Den Haag denkt vooruit

Transcriptie

1 hét magazine voor de overheid Bert Keijts (RWS): Overheidsmanager van het Jaar 2008 Pagina november 2008 nr 19 vierde jaargang Den Haag denkt vooruit Crisisbeheersing in Nederland Interview: Yvo de Boer tussen Kyoto en Kopenhagen pagina 24 Anti-bureaucraat Wim Kuijken (SG VenW) aan het woord pagina 8 CIDI vraagt Justitie om vervolging Demjanjuk pagina 10 Re-integreren met een Happy Meal pagina 28

2 Hamsters rennen eindeloos op één plek Ze komen zo geen stap vooruit. Maar u wel. Met performance management software van SAS.

3 PM nummer november 2008 inhoud 16 THEMA: Wie zitten er aan de knoppen bij een ramp? Netwerk crisisbeheer in kaart gebracht 24 Tussen Kyoto en Kopenhagen Yvo de Boer (Klimaatbureau VN) houdt adem in 8 28 Re-integreren met een Happy Meal Wet werk en bijstand leidt tot schrijnende gevallen 44 Beau Monde verbroedert met de oppositie Nieuws 8 t/m 15 8 SG Wim Kuijken (VenW) is anti-bureaucraat 10 CIDI vraagt Justitie om vervolging Demjanjuk 1 1 Nicis zwaait Vogelaar uit met lof 12 Analyse: Bert Koenders breekt hulpindustrie open 13 Bert Keijts apetrotse Overheidsmanager van het Jaar 14 Wetenschapper stuurt kabinet recept CO 2 -vreter 34 Spelers 32 t/m Alfa s kruisen degens met beleidsmedewerkers 34 De bliksemcarrière van Joke Brandt (BZ) 36 Jan Mens (Financiën) gaat dichter op de politiek 38 Jonge ambtenaren op excursie naar Neelie Kroes Meningen 1 1 Column Guikje Roethof: Loyaliteit 13 Kroese enzo 27 Column Jorrit de Jong: Sorry, James Service Agenda en evenementen 39 Et cetera: PM recenseert 40 Special Diversiteit: Ambassadeursnetwerk stelt zich voor Coverfoto: Collectie Spaarnestadphoto/Henk Blansjaar 21 november 2008 PM 3

4 lopende zaken Algemene Zaken Onbekend In verband met persoonlijke omstandigheden van premier Balkenende was er bij het ter perse gaan van dit nummer van PM nog niet veel te zeggen over de agenda van de minister-president in de komende weken. BZK Diversiteit Maandag 24 november brengt minister Ter Horst een werkbezoek aan de provincie Flevoland. s Avonds verzorgt ze in Den Haag een inleiding tijdens een themadiner met de politietop over diversiteit. Op 27 en 28 november is de bewindsvrouw in Brussel vanwege de JBZ-Raad. Maandag 1 december vereert ze Groningen en Drenthe met een werkbezoek. Woensdag de 3 e is ze opnieuw in Brussel, dit keer voor de jaarlijkse conferentie Crossing Borders. Antillen Staatssecretaris Bijleveld is het grootste deel van komende week op de Antillen. Woensdag 3 december woont ze in Leiden de slotbijeenkomst van Inaxis bij en de dag erna is ze in Utrecht voor een conferentie over Overheid 2.0. Buitenlandse Zaken Steinmeier Minister Verhagen is begin volgende week drie dagen in Marokko en Algerije. Op donderdag 27 november heeft Verhagen twee AO s, en speecht hij bij achtereenvolgens de jubileumconferentie van Press Now en bij de Thanksgivingbijeenkomst van de Full Bright Alumni Association in Utrecht. Op 2 december komt de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Steinmeier op bezoek. Aansluitend reist Verhagen naar Brussel voor de ministeriële top van de Navo op 2 en 3 december. Direct daarna is in Oslo de ondertekening van het Clustermunitie verdrag. Op 4 en 5 december is de ministeriële raad van de OVSE in Helsinki. Oost-Congo Minister Koenders vertrekt woensdag 26 november naar Rwanda en Oost-Congo. In Rwanda spreekt hij onder meer met president Kagame en in het door burgeroorlog geteisterde Oost-Congo gaat hij naar de provincie Noord-Kivu, waar hij onder andere vluchtelingenkampen van VN-macht Monuc bezoekt. Aansluitend vliegt de minister naar Qatar voor de VNconferentie Financing for Development. Op 3 december is Koenders in Amsterdam bij de uitreiking van de Prins Clausprijs aan de Indiase schrijver Indira Goswami. Een dag later geeft hij een lezing aan de VU en een woont hij aan de UvA de start van het Desmond Tutu Programma bij. Dat behelst een viertal leerstoelen rond de thema s jeugd, sport en verzoening. Ook Desmond Tutu is aanwezig. Lespakket De staatssecretaris voor Europese Zaken is vrijdag 21 november in Brussel vanwege de Begrotingsraad. Maandag lanceert hij op het Oranje Nassaucollege in Zoetermeer een lespakket over Europa. Dinsdag de 25 e reikt Timmermans in Amsterdam de Prix de Rome uit, een aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars en architecten. De dag erna ontmoet de bewindsman in Stockholm zijn Zweedse ambtsgenoot. Het bezoek staat in het teken van het Zweedse EU-voorzitterschap in de tweede helft van volgend jaar. Defensie Begroting In de week van 24 november zijn de bewindslieden van Defensie in de Kamer vanwege de behandeling van de Defensiebegroting. Zij kunnen rekenen op kritiek op het voortdurende personeelstekort, de nazorg aan getraumatiseerde soldaten en het hoge ambitieniveau van de krijgsmacht op het wereldtoneel. Economische Zaken ESA Minister Van der Hoeven bezoekt op 25 en 26 november de conferentie van het Europese ruimteagentschap ESA in Den Haag. De rest van deze week staat voor de minister in het teken van een aantal AO s, onder meer over het innovatiebeleid en ze zal aanschuiven bij het brede AO over topinkomens. Op 4 en 5 december bezoekt de minister Moskou en Sint-Petersburg tijdens een economische missie die in het teken staat van energie. Turkije Staatssecretaris Heemskerk is in de week van 24 november met staatssecretaris Van Bijsterveldt (OCW) in Turkije met een economische missie waar 130 bedrijven en onderwijsinstellingen aan deelnemen. Op 28 november bezoekt Heemskerk een belangrijke VTE-raad in Brussel. Op 1 december overhandigt hij de nationale agenda van de KvK en opent later die dag de Science Port Holland, een bedrijventerrein voor hoge technologie in Delft. Financiën Witwassen Minister Bos heeft woensdag 26 november een AO over de versterking van de aanpak georganiseerde misdaad en het witwassen van geld. Donderdag 27 november opent hij een seminar over het beheer van Europese gelden. Later op de dag is het AO ter voorbereiding van de Ecofin-bijeenkomst op dinsdag 2 december. Maandag daaraan voorafgaand is de bijeenkomst van de Eurogroep. Woensdag 3 december moet Bos naar de Kamer voor een AO over ABN Amro. Salarisadministratie Staatssecretaris De Jager is maandag 24 november op werkbezoek naar Corus in IJmuiden. s Avonds is hij aanwezig op de algemene leden vergadering van de Fenex, de Nederlandse organisatie voor expeditie en logistiek. Op dinsdag is hij voor de Algemene Financiële Beschouwingen in de Eerste Kamer en op woensdag heeft hij in de Tweede Kamer een AO waarin een aantal wat kleinere belastingonderwerpen worden afgehandeld. De staatssecretaris gaat op donderdag 27 november s ochtends naar het Jaarcongres Salarisadministratie van uitgeverij Kluwer. Justitie Antillen Na de ministerraad brengt minister Hirsch Ballin vrijdag 21 november een werkbezoek aan Rotterdam, waarbij de problemen in de Antilliaanse gemeenschap centraal staan. Rotterdam telt zo n bewoners van Antilliaanse afkomst, die met argusogen kijken naar de komst van de Rijkswet personenverkeer die de minister in voorbereiding heeft. De Antilliaanse Staten gaan er ten onrechte van uit dat de nieuwe Rijkswet Personenverkeer in het verlengde ligt van de terugkeerregeling voor Antilliaanse 4 PM 21 november 2008

