordable mobile services, GSMA (2017) 3

4 2. Visie van KPN op spectrumbeleid 2.1 Mobiele communicatie is van groot maatschappelijk belang Het maatschappelijk belang van mobiele connectiviteit is groot en groeiend. Eindgebruikers verwachten altijd en overal mobiel toegang tot het internet en de digitalisering van succesvol concurrerende bedrijven en overheden vereist mobiele communicatiediensten van de allerhoogste kwaliteit. In 2016 droeg de mobiele communicatie industrie 4.4% punt bij aan het wereldwijde GDP (direct en indirect), waarvan 2.5% punt door middel van productiviteitswinst in andere sectoren 7. Met 5G zullen mobiele netwerken een nog crucialere rol gaan spelen. De huidige mobiele generaties (2G - 3G - 4G) zijn opeenvolgende technologische verbetering met telkens een hogere snelheid en capaciteit, met name gericht op de eindgebruikersmarkt voor mobiele spraak en data. 5G is radicaal anders 8. 5G is de netwerktechnologie voor een digitaliserend Nederland, voor bedrijven en voor cruciale toepassingen zoals Connected and Automated Driving (zeer lage netwerkvertragingen, maximale betrouwbaarheid) en Internet of Things (zeer laag stroomverbruik, maximale veiligheid). Door middel van nieuwe concepten zoals network slicing kan een 5G netwerk op een flexibele en economische manier al deze toepassingen gelijktijdig landelijk dekkend ondersteunen, met verschillende kwaliteitsniveaus die optimaal zijn afgestemd op de vereisten van de betreffende toepassing. Dit is veel efficiënter dan het bouwen van aparte netwerken per locatie/toepassing. KPN is daarom voorstander van het verbinden van een landelijke dekkingsplicht en ingebruikname verplichtingen aan licenties voor mobiel spectrum. Deze verplichtingen moeten er voor zorgen dat we in Nederland de EU-doelstelling om uiterlijk in 2025 alle stedelijke gebieden en transport routes van 5G bedekking te voorzien ruimschoots overtreffen Nederland heeft op dit moment een koppositie Op dit moment heeft Nederland in de EU een koppositie bij de voortgang richting een digitale economie en samenleving. In de Digital Economy and Society Index (DESI) van 2017 van de EU staat Nederland op de 4 e plaats in de totaalscore en op de 1 e plaats voor wat betreft connectivity. In 2015 had Nederland al een 4G (LTE) bedekking van bijna 100%, op een 2 e plaats na Denemarken dat een fractie hoger scoort op rurale dekking The Mobile Economy 2017, GSMA Intelligence (2017) 8 The 5G era: Age of boundless connectivity and intelligent automation, GSMA (2017) 9 5G for Europe An action plan, (14 september 2016) 10 Connectivity - Broadband market developments in the EU, Europe s Digital Progress Report (2016) 4

5 De mobiele netwerken in Nederland behoren kwalitatief tot de beste ter wereld met een gemiddelde data snelheid boven de 25 Mbit/s en een 6 e plaats in de meest recente metingen van Opensignal 11. Tegelijkertijd zijn de tarieven voor mobiele bundels in Nederland gedaald en liggen deze nu ongeveer 20% onder het Europees gemiddelde 12. De prijsdaling tussen 2015 en 2016 bedroeg 5% voor handset bundels, 7% voor laptop bundels en zelfs 19% voor tablet bundels. 2.3 De Europese telecom industrie staat onder grote financiële druk i.h.b. in Nederland In de periode is de omzet van telecommunicatiediensten in Europa met ongeveer 10% gekrompen van 237 mld naar 213 mld (forecast 2016). In de VS is de omzet ook gekrompen, maar deze is met 240 mld hoger dan in Europa, terwijl de VS een lager aantal inwoners heeft. Met name in China is de markt voor telecommunicatiediensten sterk gegroeid, ook al is de adoptie in China nog relatief laag. Het investeringsniveau (CAPEX) bleef in dezelfde periode nagenoeg constant, waarbij de CAPEX in mobiele netwerken ongeveer 60% van de totale CAPEX besloeg 13. In Europa (en ook Azië) besteden mobiele operators het grootste deel van hun operationele cash flow aan CAPEX en staat er grote druk op de free cash flow. In Europa bedroeg de free cash flow marge van mobiele operators in 2015 gemiddeld slechts 10% van de omzet 14. In Nederland waren de gemiddelde marges van de mobiele operators in 2015 zelfs nog beduidend lager dan in vrijwel alle andere West-Europese landen 15. KPN wijst er daarom op dat het van cruciaal belang is dat er voldoende spectrum beschikbaar komt tegen redelijke prijzen. Alleen dan kunnen ook de komende jaren de benodigde mobiele netwerk investeringen gedragen worden door de mobiele markt in Nederland. 11 Global State of Mobile Networks, Opensignal (Februari 2017) 12 Mobile Broadband prices - Prices as of February 2016, EC report 13 Connectivity - Broadband market developments in the EU, Europe s Digital Progress Report (2016) 14 Global Mobile Trends, GSMA Intelligence (Oktober 2016) 15 The case for caution in engineered market entry in the Dutch mobile market, Analysys Mason (2016) 5

