BESTEMMINGSPLAN BINNENSTAD GEMEENTE HATTEM

Transcriptie

1 BESTEMMINGSPLAN BINNENSTAD GEMEENTE HATTEM

2

3 COLOFON Plannaam Bestemmingsplan Binnenstad Plannummer NL.IMRO.0.bpBinnenstad-000 Datum Juni 0 Status Vastgesteld Opdrachtgever Gemeente Hattem Projectteam Witpaard Johan Drenth Wim Roetert Projectnummer 00

4

5 Inhoudsopgave Toelichting Hoofdstuk Inleiding. Algemeen. De bij het plan behorende stukken. Situering van het plangebied. Beschermd stadsgezicht. Vigerende planologisch juridische regeling. Planvorm 9. Opbouw toelichting 9 Hoofdstuk Onderzoek. Algemeen. Historie. Bestaande situatie. Cultuurhistorie, monumenten en archeologie. Verkeer. Milieuhygiënische aspecten. Water. Ecologie.9 Molenbiotoop 9 Hoofdstuk Beleid. Algemeen. Gemeentelijk beleid. Toekomstperspectief voor de binnenstad van Hattem Hoofdstuk Cultuurhistorie. Algemeen. Cultuurhistorisch adviesrapport. Werkwijze planbeoordeling Hoofdstuk Het plan. Algemeen. Centrum. Horeca. Wonen. Maatschappelijk. Kantoren. De openbare ruimte. Overig Hoofdstuk Toelichting op de regels. Algemeen. Nadere toelichting op de planregels Hoofdstuk Economische uitvoerbaarheid 9 Hoofdstuk Maatschappelijke uitvoerbaarheid. Inspraak. Vooroverleg Bijlagen bij de toelichting Bijlage Situering plangebied Bijlage Monumentenlijst Bijlage Stedenbouwkundige structuur 9 Bijlage Cultuurhistorisch advies Beschermd Stadsgezicht Hattem

6 Bijlage Kappenkaart Hattem Bijlage Beoordelingscriteria Welstandsnota Bijlage Inspraaknota Regels 9 Hoofdstuk Inleidende regels Artikel Begrippen Artikel Wijze van meten Hoofdstuk Bestemmingsregels Artikel Bedrijf - Nutsvoorziening Artikel Centrum Artikel Detailhandel Artikel Groen Artikel Horeca Artikel Kantoor Artikel 9 Maatschappelijk Artikel 0 Recreatie - Dagrecreatie 0 Artikel Tuin Artikel Verkeer Artikel Water Artikel Wonen Artikel Wonen - Artikel Waarde - Archeologie 9 Artikel Waarde - Cultuurhistorie 9 Artikel Waterstaat - Waterkering 9 Hoofdstuk Algemene regels 9 Artikel 9 Anti-dubbeltelregel 9 Artikel 0 Algemene bouwregels 9 Artikel Algemene gebruiksregels 99 Artikel Algemene aanduidingsregels 00 Artikel Algemene afwijkingsregels 0 Artikel Algemene wijzigingsregels 0 Artikel Algemene procedureregels 0 Artikel Overige regels 0 Hoofdstuk Overgangs- en slotregels 0 Artikel Overgangsrecht bouwwerken 0 Artikel Overgangsrecht gebruik 0 Artikel 9 Slotregel 0 Bijlagen bij de regels 09 Bijlage Horecalijst Binnenstad Bijlage Staat van Bedrijfsactiviteiten Functiemenging Vaststellingsbesluit

7 Toelichting

8

9 Hoofdstuk Inleiding. Algemeen In het verleden is een proces in de gemeente Hattem in gang gezet om recente en moderne bestemmingsplannen voor haar grondgebied op te stellen. In het verleden is het bestemmingsplan "De Hilst 99" van kracht geworden en zijn voor de "Uiterwaarden" en "Buitengebied" nieuwe bestemmingsplannen opgesteld. Vervolgens is begonnen met de (actualisering van) het bestemmingsplan voor de binnenstad van Hattem. Al in 00 zijn de eerste werkzaamheden verricht om tot een nieuw bestemmingsplan voor de (historische) binnenstad te komen. Door verschillende oorzaken heeft het tot 0 geduurd, voordat tot vervaardiging van het voorliggende bestemmingsplan is overgegaan. Deze vertraging is voor een belangrijk deel ingegeven door de wens, die binnen de gemeente leefde om, vooruitlopend op de opstelling van het bedoelde bestemmingsplan, een "toekomstperspectief voor de binnenstad van Hattem" te vervaardigen. In dat "toekomstperspectief" zouden bouwstenen voor het nieuwe bestemmingsplan en eventueel een centrumvisie beschreven worden. Het "toekomstperspectief" is in 00, 00 en 00 vervaardigd. Op basis van de inhoud van dit "toekomstperspectief" is in 009 het project Hattem aan de IJssel vastgesteld. Verder moet in dit kader het "Cultuurhistorisch advies Beschermd Stadsgezicht Hattem" (Gelders Genootschap, april 00) genoemd worden. Het vigerende bestemmingsplan "Binnenstad" dateert van januari 90. In het kader van de wens om te komen tot een nieuw bestemmingsplan voor het beschermde stadsgezicht heeft de gemeente Hattem het Gelders Genootschap gevraagd om een adviesrapport op te stellen, waarin een beknopte ontwikkelingsgeschiedenis is opgenomen, de huidige ruimtelijke karakteristiek is beschreven en waarin bouwstenen zijn geformuleerd, die gehanteerd kunnen worden bij de "herziening" van het bestemmingsplan uit 90. Het beschermde stadsgezicht van Hattem maakt namelijk deel uit van het plangebied van Hattem binnenstad. Vanzelfsprekend zijn er sinds de vaststelling van het plan uit 90 nieuwe ontwikkelingen tot stand gekomen (zoals de bouw van de ondergrondse parkeergarage en woningen aan de Koestraat) en zijn er verschillende herzieningsplannen vervaardigd, die in het nieuwe bestemmingsplan geregeld kunnen worden. De basis voor dit bestemmingsplan is de wens om niet alleen de karakteristiek van de binnenstad, zoals die blijkt uit het stratenpatroon en de bebouwing, te behouden en te beschermen maar ook om eenvoudige functieveranderingen mogelijk te maken. Teneinde recht te doen aan de dynamiek van de binnenstad is de uitwisselbaarheid van functies in met name de hoofdwinkelstraten van belang. Dat daarbij omslachtige procedures zoveel als mogelijk dienen te worden vermeden moet voor de hand liggend worden geacht. Ten aanzien van dit laatste moet nog worden opgemerkt, dat de rechtszekerheid van het bestemmingsplan niet zo ver moet gaan, dat daardoor de beoogde flexibiliteit verdwijnt.

10 . De bij het plan behorende stukken Het bestemmingsplan "Binnenstad" bestaat uit: verbeelding, schaal :.000 (NL.IMRO.0.bpBinnenstad-000); regels. Op de verbeelding zijn de bestemmingen van de in het plan gelegen gronden en (te bouwen) opstallen aangegeven. Ook is de bijbehorende verklaring opgenomen. In de regels zijn bouwregels en bepalingen opgenomen, teneinde de uitgangspunten van het plan zeker te stellen. Het plan gaat vergezeld van deze toelichting, waarin de aan het plan ten grondslag liggende gedachte en de noodzakelijke onderzoeksaspecten de revue passeren en waarin een beschrijving van de planopzet is opgenomen.. Situering van het plangebied Het plangebied omvat de binnenstad van Hattem. Globaal gezien wordt het plangebied begrensd door de woningen langs de Grote Gracht en Kleine Gracht, alsmede door de Bevrijdingsweg en een deel van de Nieuweweg met aanliggende bebouwing. In Bijlage Situering plangebied is een overzicht gegeven van de begrenzing van het plangebied, alsmede de gronden die zijn aangewezen tot beschermd stadsgezicht. Opgemerkt wordt dat de plangrenzen ten opzichte van het bestemmingsplan uit 90 enigszins zijn aangepast. Een en ander heeft betrekking op de noordgrens die iets logischer is vormgegeven.. Beschermd stadsgezicht Omdat de binnenstad haar oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur nagenoeg heeft behouden, is dit deel van Hattem op juli 9 aangewezen als beschermd stadsgezicht. Daarnaast is de schaal van de bebouwing gaaf gebleven en is een groot aantal historische monumenten, evenals nog gave resten van de stadsmuur aanwezig. Dit alles, omgeven door een vestinggracht en samen met de relatie met het omringende landschap, levert een beeld op, dat van algemeen belang is vanwege de schoonheid en het karakter. In Hoofdstuk wordt op het beschermde stadsgezicht nog gedetailleerd ingegaan.. Vigerende planologisch juridische regeling Zoals eerder opgemerkt is het plangebied, zoals in het voorliggende bestemmingsplan is opgenomen, geregeld in het bestemmingsplan "Binnenstad", vastgesteld op januari 90, gedeeltelijk goedgekeurd op mei 9 en heeft rechtskracht gekregen bij Koninklijk Besluit van november 9. Verder is in het verleden een -tal, meestal qua plangrootte kleine bestemmingsplannen, vervaardigd die kleine delen van het binnenstadsplan hebben herzien.

11 . Planvorm Het onderhavige bestemmingsplan is onder meer gebaseerd op het consolideren van de bestaande situatie met een flexibele planregeling. Dit betekent een minder gedetailleerde opzet dan die van het vigerende plan, hoewel het voorliggende plan naar huidige maatstaven nog steeds als een gedetailleerd plan moet worden beschouwd. Wel biedt het plan dus meer flexibiliteit, dan in de oude situatie het geval was. Het historische karakter van de binnenstad zal zo goed mogelijk worden veiliggesteld. Eventuele nieuwe bebouwing dient wat grenzen van de percelen betreft, alsmede de hoogte, kapvormen, gevelindeling en toe te passen materialen zoveel mogelijk gelijk of gelijkwaardig te zijn aan de huidige situatie. Wat betreft de planologische juridische regeling wordt indien mogelijk aangesloten bij de regelgeving, zoals die in recent voor de gemeente Hattem vervaardigde bestemmingsplannen is gehanteerd. Met het voorliggende plan is tevens ingespeeld op de landelijke richtlijnen van de Standaard Vergelijkbare BestemmingsPlannen (SVBP 00).. Opbouw toelichting In Hoofdstuk ("onderzoek") wordt aandacht besteed aan de elementen, die van invloed zijn op het functioneren en het ruimtelijk beeld van de binnenstad. Hoofdstuk gaat in op het relevante ruimtelijk beleid. In Hoofdstuk wordt ingegaan op de cultuurhistorische aspecten van de binnenstad. De planbeschrijving is opgenomen in Hoofdstuk. In Hoofdstuk zal nadere aandacht worden besteed aan de juridisch-technische aspecten van de opgenomen regeling. Een beschouwing over de uitvoerbaarheid alsmede de resultaten van de inspraak en het gevoerde overleg, neergelegd in respectievelijk Hoofdstuk en Hoofdstuk, sluiten deze toelichting af. 9