5 lopende zaken jongeren zoals de voormalige minister Verdonk dat voorstelde, verklaarde Hirsch Ballin eerder. Ik hoop dat dit misverstand snel uit de wereld kan worden geholpen. De minister is ook uitgenodigd voor het Cannabis Tribunaal, georganiseerd door voorstanders van legalisering van softdrugs, dat op 1 en 2 december plaatsvindt in perscentrum Nieuwspoort. Of hij op de invitatie ingaat is vooralsnog onbekend. LNV Wetgevingsoverleg Maandag 24 november is minister Verburg in de Tweede Kamer voor het Wetgevingsoverleg visserij. Woensdag 26 november volgt een AO over de Landbouwraad. Later die dag heeft de bewindsvrouw twee spreekbeurten, eerst in Den Haag tijdens De week van de bodem, vervolgens in Den Bosch, waar de Hoge Agrarische School (HAS) het 60-jarig bestaan viert. IUCN Op donderdag 27 november is Verburg een van de sprekers tijdens het symposium Ecosystems and Human Societies in the 21st Century in Amsterdam. Daarmee wordt stilgestaan bij het 30- jarige jubileum van het IUCN Nederlands Comité (IUCN NL), dat de in Nederland gevestigde leden van World Conservation Union (IUCN) verenigt. Diezelfde dag is er een AO over de Ecologische hoofdstructuur. OCW Piramide Vrijdagavond 21 november opent minister Plasterk in aanwezigheid van Hare Majesteit de Koningin het Muziekkwartier in Enschede. De dag erna reikt hij de Gouden Piramide 2008 uit, een rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap in de categorie architectuur. Maandag 24 november is hij in de Tweede Kamer vanwege de mediabegroting. Op Wereld Aids Dag (maandag 1 december) opent Plasterk LoveDance, een benefietevenement in Paradiso ten bate van het Aids Fonds. Turkije Staatssecretaris Van Bijsterveldt gaat volgende week met collega Heemskerk van Economische Zaken naar Turkije. Op het programma een groot aantal afspraken met bedrijven over onder meer stages. Maandag 1 december brengt een werkbezoek haar naar IJmuiden waar ze in gesprek gaat met leerlingen op een opleidingsboot. Slim Dinsdag 2 december verzorgt staatssecretaris Dijksma in Den Haag de aftrap van de Digitale Topschool. Dat is een softwarepakket, speciaal ontwikkeld voor slimme kinderen als aanvulling op hun gewone leerstof. SZW Werkzekerheid Minister Donner houdt maandag 24 november een speech tijdens een besloten bijeenkomst van de Vereniging van Bedrijfstak Pensioenfondsen in het Kurhaus in Scheveningen. Op dinsdag 2 december spreekt de minister in Rotterdam op een bijeenkomst van het Christelijk Sociaal Netwerk. Hij is op woensdag 3 december aanwezig op het symposium Van baanzekerheid naar werkzekerheid van de brancheorganisatie van reïntegratiebedrijven Boraborea in Soestduinen. Handhaving Staatssecretaris Aboutaleb is op maandag 24 november in Zwolle voor een regiobijeenkomst. Daarna is hij tot en met donderdag in de Kamer voor de begrotingsbehandeling van SZW. Op maandag 1 december gaat hij naar een conferentie van de Sociale Verzekeringsbank. Donderdag 4 december heeft hij een AO over de handhaving in de sociale zekerheid. Verkeer en Waterstaat Friesland Minister Eurlings opent op donderdag 27 november de vernieuwde N31 in Friesland. Op dinsdag 2 december is hij aanwezig bij een AO over de Transportraad. Staatssecretaris Huizinga brengt op 24 november een bezoek aan Twente in het kader van het regionale openbaar vervoer. Een dag later houdt zij een toespraak op het jaarcongres van de werkgeversorganisatie Koninklijk Nederlands Vervoer. Op 27 november ondertekent zij een innovatief OV-convenant in Den Haag en op vrijdag 28 november zal zij aanwezig zijn bij de opening van een tentoonstelling over water in het Rijksmuseum. In de week van 2 december behandelt het parlement de begroting van VenW. Vrom Klimaatneutraal De klimaatneutrale toer langs de provincies brengt minister Cramer maandag 24 november naar Leeuwarden. Op 26 november sluit ze in Ede het congres Duurzame gemeenten: lokale energie voor een beter klimaat af. Op 1 december praat ze met scholieren over de komende VN-klimaattop in het Poolse Poznan. Die avond chat ze met burgers over energiebesparing. Op 3 december spreekt ze aan de Universiteit van Amsterdam over duurzaam inkopen. Ze sluit de week af in Brussel, waar op 4 en 5 december de Milieuraad plaatsvindt. Begroting De agenda van de kersverse WWI-minister Eberhard van der Laan staat nog niet helemaal vast, maar hij zal aan de slag moeten met de begroting. Op donderdag 27 november staat het begrotingsonderzoek op de commissieagenda van de Tweede Kamer en in de week daarna volgt de plenaire begrotingsbehandeling van WWI. VWS Topinkomens Minister Klink zit op woensdag 26 november, net als veel van zijn collega s, bij het AO over de topinkomens in de publieke en semi-publieke sector. Ook donderdag 27 november moet hij naar de Kamer, voor het AO over de Zorgverzekeringswet. Kinddossier Minister Rouvoet gaat maandag 24 november naar Breda voor het VNG-congres over de Centra voor Jeugd en Gezin, daarna opent hij er een Apeldoorn. Op dinsdag 25 november bijt hij het spits af van het jubileumcongres van de Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling (AIT) in Ede. Op woensdag 26 november heeft hij een AO over de gesloten jeugdzorg en op donderdag 27 november over het elektronisch kinddossier. Sport Staatssecretaris Bussemaker gaat naar Parijs volgende week. Op dinsdag 25 november vertrekt ze en ze blijft een week. Ze praat er met de Europese sportministers en verder heeft ze nog een aantal bilaterale afspraken over zorg. 21 november 2008 PM 5

6 roerende zaken Nieuwe rijksletters Weg met Times, Arial en Verdana. Binnenkort gebruiken alle ambtenaren de speciaal voor het rijk ontworpen lettertypes Rijksoverheid Serif en Sans. Letterontwerper Peter Verheul is de architect achter de nieuwe rijksletters, die de komende jaren over de hele linie bij het rijk worden doorgevoerd. Bericht aan allen Dé politieke roman van de 21 e eeuw, jubelt de Frankfurter Allgemeine Zeitung over het onlangs verschenen Bericht aan allen van de Duitser Michael Kumpfmüller. Het verhaal begint met een dramatisch laatste sms je van een dochter aan haar vader: We storten neer. Bid voor mij. Ik hou van je. De vader krijgt weinig tijd om te rouwen. Als minister van Binnenlandse Zaken moet hij tal van crises het hoofd bieden. Bovendien leidt hij een stormachtig privéleven (zijn huwelijk staat op springen, de pers krijgt lucht van zijn avontuurtjes en hij begint een affaire met een jonge journaliste). In Duitsland werd het nog onvoltooide manuscript vorig jaar bekroond met de Alfred Döblin Preis, een literaire prijs in het leven geroepen door Günter Grass, bedoeld voor boeken die nog niet gepubliceerd zijn. Michael Kumpfmüller is eind november in Nederland. Hij treedt op 26 november op in Nijmegen tijdens het Wintertuin Festival. De dag erna gaat hij met P.F. Thomése in gesprek op het Goethe Instituut in Amsterdam. Quotez Ambtenaren zitten regelmatig in het verdomhoekje, ze mogen wel een keer per jaar in het zonnetje worden gezet. PvdA-Kamerlid Pierre Heijnen pleit in De Telegraaf voor een jaarlijkse feestdag voor ambtenaren. Heb altijd gedacht dat elke dag voor een ambtenaar een feestdag was. Aldus een verontruste inwoner uit West-Friesland in een reactie op de website van De Telegraaf. Hoogvlieger(s) Nog maar twee jaar geleden leed de VVD een rampzalige verkiezingsnederlaag na een campagne die geleid werd door Hans Hoogervorst. De oud-minister van Financiën en VWS keerde Den Haag de rug toe en vertrok naar Amsterdam om Arthur Docters van Leeuwen op te volgen als voorzitter van de Autoriteit Financiële Markten. Nu is Hans helemaal terug. Op het wereldtoneel nog wel. Als voorzitter (een eer die hij deelt met een Amerikaan) van een adviesgroep over voorschriften voor financieel verkeer, mag hij de puinhopen van de kredietcrisis opruimen. Arthur Docters van Leeuwen, met pensioen, houdt op 10 december onder de titel Leviathan of Golem. Over de kloof en de publieke elite in Nieuwspoort de eerste Kees Lunshof-lezing. Den Haag is een dorp. Dat hangt van roddel en achterklap aan elkaar. Ik woon in de stad. Den Haag is eigenlijk te klein voor PvdA-Kamerlid Paul Tang, zegt de Amsterdammer in Revu. Als architecten straks voor een afspraak langskomen, moeten ze met het openbaar vervoer. In hun cabrio of andere bolide zijn ze bij het rijk niet welkom. MKB-woordvoerder André Vermeulen zegt in De Telegraaf dat het rijk niet moet overdrijven met duurzaam inkopen. 6 PM 21 november 2008