6 2.4 Technologische ontwikkelingen en 5G Een grote verandering van 5G ten opzichte van de eerdere mobiele generaties is dat de gehele netwerkarchitectuur geoptimaliseerd wordt voor de cloud. Het netwerk wordt gevirtualiseerd en programmeerbaar, zodat nieuwe diensten geautomatiseerd en in real-time geactiveerd kunnen worden. De 5G NR (New Radio) technologie kan in alle frequentiebanden ingezet worden en flexibel, softwarematig, aangepast worden aan de uiteenlopende kwaliteitseisen van de verschillende toepassingen, van mission critical tot low cost IoT. Hierdoor kan 5G voor al deze toepassingen op een economische en (energie)efficiënte wijze de benodigde connectiviteit leveren. 5G bouwt voort op 4G (LTE) en parallel aan de ontwikkeling van 5G gaat ook de verdere ontwikkeling van LTE verder. Een aantal nieuwe features voor o.a. hogere bandbreedtes, IoT en automated driving komen daarom al eerder beschikbaar (LTE Advanced en LTE Advanced Pro). Ook na de introductie van 5G zullen 4G (LTE) netwerken nog lange tijd operationeel blijven om optimale multi-connectivity te kunnen bieden met een mix van technologieën en om eerdere netwerkinvesteringen te hergebruiken. Het streven is om alle verschillende soorten spectrum in te kunnen zetten om de enorme data groei te aan te kunnen en om alle verschillende toepassingen te faciliteren: 3 typen gebruik: exclusief gelicenseerd, gedeeld en ongelicenseerd spectrum; 3 typen frequenties: onder 1GHz voor dekking, tussen 1 6GHz voor hoge snelheden en missie kritische diensten en zeer hoge frequenties boven 24GHz voor extreme snelheden boven 1 Gbit/s. Bron van deze 4 slides: Making 5G NR a reality, Qualcomm (2016) 6

7 Het gebruik van gedeeld en/of ongelicenseerd spectrum kan op vele verschillende manieren en met verschillende technologieën plaatsvinden 16. Met spectrum aggregation en technology aggregation kan ongelicenseerd spectrum in bijvoorbeeld de 5GHz band voor LTE gebruikt worden in combinatie met LTE in gelicenseerd spectrum in bijvoorbeeld de 800MHz band. Verschillende nieuwe technologieën hiervoor zijn: LTE Unlicensed (LTE-U); Licensed Assisted Access (LAA); LTE WiFi Link Aggregation (LWA). Bron: Making 5G NR a reality, Qualcomm (2016) In de VS is in 2016 de CBRS-Alliance (Citizen Broadband Radio Service) opgericht om gedeeld spectrum gebruik mogelijk te maken in de CBRS-band (deel van de 3.5GHz band), bijvoorbeeld voor lokale/private LTE-netwerken. In Europa worden proeven gedaan voor Licensed Shared Access (LSA) in onder andere Frankrijk, Nederland en de UK, waar Ofcom een framework heeft gepubliceerd voor spectrum sharing 17. Een andere recente ontwikkeling is de MulteFire technologie 18, waarbij LTE in gedeeld/ongelicenseerd spectrum ingezet kan worden zonder dat er een combinatie met LTE in gelicenseerd spectrum nodig is. Hiermee kan LTE kwaliteit worden geboden (inclusief mobility en security) met de voordelen van het gebruik van ongelicenseerd spectrum. Dit is een extra optie voor private/lokale LTE netwerken (bijvoorbeeld voor Industry 4.0 ) en ook zeer geschikt voor gebouweigenaren die een netwerkinfrastructuur willen aanleggen die voor iedereen toegankelijk is ( neutral host ). In de VS kan de MulteFire technology in de eerder genoemde CBRS-band ingezet worden via gedeeld gebruik. Wereldwijd kan de ongelicenseerde 5GHz band gebruikt worden. Bron: MulteFire Technology progress, Qualcomm (mei 2016) 16 Spectrum for 4G and 5G, Qualcomm (Oktober 2016) 17 A framework for spectrum sharing, Ofcom (April 2016) 18 MulteFire Technology progress, Qualcomm (Mei 2016) 7