12 0

13 Hoofdstuk Onderzoek. Algemeen Ingevolge artikel.. van het Besluit ruimtelijke ordening wordt in dit hoofdstuk een beschrijving opgenomen van het verrichte onderzoek naar relevante feiten. De resultaten en af te wegen belangen (artikel. Awb) worden weergegeven. De volgende onderzoeksaspecten komen aan de orde: de historie van het plangebied; de bestaande situatie; cultuurhistorie; milieuhygiënische aspecten; water; ecologie; overig. Bij de opstelling van dit bestemmingsplan is zoals eerder aangegeven, de bestaande situatie, zoals die zich tot heden heeft ontwikkeld en als zodanig manifesteert, in z'n algemeenheid als een gegeven geaccepteerd. Dit betekent, dat een uitgebreid onderzoek op veel punten niet relevant is. Niettemin is het, in verband met een goed begrip voor de ruimtelijke, planologische regeling wenselijk geacht om aan een aantal aspecten eveneens aandacht te schenken. Vanuit het gegeven, dat het grootste gedeelte van dit bestemmingsplangebied behoort tot het beschermde stadsgezicht van Hattem, is het onderdeel cultuurhistorie van het grootste belang. In Hoofdstuk Cultuurhistorie zal dan ook uitgebreider op dit onderdeel worden ingegaan.. Historie Hattem is gelegen op de grens van de beboste omgeving van de Veluwe en het open polderlandschap van de rivier de IJssel. Het stadje werd gevestigd op een natuurlijke zandrug, die enkele meters boven de omgeving uitsteekt, op de kruising van de handelsroute te land tussen Duitsland en Utrecht en de route over de IJssel. De hoge ligging is bij hoog water een rustgevend idee. In oude archiefstukken wordt het bestaan van de nederzetting Hattem in 9 genoemd. De kern van het dorp is rond 0 ruim een kilometer naar het Oosten opgeschoven. Vanwege groei van de bevolking werd Hattem in kerkelijke zelfstandigheid verleend door de bisschop van Utrecht. In 99 kreeg de nederzetting stadsrechten. Het kleine stadje (hooguit 00 meter in doorsnede) op de strategische plek werd vervolgens van stadsmuren en stadspoorten voorzien. Terwijl aan het eind van de hoofdstraten de poorten lagen, werden aan het uiteinde van de stegen torens, bastions of andere uitbouwen in de stadsmuren gebouwd. In 0 schonk hertog Willem van Gelre een grote uiterwaard, de Hoenwaard aan de burgers voor gemeenschappelijke beweiding en baksteenfabricage. Aangezien het recht van weiden verbonden was aan de eigendommen binnen de stad, zijn de Hattemse boeren eeuwenlang verplicht geweest binnen de stad te blijven wonen. Het "binnen de stadsmuren" van 0 is tot in de jaren vijftig van deze eeuw letterlijk genomen en in de stad overwinterden dan ook enkele honderden koeien. Pas na 9 is een begin gemaakt met de overbrenging van boerderijen naar de Hoenwaard. Willem van Gelre bouwde een kasteel (Sint Lucia) met de grootste torens en dikste muren van Nederland. De steenbakkerij moet een behoorlijke omvang hebben gekregen.

14 Rond 00 is Hattem aangesloten geweest bij het Hanzeverbond. Naast Hasselt, Zwolle, Kampen, Deventer, Zutphen en Doesburg is het één van de zeven Hanzesteden aan de IJssel. Terwijl in de eerste helft van de de eeuw een bloeiperiode zich voordeed, waarin verscheidene nu nog resterende mooie panden werden gebouwd, is Hattems welvaren daarna ingezakt. Oorzaken daarvan waren de malaise in de landbouw, de pestepidemie van, alsmede de bezetting van de Munstersen en Fransen in en. Door grote stadsbranden tijdens de aanvallen en belegeringen van de Spanjaarden zijn aanzienlijke delen van de stad in de as gelegd. Na de tachtigjarige oorlog verloor de vesting haar betekenis.. Bestaande situatie De binnenstad van Hattem heeft haar oorspronkelijke stedenbouwkundige structuur nagenoeg behouden. Echter van de oorspronkelijke vier poorten en een tiental verdedigingspoorten is alleen de binnenpoort van de e eeuwse Dijkpoort overgebleven. De Hoenwaardse poort in het oosten, de Nieuwstadspoort in het zuiden en de Dorpspoort of Heerderpoort in het westen zijn verdwenen. De toegangen tot het stadje worden echter nog als vanouds gevormd door de Dorpsweg vanuit het westen, de Ridderstraat in het oosten en de Dijkpoort in het noorden. In het zuidoosten vormt ten behoeve van een verbinding met de nieuwe wijk de Daendelspoort in de stadsmuur een toegangsmogelijkheid voor voetgangers. In de Middeleeuwen was hier de Nieuwstadspoort. Het stadsgezicht van Hattem is ondanks het wegvallen van het grootste deel van de verdedigingswerken en het kasteel historisch bezien nog betrekkelijk gaaf en heeft een historisch karakter. De oude kern ligt nog bijna geheel binnen de oude gracht. De oorspronkelijke stedenbouwkundige opzet met het middeleeuwse stratenpatroon, waarbij straten en stegen samenkomen op een centraal gelegen marktplein met kerk, is nog nagenoeg volledig in het huidige stadsplan terug te vinden. Ook de plek waar het kasteel heeft gestaan is nog zichtbaar in het huidige ruimtelijke patroon (Tinneplein). De hoofdstraten Kerkstraat, Achterstraat, Ridderstraat, Kruisstraat en Adelaarshoek lopen in oost-west richting. De profielen zijn smal, waardoor de beleving van de openbare ruimte erg stedelijk is. Bijlage Stedenbouwkundige structuur geeft een beeld van de stedenbouwkundige structuur van de binnenstad. Rond de besloten bebouwingsstructuur van het centrum ligt een groene krans met de historische vestinggracht. De stadsomwalling bestaande uit muren, wallen met boombeplanting, grachten en stadstuinen vertonen de sporen van de in het verleden uitgevoerde slechtingen en de doorverkoop aan particulieren. Door die snipperverkaveling is hier en daar een kleine schaal van het groen ontstaan, die prettig aansluit op de kleinschaligheid van de binnenstad. Behoud van deze kleinschaligheid en de groene karakteristieke uitstraling rondom de oude stad is van groot belang, net als het zicht op de gerestaureerde vestingwerken en verrassende stadsgezichten. Naast de stadsomwalling is er weinig groen te vinden in de binnenstad. Alleen om de Grote Kerk en op het Tinnenplein staan enkele bomen. Doordat de hoeveelheid groen wordt gecompenseerd aan de randen wordt dit niet als een gemis gezien. Het versterkt het stedelijk karakter van de binnenstad. Doordat bovendien tussen het straatpeil van de oude binnenstad en het IJsseldal een hoogteverschil van tot meter aanwezig is, wordt de oude stad nog eens extra gemarkeerd en als een versterkte plaats ten opzichte van het buitengebied herkend. De schaal van de bebouwing in de binnenstad is gaaf gebleven. De bebouwing is in maat en verschijningsvorm zeer bescheiden. Echter in de directe omgeving van de Grote Kerk vertoont de bebouwing meer allure. Dit heeft hoogstwaarschijnlijk te maken met de Hanzetijd (e eeuw) toen rijke kooplieden zich in deze omgeving vestigden. De hoogte van de bebouwing loopt naar het centrum op en is aan de zijden van de wallen lager. Langs de hoofdwegen bestaat de bebouwing in het algemeen uit twee bouwlagen met kap die loodrecht op de weg staat. Langs de secundaire straten en

15 stegen is de bebouwing vaak slechts in één verdieping met kap uitgevoerd evenwijdig aan de weg. In het algemeen zijn de gebouwen aan elkaar gebouwd. Er zijn echter nog situaties aan te wijzen aan de noordzijde van de Achterstraat en de zuidzijde van de Kerkstraat, waar het in het verleden, bijvoorbeeld in verband met een doelmatige bedrijfsvoering, nog nodig was om een vrije en open toegang tot het achtererf te hebben. Deze doorgangen werden aan de straatzijde vaak met een kleine poort, waar een deur in zat, afgesloten. Samen met de steegjes zorgen deze inkijkjes op het binnenterrein voor verrassende en afwisselende beelden. De bebouwing is voorzien van een uniforme dakbedekking met oud-hollandse pannen. De kappen bestaan voornamelijk uit schilddaken, waarvan de nokrichting hoofdzakelijk loodrecht staat op de voorgevel. Doordat de gebouwen individueel zijn gebouwd, zijn er speelse afwisselingen in hoogten en heeft elk gebouw haar eigen uitstraling gekregen. Hierdoor is een levendig straatbeeld ontstaan. In het volgende hoofdstuk wordt uitgebreider op het cultuurhistorie (en de inpassing/uitwerking in het bestemmingsplan) ingegaan. De binnenstad heeft een gemêleerd karakter. Langs de buitenranden van het plangebied (Grote en Kleine Gracht, Geldersedijk en Bevrijdingsweg) bevinden zich voornamelijk woningen. Langs de Nieuweweg worden de woningen afgewisseld met enkele winkels. Binnen de vestinggracht bevinden zich langs de Kerkstraat, de Achterstraat, de Kruisstraat en de Ridderstraat diverse uiteenlopende functies, variërend van winkels tot horecagelegenheden, kantoren en musea. Deze verschillende functies zijn verspreid over de diverse bebouwingslinten, met een concentratie van horecagelegenheden rond de Grote Kerk op de Markt. Het is daar 's zomers dan ook gezellig vertoeven op de diverse terrassen. De Grote Kerk, ook wel St. Andreaskerk genoemd, functioneert als een markant oriëntatiepunt in het hart van de binnenstad. Boven de verschillende functies wordt veelal gewoond, wat een positief effect heeft op de sociale veiligheid. Daarnaast zorgt het wonen boven winkels voor een verlevendiging van de binnenstad op momenten, dat de winkels gesloten zijn. Langs de overige straten in de binnenstad zijn (grondgebonden) woningen gerealiseerd.. Cultuurhistorie, monumenten en archeologie.. Algemeen Het Europees Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed (het verdrag van Malta) is in 99 aanvaard. Het verdrag bepaalt, dat archeologische waarden als onvervangbaar onderdeel van het lokale, regionale en (inter)nationale culturele erfgoed bij de besluitvorming over ruimtelijke ingrepen expliciet dienen te worden meegewogen en waar mogelijk ontzien. Wanneer bescherming en inpassing van waardevolle monumenten niet mogelijk blijken, zal de historische informatie door middel van verantwoord archeologisch onderzoek veilig moeten worden gesteld. In het verdrag is op Europees niveau een aantal principes vastgelegd die kunnen helpen deze doelstellingen te realiseren. Zo dient archeologische monumentenzorg in nauwe afstemming plaats te vinden met andere activiteiten en beslissingen op het gebied van ruimtelijke ordening. Het verdrag heeft in Nederland geleid tot de Wet op de archeologische monumentenzorg (WAMZ) die in 00 van kracht is geworden. De wet verplicht gemeenten om bij het vaststellen van bestemmingsplannen rekening te houden met belangrijke archeologische waarden die zich in de bodem kunnen bevinden.