7 Arbo kraakt Straatsburg roerende zaken LEZERS SCHRIJVEN Opnieuw een poging het maandelijkse geldverslindende Straatsburgcircus een halt toe te roepen. Dit keer heeft Europarlementariër Jeanine Hennis-Plasschaert het wel heel ludiek aangepakt. De VVD er nodigde de Nederlandse Arbodienst uit eens een kijkje te komen nemen in het gebouw waar het EP eens per maand vergadert. Wat blijkt? De werkruimte is te klein, er is slechte ventilatie en het is er te warm. Aanleiding voor Hennis-Plasschaert maar weer eens in de pen te klimmen. Ze deponeerde een zevental vragen bij de Europese Raad, waarmee ze te weten wil komen hoe het zit met de Franse Arbowetgeving ( beschouwt die dergelijke arbeidsomstandigheden wel als normaal? ). Ook vraagt ze zich af of EU-voorzitter Frankrijk bereid is de kosten voor de zetel in Straatsburg voor eigen rekening te nemen. Een beetje vragen naar de bekende weg is het wel. 7- scoort minister Verhagen van Buitenlandse Zaken op de Groen- Links Mensenrechten Meetlat. Uit de kwaliteit van beleidsstukken blijkt dat de bewindsman genoeg kennis heeft over het vraagstuk van mensenrechten, maar de minister moet wel meer ruggengraat ontwikkelen als het aankomt op inzet en uitvoering, aldus Tweede Kamerlid Isabelle Diks. Bij vrienden van Nederland, zoals Israël, weet Verhagen niet met passende antwoorden te komen, bijvoorbeeld in de kwestie van de onmenselijke behandeling van niet-joden in Israël en de inwoners van Gaza en de Westoever. Dan is de koopman in de minister tóch sterker dan de dominee, aldus GroenLinks vorige week tijdens de behandeling van de BZ-begroting. Twee ton voor hasjvraag Goed nieuws voor politieke partijen in geldnood. De partijkas kan met euro worden gespekt. Zaak is dan wel uit te kunnen leggen waarom het verbod op cannabis meer positieve dan negatieve effecten heeft. De prijsvraag is onderdeel van Cannabis Tribunaal, dat op maandag 1 en dinsdag 2 december 2008 in perscentrum Nieuwspoort wordt gehouden. Het is een initiatief van het Cannabis College, de Stichting Drugsbeleid en de Europese Coalitie voor Rechtvaardig en Effectief Drugsbeleid. Aanleiding is de crisis die in coffeeshopland is uitgebroken nu het CDA het gedoogbeleid failliet heeft verklaard en invloedrijke juristen als Cyril Fijnaut stellen dat alle coffeeshops dienen te worden gesloten. In zes hoorzittingen onderzoeken deskundigen de grenzen van het gedoogbeleid. CDA-Tweede Kamerlid Cisca Joldersma kruist de degens met Hans van Duijn, oud-voorzitter van de Nederlandse Politiebond, die vindt dat de Nederlandse politietop zich moet uitspreken vóór legalisering van cannabis. Kritiek op de pers? Vrijheid van de pers is een groot goed, maar journalisten zouden eindelijk eens moeten beseffen dat er hogere waarden op het spel staan. Dat denkt menigeen die vaak met de media te maken heeft. Het imago van de overheid is slecht, omdat de media zo n negatief beeld schetsen van het overheidsoptreden. Waar of niet waar? van de berichtgeving in de media? Heeft u ook kritiek op de pers? Weet u uit eigen ervaring dat de media onvolledig of onjuist berichten? PM is nieuwsgierig naar uw kijk op het nieuws. Zet uw persoonlijke mening of verhaal in woorden op papier Anonieme inzendingen zijn ook welkom. Laat ons wel weten of u man/vrouw bent, wat uw functieschaal is en op welk departement u werkzaam bent. Reacties kunt u sturen aan: redactie@pm.nl (uiterlijk vrijdag 28 november 2008). De mooiste en bloemrijkste inzendingen worden gepubliceerd in PM 21 van 19 december. 21 november 2008 PM 7

8 nieuws SG Kuijken bestiert een concreet, echt Nederlands departement Dit ministerie werkt op de lange termijn Begin december behandelt de Tweede Kamer de begroting van Verkeer en Waterstaat. Voor de ervaren Wim Kuijken hij is al bijna veertien jaar SG is dat niet nieuw meer. Hoewel het nu wel om veel meer geld gaat dan in zijn vorige functie bij Algemene Zaken. Tekst Cindy Castricum Foto Welmer Keesmaat VenW Bram Peper noemde hem eens een ambtenaar by birth, maar daar herkent Wim Kuijken (55) zich totaal niet in. Ik kom niet uit een ambtelijk milieu, ben de enige uit het gezin die bij de overheid werkt. Ik voel me eerder een anti-bureaucraat, ben mijn hele ambtelijke loopbaan al bezig met het tegengaan van onnodige bureaucratie, zaken simpeler maken en terugbrengen naar reële proporties. Maar ik begrijp wat hij bedoelt. Het vak van ambtenaar heb ik in de loop der jaren wel leren beheersen. Ik weet wat er van me gevraagd wordt. Dat mag ook wel. Kuijken is al bijna veertien jaar SG. Eerst op Binnenlandse Zaken, waarna hij door (partijgenoot) Wim Kok werd gevraagd SG op Algemene Zaken te worden. Kok ging, Balkenende kwam, Kuijken bleef. Ik kende Balkenende al uit mijn studietijd aan de Vrije Universiteit, zegt Kuijken. Dat was wel handig. Vorig jaar stapte hij over naar Verkeer en Waterstaat, niet zo n rare stap voor een vervoerseconoom, maar toch. De SG van Algemene Zaken is de invloedrijkste persoon in ambtelijk Den Haag, mist hij dat niet? Ach, daar wordt altijd heel schimmig en spannend over gedaan. Als SG van Een beetje SG zoekt de praktijk wel op AZ heb je inderdaad direct toegang tot het Torentje van de minister-president. Maar als voorzitter van het SG-Overleg heb ik toegang tot veel bewindslieden. Bovendien wordt je invloed bepaald door de kwaliteit van je advies, niet zozeer door je positie. Kuijken heeft voordat hij SG op Binnenlandse Zaken werd ruim vier jaar bij de gemeente Den Haag gewerkt als gemeentesecretaris. Dat heeft hem naar eigen zeggen heel veel opgeleverd. Kuijken: Bij het gemeentelijke werk zit je zo dicht op de burgers. Je voelt de dagelijkse hitte van de Schilderswijk, van de stad in zijn geheel. Het is goed dat ervaren te hebben. Het helpt enorm bij het beter begrijpen waar je als overheid mee bezig bent. Ontbreekt dat gevoelen bij het rijk? Er zijn genoeg manieren om als rijksambtenaar met de burger in aanraking te komen. Een beetje SG zoekt die praktijk wel op. Maar als je 4,5 jaar ook echt leiding hebt gegeven op gemeentelijk niveau, dan heb je een andere dimensie ervaren. VenW is een veel praktischer departement dan Algemene Zaken. Veel groter ook. De begroting van... Johan de Leeuw SG ministerie van SZW Johan de Leeuw is nog maar net ingewerkt: hij begon op 1 september als secretaris-generaal van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, als opvolger van Maarten Ruys. De voormalig politicus (in de jaren tachtig was De Leeuw Tweede Kamerlid voor het CDA) heeft op SZW een vrij grote pot met geld onder zijn hoede: ruim 25 miljard euro. Het grootste deel gaat natuurlijk op aan de sociale fondsen. In 2009 zullen werknemers geen WW-premie meer betalen (in ruil voor loonmatiging) en krijgen werkgevers een premiekorting voor werknemers boven de 62 jaar. Jongeren tot 27 jaar krijgen vanaf 1 juli geen bijstand meer als ze geen baan hebben en niet meer naar school gaan. 8 PM 21 november 2008