8 Gezien de vele internationale technologische ontwikkelingen om LTE (en later 5G) in het bestaande ongelicenseerde spectrum te gebruiken (bijvoorbeeld de 5GHz band) is het niet nodig om in Nederland 2x10 MHz in de 2100MHz voor vergunning vrij gebruik te bestemmen. Dit is zelfs contraproductief en leidt tot inefficiënt gebruik van spectrum: Omdat dit voorstel afwijkt van internationale harmonisatie zal er in de praktijk niet/zeer beperkt gebruik van dit spectrum gemaakt kunnen worden; En dat terwijl deze 2x10 MHz nu en in de toekomst volop landelijk dekkend ingezet kan worden in de bestaande netwerken. KPN pleit er dan ook sterk voor om geen afwijkende bestemming aan frequentieruimte in de 2100MHz band te geven en de gehele 2x60MHz te bestemmen voor mobiele communicatie en uit te geven als gelicenseerd spectrum in de veiling in Het gebruik van de zeer hoge frequentiebanden boven 24GHz (mmwave) voor mobiele communicatie is lastig door het grote signaalverlies in die banden. Hier worden nu belangrijke stappen gezet door smart beamforming in de mmwave band te combineren met het gelijktijdig gebruik van lagere frequenties (onder 6GHz). Op dit moment zijn er al pilots waarbij stabiele connecties high speed in de mmwave banden met rijdende auto s worden gerealiseerd, waarbij teruggevallen wordt op lagere frequenties wanneer de auto buiten bereik komt van de mmwave zender/ontvanger. Om op deze manier de mmwave Bron: Making 5G NR a reality, Qualcomm (2016) banden effectief en economisch in te kunnen zetten zijn landelijke (exclusieve) licenties nodig. In de mmwave banden is voldoende frequentieruimte beschikbaar om zowel gelicenseerd als ongelicenseerd gebruik te faciliteren. KPN dringt er daarom bij de minister op aan om ook in de mmwave banden landelijke licenties uit te geven, in lijn met internationale spectrum harmonisatie en Europees beleid. Het gebruik van gelicenseerd spectrum (exclusief gebruik) blijft de belangrijkste en beste manier voor het leveren van hoogwaardige mobiele communicatiediensten en 5G. Dit geldt ook voor het gebruik van de nog nieuwe te bestemmen mmwave banden. 2.5 Internationale spectrum harmonisatie en Europees beleid Op dit moment is voor 4G (LTE) wereldwijd voornamelijk gelicenseerd spectrum onder 3GHz in gebruik en testen/gebruiken sommige operators de 3.5GHz band. In ITU-verband wordt gewerkt aan de harmonisatie van additioneel spectrum voor mobiele communicatie, waarbij belangrijke besluiten over de mmwave banden genomen zullen worden tijdens de WRC-2019 (World Radio Conference). Mede door historische redenen zijn de frequentietoewijzingen deels verschillend per regio s en zijn er andere prioriteiten en keuzes ten aanzien van het beschikbaar maken van spectrum voor 5G. In Asia-Pacific zijn er 4 sub-regio s: 8