16 De belangrijkste uitgangspunten van de WAMZ zijn: archeologische waarden moeten zo veel mogelijk in de bodem (in situ) worden bewaard; archeologie moet tijdig worden meegenomen in de ruimtelijke planvorming; de veroorzaker betaalt de kosten van archeologisch onderzoek en noodzakelijke volwaardige opgravingen, voorzover die kosten redelijkerwijs kunnen worden toegerekend aan de verstoorder... Monumenten.. Archeologie De gemeente dient (nieuwe) ruimtelijke planvorming te toetsen op archeologische waarden. Indien potentiële archeologische waarden worden verstoord, dient hier nader onderzoek naar te worden verricht. In de binnenstad bevindt zich een groot aantal rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten, die veelal fraai gerestaureerd zijn. De rijksmonumenten worden beschermd door de Monumentenwet (9). In de Monumentenwet worden twee categorieën omschreven, te weten de (archeologische) monumenten en de stads- of dorpsgezichten. Met monumenten worden alle 'onroerende zaken' bedoeld. Tot die onroerende zaken horen gebouwen en objecten, zoals vaarten, bruggen, wegen, bomen en pleinen, die tenminste vijftig jaar oud zijn. Zij moeten van belang zijn door hun schoonheid, de wetenschappelijke en/of hun cultuurhistorische betekenis. Een monument kan worden aangewezen als rijksmonument, wanneer het aan deze regels voldoet en als het een nationale, unieke waarde heeft. Daarnaast is het mogelijk bepaalde delen van een stad of dorp, waar in ieder geval één monument staat, aan te wijzen als beschermd stads- of dorpsgezicht. Door die bescherming wordt geprobeerd de historisch gegroeide structuur van een stad of dorp te handhaven. Zoals reeds in de inleiding is vermeld, is de binnenstad van Hattem al in 9 aangewezen als Beschermd Stadsgezicht. De vele rijks- en gemeentelijke monumenten bevinden zich vooral langs de Kerkstraat, Achterstraat, Kruisstraat, Ridderstraat, Adelaarshoek en rond de Grote Kerk (zie Bijlage ). Deze monumentale panden zijn zowel als woning in gebruik, als voor de verschillende functies, zoals detailhandel, horeca, kantoren en musea. Door de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog en de grote economische groei, die daarop volgde werd het archeologisch archief zwaar aangetast. Ondanks pogingen van de overheid om met wetgeving (Monumentenwet 9) deze bedreiging een halt toe te roepen wordt gezegd dat tussen de jaren '0 en '90 van de 0ste eeuw een derde van het archeologisch bestand verdwenen is. Slechts een fractie hiervan is archeologisch onderzocht. De cultuurhistorische waarde van het archeologisch archief en de noodzaak tot bescherming daarvan begon echter tot de overheid door te dringen. In 99 is door 0 Europese landen, waaronder Nederland, het 'Europees verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed' ondertekend. Dit verdrag staat bekend als het Verdrag van Malta en het doel van dit verdrag is het beschermen van archeologisch erfgoed als bron van het Europees gemeenschappelijk geheugen en als middel voor geschiedkundige en wetenschappelijke studie. Zwaartepunt van het verdrag is, dat het archeologisch belang in een vroegtijdig stadium wordt meegewogen in de besluitvorming rond de ruimtelijke ordening, met als uitgangspunt behoud in situ (op de vindplaats). In dat verdrag is ook vastgelegd dat, als behouden in situ niet mogelijk is, de veroorzaker van de bodemverstoringen het archeologisch onderzoek betaalt, volgens het 'verstoorder-betaalt' principe. In 99 werd het verdrag van Malta door het Nederlandse parlement geratificeerd.

17 Als uitvloeisel van de nota Belvédère uit 999 hebben alle provincies een convenant gesloten met het rijk waarin zij aangeven archeologie en cultuurhistorie te gaan integreren in hun ruimtelijk ordeningsbeleid. Het gevolg hiervan is, dat provincies verplicht zijn te toetsen of de archeologische waarden in de ter goedkeuring aangeboden bestemmingsplannen voldoende worden beschermd. Als antwoord op Belvédère heeft de provincie Gelderland de nota Belvoir ontwikkeld, waarin als doel wordt gesteld om te streven naar een ontwikkelingsgericht cultuurhistorisch beleid, waarbij de cultuurhistorische waarden als kernkwaliteiten een belangrijke impuls geven aan de kwaliteit van de leefomgeving. Hierop is de Cultuurhistorische Waarderingskaart ontwikkeld die is opgenomen in het streekplan. Aan de hand van deze kaart kan een gemeente archeologisch beleid vormen. De gemeente Hattem heeft een overeenkomst gesloten met de gemeente Zwolle op archeologisch gebied waarbij de archeologische dienst van de gemeente Zwolle adviserend is op het gebied van beleid en de uitvoering daarvan verzorgt binnen de gemeente Hattem. Om een meer gedetailleerd inzicht te krijgen in de archeologische verwachtingen is besloten om een archeologische waarderingskaart voor de gemeente te maken. Omdat deze waarderingskaart kleinschalig is, kan aan de hand hiervan gedetailleerd archeologische beleid gevormd worden en kunnen bestemmingsplannen eventueel aangepast worden aan de archeologische verwachtingen in de bodem. De archeologische waarderingskaart van Hattem is door de raad van de gemeente Hattem vastgesteld. Het is derhalve nu een beleidsadvieskaart op basis waarvan rekening kan worden gehouden met archeologische waarden in de bodem. De binnenstad van Hattem - en daarmee ook het grootste gedeelte van dit bestemmingsplangebied valt onder de zogenaamde 90%- of 00%-gebieden. Een 90%-gebied is zeer waardevol. De vondstkans is bijna 00% vanwege kennis van bijvoorbeeld een naastliggende opgravingsite of van bureaustudie over het gebied. Een opgraving is noodzakelijk. Een 00%-gebied is een archeologische toplocatie. Met 00% zekerheid is bekend dat belangrijke archeologische waarden aanwezig zijn. Indien bescherming niet mogelijk is, is opgraving noodzakelijk. Verder zijn ook enkele 0%-gebieden in de binnenstad aanwezig. Een 0%-gebied is archeologisch waardevol met een hoge archeologische verwachting. De kans op, vaak prehistorische of vroeg-middeleeuwse, archeologische sporen is :. In de binnenstad gaat het om gebieden, waarvan de bovenste meter van het bodemarchief is verdwenen of verstoord maar onderliggende lagen nog intact kunnen zijn. Het bestemmingsplan Hattem binnenstad is een conserverend bestemmingsplan. Er zijn niet direct bouwactiviteiten op basis van dit bestemmingsplan voorzien. Dit betekent, dat om de bovengenoemde archeologische waarden te beschermen, in de planregels hiervoor een adequate systematiek is opgenomen. In de planregels is een dubbelbestemming - in dit geval "Waarde-Archeologie" opgenomen.. Verkeer De gemeenteraad van Hatten heeft februari 0 het verkeersstructuurplan voor de binnenstad vastgesteld. In paragraaf.. wordt hier nader op ingegaan.. Milieuhygiënische aspecten.. Algemeen Omdat verschillende milieuaspecten invloed kunnen hebben op de mogelijkheden en wenselijkheden voor de inrichting van een gebied, dient het onderzoek hieraan aandacht te besteden. In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan: mogelijke geluidhinder vanwege het wegverkeer; mogelijke hinder vanwege bedrijven; mogelijke bodemverontreiniging.

18 .. Geluidhinder De Wet geluidhinder (Wgh) heeft tot doel de mensen te beschermen tegen geluidsoverlast. Met betrekking tot geluid veroorzaakt door het wegverkeer is in deze wet de verplichting opgenomen tot het verrichten van onderzoek naar de geluidbelasting op de gevels van (nieuw geprojecteerde) woningen en andere geluidsgevoelige objecten. De geluidbelasting van wegverkeer op de gevels mag niet meer bedragen dan db. De wet biedt mogelijkheden - zij het onder strenge voorwaarden - van de hierin genoemde voorkeurswaarde af te wijken. Hiertoe kan de maximaal toelaatbare geluidbelasting eventueel worden verhoogd. De verplichting tot het verrichten van een onderzoek geldt niet indien: het een woonerf betreft; een maximumsnelheid van 0 km/uur geldt; uit een geluidsniveaukaart blijkt dat de geluidbelasting op 0 meter uit de as van de meest nabijgelegen rijstrook db of minder bedraagt. Voor wat betreft de legalisering van de bestaande situatie (woningen en wegen) behoeft vanzelfsprekend geen nader akoestisch onderzoek plaats te vinden. Aangezien het voorliggend bestemmingsplan een conserverend karakter heeft en er geen nieuwe ontwikkelingen zijn, behoeft er geen akoestisch onderzoek te worden verricht... Hinder door bedrijvigheid De Wet Milieubeheer is van belang in verband met de (toekomstige) aanwezigheid van bedrijven in de relatie met (burger)woningen. De hinderproblematiek kan uit een aantal factoren van het productieproces voortvloeien zoals lawaai, trillingen, stank en andere vormen van verontreiniging. Hier is de Wet milieubeheer het aangewezen instrument om, eventueel met toepassing van andere wetgeving op het gebied van de milieuhygiëne, mogelijke vormen van hinder en/of verontreiniging te voorkomen. Dat neemt overigens niet weg, dat gezien het feit, dat de Wet milieubeheer slechts regels bevat met betrekking tot de technische hinder van een specifiek bedrijf, ook in het bestemmingsplan aandacht dient te worden besteed aan de ruimtelijke consequenties, die aan bepaalde bedrijfsvestigingen zijn verbonden. Daardoor is het mogelijk, dat op voorhand een beeld wordt gegeven over de toelaatbaarheid van bepaalde bedrijven en niet uitsluitend behoeft te worden gewacht tot het moment van toetsing aan de milieuwetgeving. Om de mogelijke hinder van bedrijven naar woningbouw zoveel mogelijk te voorkomen, is een bedrijvenlijst opgesteld op basis van de VNG-handreiking "Bedrijven en Milieuzonering". Deze bedrijvenlijst is een lijst, waarin de meest voorkomende bedrijven en bedrijfsactiviteiten zijn gerangschikt naar de mate van belasting van het milieu. Op basis van milieuaspecten zijn de bedrijven ingedeeld in een categorie of klasse. Hiertoe zijn de aspecten geur, stof, geluid en gevaar kwantitatief beoordeeld, wat zich weerspiegelt in een afstand van het bedrijf tot aaneengesloten woonbebouwing, die gewenst is om hinder uit te sluiten of althans tot een aanvaardbaar niveau te beperken. De lijst bevat een indeling in categorieën van bedrijven van zeer licht (categorie ) tot zeer zwaar (categorie en ). In de binnenstad bevinden zich geen bedrijven. Het is echter door middel van een vrijstellingsbevoegdheid wel mogelijk om een aan huis gebonden bedrijf, als genoemd in categorie van de in de voorschriften opgenomen lijst van bedrijven, te kunnen realiseren. Dergelijke bedrijven mogen op een afstand van 0 meter van woonbebouwing worden gerealiseerd. De lijst is als bijlage bij de regels toegevoegd... Bodemonderzoek Vanwege het feit, dat het bestemmingsplan geen nieuwe bouwmogelijkheden biedt, behoeft geen onderzoek te worden verricht naar de aanwezigheid van bodem- of grondwaterverontreiniging.