9 nieuws Dat klopt. Algemene Zaken is vanwege zijn omvang vrij gemakkelijk te managen, maar een stuk ingewikkelder op het terrein van politiek-bestuurlijke advisering. Ik heb altijd al leiding willen geven aan VenW, ik houd van dit departement. Het beleidsterrein is heel fysiek, heel concreet, echt Nederlands. In de begroting voor volgend jaar is 200 miljoen euro uitgetrokken om de files te bestrijden. Is dat geen druppel op de gloeiende plaat? Toen minister Eurlings vanuit het Europees Parlement naar Nederland kwam, zag hij dat het land vast zat. Hij heeft de filebestrijding tot een van zijn speerpunten gemaakt. Zo heeft hij een Spoedwet ingediend zodat meer tempo gemaakt kan worden met het verbreden van wegen. Daarnaast proberen we de wegen beter te benutten met signalen boven de weg en gaan we beprijzing invoeren. Dit zijn bijna allemaal maatregelen die niet van de ene op de andere dag gerealiseerd zijn. Pas in 2016 zal de beprijzing een feit zijn. Dat duurt toch veel te lang? Dit ministerie werkt op de lange termijn. Beslissingen van nu leveren pas over zeven, acht jaar iets op. Dat is voor burgers lastig te begrijpen. Ja dat is zo. We moeten het ook goed uitleggen. Het kabinet wil 5 procent meer treinreizigers per jaar. Daar is 4,5 miljard euro voor beschikbaar. Kan de NS die groei wel aan? Zowel de NS als ProRail onderschrijft Naam Johan de Leeuw Geboren 19 augustus 1953 Studie Landbouwkunde, Wageningen Loopbaan Secretaris Nederlandse Christelijke Boeren- en Tuindersbond, Tweede Kamerlid CDA, DG op LNV, DG van de Voedsel en Waren Autoriteit, Inspecteur- Generaal Verkeer en Waterstaat en SG SZW deze doelstelling. Het departement neemt steeds meer een regierol in waarbij we samen optrekken met onze partners. Los daarvan: 4,5 miljard is ongelooflijk veel geld, we investeren een fors bedrag in het spoor. Maar ook hier geldt: al die nieuwe sporen zijn niet morgen aangelegd. Absoluut, dat is het lot van dit ministerie. Lastig, lijkt me. Maar het is ook leuk! Laten we wel wezen, je werkt echt aan de toekomst, de inrichting van dit land. Het is niet zo gek dat het even duurt, je hebt te maken met veel verschillende belangen. Maar we mogen er niet teveel tijd voor nemen, nu duurt het soms te lang. Een minister opent spoorlijnen van twee ministers eerder. Iets anders, ligt VenW op schema waar het de taakstelling betreft? Ja, maar in de begin jaren is dat nog relatief eenvoudig. Bij de beleidskern moet er uiteindelijk 20 procent fte s af. Dat is heftig, want we moeten het rapport van de commissie-veerman [Deltacommissie, CC] nog uitvoeren en de beprijzing moet worden ingevoerd. Dat wordt niet eenvoudig. Maar we zullen het halen, vooral door een andere manier van werken. We maken het departement een stuk flexibeler en gaan horizontaler werken. Iedere medewerker die hier op de Plesmanweg werkt, is onder mij geplaatst en niet meer onder een directeur-generaal of directeur. Elke vier tot zes jaar kunnen ambtenaren zich melden voor een andere functie. Het wordt dan makkelijker bij een ander DG of organisatieonderdeel aan de slag te gaan. U bent voorzitter van het SG-Overleg (SGO). Is de invloed van dit gremium de laatste jaren toegenomen? Ehm dat kun je niet langs de meetlat leggen. We worden wel steeds serieuzer genomen, kijk maar naar ons voorstel voor een kleinere overheid. Wat nieuw is, is de collegiale sfeer in het SGO. Tien jaar geleden heerste er veel meer non-interventiegedrag in de ambtelijke top. Heeft u als PvdA-lid eigenlijk nooit politieke aspiraties gehad? Nee, ik ben geen politicus. Laat mij maar organisaties leiden en adviseren hoe politieke bestuurders het beste kunnen opereren. Heeft Wouter Bos leiderschap getoond in de kwestie-vogelaar? Daar laat ik me niet over uit natuurlijk. U was niet geïnformeerd als voorzitter van het SGO? Nee, zo werkt dat niet. Ik zag het donderdagavond op televisie. Dit zijn politieke momenten en zo hoort het ook. De taak van de SG, in dit geval die van Vrom, is om de vertrekkend minister te begeleiden en de nieuwe bewindspersoon te ontvangen en in te werken. Je moet er als SG voor zorgen dat alles doorloopt. Wij zijn de continue factor. 21 november 2008 PM 9

10 nieuws CIDI vraagt Hirsch Ballin om vervolging Demjanjuk Minister Hirsch Ballin van Justitie moet er alles aan doen om de van oorlogsmisdaden verdachte John Demjanjuk uitgeleverd te krijgen en in Nederland te veroordelen, aldus de joodse organisatie CIDI in een recente brief aan de bewindsman. Demjanjuk was vermoedelijk een van de beulen van het concentratiekamp Sobibor, waar in Joden uit Nederland werden vermoord. Foto: David I. Andersen Justitie Het Centrum voor Informatie en Documentatie Israel (CIDI) in Den Haag dringt er in een deze week verzonden brief aan minister Hirsch Ballin van Justitie op aan dat Nederland stappen onderneemt om de van oorlogsmisdaden verdachte John Demjanjuk voor het gerecht te brengen, eventueel in Nederland. Eerder deze maand werd bekend dat Duitsland Demjanjuk wil berechten voor medeplichtigheid aan de moord op Joden uit Nederland in Sobibor, tussen april en juli Hiermee reageerde de Duitse onderzoeksrechter Thomas Walther op het afwijzen van Demjanjuks beroep tegen uitwijzing uit de VS op 15 mei De VS wil de in Oekraïne geboren Demjanjuk deporteren omdat hij zijn oorlogsverleden bij zijn immigratie verborgen heeft gehouden. Demjanjuk (88) stond eerder terecht in Israël, waar hij in eerste instantie ter dood werd veroordeeld vanwege misdaden begaan in het concentratiekamp Treblinka, waar hij bekend zou hebben gestaan als Ivan de Verschrikkelijke. De veroordeling werd ongedaan gemaakt toen uit de archieven van de KGB bleek dat deze bijnaam toebehoorde aan een andere kampbewaker. Demjanjuk werd vrijgesproken en mocht terug naar de VS. Vervolgens dook Demjanjuk s naam op in het register van kampbewakers van het concentratiekamp Sobibor in Oost-Polen. Voor de Duitse autoriteiten was dat aanleiding om zijn uitlevering te vragen. Ook Spanje toonde belangstelling in een proces tegen Demjanjuk. De in Brussel gevestigde mensenrechtenorganisatie Equipo Nizkor verzocht het Spaanse Nationale Hof een aanklacht in te dienen tegen vier veronderstelde voormalige concentratiekampbewakers, onder wie Demjanjuk. Maar in Nederland bleef het stil. Volgens Elise Friedmann van het CIDI, zou Nederland gezien het feit dat het hier gaat om de moord op Nederlandse Joden er alles aan moeten doen om Demjanjuk in Nederland veroordeeld te krijgen. Omdat bovendien een groot deel van de Joodse gemeenschap in Nederland juist in Sobibor is vermoord, bevreemdt het ons dat wij tot nu toe niets mochten vernemen over een Nederlands verzoek om zijn uitlevering, schrijft zij aan Hirsch Ballin. Volgens hoogleraar internationaal strafrecht Harmen van der Wilt van de Universiteit van Amsterdam zou Nederland inderdaad kunnen vragen om de uitlevering van Demjanjuk. In principe vervolgt Nederland alleen oorlogsmisdadigers als deze zich bevinden op Nederlands grondgebied, maar in de Wet internationale misdaden, wordt een uitzondering gemaakt voor misdaden die tegen Nederlandse burgers in het buitenland zijn begaan. In dat geval geldt een universaliteitsbeginsel, hoewel er dan nog juridische complicaties zijn. Geen stappen Het parket van het Openbaar Ministerie in Arnhem, dat met de opsporing van oorlogsmisdadigers uit de Tweede Wereldoorlog is belast, laat weten dat er tot dusver geen stappen zijn ondernomen om Demjanjuk in Nederland berecht te krijgen. Volgens Sobibor-overlevende Jules Schelvis, voorzitter van de Stichting Sobibor, toont de Nederlandse Justitie geen belangstelling. Schelvis: In de jaren tachtig getuigde ik in processen in het Duitse Hagen tegen Karl Frenzel, een van de beulen van Sobibor. Ik heb toen officier Brilman, die indertijd was belast met de vervolging van oorlogsmisdadigers, aangeschreven om bij het proces aanwezig te zijn, maar ik kreeg zelfs nooit een reactie. Blijkbaar interesseert het de Nederlandse autoriteiten geen zier. René Zwaap BZ evalueert postennetwerk BZ De VVD wil een aantal Nederlandse ambassades in Afrika verkleinen. Posten in Oost-Europa zouden juist aan uitbreiding toe zijn. Tweede Kamerlid Hans van Baalen (VVD) diende hiertoe tijdens de begrotingsbehandeling van Buitenlandse Zaken een motie is, die in de Kamer nauwelijks werd ondersteund. Karel de Beer, op BZ belast met de taakstelling, laat weten achter de schermen allang bezig te zijn met een evaluatie van het postennetwerk. Daarbij sluiten we niets uit. Samenwerking, inkrimping, uitbreiding, het kan allemaal. Sommige posten in Afrika worden volgens Van Baalen onvoldoende gebruikt of alleen als doorgeefluik voor ontwikkelingssamenwerking. Andere posten, zoals in Oost-Europese landen, zouden aan uitbreiding toe zijn omdat zij belangrijke diensten kunnen leveren aan onder meer het bedrijfsleven. Ook de bundeling van ambassades van EU-landen buiten Europa moet bekeken worden. De Beer, die niet wil ingaan op een discussie die in politieke termen wordt gevoerd, zegt dat de Kamer volgend jaar een notitie krijgt met de evaluatie van het netwerk. Het is nog maar de vraag of het opheffen of het bundelen van posten gewenst is. Eerder liet De Beer weten dat zulke beslissingen over het algemeen slecht vallen bij de landen in kwestie. Tristan van Rijn 10 PM 21 november 2008