9 In China ligt de focus op de Ghz band en kijkt men naar mmwave; In Zuid-Korea ligt de focus op de mmwave banden en werkt men toe naar een trial in de GHz band tijdens de Winterspelen van 2018 in PyeongChang; Japan werkt aan het beschikbaar maken van zowel Bron: Spectrum for 4G and 5G, Qualcomm (oktober 2016) banden onder de 6GHz als mmwave en zal 5G commercieel lanceren tijdens de Zomerspelen van 2020 in Tokyo; In Australië ligt de focus op de GHz band en monitort men ontwikkelingen in mmwave. De VS is voortvarend van start gegaan met het beschikbaar maken van spectrum In de Broadcast Incentive Auction wordt nu additioneel spectrum onder de 1GHz geveild; Een deel van de 3.5GHz is beschikbaar gemaakt voor gedeeld gebruik (CBRS); In de New Frontiers Ruling heeft de FCC een aantal besluiten genomen over mmwave spectrum voor 5G, vooruitlopend op de WRC Een grote hoeveelheid van 11GHz spectrum in de mmwave bands is aangewezen voor 5G (IMT2020), waarvan 70% ongelicenseerd. In Europa heeft de Europese Commissie een actieplan 19 opgesteld om te zorgen voor een tijdige lancering en uitrol van 5G. De pioneer bands voor 5G zijn: De 700MHz band voor (additionele) dekking en IoT; Bron: Spectrum for 4G and 5G, Qualcomm (oktober 2016) Bron: Spectrum for 4G and 5G, Qualcomm (oktober 2016) De GHz (3.5GHz band) voor hoge snelheden en critical communications ; De GHz (26GHz band) voor ultra hoge snelheden en enhanced Mobile Broadband. 19 5G for Europe: An Action Plan Europese Commissie (14 september 2016) 9

10 KPN dringt er op aan dat de minister aansluit bij internationale spectrum harmonisatie en Europees beleid. Dat geldt voor het uit te geven gelicenseerde spectrum, maar ook ten aanzien van ongelicenseerd spectrum en gedeeld spectrum. 2.6 Additioneel spectrum om de Nederlandse koppositie te behouden Nederland scoort laag waar het gaat om de beschikbaarheid van mobiel spectrum. Op dit moment vult Nederland slechts 61% van het Europese target in bij het bestemmen van spectrum voor mobiele communicatie. Daarmee behoort Nederland nu al tot de achterhoede in de EU met een 21 e plaats in de DESI 2017 en een dalende trend (19 e plaats in 2016). En terwijl er op Europees niveau, maar ook in Azië en de VS, extra vaart wordt gemaakt met het beschikbaar maken van additioneel spectrum, blijft het in de nota beschreven Nederlandse spectrumbeleid ver achter. KPN dringt daarom bij de minister aan op: 1. Een plan van actie om de 3.5GHz band ( MHz) zo snel mogelijk beschikbaar te maken voor mobiele communicatie. Deze grote frequentieband is door de EU aangewezen als de band voor het lanceren van 5G en zal lange tijd de enige band zijn in Europa waarmee ultra hoge data snelheden en missie kritische diensten geleverd kunnen worden. Zonder tijdige beschikbaarheid van de 3.5GHz band kan 5G daarom geen succes worden in Nederland. De relatief kleine 700MHz band alleen is hiertoe volstrekt ontoereikend. Lokale vergunningen in de 3.5GHz band die op dit moment nog worden uitgegeven hebben een looptijd tot Het is daarom geen optie om te wachten tot 2020 met een evaluatie van het huidige uitgiftebeleid. Dit beleid moet zo spoedig mogelijk worden gewijzigd om ervoor te zorgen dat de 3.5GHz band ook in Nederland in de periode voor mobiele communicatie uitgeven kan worden, in lijn met de andere koplopers in Europa; 2. Een duidelijke roadmap voor het zo snel mogelijk beschikbaar maken van additioneel spectrum voor 5G ook op de langere termijn met: Een planning voor de uitgifte van de reeds internationaal voor mobiele communicatie geharmoniseerde 2.3GHz band (naast de hierboven genoemde 3.5GHz band); Een planning van de activiteiten om de 26GHz band zo spoedig mogelijk in Nederland beschikbaar te maken, conform Europees beleid; Een planning van de activiteiten om te komen tot beleid ten aanzien van gedeeld spectrum gebruik, zoals bijvoorbeeld gepubliceerd door Ofcom 20 ; De inzet van Nederland in de internationale spectrum harmonisatie om additioneel spectrum beschikbaar te maken, zowel in banden boven als onder de 24GHz. 3. Een onderbouwing van de looptijd voor nieuwe vergunningen voor mobiel spectrum. Om de investeringszekerheid en daarmee de kwaliteit en continuïteit van dienstverlening te borgen pleit KPN voor eeuwigdurende (automatisch verlengde) vergunningen, zoals in het VK en de VS. Op zijn minst verwacht KPN een vergunningstermijn die aansluit bij het voorstel van de Europese Commissie, welke pleit voor een duur van minimaal 25 jaar. 20 A framework for spectrum sharing, Ofcom (14 april 2016) 10