19 . Water De watertoets - zoals deze in het kader van ruimtelijke plannen dient te worden uitgevoerd - is het gehele proces van vroegtijdig informeren, adviseren, afwegen en uiteindelijk beoordelen van waterhuishoudkundige aspecten in ruimtelijke plannen en besluiten. De watertoets wordt uitgevoerd binnen de bestaande wet- en regelgeving op het gebied van ruimtelijke ordening en water. De watertoets vormt de verbindende schakel tussen het waterbeheer en de ruimtelijke ordening. In dit kader worden dan ook alle relevante waterhuishoudkundige aspecten meegenomen in het onderhavige plan. Het plangebied valt binnen de grenzen van het beheergebied van Waterschap Veluwe. Het waterschap zorgt voor veilige dijken, een juiste waterstand en schoon oppervlaktewater. Dit wordt integraal waterbeheer genoemd. Integraal waterbeheer richt zich op het beheer, herstel en ontwikkeling van duurzame watersystemen, rekening houdend met ruimtelijke ordening, milieu, natuur en landschap. Het waterhuishoudkundig systeem bestaat uit het samenhangend geheel van grond- en oppervlaktewater, inclusief oeverzones, waterbodems en de technische infrastructuur. Het waterschap is om een preadvies gevraagd in het kader van de watertoets. In dit preadvies merkt het waterschap op dat de waterkering duidelijk op de plankaart moet worden aangegeven. De kruin van de waterkering (Schipperswal, Bevrijdingsweg) ligt weliswaar net buiten het plangebied; de binnenbeschermingszone ligt wel in het plangebied. Deze binnenbeschermingszone ligt aan weerszijde van de kernzone (kruin) en bedraagt 0 meter vanuit de teen van het dijklichaam. Deze zone en de activiteiten, die daar plaatsvinden zijn van zeer groot belang voor het waterkerend vermogen van de waterkering. Zo kan het (ver)graven, beplanten of andere (bodem)activiteiten het waterkerend vermogen van de waterkering schaden met alle gevolgen van dien. Daarnaast is deze zone noodzakelijk om eventuele toekomstige dijkverbredingen (verzwaring) mogelijk te maken en tegen zo laag mogelijk maatschappelijke kosten. Immers hoe meer bebouwing. in de zone wordt gerealiseerd, des te meer kosten gemaakt moeten worden om deze te ontzien (of te saneren) bij eventuele dijkverzwaringen. Vanwege de functie van de waterkering en het belang van een goede (toekomstige) conditie en vorm van de waterkering is, ter bescherming van de waterkering en dubbelbestemming "Waterstaat - Waterkering" in de planregels en op de verbeelding opgenomen.. Ecologie.. Algemeen Bij elk ruimtelijk plan dient, met het oog op de natuurbescherming, rekening te worden gehouden met de Natuurbeschermingswet en de Flora- en faunawet. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in gebiedsbescherming en soortenbescherming. Een ruimtelijk plan mag namelijk geen significante gevolgen hebben voor een te beschermen gebied en/of soort. Soortbescherming Op basis van de Flora- en faunawet zijn gebieden aangewezen voor de bescherming van dier- en plantensoorten. De werkingssfeer van de Flora- en faunawet is niet beperkt tot of gerelateerd aan speciaal aangewezen gebieden, maar geeft soorten overal in Nederland bescherming. Op grond van de Flora- en faunawet gelden algemene verboden tot het verwijderen van groeiplaatsen van beschermde plantensoorten en het beschadigen of verstoren van voortplantings- of vaste rust- of verblijfplaatsen van beschermde diersoorten.

20 .. Gebiedsbescherming Gebiedsbescherming Vanuit de Europese Unie is beleid geformuleerd ten aanzien van de bescherming en ontwikkeling van natuur en soorten in het kader van de totstandbrenging van de samenhangende Europese Ecologische Hoofdstructuur; "Natura 000". Eén van de regelingen, die deze ecologische hoofdstructuur tot stand dient te brengen, is de Vogelrichtlijn. De doelstelling van de richtlijn is bescherming van en het bieden van ontwikkelingsmogelijkheden voor zeldzame en bedreigde vogelsoorten. De Vogelrichtlijn bevat een bijlage met zeldzame broed- en trekvogels, die voorkomen in internationaal belangrijke (water)gebieden. Op basis van deze bijlage is onderzocht welke gebieden van belang zijn voor deze soorten. In Nederland heeft dit geleid tot de aanwijzing van in totaal 9 speciale beschermingszones (sbz's). Het plangebied grenst aan het vogelrichtlijngebied "IJssel" (uiterwaarden) en ligt op een afstand van circa kilometer van het vogel- en habitatrichtlijngebied de "Veluwe". De IJssel (uiterwaarden) en de Veluwe zijn onderdeel van de Ecologisch Hoofdstructuur en zijn tevens aangewezen als Natura 000-gebied vanwege de aanwezigheid van diverse kwalificerende vogelsoorten. Kwalificerende vogelsoorten van de de IJssel zijn: Kwartelkoning, Reuzenstern, IJsvogel en de Wilde Zwaan. De Veluwe kwalificeert zich door het voorkomen van onder andere de (broed)vogelsoorten: Wespendief, IJsvogel, Zwarte specht, Boomleeuwerik en de Grauwe klauwier. Passende beoordeling Algemeen Het voorliggende bestemmingsplan is een consoliderend plan. De bestaande functies en het grondgebruik blijven gehandhaafd en hierdoor vindt er geen functieverandering plaats. Het bestaande gebruik van de bebouwing en de gronden kan op de huidige wijze worden voortgezet. De bestaande beplanting blijft ook gehandhaafd. De Vogelrichtlijn gaat er van uit, dat bestaande functies de ornithologische waarden niet in de weg staan. Sbz de IJssel Het plangebied ligt in de stedelijke structuur van Hattem en wordt omgeven door bestaande bebouwing. Binnen het plangebied doen zich geen nieuwe ontwikkelingen voor. Tussen het plangebied en de sbz bevindt zich de winterdijk. Naast een beschermende functie heeft de dijk ook een geluiddempende werking. Verstoringgevoelige binnendijkse activiteiten zijn hierdoor minder hinderlijk voor de aldaar buitendijks voorkomende vogelsoorten. Daarnaast liggen de uiterwaarden- in vergelijking met de binnendijks gelegen gronden- lager, wat eveneens voor minder verstoring zorgt. De hier voorkomende kwalificerende vogelsoorten hechten veel waarde aan open (waterrijke) gebieden. Gezien het voorkomen van de al aanwezige bebouwing, de opgaande beplanting en slechte biotoopeisen in het plangebied maken de (kwalificerende) vogelsoorten hier geen gebruik van. Sbz de Veluwe Veel van de in deze sbz voorkomende kwalificerende vogelsoorten (onder andere de Wespendief en Zwarte specht) zijn typische bosvogelsoorten, die de voorkeur geven aan een rustige omgeving. Deze soorten komen dieper in het bos voor. De Grauwe

21 klauwier en de Boom-leeuwerik hebben hun biotopen voornamelijk aan de randen van structuurrijke (overgaande) vegetaties, bijvoorbeeld in de nabijheid van (schrale) heidevelden. Uit het voorgaande kan worden geconcludeerd, dat het onderhavige bestemmingsplan de natuurlijke kenmerken en de bijbehorende kwalificerende vogelsoorten van de sbz's de IJssel en de Veluwe niet aantasten... Habitatrichtlijn Naast de Vogelrichtlijn is ook de Habitatrichtlijn van groot belang voor de totstandkoming van de Europese Ecologische Hoofdstructuur. De doelstelling van de Habitatrichtlijn is de bescherming en het bieden van ontwikkelingsmogelijkheden voor zeldzame en bedreigde flora en fauna, alsmede het tot stand brengen van een samenhangende Europese ecologische hoofdstructuur: "Natura 000". De directe bescherming berust op het verbod tot beschadiging en vernietiging van de leefomgeving (habitat) van de in het gebied voorkomende beschermde soorten. Alle thans feitelijk ecologisch belangrijke gebieden die behoren tot de nog aanwezige en in de toekomst verder uit te bouwen en te verstevigen Europese Ecologische Hoofdstructuur moeten onder de bescherming van de Vogel- en Habitatrichtlijn vallen. De Veluwe is aangewezen als een habitatrichtlijngebied. Aangezien het onderhavige plan consoliderend van karakter is en nauwelijks ruimte biedt voor verdergaande bouwmogelijkheden, is verondersteld, dat er ten gevolge van het onderhavige plan geen verstoring van het gebied zal plaatsvinden..9 Molenbiotoop Een maalvaardige (gerestaureerde) molen en een enthousiaste molenaar alleen zijn niet voldoende om een molen te laten functioneren. Het werktuig stelt ook eisen aan zijn omgeving: er moet wind zijn om de wieken in beweging te kunnen zetten. Om dit omgevingselement aan te duiden, werd in 9 het begrip 'molenbiotoop' geïntroduceerd. De molenbiotoop heeft betrekking op de hele omgeving van een molen, voor zover die van invloed is op het functioneren van die molen als maalwerktuig én als monument. Naast windvang dient dan ook te worden gelet op de belevingswaarde van de molen. Gebouwen en bomen kunnen de molenbiotoop aantasten. Bomen en boomgroepen veroorzaken een extra nadeel voor de windvang, omdat zij met hun bladerkroon de wind enige tijd vasthouden, waardoor er grotere turbulentie optreedt en de wind met grotere kracht en met vlagen op de molen afkomt. Een tweede aspect van de molenbiotoop heeft te maken met de belevingswaarde. Molens zijn een belangrijk element in het landschap en hebben vaak te maken met de ontstaansgeschiedenis van dat landschap. Omdat molens wind moesten kunnen vangen, stonden ze in een open landschap of staken ze in ieder geval boven hun omgeving uit. Die voor molens kenmerkende situatie moet zoveel mogelijk worden bewaard, willen de werktuigen volledig tot hun recht komen. Met andere woorden: molens horen in het zicht te staan. Als dat het geval is blijken molens zeer belangrijke herkenningspunten in een gebied te zijn. In 9 zijn voor de biotoop praktijknormen vastgelegd in de zogenaamde :00-regel. Deze regel houdt in dat elke 00 meter verder van de molen een obstakel meter hoger mag zijn; de eerste 00 meter moet wel vrij blijven. Omdat de :00 regel in de bebouwde omgeving niet langer toepasbaar bleek, zijn door De Hollandsche Molen in 9 nieuwe normen ontwikkeld. Deze zijn vastgelegd in het rapport "De inrichting van de omgeving van molens", rapport van de werkgroep Molenbiotoop van de Hollandsche Molen, vereniging tot behoud van molens in Nederland. Daarin staat aangegeven op welke manier met de molen rekening kan worden gehouden. 9