11 nieuws Nicis prijst Vogelaar Vrom Directeur Gerard Schouw van kennisinstituut Nicis voor het stedelijk beleid hoopt dat de nieuwe minister van Wonen, Wijken en Integratie Eberhard van der Laan het krachtwijkenbeleid van zijn voorgangster Ella Vogelaar zal voortzetten. In een extra harde aanpak van bijvoorbeeld Marokkaanse jongeren gelooft Schouw niet. Integratie is helemaal niet gebaat bij het opkloppen van verschillen zoals wij in Nederland zo graag doen, zegt hij. Je moet duidelijke normen stellen en die vervolgens handhaven zonder een onderscheid te maken naar afkomst. Volgens de D66-senator doet Engeland, waar een integratiebeleid ontbreekt, het veel beter op dit gebied. Vogelaar schreef deze week in een opinieartikel in NRC Handelsblad dat Wouter Bos de plank missloeg door in het integratiedebat steeds de harde aanpak naar voren te halen. Ahmed Aboutaleb en Ahmed Marcouch, beiden herhaaldelijk EZ Staatssecretaris Frank Heemskerk van Economische Zaken onderzoekt of er een ambtenaar voor mediazaken moet komen. Deze functionaris zou zich specifiek met media en reclame moeten bezighouden. De bedoeling is dat media en reclame zo een aanspreekpunt krijgen voor vragen betreffende wet- en regelgeving voor de branche. Het idee voor de aanstelling van een ambtenaar voor reclame-aangelegenheden is afkomstig van de Bond van Adverteerders en het Centrum voor Merk en Communicatie, die het onderwerp onlangs bespraken met de staatssecretaris. Volgens voorzitter Jan Driessen van Advertentie Wie maakt het verschil? Op zoek naar een echt divers personeelsbestand bij het Rijk. Bestel het Groeiboek Diversiteit Rijk op door Bos naar voren geschoven, zouden daar voorstanders van zijn. Zijzelf prefereerde een meer fijnbesnaarde aanpak. Volgens Schouw heeft Vogelaar een aantal zaken heel goed opgepakt. Ze richtte de focus op de wijken, maakte duidelijk dat volkshuisvesting meer is dan het stapelen van stenen alleen en moedigde burgerparticipatie aan ten gunste van de leefbaarheid. Schouw hoopt dat de nieuwe minister alle drie die lijnen voortzet. Schouw ziet ook graag dat de nieuwe WWI-minister het beleid voor de 40 krachtwijken doortrekt naar de andere 140 wijken die het slecht doen. Als we het krachtwijkenbeleid niet snel doorvertalen naar die andere wijken, zijn dit de probleemwijken van de toekomst, aldus Schouw. Ook wil hij dat het wijkenbeleid sterker met stedenbeleid wordt verbonden. Volgens hem biedt de kredietcrisis een kans om aan de economische slagkracht van de steden te werken. CvdW Speciale ambtenaar reclamezaken de Bond van Adverteerders is een speciale reclameambtenaar hard nodig. Terwijl de landbouwsector een heel ministerie heeft om de belangen van de landbouwsector te behartigen, heeft onze sector niet eens ambtelijke ondersteuning, zei hij in een reactie. Die ambtelijke ondersteuning betekent volgens Driessen dat de reclamebranche via de speciale ambtenaar een vast aanspreekpunt krijgt binnen de overheid. Ook hoopt hij dat de topambtenaar de coördinatie van het reclamebeleid op zich gaat nemen. Wetgeving blijkt soms onnodig omdat onze zelfregulering al verder gaat, aldus Driessen. De reclameambtenaar moet potentiële problemen sneller identificeren zodat rijk en branche samen tijdig een adequate oplossing kunnen zoeken. Zo kunnen achterhoedegevechten worden omgevormd tot voorhoede-oplossingen, aldus Driessen. CvdW column Loyaliteit Een minister moet loyaal zijn op meerdere fronten. Geheel vrijblijvend is dat niet. Ella Vogelaar koos met haar grote linkse hart voor de wijken waar haar loyaliteit geloof ik ook op de juiste waarde werd geschat en ging met haar rug naar Den Haag staan. Ze is er een uit de school van: Politieke spelletjes? Daar doe ik niet aan mee. Het zijn niet de minsten die een afkeer hebben van dat spel. Voormalig minister van Economische Zaken Hans Wijers sprak in dit verband over politiek met een kleine p en iedereen liep met hem weg. Ahmed Aboutaleb, die gezien zijn sollicitatie naar het burgemeesterschap van Rotterdam ook niet kon aarden in Den Haag, gaat ondanks zijn formidabele uitglijder in een recente met uitgestreken gezicht naar zijn volgende toppositie. Alleen Ella zit thuis. Deels heeft ze het daar zelf naar gemaakt, deels is het de schuld van Wouter Bos. Bos is wel goed in het Haagse spel. Zijn loyaliteit is praktisch gespreid. Eerst denkt hij aan zichzelf, zoals Balkenende tijdens de kredietcrisis moest ervaren, dan aan het PvdA-belang, dan de coalitie en tenslotte aan zijn collega s. Waarschijnlijk boterde het ook niet tussen Vogelaar en de overige bewindslieden. Reken maar dat Hirsch Ballin, Rouvoet, Ter Horst en Bijleveld allemaal wel wat te vertellen hadden over de inmiddels omstreden Verwijsindex Antillianen (VIA). Het was niet erg loyaal van Vogelaar om vanaf de Antillen uitspraken hierover te doen, waarvan ze wist dat haar collega s het er niet mee eens waren. Vogelaar was een eenzame doorbijter. Maar om te overleven in Den Haag moet je ook eens wat afstand kunnen nemen. Beetje water bij de wijn, beetje meebuigen met de wind, een grapje, een relativering, dat is de beste manier om je staande te houden. De Tweede Kamer eist nederigheid. Het leukste zijn de bewindslieden die met een vette knipoog diep door het stof gaan en op die manier elke motie die hen niet zint van tafel krijgen. Zij winnen al snel de loyaliteit van hun ambtenaren. guikje@pm.nl 21 november 2008 PM 11

12 nieuws analyse Koenders maakt hobbyisme aan donorkant groter Het debat over de ontwikkelingssamenwerking is in volle hevigheid losgebarsten. Minister Koenders hield onlangs in Amsterdam een lange speech onder de titel Internationale Samenwerking 2.0, agenda voor moderne armoedebestrijding. BZ De moderniseringsagenda van Bert Koenders omvat vijf punten. Het belangrijkste, meest controversiële punt, komt er niet op voor. Koenders wil het budget van 0,8 procent van het BNP handhaven. De VVD wil het budget drastisch verlagen. In bredere kring wordt getwijfeld aan het nut van een vast percentage. Dit zou tot uitgavedwang leiden en zorgen voor te weinig vernieuwing in de sector. In zijn vijfpuntenplan probeert Koenders wel de negatieve gevolgen van het hoge vaste budget te reduceren. Zo wil hij de bureaucratie in de hulpsector aanpakken. Zestig jaar ontwikkelingssamenwerking heeft een bedrijfskolom opgeleverd vol mensen die in dienst van de overheid, een multilaterale instelling of een ngo als intermediair fungeren tussen gever en ontvanger van hulpgelden. Zij willen hun baan niet verliezen en houden elkaar bezig met discussies over methoden en voorwaarden. Een organisatie als de Oeso in Parijs is een mooi voorbeeld van een in de tijd versteende organisatie. Grote VNorganisaties als UNDP, UNFPA, UNICEF, UNAIDS, UNCDF, WFP, FAO, ILO, WHO, UNESCO en IFAD betalen vorstelijke salarissen, terwijl hun meerwaarde in het veld vaak niet aantoonbaar is. De Wereldbank heeft in de afgelopen zestig jaar veel schade aangericht. Eerst met grote projecten zoals stuwdammen waarvoor de lokale bevolking doodleuk moest verhuizen, later door arme landen te verplichten tot structurele aanpassingsprogramma s. Dit laatste betekende dat arme landen om hulp te kunnen krijgen hun eigen markt open moesten stellen voor buitenlandse partijen en een liberaal beleid moesten voeren met een grote budgetdiscipline. Tegelijkertijd moesten de torenhoge schulden worden afbetaald, een combinatie die voor fragiele staten desastreus was. De omvang van de totale ontwikkelingshulp, die heel versnipperd de plaats van bestemming bereikt, legt een groot beslag op de toch al beperkte ambtelijke capaciteit. Om de haverklap staat er een hoge delegatie onder aan de vliegtuigtrap die op ministerieel niveau moet worden ontvangen. Koenders constateert het ook. Hij stelt dan ook voor om een premie te zetten op samenwerking. Hier zit de zwakke stee in zijn verhaal. Teleurgesteld De Oeso is een mooi voorbeeld van een in de tijd versteende organisatie in het verstarde, bureaucratische veld wil Koenders nieuwe allianties smeden: Met migrantenorganisaties, gemeenten, beroepsgroepen en het bedrijfsleven. Via het Akkoord van Schokland creëert Koenders een nieuw veld van Nederlandse belanghebbenden, dat veel oude fouten zal maken uit gebrek aan ervaring. In plaats van kleiner maakt hij het hobbyisme aan de donorkant dus groter. Ontwikkelingshulp propageert zelfredzaamheid, maar de sector worstelt al decennia met dezelfde tegenstrijdigheden. Het eigendom van de projecten moet bij de ontvangers liggen, maar ieder kwartje moet met een bonnetje worden verantwoord. Ook Koenders lost de spanning tussen het uitgangspunt ownership en de controle op de uitgaven, de zogeheten accountability niet op. Hij voegt er een paradox aan toe. Minder geld naar de grote gevestigde organisaties zolang ze niet samenwerken, meer geld naar nieuwe initiatieven. Hoe hij zo de versnippering wil tegengaan is een raadsel. Koenders neemt terecht afstand van het idee dat het bedrijfsleven alleen maar wil profiteren van zijn budget. Hij stelt economische ontwikkeling centraal en wil investeren in contreien die voor ondernemers te risicovol zijn. Verder zet hij in voor meer samenhang met andere beleidsterreinen. In zijn optiek moet er in een nieuw kabinet een minister voor Internationale Samenwerking komen. Ofschoon zijn aanpak blijkt geeft van veel inzicht, blijft er een dilemma over. Hoe geloofwaardig zijn Europeanen als voormalig kolonisator, als rücksichtloze handelspartner en als kredietverstrekker van miljarden aan machthebbers die het geld doorsluisden naar Zwitserse bankrekeningen? Ons zelfbeeld als aimabele gever van goedbedoelde euro s moet nodig in revisie. Wij zijn rijker, niet beter dan de ontvanger van ontwikkelingshulp. Als Koenders een manier zou vinden om zijn budget rechtstreeks over te maken aan het miljard echte armen in de wereld, is hij pas echt goed bezig. Guikje Roethof Advertentie Diversiteit moet, maar hoe dan? Bestel het Groeiboek Diversiteit Rijk op Volgende week verschijnt bij uitgeverij Prometheus het boek Het pantser afleggen, ideeën voor een open politiek van Jan Pronk. De presentatie vindt plaats op donderdag 27 november om uur in de Rode Hoed, Keizersgracht 102 in Amsterdam. Pronk overhandigt het eerste exemplaar van zijn boek aan Monika Sie, directeur van de Wiardi Beckman Stichting. 12 PM 21 november 2008

