Monitor Draadloze Technologieën 2012

Transcriptie

1 0 Monitor Draadloze Technologieën 2012 Een overzicht van trends en technologieën in draadloos Onno Mantel, TNO NFO 12 september 2012

2 1 De Monitor Draadloos 2012 Verschenen in september 2012 Gratis te downloaden via

3 2 Doel en scope van de Monitor Doel: Bieden van een goede, actuele en toegankelijke foto van de ontwikkeling en inzet van draadloze technologie Voor de BV Nederland Bedoeld voor lezers met een algemene achtergrond in telecommunicatie Jaarlijkse update Scope: radiofrequente technologieën die de basis vormen voor aardse draadloze verbindingen waarmee aan eindgebruikers elektronische communicatie- en omroepdiensten kunnen worden aangeboden. Wereldwijd vanuit een nationaal perspectief

4 3 Beschouwde technologieën UMTS/HSPA LTE/LTE-A GSM CDMA2000 TETRA DVB-T DAB(+) T-DMB Bluetooth WiFi DVB-H WiMAX

5 4 Methode: gebruik van indicatoren Gebruik van indicatoren maakt technologiebeschrijvingen overzichtelijk en vergelijkbaar

6 5 Opzet van de Monitor 1. Trends in draadloos Een tot enkele pagina s schets van recente ontwikkeling Niet noodzakelijk gebonden aan één specifieke technologie 24 blz 2. Ontwikkelingen per technologie Korte schets van veranderingen per technologie in het afgelopen jaar De eigenlijke Monitor 7 blz 3. Beschrijvingen per technologie Detailinformatie per technologie aan de hand van indicatoren 90 blz

7 6 Trends in draadloos Groei van het mobiele dataverkeer Uitrol van LTE Multibandveiling Toekomst van de (digitale) omroep Toenemende aandacht voor spectrum sharing Netneutraliteit en nieuwe verdienmodellen Groene ICT en de mobiele industrie Intelligente Transport Systemen Ontwikkelingen in short-range communicatie

8 7 Uitrol van LTE: Nederland en Europa NL: commercieel aanbod in de 2.6 GHz band KPN, Tele2, T-Mobile, Vodafone, Ziggo4 Volgend op uitrolverplichting van de 2.6 GHz veiling Zakelijke klanten en data-only Beperkte dekking en beperkt terminalaanbod Europa: ook hier komt uitrol op gang Naast 2.6 GHz veelal ook 800 MHz band Gekoppeld aan uitrolverplichting in landelijk gebied

9 8 Uitrol van LTE: Wereld Bron: GSA In Noord-Amerika en Azië begint nu massamarkt voor LTE Verizon Wireless: ca. 8 miljoen abonnees, NTT Docomo 3 miljoen Europa: 3% van totaal aantal LTE abonnees

10 9 Uitrol van LTE: Handsets LTE FDD band Aantal devices 700 MHz MHz MHz 50 AWS MHz 65 Modules 13 Tablets 2 Smartphones 4 Routers 16 Dongles /1800/2600 MHz 43 Groeiend aantal devices voor de drie belangrijkste LTE banden in Europa Band met meeste devices is in Europa niet beschikbaar (700 MHz) Op moment van schrijven slechts twee handsets in Europa (Zweden, Duitsland)

11 10 Uitrol van LTE: Standaardisatie Release (jaar) Functionaliteiten 8 (2008) De eerste LTE release 9 (2009) Zelf-optimalisatie, MBMS, lokalisatie, energiebesparing, femtocellen, 10 (2011) LTE-Advanced, verbeteringen in M2M, carrier aggregatie, relaying, 11 (2012) Coordinated Multipoint transmission/reception (COMP), verdere verbeteringen van Release 10 features Standaardisatie vindt plaats binnen 3GPP Release 8 is de basis voor eerste generatie LTE apparatuur Latere releases voegen features toe voor capaciteitsverhoging, bedekking en (zelf-)optimalisatie

12 11 Spectrum sharing: groei van het dataverkeer Groei van het mobiele dataverkeer voedt de discussie over toekomstig spectrumgebruik Aangepaste ITU voorspelling voor groei van het mobiele dataverkeer. Bron: ITU. Spectrum sharing kan leiden tot efficiënter benutten van beschikbaar spectrum