22 Gedeputeerde Staten van de provincie Gelderland hebben echter op augustus 99 een eigen "Uitvoeringsregeling Gelderse Molenverordening" vastgesteld. Deze uitvoeringsregeling is op augustus 99 in werking getreden. Op basis van deze regeling kan de toelaatbare hoogte van eventuele toekomstige bebouwing in de omgeving van de molen worden bepaald. De formule, genoemd in artikel lid, van de uitvoeringsregeling dient daarbij in acht te worden genomen. Aangezien er geen nieuwe ontwikkelingen in het voorliggende plangebied mogelijk worden gemaakt, zijn er geen gevolgen te verwachten voor de molenbiotoop. 0

23 Hoofdstuk Beleid. Algemeen Het nationale en provinciale beleid is neergelegd in verschillende nota's betreffende de ruimtelijke ordening, alsmede in de verschillende streekplannen. Een "doorzetting" van dit beleid vindt veelal plaats in verschillende gemeentelijke en provinciale uitwerkingsnota's, beleidsplannen en bestemmingsplannen. Ook binnen de gemeente Hattem is dit het geval. Het beleid zoals dat door de hogere overheden wordt voorgestaan, is veelal van een andere schaal en aard, dan de schaal die noodzakelijk is waarop een (kleinschalig) bestemmingsplan wordt opgesteld. Ook in deze situatie is dit het geval, zodat in het kader van de opstelling van dit bestemmingsplan hierop niet nader zal worden ingegaan. In dit hoofdstuk zal wel nader ingegaan worden op het gemeentelijke beleid... Archeologie In 99 is het Europese Verdrag van Valletta/Verdrag van Malta gesloten. Bedoeling van het verdrag is om de archeologische waarden in de bodem zoveel mogelijk te beschermen door ze in de bodem (in situ) te behouden. Het verdrag heeft in Nederland geleid tot de Wet op de archeologische monumentenzorg (WAMZ) die in 00 van kracht is geworden. De belangrijkste uitgangspunten van de WAMZ zijn: archeologische waarden moeten zo veel mogelijk in de bodem (in situ) worden bewaard; archeologie moet tijdig worden meegenomen in de ruimtelijke planvorming; de veroorzaker betaalt de kosten van archeologisch onderzoek en noodzakelijke volwaardige opgravingen, voorzover die kosten redelijkerwijs kunnen worden toegerekend aan de verstoorder. De gemeente dient de ruimtelijke planvorming te toetsen op archeologische waarden. Indien potentiële archeologische waarden worden verstoord, dient hier nader onderzoek naar te worden verricht. Monumentenwet 9 Met de WAMZ is ook de Monumentenwet 9 gewijzigd. Deze wet is gericht op het behoud van bouwkundige monumenten, zoals gebouwen en bouwwerken, het behoud van archeologische monumenten en landschappelijke monumenten en de bescherming van beschermde stads- en dorpsgezichten. In de wet wordt tevens de aanwijzing van archeologische monumenten geregeld. De wet bepaalt daarnaast dat archeologisch waardevolle terreinen op een herkenbare manier in het plan worden vastgelegd. In dit plan is dat gedaan door middel van de dubbelbestemming "Waarde - Archeologie". In het plangebied komen archeologische monumenten voor. De monumenten met de status rijksmonument vallen onder de verantwoordelijkheid van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OC&W). Een lijst met monumenten is weergegeven in de bijlage: Monumentenlijst.

24 Gemeentelijke monumenten Er zijn ook gemeentelijke monumenten in Nederland, deze hebben geen nationale betekenis, maar zijn wel van belang voor een gemeente of regio. Door nieuwe ontwikkelingen en bodemverstorende activiteiten die hiermee gepaard gaan, kunnen eventuele archeologische waarden in de bodem verloren gaan. Voordat er ontwikkelingen in de binnenstad plaatsvinden moet daarom de Waarderingskaart Hattem worden geraadpleegd en indien nodig archeologisch onderzoek worden gedaan. Omdat dit plan conserverend van aard is en geen nieuwe bouwmogelijkheden geeft, is een onderzoek in dit kader niet nodig. Een lijst met monumenten is weergegeven in de bijlage: Monumentenlijst.. Gemeentelijk beleid.. Distributie planologisch onderzoek BRO, adviseurs in ruimtelijke ordening, economie en milieu heeft in februari 000 een distributie planologisch onderzoek verricht naar de dagelijkse artikelensector. Uit dat onderzoek blijkt dat het detailhandelsaanbod in Hattem lager ligt dan gemiddeld in plaatsen met tot.000 inwoners wordt aangetroffen. Lokale omstandigheden, de ontstaansgeschiedenis van plaatsen en concurrerend aanbod in de eigen gemeente of directe omgeving (Wezep, Zwolle, Heerde/Wapenveld), zijn echter van invloed op dergelijke cijfers. Hattem is een kleine kern met een historisch centrum. Naar aantal winkels bezien is het dagelijkse artikelenaanbod (levensmiddelenspeciaalzaken) sterk geconcentreerd in dit centrum. De supermarkten bevinden zich buiten het historische centrum. Het inwoneraantal van Hattem, en daarmee het draagvlak voor voorzieningen, zal naar verwachting de komende jaren stabiliseren of licht afnemen. met uitzondering van Zwolle, vindt in de omliggende gemeenten evenmin een sterke groei van het inwoneraantal plaats. De vloerproductiviteit ligt in Hattem boven het gemiddelde, dat gezien de aard, omvang en kwaliteit van het aanbod in Hattem nodig is voor rendabel economisch functioneren van de winkels in de dagelijkse artikelensfeer. Puur cijfermatig gezien is uitbreiding van de dagelijkse artikelensector in Hattem mogelijk. De consument is in het algemeen gebaat bij een compleet aanbod aan dagelijkse artikelen op korte afstand van de woning. Landelijk gezien verdringen supermarkten in toenemende mate de versspeciaalzaken. Echter uitbreiding van het supermarktenaanbod buiten de binnenstad zal naar verwachting niet leiden tot een aantasting van de verzorgingsstructuur. Zowel uit kwantitatief als kwalitatief oogpunt kan uit het onderzoek geconcludeerd worden dat uitbreiding van de dagelijkse artikelsector in Hattem haalbaar en gewenst is. Dit wordt door een flexibele juridische regeling in het bestemmingsplan op een eenvoudige wijze mogelijk gemaakt. Binnen het centrumgebied wordt onderlinge uitwisseling van functies zonder meer mogelijk gemaakt... Economische beleidsnota De economische positie van de gemeente Hattem wordt bepaald door de toeristisch recreatieve potenties van de oude Hanzestad en de aanwezigheid van (verschillende grotere) productie- en handelsbedrijven. Er is sprake van een positieve ontwikkeling van de werkgelegenheid, onder meer in de zakelijke dienstverlening. In het kader van het streekplan Gelderland heeft de gemeente een opvangfunctie voor de eigen bedrijven. De gemeente Hattem heeft door BRO-adviseurs een economische beleidsnota laten opstellen.

25 De nota bouwt voort op de reeds vastgestelde deelnota's voor de detailhandelsontwikkeling en toerisme en recreatie. De doelstelling van het gemeentelijk economisch beleid is: Versterken van het economisch draagvlak en de werkgelegenheid in Hattem door het aanbieden van een duurzaam vestigingsklimaat en wel zodanig dat onder meer: de bedrijven in Hattem voldoende fysieke ruimte wordt geboden om te kunnen groeien met minimaal 00 arbeidsplaatsen; dat er een duurzame samenwerking tot stand komt tussen het Hattemse bedrijfsleven en de gemeente Hattem. Voor het behouden van voldoende bedrijven en extra arbeidsplaatsen tussen 99 en 00 is ingezet op: detailhandel, recreatie en toerisme: arbeidsplaatsen extra; industrie, distributie en handel: 0 arbeidsplaatsen extra; zakelijke diensten: arbeidsplaatsen extra. Het creëren van een duurzaam vestigingsklimaat is niet alleen de zaak van de gemeente alleen en in nauw overleg met de Hattemse bedrijven zijn de actiepunten van de nota bezien. In het voorliggende bestemmingsplan wordt in het centrumgebied een mix aan functies toegestaan, waaronder zakelijke dienstverlening al dan niet met een baliefunctie. Hierdoor is een vrije uitwisseling tussen de functies, indien wenselijk, mogelijk... Verkeersstructuur binnestad Hattem Huidige situatie Op een groot aantal wegen in het centrum van Hattem is in de huidige situatie een eenrichtingsregime van toepassing. Het instellen van eenrichtingsverkeer is in veel gevallen noodzakelijk, omdat de profielbreedte in de historische binnenstad zich niet of nauwelijks leent voor (gemotoriseerd) verkeer in twee richtingen. In figuur is de verkeerscirculatie zoals die momenteel in het centrumgebied van toepassing is weergegeven. Het fietsverkeer (en uiteraard voetgangers) is uitgezonderd van de verplichte rijrichting. Het centrumgebied kan via drie toegangen worden bereikt. De oorspronkelijke vierde toegang van het centrum, de Dijkpoort, is niet meer te gebruiken door het gemotoriseerde verkeer. Aan de westzijde kan het centrumgebied via de Dorpsweg worden benaderd, aan de zuidzijde via de Stadslaan en aan de oostzijde via de Ridderstraat. Het gemotoriseerde verkeer dat het centrumgebied via de Dorpsweg nadert wordt binnen de grachten vervolgens afgewikkeld via de Noordwal of Zuidwal. Verkeer via de Noordwal rijdt aan de noordzijde langs het centrum en kan alleen doorrijden naar de Geldersedijk. Er zijn (nagenoeg) geen mogelijkheden met de auto vanaf de Noordwal het centrum van Hattem in te komen. Verkeer dat gebruik maakt van de Zuidwal kan de route vervolgen via de Koestraat en kan het centrum via de route Kerkhofstraat Ridderstraat aan de oostzijde weer verlaten of terugkeren in westelijke richting via de Kerkstraat of de Achterstraat. Vanuit westelijke richting is het ook mogelijk om buiten de grachten om het centrum heen te rijden via de Kleine Gracht of de Grote Gracht. Deze wegen lenen zich echter niet voor het afwikkelen van veel (centrum) verkeer.