13 nieuws Bert Keijts Overheidsmanager van het Jaar 2008 Ik ben apetrots Bert Keijts is uitgeroepen tot Overheidsmanager van het Jaar Hij kreeg afgelopen dinsdag de prijs uitgereikt door minister Ter Horst. Keijts, DG van Rijkswaterstaat, liet Dik Hermans van het College voor Zorgverzekeraars (CVZ) en directeur Hans van Santen van de RDW achter zich. VenW Juryvoorzitter van de verkiezing Hans Dijkstal kondigde de winnaar aan tijdens een feestelijke bijeenkomst in de Ridderzaal. Keijts won de titel vanwege de complexiteit van de functie, zijn managementstijl, zijn persoonlijkheid en de bijzondere klus die is geklaard. Dijkstal verwees daarbij naar de opdracht die de DG bij zijn aanstelling in 2003 meekreeg: de dienst moest meer publiekgericht gaan werken. Hij heeft laten zien effectief te kunnen opereren, onder andere door zijn mensen te blijven stimuleren en motiveren. Daarnaast speelde bij de nominatie in oktober mee dat Rijkswaterstaat een kwetsbare organisatie is door de hardnekkige verkeersproblematiek en de beeldvorming daarover, liet Dijkstal weten. Keijts had de uitverkiezing niet verwacht, hij was al tevreden dat hij de voorronde had overleefd. Je hebt 30 procent kans om te winnen. Ik wist niet welke criteria de jury zou hanteren, dat Het is een beloning voor de veerkracht van het personeel is subjectief. Ik vond het al leuk genoeg dat ik genomineerd werd, zegt hij in een eerste reactie. Ik ben apetrots. Ik zie de titel als een beloning voor mijn eigen inzet en manier van leiding geven. En het straalt natuurlijk af op de hele organisatie: het is een beloning voor de veerkracht van het personeel. Hij verwijst daarbij naar de reorganisatie van Rijkswaterstaat die nogal wat heeft gevraagd van de medewerkers. Dat hij daarin succesvol is geweest, komt onder meer tot uiting in positieve publieksonderzoeken en metingen van medewerkerstevredenheid, liet juryvoorzitter Dijkstal weten. Bert Keijts is sinds 2003 directeur van Rijkswaterstaat. Hij studeerde civiele techniek aan de TU Delft en werkt al sinds de jaren tachtig bij het ministerie van Verkeer en Waterstaat, met een kleine onderbreking toen hij plaatsvervangend DG Ruimtelijke Ordening op Vrom was. Rutger van den Dikkenberg Kroese enzo... Yvonne Kroese 21 november 2008 PM 13

14 nieuws Utrechtse wetenschapper benadert kabinet met revolutionair plan Olivijn beste oplossing voor CO -problematiek 2 In plaats van CO 2 onder de grond te stoppen, zoals het kabinet momenteel overweegt, kan het broeikasprobleem veel beter worden aangepakt door gebruik te maken van het mineraal olivijn, zegt de Utrechtse wetenschapper Olaf Schuiling. Hij benaderde zes ministeries met zijn voorstel. VenW/LNV/OCW/BZ/EZ/Vrom De onzalige gevolgen van de klimaatverandering als gevolg van de verhoogde CO 2 -uitstoot kunnen zonder enig probleem worden voorkomen met een verstandig gebruik van de mondiale voorraad aan olivijnmineralen. Dat is de strekking van de brief die hoogleraar geochemie Olaf Schuiling van de Universiteit Utrecht richtte aan de ministers van VenW, LNV, OCW, Buitenlandse Zaken (Ontwikkelingssamenwerking), Economische Zaken en Vrom. Schuiling probeert overheidssteun te genereren voor zijn ambitieuze plan om Nederland een voortrekkersrol te laten spelen bij het gebruik van olivijn in het CO 2 -probleem. Zo is hij van plan om op het terrein van de Universiteit Utrecht een grote olivijnberg te laten aanleggen als symbool van de nieuwe mogelijkheden. Daarnaast heeft hij op een terrein van zakenman Bob Crébas, oprichter van de kringloopwinkels en Marktplaats.nl, in de Flevopolder een testterrein ter grootte van een voetbalveld bedekt met vergruisd olivijn. De divisie Global Solutions van Shell participeert in dat proefproject. Olivijn is het meest voorkomende mineraal op de aarde (zie kader). Ongeveer 50 procent van de aardkorst bestaat uit olivijn, en het komt op veel plaatsen in grote massieven aan het oppervlak. Als olivijn in aanraking komt met CO 2 en water lost het op en wordt het broeikasgas omgezet in het onschuldige bicarbonaat. Olivijn werkt het beste als het vergruisd wordt en in tropische klimaatomstandigheden. Schuiling: Het effect is dan honderden malen groter, dus economisch het beste. Dat is ook helemaal geen bezwaar, aangezien CO 2 toch verwaait, dus waar het olivijn ook ligt, heeft het een mondiaal effect. Afrika is rijk aan olivijn, zodat dat ook een forse stimulans zou betekenen voor de werkgelegenheid en de economische ontwikkeling van die landen. Door daar te mijnen, de olivijn te malen en in de buurt uit te strooien voorkom je hoge kosten voor transport. Qua toepassing in Nederland pleit Schuiling ervoor het mineraal te gebruiken op dakterrassen, in beton, op daken en tal van andere plaatsen. De gerenommeerde tuinarchitect Nico Wissing heeft aangekondigd olivijn te gaan gebruiken in zijn ontwerpen, bijvoorbeeld in de vorm van kiezels. Olivijn is in Nederland vooralsnog alleen te koop bij het bedrijf Greensand in Utrecht, terwijl het bouwconcern Geelen Beton groen beton met olivijn aanbiedt dat tien keer zo veel CO 2 uit de lucht haalt als bij de productie wordt uitgestoten. Woordvoerder Eddy Wijnker van Greensand vertelt dat zijn bedrijf van plan is niet alleen op de Nederlandse maar ook op de Duitse markt te opereren. In de derde week van januari wil Greensand een groot pr- offensief ten bate van olivijn ontketenen, waar onder meer grafisch ontwerper Jaap Drupsteen aan meewerkt. Schuiling publiceerde al in 1964 over de effecten van olivijn, in het tijdschrift Nature, maar toen in de jaren tachtig het CO 2 -probleem manifest werd stortte hij zich op gericht onderzoek naar deze toepassing. Ik ging op vakantie naar het Eifelgebergte en vond daar een prima stuk olivijn waarmee ik aan de slag kon. De in de VS werkzame wetenschappers Peter Kelemen en Jürg Matter presenteerden zich kortgeleden als de ontdekkers van olivijn als CO 2 -vreter, maar boden Schuiling hiervoor hun excuses aan nadat hij het duo op zijn publicaties had gewezen. 14 PM 21 november 2008 Artist impression van de olivijnberg op het terrein van de Universiteit Utrecht Hartverwarmend Tot nu toe heeft Schuiling van vier ministeries antwoord gekregen op zijn brief, waarvan vooral de reactie van OCW in