13 12 Spectrum sharing tussen toepassingen Toegenomen belang van spectrum als onderdeel van de Europese beleidsagenda Europese Commissie is voornemens het spectrumlandschap in Europa sterker te beïnvloeden Radio Spectrum Policy Programme: Nieuwe vormen van licensering (Licensed Shared Access) Slimme technieken voor spectrum sharing Dynamic Frequency Selection White Space Devices Zoeken van frequentiekanalen voor White Space Devices. Bron: Telcordia

14 13 Sharing tussen mobiele operators actieve sharing actieve + spectrum sharing Drie niveaus: Passief (bv opstelpunten): gebeurt al grootschalig Actief (basisstations): nog niet in NL, wel in Europa (m.n. Zweden) Spectrum: nog nauwelijks toepassing in Europa (en niet in NL) In Nederland geoorloofd, mits open concurrentie niet in gevaar

15 14 Toekomst van de (digitale) omroep: context Digitalisering van de omroep Televisie: DVB-T Radio: DAB Mobiele TV: DMB-T Veranderend mediagebruik Internet Niet-lineaire diensten ( on-demand, time-shifted Personalisatie Meer alternatieve distributiekanalen DSL UMTS/LTE FttH

16 15 Toekomst van de (digitale) omroep: HBB Ontwikkelingen in gebruik en technologie roepen vragen op over de toekomst van de omroep. Visie van de omroepsector: The future of terrestrial broadcasting EBU, november 2011 Trend richting Hybrid Broadcast Broadband Beide technologieën vullen elkaar aan Broadcast voor distributie met hoge kwaliteit over grote gebieden Zorg voor voldoende spectrum en standaardisatie

17 16 Monitor: DVB-T Overschakeling op digitale terrestrische transmissie gaat onverminderd door Lichte daling van het aantal Digitenne klanten (versus groei van IPTV) bij KPN DVB-T2 wordt al in 11 landen gebruikt voor een commercieel aanbod met hogere capaciteit (in Nederland nog niet) Relevante ontwikkelingen: DVB-T2 Digitale switch-over TV s met ingebouwde digitale ontvanger Positionering van Digitenne door KPN Bron:

18 17 Monitor: T-DMB Ontwikkelingen gaan traag MTVNL bereidt een launch voor op basis van een Samsung toestel en een dongle voor iphone en ipad. Vier zendlocaties actief (VHF band III). Andere licentiehouder: Callmax (L-band), sinds juli failliet Achtergrond technologie: Ontwikkeld in Zuid-Korea Afgeleid van DAB, onderdeel van dezelfde familie van standaarden Geoptimaliseerd voor handsets Bron: mtvnl.nl

19 18 Monitor: DAB(+) Juni 2012: KPN en NPO gaan landelijk digitale radio uitrollen volgens de T- DAB standaard Uitrol in 3 fasen, eerste fase gereed in december 2012 Op termijn vervanging door T-DAB+ De overheid is een belangrijke partij bij de adoptie en het succes van diensten DAB-uitrolverplichting aan FM licenties Ook in andere Europese landen actief stimuleringsbeleid Bron: frequentieland.nl

20 19 Intelligente Transport Systemen Intelligente Transport Systemen ondersteunen verkeers- en vervoersprocessen door toepassing van ICT Voertuigen onderling (V2V) Voertuigen en infrastructuur (V2I) Tussen infrastructuurelementen onderling (I2I) Belang onderschreven door EC in 2008 Frequentiegebied toegewezen: MHz Juli 2010: ITS richtlijn door het Europese parlement

21 20 Intelligente Transport Systemen: voorbeelden Effectiever verkeersmanagement Adaptieve cruise control Waarschuwingen voor gevaarlijke situaties Intelligente navigatie Eco-driving assistance

22 21 Intelligente Transport Systemen: ontwikkeling Ontwikkeling van technologie voor ITS p Standaardisatie binnen ETSI Diverse onderzoeksprojecten en testsites Drive-C2X project test site (Versailles) simtd test site (Frankfurt) Nederland: DITCM (Dutch Integrated Testsite for Cooperative Mobility) Helmond, Assen, Oss

23 22 Intelligente Transport Systemen: belemmeringen Belemmeringen Hoge kosten voor infrastructuur Schaalbaarheid van de communicatie (congestion control) Security en privacy Hoe om te gaan met een variabele penetratiegraad

24 23 Tenslotte Monitor 2013 Suggesties/aanbevelingen gevraagd!