26 Het gemotoriseerde verkeer dat het centrumgebied vanuit v het zuiden nadert wordt via de Koestraat of de Zuidwal afgewikkeld. Verkeer dat de Koestraat inrijdt kan het centrum aan de oostzijde weer verlaten via de route Kerkhofstraat - Ridderstraat of weer via de Achterstraat of de Kerkstraat in westelijke richting gaan. Het gemotoriseerde verkeer dat vanaf de Ridderstraat het centrum inrijdt kan alleen via de rechtdoorgaande route (Achterstaat) het centrumgebied weer verlaten. Parkeersituatiee Binnen het centrumgebied van Hattem is voor het overgrote deel een parkeerschijfzone van toepassing (zie figuur, blauwe gebied). De maximale parkeerduur binnen de parkeerschijfzonee bedraagt over het algemeen uur. Alleen bij de BONI supermarkt net buiten de grachten en in de parkeergarage Tinneplein is dit uur. De tijdsduurbeperking iss van kracht op maandagg t/m zaterdag van 9:00 uur tot :00 uur en op vrijdag van :00 uur tott :00 uur. Een E parkeerschijfzone impliceert een parkeerverbodszone. Met andere woorden er mag alleen in de aangegeven vakken worden geparkeerd en/of op locaties die zijn voorzien vann een blauwe lijn. Daarnaast komt een parkeerverbod buiten de aangegeven vakkenn ook voort uit het feit dat het centrum van Hattem een erfgebied is. In een erfgebied mag eveneens uitsluitend worden geparkeerd in met een P aangegeven vakken.. Naast de parkeerduurbeperkte parkeerplaatsen is er binnen het centrumgebied een aantal locaties die van de parkeerduurbeperking zijn uitgezonderd, maar zich wel binnen de parkeerschijfzonee bevinden (bijvoorbeeld AdelaarshoeA ek). Op deze locaties zijn vakken aangegeven mett witte belijning. Daarnaast is er sprake van vrij parkeren buiten de parkeerschijfzone op de Kleine Gracht en de Grote Gracht. Iets verder buiten het centrum zijn ook diverse vrij parkeermogelijkheden beschikbaar (bijvoorbeeld bij de Jachthaven en De Bleek). De totale parkeercapaciteit van het gebied binnen dee grachten bedraagt parkeerplaatsen. In bijlage is een afbeelding opgenomen waarop de exactee ligging van de parkeervoorzieningenn is terug te vinden, inclusief een korte beschrijving. parkeerplaatsen liggen binnen de parkeerschijfzone, waarvan op p plaatsen een parkeerduurbeperking van kracht is. Daarnaast zijn er e nog 9 parkeerplaatsen op eigen terrein.

27 .. Gemeentelijk Verkeersveili igheidsplan Hattem In het GVVP wordt de subjectieve en objectieve verkeersveiligheid beschreven. Opgemerkt wordt dat de verkeersonveiligheid niet door middel van een bestemmingsplan kan worden gereguleerd of verminderd. Het bestemmingsplan is het juridische kader waarbinnen allerlei werkzaamheden die de verkeers(on)veiligheid kunnen beïnvloeden, zoals instellen éénrichtingsverkeer, wegversmalling, wijzigen in het wegbeloop, inrichting straatprofielen en dergelijkee kunnen worden uitgevoerd. Het uitvoeren van bovengenoemde werkzaamheden is bestemmingsplanmatig geregeld in de bestemming "Verkeer", die in dit plan is opgenomen, echter de plannen tot uitvoering zijn gebonden aan andere wetgeving off besluitvorming dan een bestemmingsplan.. Toekomstperspectief voor de binnenstadd van Hattem Zoals in de inleiding van deze toelichting is beschreven, is vooruitlopend op de opstelling van het voorliggende bestemmingsplan het "toekomstperspectief voor de binnenstad" ontwikkeld. Dit toekomstperspectief diende bouwstenen te bevatten voor het bestemmingsplan voor de binnenstad van Hattemen mogelijkk ook voor een eventuele centrumvisie. Het toekomstperspectief voor de binnenstad van Hattem is een resultante van een proces waarbij bewoners, ondernemers, belangenverenigingen en andere Hattemers alsmede de gemeente Hattem (ambtelijk en bestuurlijk) zijn betrokken. Om een zo breed mogelijk gedragen visie te kunnen ontwikkelen o heeft de gemeente in het voorjaar van 00 een meedenkavond georganiseerd voor binnenstadsbewoners, ondernemers, en andere "gebruikers" van de binnenstad. De resultaten van de meedenkavond zijn verwerkt in het "toekomstperspectief". Verder is er een overzicht van de knelpunten, ideeënn en wensen van de deelnemers opgenomen. Dit alles is weerr besproken in een drietal bijeenkomsten in 00 en 00. Opgemerkt wordt dat ook dee Kamer van Koophandell heeft geparticipeerd in deze bijeenkomsten. Het "toekomstperspectief" iss verder aangevuld met de resultaten van het parkeeronderzoek, dat in de zomer van 00 is uitgevoerd en met de evaluatie van de afsluiting van een deel van de binnenstad voor het autoverkeer (zomer van 00).

28 In het "toekomstperspectief" is een groot aantal wensen en suggesties vermeld, die niet (direct) betrekking hebben op zaken, die in een bestemmingsplan geregeld kunnen worden. Dit zijn bijvoorbeeld: het type winkel; de ontwikkeling van een hotel of pension; de kwaliteit van reclame-uitingen; de kwaliteit van het groen, openbare ruimte en verlichting; de verkeersveligheid; het parkeerbeleid (betaald, lang, kort en zones). Aspecten die wel geregeld kunnen worden in het bestemmingsplan zijn de volgende: het toekennen dan wel mogelijk maken van functies op bepaalde locaties; ten opzichte van het vigerende bestemmingsplan voor de binnenstad zal de ontmoetingszone/het centrumgebied heroverwogen worden; hiermee samenhangend kan de uitwisselbaarheid van de functies detailhandel, horeca, kantoren et cetera worden afgestemd op het gewenste karakter van de straten in de binnenstad; er leeft de wens om bepaalde gebieden in de binnenstad voor een verdere versterking van het museale karakter in aanmerking te laten komen. Een en ander kan in de planregels en/of op de plankaart (verbeelding) worden opgenomen; met betrekking tot de herinrichtingsaspecten die uit de visie naar voren zijn gekomen (bijvoorbeeld de herinrichting van het profiel Geldersedijk/Nieuwe weg) is het zaak dat de begrenzing van het bestemmingsplan "Binnenstad" daarmee (op voorhand) wordt afgestemd om eventuele extra planologische werkzaamheden in de toekomst te voorkomen. Inmiddels is het project "Hattem aan de IJssel" opgesteld. Hierbij wordt opgemerkt, dat inmiddels voor die werkzaamheden, die niet op basis van het "oude" bestemmingsplan "Binnenstad" uitgevoerd kunnen worden een apart bestemmingsplan "Voermanplein" is opgesteld; het is zaak om de juridisch planologische planregels zodanig op te stellen en te redigeren, dat zoveel als mogelijk bovengenoemde aspecten (waar nodig) worden vermeld teneinde van begin af aan zo compleet mogelijk te zijn; er zijn elementen in de binnenstadsvisie genoemd, die niet noodzakelijkerwijs in een juridisch kader gegoten behoeven te worden. Dan is het wel een goede zaak om in de toelichting op het bestemmingsplan hiervoor ruimte in te bouwen. Ook beleidsmatige aspecten kunnen zo vroegtijdig gecommuniceerd worden. In de planregels en op de verbeelding, alsmede in deze toelichting, is terdege rekening gehouden met bovengenoemde zaken. Het voert hier te ver om op elk aspect gedetailleerd in te gaan. Gesteld kan worden dat het "toekomstperspectief" een waardevolle inbreng heeft gehad in de voorliggende bestemmingsplanopzet.

29 Hoofdstuk Cultuurhistorie. Algemeen Het Rijk heeft in 9 het centrum van Hattem aangewezen als beschermd stadsgezicht. In het bestemmingsplan voor de binnenstad van Hattem, vastgesteld in 90, is rekening gehouden met deze aanwijzing. Als waardevol voor de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht wordt onder meer genoemd: het historische karakter van het stadsbeeld als geheel; het groot aantal monumenten; de gaaf bewaard gebleven schaal van de bebouwing en de variatie daarbinnen; de duidelijk beleefbare hoogteverschillen. In het vigerende bestemmingsplan voor de binnenstad zijn geveltekeningen opgenomen, waarbij onder meer per pand is aangegeven of het beeldbepalend, beeldondersteunend of beeldverstorend is. Dit bepaalt de (ver)bouwmogelijkheden. Ook goothoogte en panddiepte is vastgelegd. De bouwmassa's zijn min of meer gefixeerd. In 009 heeft het Gelders Genootschap opdracht van de gemeente Hattem gekregen om een adviesrapport te vervaardigen ten aanzien van het opnemen van het beschermde stadsgezicht in het bestemmingsplan "Binnenstad". Dit rapport "Cultuurhistorisch advies Beschermd Stads Gezicht Hattem" is in december 009 afgerond. In het rapport is een beknopte ontwikkelinggeschiedenis weergegeven, zijn de huidige ruimtelijke karakteristieken beschreven en zijn bouwstenen geformuleerd die gebruikt kunnen worden bij het aanpassen (herzien) van het vigerende bestemmingsplan. Voor de volledigheid wordt verwezen naar het rapport in Bijlage Cultuurhistorisch advies Beschermd Stadsgezicht Hattem. In het vervolg van dit hoofdstuk wordt onder meer ingegaan op een aantal relevante aspecten vanuit dit rapport, direct van belang voor het bestemmingsplan.. Cultuurhistorisch adviesrapport.. Algemeen In het rapport worden de cultuurhistorische kwaliteiten van de stad Hattem, binnen de vesting, beschreven en zodanig geordend, dat het mogelijk is om te komen tot een beschermend bestemmingsplan, dat recht doet aan de historische kwaliteiten. Onderkend wordt, dat er een spanning bestaat tussen oud (cultuurhistorische waarden) en nieuw (stimuleren van gewenste ruimtelijke ontwikkelingen). Deze moeten inzichtelijk gemaakt worden door de juiste opstelling. Alleen met de juiste opstelling en helder inzicht kunnen de juiste keuzes tussen behoud en ontwikkeling gemaakt worden.

30 .. De Stad Hattem kent een vrij eenduidige, heldere opzet; drie deelgebieden zijn te onderscheiden, de stad buiten de muur, de stad binnen de muur en het kasteelterrein/tinneplein. Ten behoeve van het centrum is het noodzakelijk om een verdere verfijning/uitwerking aan te brengen. a. het hart van het centrum; b. de randen van het centrum; c. de vestingwerken. De volgende kenmerken zijn aanwezig: Ad a. Gesloten gevelwanden, hoge bebouwing vergeleken met de omgeving. Grotendeels met de nokrichting haaks op de straat. In het oostelijke deel ook nokrichting parallel aan de straat. Ook nog enkele pakhuisachtigen volumes, enigszins met bedrijvigheid. Ad b. Veelal komt aan de randen lagere bebouwing voor, verder ook nog open gebieden. De randen vormen de geleidelijke overgang tussen de groene vestingwerken en de stenen stad. Ad c. De vestingwerken - combinatie van gracht, wal, stadsmuren en bruggen - zijn in feite nog maar een restant van wat ze ooit waren. Ter hoogte van de Schipperswal volledig onherkenbaar. Als verdedigingswerk de functie verloren, hebben ze een nieuwe functie: vertier en verpozing, door de aanwezigheid van groen. De vestingwerken zorgden ervoor, dat de 0ste eeuwse uitbreidingen op afstand werden gehouden. De vestingstad is als eenheid daardoor goed herkenbaar gebleven... Bouwstenen voor de cultuurhistorische paragraaf (in het bestemmingsplan) A. Algemeen In het adviesrapport is aangegeven, dat bij het opstellen van ruimtelijke plannen - zoals dit bestemmingsplan - het historisch karakter als uitgangspunt of vertrekpunt gebruikt moet worden, maar niet als doel mag worden gebruikt. Zolang moderne ingrepen zich maar goed voegen in dit historische karakter en ruimtelijke kwaliteit toevoegen aan de omgeving zijn deze zeer wel mogelijk. Zoals eerder vermeld in deze toelichting zijn in het vigerende bestemmingsplan geveltekening opgenomen die per pand de (ver)bouwmogelijkheden bepalen. In de afgelopen decennia hebben deze geveltekeningen zeer wel gefunctioneerd in het kader van de bouwvergunningverlening. Dit heeft geleid tot de situatie (qua architectuur) zoals die, begin 00, zich manifesteert. In het kader van dit bestemmingsplan is geconcludeerd, dat het nu opnemen van geveltekeningen niet direct noodzakelijk is. Voorwaarde is wel dat het historische karakter van de stad juridisch planologisch voldoende wordt gewaarborgd - dit karakter is immers het vertrekpunt - en dat toekomstige ontwikkelingen kwaliteit toevoegen aan de omgeving. In het vervolg wordt hier nader op ingegaan. Daarbij is gebruik gemaakt van het cultuurhistorisch rapport.