15 nieuws Olaf Schuiling publiceerde al in 1964 over de effecten van olivijn Foto: Marijn Alders zijn ogen hartverwarmend was. Ik had sterk de indruk dat die brief door Plasterk persoonlijk was geschreven. Schuiling vindt het ergerlijk en kortzichtig dat het kabinet zich op het gebied van de bestrijding van het CO 2 -probleem vooral richt op Carbon Capture and Storage (CCS), het afvangen en onder de grond opslaan van CO 2 waarmee binnen enkele jaren in samenwerking met Shell Pernis grootschalig moet worden begonnen. Schuiling: CCS zal zo n 35 tot 50 euro per ton CO 2 gaan kosten, volgens sommigen zelfs 55 euro per ton. Het zuiveren van rookgassen vergt veel dure technologische poespas, en daarbij komen dan nog alle investeringen in buizenstelsels om CO 2 te transporteren en apparatuur om het onder hoge druk in de bodem te persen. Dit is dan ook niet de meest economische methode om het CO 2 -probleem aan te pakken. En dan praat ik nog niet eens over de potentiële risico s van ondergrondse opslag. De olivijnmethode is veel duurzamer en goedkoper, aldus Schuiling. Op dit moment kost gemalen olivijn in de haven van Rotterdam 23 euro per ton. Zelfs met dit relatief dure olivijn uit Groenland (hoge lonen, kleine mijn en ver transport), zou mijn methode nu al veel voordeliger uitvallen. Omdat 1 ton olivijn 1,25 ton CO 2 bindt, zou dat slechts 18 euro per ton kosten. De vraag is: willen we liever meebetalen aan een methode die 35 tot 55 euro per ton kost, en waarvan de inkomsten voornamelijk naar grote westerse industrieën zullen gaan, of kiezen we voor een methode die 10 euro per ton kost, en waarvan de inkomsten vooral aan mensen in ontwikkelingslanden ten goede zullen komen? Ook bij het voorkomen van het verzuren van de zee kan olivijn een belangrijke rol spelen, vandaar dat Schuiling het Rotterdams Havenbedrijf heeft benaderd met het voorstel om op de Maasvlakte een betonnen installatie met olivijn te bouwen om de reactie van olivijn met zeewater te bestuderen. Olivijn is ook in Europa in ruime mate voorhanden. Noorwegen heeft al een paar olivijnmijnen, maar ook Finland, Zweden, Spanje, Italië, Oostenrijk, Griekenland, Cyprus, de Balkan-landen en Turkije beschikken over grote voorraden. René Zwaap LNV heeft vragen Minister Gerda Verburg van LNV vindt de voorstellen van Olaf Schuiling de moeite van het onderzoeken waard, maar de bewindsvrouw plaatst wel wat kant tekeningen bij diens geestdrift over olivijn. Volgens een woordvoerster van LNV is uit onderzoek bijvoorbeeld nog niet gebleken dat de voordelen van olivijn groter zijn dan van kalkmeststoffen uit de Dolomieten, een van de alternatieven. Ook is het de bewindsvrouw na overleg met Wageningen Universiteit Wat is olivijn? Olivijn is een nesosilicaat met als chemische formule (Mg,Fe) 2 SiO 4, waarbij de eindleden tussen magnesium en ijzer worden gevormd door de mineralenreeks forsteriet (rijk aan Mg) en fayaliet (rijk aan Fe). Het is ook ontdekt in meteorieten en is op Mars door de Amerikaanse ruimtesonde Mars Odyssey getraceerd. Olivijn reageert relatief snel met het (zure) CO 2 in de atmosfeer. Vergruisd olivijn verweert hierdoor, afhankelijk van de korrelgrootte, in enkele jaren geheel. Om de CO 2 die bij de verbranding van 1 liter olie vrijkomt te neutraliseren is iets minder dan 1 liter olivijn nodig. Wanneer men in staat is de reactie voldoende te versnellen loopt de temperatuur dusdanig op dat er elektriciteit gewonnen kan worden terwijl er CO 2 opgenomen wordt. gebleken dat het malen van olivijn ook leidt tot CO 2 -uitstoot. Het bestrooien van natuurgebieden met olivijnpoeder zou op ecologische bezwaren kunnen stuiten, aldus de minister, die echter wel geïnteresseerd is in de voorstellen van Schuiling. Zij adviseert hem in overleg te treden met het onderzoekscentrum Alterra van Wageningen Universiteit en het EZ-bureau Senter Novem. Ook zijn er mogelijkheden de olivijnmethode ingang te doen vinden op EU-niveau, opperde Verburg in een brief aan Schuiling. 21 november 2008 PM 15

16 thema BZK Dick Schoof DG Veiligheid Geert Jan Bos Plv. DG Veiligheid Henk Geveke Directeur Nationale Veiligheid Sandor Gaastra Directeur Politie en Veiligheidsregio s Gerd de Kruif Afdelingshoofd Nationaal Crisiscentrum (NCC) Leen van der Pols Hoofd Landelijk Operationeel Coördinatiecentrum (LOCC) Ric de Rooij Hoofd Inspectie Openbare Orde en Veiligheid Sleutelfiguren Het onderwerp crisisbeheersing kreeg door de aanslagen in New York in 2001 een enorme impuls. Rampenbestrijding was tot dan een zaak van lagere overheden. Maar dat volstond niet meer. Om het hoofd te kunnen bieden aan de dreiging van terrorisme, overstromingen, pandemieën, kernrampen of het uitvallen van vitale infrastructuren bouwt het rijk aan een netwerk van bestuurders, uitvoerders en deskundige ambtenaren dat goed genoeg getraind is om direct in actie te komen. PM zocht uit wie er bij het opzetten van het netwerk crisisbeheersing betrokken zijn en wie er daadwerkelijk aan de knoppen zitten als het uur U geslagen heeft. Defensie Ton Annink SG Luc Benoist Hoofd Nationale Operaties Hank Ort Hoofddirecteur Informatievoorziening en Organisatie Matthieu Borsboom Directeur Operationeel Beleid Patrick Brooijmans Dienst Geografie, Landmacht Kolonel Willem van den Bos Kolonel Ben Hendriksen Commandant Regionaal Militair Commando Noord Kolonel Luc Vermeulen Commandant Regionaal Militair Commando Zuid Pieter Cobelens Hoofd MIVD Vrom Peter Welling Plv. SG en voorzitter van het GI-beraad (Geoinformatie) Chris Dijkens Hoofd stafafdeling crisismanagement Noud Hooyman Beleidscoördinator Ict-veiligheid en Geoinformatie AIVD Gerard Bouman Hoofd AIVD Marc Kuipers Directeur Veiligheidsbevordering Verkeer en Waterstaat SG Wim Kuijken Bert Keijts DG Rijkswaterstaat Annemieke Nijhof DG Water Gerard Laanen Hoofd Departementaal Coördinatiecentrum Crisisbeheersing (DCC) Robert Smaak Programmaleider programma water en veiligheid Burgemeesters Thom de Graaf Voorzitter dagelijks bestuur Veiligheidsberaad Ton Rombouts Lid dagelijks bestuur Veiligheidsberaad Wouter Jong Coördinator Crisisbeheersing, Nederlands Genootschap van Burgemeesters Bert van Dijk Vertegenwoordiger platform van coördinerende gemeentesecretarissen 16 PM 21 november 2008 Informatievoorziening Cor de Vos Voorzitter Raad Multidisciplinaire Informatievoorziening Veiligheid (MIV) Rosalie Kramer Secretaris en hoofd bureau MIV Paul Hanraets Programmamanager GEO MIV Annemarie Zielstra Programmamanager Nationale Infrastructuur Cyber Crime (NICC)

17 crisisbeheersing thema VWS Geert van Maanen SG Dirk Ruwaard Directeur Publieke Gezondheid Danny van Deursen Hoofd Afdeling Crisisbeheersing, Volksgezondheid en Infectieziekten Ton Zwennes Hoofd Crisisbeheersing Miranda Alphenaar Senior beleidsmedewerker Karin Beaumont Hoofd Departementaal Crisiscentrum (DCC) Justitie Hans van der Vlist DG Rechtspleging en Rechtshandhaving Marianne Niessink Hoofd Departementaal Crisiscentrum (per 1 januari 09) Dick van Lingen Hoofd Crisisbeheersing, Dienst Justitiële Inrichtingen Johan Wiltvank Directeur Justitiële Informatiedienst Han Moraal Procureur-generaal bij Parket- Generaal LNV André van der Zande SG Alida Oppers Directeur Voedselkwaliteit en Diergezondheid Erica Slump Manager frontoffice Dienst Regelingen Ron van der Helm Directeur Algemene Inspectiedienst EZ Mark Frequin DG Energie en Telecom Jos de Groot Directeur Energiemarkt Frans Wieleman Crisiscoördinator Energiemarkt Nicole Kroon Directeur Ict en Toepassing NCTb Theo Bot Plv. Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding Gert van Beek Plv. Coördinator Bewaking en Beveiliging Rob Duiven Plv. Directeur Regie Willem Voogt Programmadirecteur Informatievoorziening Politie Geert Jan van de Ven CIO KLPD Theo Bosschert Hoofd unit Operationale Coördinatie KLPD Ruud Bik Korpschef KLPD Ruud Petow Nationaal Projectcoördinator Veiligheidsregio s politie (NPI) Henk van Essen Hoofdcommissaris Haaglanden. Tevens lid Referentiekader Regionaal Crisisplan (RRC) Acute zorg Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) Frank Klaassen Voorzitter (vanaf 19 dec.) Roel van Vliet Hoofd landelijk bureau GHOR Jac Rooijmans Regionaal Geneeskundig Functionaris (RGF) Zuidoost-Brabant, lid RRC Sylvia Meulensteen Directeur GHOR Noord- en Midden Limburg, lid RRC Roel Coutinho RIVMi, directeur CIB. 21 november 2008 PM 17

18 Vergroot het veiligheidsdenken MASTER OF PUBLIC SAFETY In deze opleiding, ontwikkeld door TU Delft en NIFV Nibra, staat de integratie van alle veiligheidsaspecten centraal. Overheden, brandweer, inspecties, adviseurs en risicomanagers leren de kennis over risico s, veiligheid, rampenbestrijding en crisisbeheersing toepassen in het publieke domein. Start voorjaar Voor meer informatie over deze masteropleiding bel Petra Scheffers of bezoek De opleiding is opgenomen als leergang Risicomanagement voor brandweermanagers, een wereld van geo-informatie Waar is de ramp? Veiligheid en rampenbestrijding staan hoog op de politieke agenda. Een eenduidig beeld van de situatie tijdens een ramp is essentieel voor adequate hulpverlening. Door belangrijke informatie over de ramplocatie te koppelen, heeft u snel inzicht in de lokale situatie. Het helpt u risico s beter in te schatten en beslissingen op operationeel, tactisch en strategisch niveau te nemen. Samen weet je meer. Daarom werken we meestal in multidisciplinaire projectteams. Teams waarin kennis op het gebied van data, technologie, projectmanagement en procesbegeleiding samen komt. Geodan informeert en adviseert u graag.