31 B. Principes Bij het uitwerken van de bouwstenen ten behoeve de planopzet (planregeling en verbeelding) zijn enkele hoofduitgangspunten van belang. Hoewel deze niet alle direct in het bestemmingsplan "geregeld" kunnen worden zijn ze toch van belang bij het "zicht" op de binnenstad. De vesting dient visueel gescheiden van de rest van de stad gehouden te worden. Goed omgaan met de vestingwerken zelf biedt hiertoe uitstekende handvatten. Concreet betekent dit, dat de bestaande situatie, die genoemde scheiding laat zien geregeld moet worden in het bestemmingsplan. De nu onbebouwde ruimten (groen/tuinen/water) dienen onbebouwd te blijven. De verticaliteit in de stad, die het gevolg is van de hiërarchische opbouw, moet gerespecteerd worden. Concreet betekent dit dat door middel van de planregeling, die de bestaande situatie adequaat regelt de hiërarchische opbouw wordt bewaard. Van "buiten" naar "binnen" moeten de bestaande doorkijkjes met behulp van de bestaande/overgebleven "openingen" in de buitenste gevelwand gewaarborgd worden. Concreet betekent dit, dat door middel van het vastleggen van de bestaande bebouwing door vrij strakke bebouwingsgrenzen de bestaande doorkijkjes gehandhaafd kunnen worden. Het "dicht"bouwen wordt tegengegaan. Vanuit de vesting moet de hoogteligging ten opzichte van het omliggende gebied zichtbaar blijven. Concreet heeft dit voor het bestemmingsplan geen specifieke gevolgen. Het is zaak om bij inrichtingsaspecten (groen, bomen, aard van het talud) te zorgen, dat het beeld - de zichtbare hoogteligging - in stand blijft. C. Bouwstenen / uitwerking in bestemmingsplan In de rapportage "Cultuurhistorisch advies" BSG Hattem zijn verder bouwstenen genoemd voor de cultuurhistorische paragraaf. Voor een volledig overzicht wordt verwezen naar de bijlage. In dit onderdeel wordt ingegaan op de aspecten die genoemd zijn, die direct toepasbaar zijn in het onderhavige bestemmingsplan (verbeelding, toelichting en planregels), waarbij opgemerkt wordt dat het niet zo is, dat alle bouwstenen die vermeld zijn en die niet in het bestemmingsplan een uitwerking/vervolg krijgen niet waardevol zouden zijn. Dit komt met name omdat het bestemmingsplan geen uitvoeringsplan, maar een beheersplan is, waardoor sommige bouwstenen niet toegepast kunnen worden. Vesting Hiërarchische opbouw komt tot uiting in verticaliteit. Het profiel van de stad moet gehandhaafd blijven, met de kerk als richtpunt. Variatie blijft nodig om een zekere speelsheid te houden. Uitwerking: De bestaande hoogte-opbouw van de bebouwing is uitgangspunt in de planregeling. De variatie wordt door hoogte-accenten (bestaand) in de meer lage delen bewerkstelligd. Van buiten de gracht moeten hier en daar doorzichten blijven op het centrum. Binnenterreinen worden niet verborgen. 9

32 Uitwerking: De bestaande situatie - met doorzichten - blijft gehandhaafd. Er vinden op basis van dit plan geen bouwactiviteiten plaats, die dit zouden frustreren. Ook de bestaande binnenterreinen behouden hun zichtbaarheid. Handhaaf Herkenbare percelering Uitwerking: In de planregels wordt de bestaande situatie, met de cultuurhistorisch waardevolle, karakteristieke percelering gewaarborgd. Ook bij toekomstige bouwactiviteiten (herstructurering, "opknappen" van bestaande panden) dient een fijnmazige percelering behouden te blijven. Handhaaf en versterk de ruimtelijke kwaliteit met goed kwaliteitsbeleid. Besteed aandacht aan de voor de stad belangrijke vijfde gevel: het daklandschap. Uitwerking: De bestaande situatie is in principe uitgangspunt; dit wordt in de planregels vastgelegd. Daarnaast wordt verwezen naar Bijlage "kappen" die de bestaande situatie weergeeft. In dit kader wordt ook gewezen op de huidige bouwplanbeoordeling; een en ander komt in de volgende paragraaf aan de orde. Centrumgebied De nokinrichting dient zoveel mogelijk aan te sluiten op de bestaande situatie: Uitwerking: In planregels en deze toelichting is het kappenplan in principe uitgangspunt. Handhaaf de bestaande percelering: aangrenzende panden dienen niet aan te sluiten op dezelfde goothoogte. Uitwerking: De bestaande percelering is in principe uitgangspunt en wordt in de planregels vastgelegd. De hoogtes worden op de verbeelding weergegeven. Laat aangrenzende bebouwing een duidelijk individuele uitstraling hebben. Uitwerking: Een en ander wordt in de planregels benoemd. Gebruik vaste rooilijn. Uitwerking: Op de verbeelding wordt de bestaande bebouwing "strak" omlijnd door een vaste rooilijn. Randen van het centrum Handhaaf open gebieden als cultuurhistorisch overblijfsel. Deze bieden doorzicht op het centrum. Uitwerking: Waar nu nog open gebieden zijn worden deze op de verbeelding vastgelegd. Laat goten en nokken lager liggen dan in het centrum, waardoor de "stapeling" van dakvlakken duidelijk beleefbaar is. Uitwerking: In de huidige situatie is een en ander zichtbaar geworden en wordt dit beleefd. De huidige situatie is uitgangspunt. Dat betekent ook, dat hier en daar, waar nu al hoge panden aanwezig zijn, deze gehandhaafd kunnen blijven. Tinneplein e.o. De huidige situatie wordt qua bebouwing gehandhaafd en vastgelegd in het bestemmingsplan. De bestemmingsregeling is zodanig, dat aanpassing/wijziging van de inrichtingssituatie mogelijk is. 0

33 Vestingwerken Voor de vestingwerken moet uitgegaan worden van een streng conserverend regime. Uitwerking: De huidige situatie wordt vastgelegd in planregels en op de verbeelding en daardoor is de bestaande situatie adequaat geregeld.. Werkwijze planbeoordeling In de binnenstad van Hattem is een groot aantal rijks- en gemeentelijke monumenten aanwezig. Dit betekent, dat de beeldkwaliteit van deze panden in het verleden en in de toekomst voldoende is en zal worden gewaarborgd, omdat de (eventuele) bouwplannen om wijzigingen/aanpassingen aan (en in) deze panden aan te brengen uiterst zorgvuldig beoordeeld moeten worden. Voorts is het zo, dat de historische stadskern van Hattem in de Welstandsnota Hattem een gebied is waarvoor "Welstandsniveau " van toepassing is. Dit betekent dat een zware welstandsbeoordeling aan de orde is. In de Welstandsnota is een aantal beoordelingscriteria opgenomen die gehanteerd worden bij de bouwplanbeoordeling. Deze zijn in de Bijlage Beoordelingscriteria Welstandsnota opgenomen. De bouwplannen, die in de binnenstad aan de orde zijn worden bovendien in de commissie Ruimtelijke Kwaliteit aan de orde gesteld. In het voorliggende bestemmingsplan zijn in de planregels en in deze toelichting handvatten opgenomen, die verder dienst doen bij de planbeoordeling.

34

35 Hoofdstuk Het plan. Algemeen Met het voorliggende bestemmingsplan wordt beoogd kaders aan te geven voor de toekomstige ontwikkelingen van de binnenstad van Hattem. Aan de ene kant is het bestemmingsplan conserverend van aard ten aanzien van de karakteristiek te achten bebouwing. Aan de andere kant wordt in het bestemmingsplan een bepaalde mate van functieuitwisseling mogelijk gemaakt. In zijn algemeenheid kan worden gesteld dat het huidige gebruik van de gronden en opstallen de basis heeft gevormd voor dit plan.. Centrum Zoals in Hoofdstuk Beleid uiteengezet is, is een aantal factoren zoals de bevolkingsomvang, de detailhandelsbestedingen en dergelijke van invloed op het functioneren van de voorzieningen. Door de veelheid van factoren, die van invloed zijn op dat functioneren moet het een ondoenlijke zaak worden geacht de behoefte aan een bepaalde voorziening exact te kwantificeren. Wel bestaat de mogelijkheid om omstandigheden te creëren waarin voor de ondernemer een aantrekkelijk vestigingsklimaat ontstaat en ook aan de bewoner/bezoeker een aantrekkelijk milieu wordt geboden. Om dit te bereiken is voor het als centrumgebied aan te merken deel van de stad gekozen voor een bestemming "Centrum". Dit betreft de Kerkstraat, Kruisstraat, Ridderstraat en deel van de Achterstraat. Omdat van een relatief compact centrumgebied een grote aantrekkingskracht uitgaat, is niet de gehele Achterstraat in dit gebied opgenomen. Weliswaar bevinden zich ook buiten het centrumgebied nog winkels, maar gesteld kan worden, dat in de genoemde straten een duidelijke concentratie van winkelvestigingen aanwezig is. Om te voorkomen, dat de beschikbare distributieve ruimte te veel versnipperd wordt, is gekozen voor het strategisch inzetten van de ontwikkelingsmogelijkheden. Binnen de bestemming "Centrum" is de mogelijkheid geboden voor de vestiging van detailhandel, zakelijke dienstverlening al dan niet met een baliefunctie, horeca (met categorietoekenning), maatschappelijke doeleinden en wonen op de verdieping. Met de toekenning van deze bestemming kan worden bereikt dat: a. een functionele afbakening van het centrumgebied ontstaat; b. een aantrekkelijk klimaat kan ontstaan voor voorzieningen die in de binnenstad thuishoren; c. op voorhand een vestigingsmogelijkheid wordt geboden voor eventuele nieuwe ontwikkelingen; d. er een aaneengesloten gebied kan ontstaan, waardoor het ruimtelijk beeld (identiteit) van de binnenstad versterkt wordt; e. er de nodige flexibiliteit ontstaat met betrekking tot het situeren van de genoemde functies binnen het gebied met deze bestemming. De winkels, die buiten het centrumgebied gesitueerd zijn, zijn positief bestemd tot "Detailhandel", waardoor een voortzetting van de functie gewaarborgd is. De woonfunctie draagt bij aan een aantrekkelijk binnenstadsmilieu, en om die reden is wonen (op de verdiepingen) binnen deze bestemming eveneens toegestaan.