19 Henk Geveke, directeur Nationale Veiligheid van het ministerie van BZK thema Landelijke operationele bevelstructuur ontbreekt Het Nationaal Crisis en Coördinatiecentrum (NCC) zou niet alleen in handen moeten zijn van het ministerie van BZK maar rijksbreed moeten worden, vindt Henk Geveke. De Wet op de veiligheidsregio s moet een vervolg op landelijk niveau krijgen, legt de directeur nationale veiligheid van BZK uit. Waterproef waren zo n mensen op de been, alleen al hier in huis waren Bij er honderden mensen bij betrokken. De afgelopen jaren hebben we veel bereikt. Er heeft een verbreding plaatsgevonden van rampenbestrijding naar crisisbeheersing. We moeten voorbereid zijn op moderne dreigingen zoals een pandemie en terrorisme. Daarom wordt er veel geoefend. De samenwerking met Defensie is geïntensiveerd en we hebben het landelijke crisiscentrum NCC versterkt met een communicatiepoot. Intussen is er op lokaal niveau veel gebeurd rond de opbouw van 25 veiligheidsregio s. Dat is de verandering die we hebben doorgemaakt sinds ik vier jaar geleden op deze plek begon. Weet u wat voorheen echt een blinde vlek was? Het bedrijfsleven. Ongeveer 80 procent van onze vitale infrastructuren en dan moet je denken aan voedselvoorziening, energie, telecom, elektra is in handen van het bedrijfsleven. De overheid moet zich dus afvragen hoe gaan die bedrijven met de veiligheid om? Is er een continuïteitsplan? Tegenwoordig is er vier keer per jaar structureel overleg met directies en raden van bestuur van twaalf sectoren. Het belang van communicatie hebben we bij wijze van spreken later ontdekt. Vroeger was het uitgangspunt dat mensen rustig thuis bleven en de radio aanzetten voor nadere instructies. Nu weten we dat ze zelf al in actie komen. Ze gaan iets doen. Bestuurders moeten in hun communicatie rekening houden met de manier waarop de mensen de ramp beleven en zich afvragen hoe ze het publiek vertrouwen kunnen geven in de aanpak van de overheid. Daarbij is het van groot belang hoe de crisis door de bestuurders wordt getypeerd. Ministers zijn wel eens teleurgesteld als ze meedoen met een oefening en aanschuiven bij het NCC. Ze denken dat ze kloeke beslissingen moeten nemen, maar beslissingen die te maken hebben met de acute bestrijding van een Wat doen we als drie grote steden tegelijk worden aangevallen? ramp zijn vaak allang genomen door anderen, op andere niveaus, zoals de leidinggevenden van de politie en de brandweer. Nu versterking van het crisismanagement zijn vruchten afwerpt, verschuift de aandacht in het beleid steeds meer naar het voorkomen van crises, naar risicomanagement. Om die reden heeft het kabinet de Strategie Nationale Veiligheid vastgesteld. Daarin zijn de dreigingen in kaart gebracht: welke zijn het, wat is hun impact en hoe waarschijnlijk is het dat dit gebeurt? Verder hebben we een capaciteitsplanning om ons tegen de gevaren te weer te stellen. We moeten bijvoorbeeld in staat zijn tot grootschalige evacuaties. Vervolgens hebben we de respons geregeld. Hier vallen nog wel wat stappen te zetten. De samenwerking tussen de departementen kan beter. Ik zou graag zien dat het NCC iets werd van het rijk en niet alleen van BZK. De wet op de Veiligheidsregio s is momenteel in behandeling bij de Tweede Kamer. Daar zal de discussie vermoedelijk gaan over de rol van de commissaris van de Koningin. Als je mij vraagt naar een struikelblok: er is een omissie op landelijk operationeel niveau. De 25 veiligheidsregio s hebben een operationele bevelsstructuur. Maar wat gebeurt als drie grote steden tegelijk worden aangevallen? Of als heel Nederland overstroomt? Daar is nog onvoldoende over nagedacht. We hebben bij Waterproef wel geëxperimenteerd met een landelijk operationele staf. De oefening heeft laten zien dat we daar eigenlijk niet omheen kunnen. Wie zitten er aan de knoppen bij een zeer ernstig kernongeluk in Petten? >> BZK Guusje ter Horst SG Roos van Erp- Bruinsma DG Dick Schoof Korpschef Ruud Bik >> Veiligheidsregio Voorzitter Piet Bruinooge >> Gemeente Zijpe Burgemeester Anja van Apeldoorn-Pruijt >> VWS Ab Klink SG Geert van Maanen DG Volksgezondheid Hans de Goeij DG RIVM Marc Sprenger 21 november 2008 PM 19

20 thema Han Moraal, procureur-generaal Er is nog koudwatervrees voor het OM Het Openbaar Ministerie is voor veel bestuurders nog een missing link bij crisisbeheer. Volgens procureur-generaal Han Moraal vrezen sommige bestuurders dat het OM tot strafrechtelijke vervolging overgaat bij incorrect handelen tijdens rampenbestrijding. Een onnodige vrees, aldus Moraal. Zoiets doen wij gewoon niet. Er kan mij niet genoeg geoefend worden met crisissituaties. Procedures hebben de neiging ingesleten te raken, mensen worden draaiboekmoe, en de enige manier om alert te blijven is door oefening. Voor het Openbaar Ministerie kennen die oefeningen nog een belangrijk nevendoel, en dat is kennen en gekend worden. Het OM is voor veel partijen nog steeds geen vanzelfsprekende partner in crisissituaties. Het feit dat het OM in sommige crisissituaties in charge is, zoals bij ontvoeringen of gijzelingssituaties, is bij velen nog onbekend. Zelf was ik als hoofdofficier van justitie betrokken bij de terreurdreiging in de Antheunisstraat in het Haagse Laakkwartier in 2004, waar er met handgranaten naar de politie werd gegooid. Zo n strafrechtelijke crisis wordt aangepakt vanuit de driehoek, waar de hoofdofficier van justitie in dat geval de voorzitter van is. Voor het OM zijn die oefeningen ook belangrijk om een bepaalde koudwatervrees bij bestuurders weg te nemen. Er moet een balans bestaan tussen reddingsactiviteiten en opsporingsonderzoek, mocht er sprake zijn van strafbare feiten. Neem het hypothetische geval van een ontploffing van een chemische fabriek. Uiteraard is in zo n geval de burgemeester in commando. De eerste prioriteiten zijn het redden van mensen en het inperken van de ramp. Maar vrij snel daarna rijst de vraag hoe dat ongeluk heeft kunnen gebeuren. Is er sprake van een strafbaar feit? Het is mogelijk die twee trajecten tegelijkertijd af te leggen, zonder elkaar in de wielen te rijden. Ook daarom is het belangrijk dat hoofdofficieren meedoen aan de rampenoefeningen. Daarnaast bespeur ik bij bestuurders soms nog een zekere angst om informatie te delen met het OM. Men is kennelijk bevreesd is dat die gegevens tegen hen worden gebruikt in strafrechtelijke zin. Ze zijn, met andere woorden, bang zelf het onderwerp van strafrechtelijk onderzoek te worden. Maar bij mijn beste weten is het nooit ofte nimmer gebeurd dat het OM heeft gekeken naar het optreden van een burgemeester tijdens crisissituaties. Zoiets doen wij gewoon niet. Wel is het mogelijk dat er in geval van een ramp met, zeg, een fabriek wordt gekeken naar wie de vergunningen heeft afgegeven en of dat wel ordentelijk is gebeurd, maar dat is een heel ander verhaal. bij een watersnoodramp in Zeeland? Wie zitten er aan de knoppen >> VenW Camiel Eurlings Tineke Huizinga SG Wim Kuijken DG Annemieke Nijhof DG RWS Bert Keijts >> BZK Guusje ter Horst SG Roos van Erp-Bruinsma DG Dick Schoof >> Defensie (zandzakken) Eimert van Middelkoop >> Voorzitter Veiligheidsregio Zeeland Jan Lonink (burgemeester Terneuzen) >> Commissaris van de Koningin Karla Peijs >> Dijkgraven Wim Gosselaar en Wybe de Graaf 20 PM 21 november 2008