36 . Horeca Ten aanzien van de vestiging van horecabedrijven kan worden opgemerkt dat de aanwezigheid van bepaalde soorten horeca bezwaren kan opleveren. Een nadere afweging of nadere voorwaarden alvorens tot nieuwvestiging of verplaatsing van bepaalde vormen van horeca te kunnen komen moet dan ook redelijk worden geacht. Om een gericht beleid te kunnen voeren ten aanzien van de horecavoorzieningen, is een indeling gemaakt naar categorieën horecabedrijven (zie Bijlage Horecalijst Binnenstad). Met behulp van deze indeling kan er beleidsmatig onderscheid gemaakt worden tussen de diverse vormen van horeca, waarbij de lichtste categorieën in de praktijk geen overlast opleveren en in een centrumgebied toelaatbaar worden geacht. Buiten het centrumgebied (dus buiten de gronden met de bestemming "Centrum") is aan de gronden met de bestaande horecavoorzieningen een horecabestemming toegekend.. Wonen Voor wat betreft de gebieden, die zijn te beschouwen als woongebied kan worden opgemerkt dat handhaving van de woonfunctie voorop staat. Daartoe zijn dan ook op de verschijningsvorm afgestemde bestemmingen toegekend. Er is een onderscheid gemaakt voor woningen die binnen het beschermd stadsgezicht zijn gelegen en woningen die daarbuiten liggen. De woningen die buiten het beschermd stadsgezicht liggen, hebben de bestemming "Wonen" gekregen. Voor de woningen, die in het Beschermd Stadsgezicht liggen is de bestemming "Wonen-" opgenomen. Deze woningen hebben door hun vorm, gevelaanzicht en situering een bijzondere individuele karakteristiek, die typerend is voor een historische binnenstad en daardoor gehandhaafd moet blijven. De woningen zijn soms aaneengebouwd en soms door een smalle poort van elkaar gescheiden. Op een aantal locaties zijn de woningen ingeklemd door andere functies. De woningen staan dan weliswaar op zichzelf, maar van een vrijstaande woning is eigenlijk geen sprake. Binnen de bestemming "Wonen-" is geen onderscheid gemaakt in het aantal woningen dat binnen de aangegeven bouwvlakken mag worden gerealiseerd. Hierdoor is een flexibele bestemming ontstaan. Naast de woonfunctie is ook de uitoefening van een beroep aan huis een algemeen aanvaarde activiteit. Het betreft hier beroepsuitoefeningen, die door hun aard aanvaardbaar zijn binnen de woonomgeving. Nadrukkelijk word opgemerkt, dat de woonfunctie, waarop ook de bestemming is afgestemd, hoofdzaak dient te blijven. Zoals reeds is opgemerkt, is het in principe mogelijk ook de ruimte boven andere functies voor de functie wonen te (gaan) benutten. Voor de bestaande bouw is er nauwelijks een inschatting te geven in hoeverre er dan een vermeerdering van de woningvoorraad zal plaatsvinden. In het algemeen kan gesteld worden, dat de verdieping van de aanwezige panden reeds in gebruik is voor woondoeleinden. Voor een deel is dit in de vorm van een bedrijfswoning, maar ook komen er appartementen of kamerbewoning voor. Het is moeilijk om dit te kwantificeren in nieuwe woningen.. Maatschappelijk Ten aanzien van de maatschappelijke gebouwen zoals het gemeentehuis, de verschillende musea, kerken, molen en dergelijke kan worden gesteld, dat het handhaven van deze voorzieningen wenselijk wordt geacht. In hoeverre er in de toekomst behoefte bestaat aan een verdere uitbreiding van deze voorzieningen is moeilijk kwantificeerbaar. Er is daarvoor in het onderhavige plan dan ook geen extra ruimte gereserveerd. Echter binnen het centrumgebied is binnen de bestemming "Centrum" een flexibele uitwisselbaarheid van functies mogelijk (sociale, maatschappelijke, (para)medische, educatieve, culturele en/of religieuze doeleinden).

37 . Kantoren Binnen de bestemmingen "Centrum" en "Detailhandel" behoort de functie kantoor in beginsel tot de mogelijkheden, met dien verstande dat een kantoor alleen op de verdieping is toegestaan. Op een aantal plekken zijn kantoren op de begande grond niet gewenst: deze panden zijn met de aanduiding 'kantoor uitgesloten' aangeduid. Voor een gebouw aan de Nieuweweg is een kantoor als zodanig bestemd. De woonfunctie draagt bij aan een aantrekkelijk binnenstadsmilieu, en om die reden is wonen (op de verdiepingen) binnen deze bestemming eveneens toegestaan.. De openbare ruimte Een gedetailleerde bestemming van de openbare ruimte, waarbij voetpaden, parkeerplaatsen, rijwegen, bermen en dergelijke specifiek worden bestemd is te star om tegemoet te komen aan eventuele wensen tot herinrichting. Daarom dient er bestemmingsplantechnisch voor gezorgd te worden, dat het zonder het volgen van een planologische procedure mogelijk is om gedurende de looptijd van het bestemmingsplan over te gaan tot die eventuele herinrichtingen, die op dat moment als wenselijk beoordeeld worden. Er is gekozen voor één verkeersbestemming. Overigens bestaat de openbare ruimte niet alleen uit verharde oppervlakten. Binnen het plangebied bevinden zich ook groenvoorzieningen, die een grote bijdrage leveren aan het aanzicht van de binnenstad. Het behoud van deze groenvoorzieningen dient gewaarborgd te worden door hieraan een passende groenbestemming te geven. Dat geldt met name voor de groenzone, die rond de stadsgracht ligt.. Overig Een drietal dubbelbestemmingen is van belang: a. Waarde - Archeologie Deze dubbelbestemming, regelt op basis van de Archeologische Waarderingskaart van Hattem, op welke wijze omgegaan moet worden met de archeologische verwachtingen in de bodem. De dubbelbestemming ligt over het grootste deel van het plangebied. b. Waarde - Cultuurhistorie Deze dubbelbestemming omvat het gehele gebied, dat als beschermd stadsgezicht is aangemerkt. In de planregels zijn de regels en bepalingen opgenomen die het behoud van het beschermde stadsgezicht garanderen. c. Waterstaat - Waterkering Deze dubbelbestemming regelt de primaire waterkering en beschermt daarmee de dijk die de stad beschermt tegen de IJssel. Deze dubbelbestemming komt voor bij de Bevrijdingsweg en de Schipperswal. In de toelichting op de regels wordt nader ingegaan op de inhoud van de regels.

38

39 Hoofdstuk Toelichting op de regels. Algemeen In dit hoofdstuk wordt - voor zover dit nodig en wenselijk wordt geoordeeld - een toelichting gegeven op de van het bestemmingsplan deel uitmakende regels. De regels geven inhoud aan de in het plan gegeven bestemmingen. Ze geven aan waarvoor de gronden en opstallen al dan niet gebruikt mogen worden en wat en hoe er gebouwd mag worden. Bij de opzet is getracht het aantal regels zo beperkt mogelijk te houden en slechts datgene te regelen, wat werkelijk noodzakelijk is. De bij dit plan behorende regels zijn onderverdeeld in vier hoofdstukken, te weten:. Inleidende regels.. Bestemmingsregels.. Algemene regels.. Overgangs- en slotregels. In hoofdstuk worden enkele in de regels gehanteerde begrippen nader verklaard, zodat interpretatieproblemen zoveel mogelijk worden voorkomen. Daarnaast wordt aangegeven op welke wijze dient te worden gemeten. In hoofdstuk worden specifieke regels gegeven voor de op de verbeelding (kaar)t aangegeven bestemmingen. De artikelen bestaan uit een bestemmingsomschrijving en bouwregels en zo nodig uit afwijkingsbevoegdheden en nadere eisen. In beginsel is de bestemmingsomschrijving bepalend voor het gebruik (zowel in ruime als in enge zin) van de grond. Hoofdstuk en bevatten regels die van toepassing zijn op meerdere bestemmingen, zodat het uit praktische overwegingen de voorkeur verdient deze in afzonderlijke hoofdstukken onder te brengen.. Nadere toelichting op de planregels Hierna worden - voor zover nodig is geoordeeld - enige regels van een nadere toelichting voorzien. Begrippen De begrippen zijn opgenomen om uitsluitsel te geven bij interpretatieproblemen. Zij kunnen bepalend zijn bij de uitleg van de overige regels. Centrum Deze bestemming laat in algemene zin onder meer detailhandel (met uitzondering van supermarkten), dienstverlening, maatschappelijke voorzieningen, lichte bedrijvigheid en kantoren toe. Wonen is toegestaan op de verdiepingen; op de begane grond is het alleen als dat wonen al plaatsvond op het moment van inwerkingtreding van het bestemmingsplan. Voor bepaalde gronden is aangegeven waar ook horeca is toegestaan en waar kantoren alleen op de verdieping zijn toegestaan. De toegestane goot- en bouwhoogte is in de regels vastgelegd.

40 Detailhandel en Horeca Deze bestemmingen betreffen functies in percelen die buiten het centrumgebied zijn gesitueerd. Binnen het centrumgebied zijn deze functies ondergebracht bij de bestemming "Centrum". Binnen de bestemming "Detailhandel" zijn supermarkten niet toegestaan. Recreatie - Dagrecreatie Deze bestemming biedt mogelijkheden voor activiteiten gericht op dagrecreatie, met daarbij behorende en ondergeschikte detailhandel en horeca. Verkeer Deze bestemming heeft betrekking op de in het plangebied voorkomende verkeersvoorzieningen. Met de aanduiding "Parkeerterrein" wordt de locatie aangegeven waar geconcentreerd parkeren wordt voorgestaan. Wonen en Wonen - "Wonen - " betreft de woonfunctie in het beschermd stadsgezicht, de bestemming Wonen de woonfunctie daar buiten. Voor "Wonen" geldt een aangeduide goothoogte. Voor "Wonen - " geldt een goothoogte van maximaal 9 m en een bouwhoogte van m. Binnen de woonbestemmingen zijn aanduidingen opgenomen in verband met de aanwezigheid van een parkeergarage of de uitoefening van kantoor. In geval van woongebouwen is de bouwaanduiding 'gestapeld' opgenomen. Bij de bouwregels is net als in het geldende plan de volgende bouwregel opgenomen: "een bijbehorend bouwwerk mag worden gebouwd indien aansluitend aan de achtergevel een onbebouwde en onoverdekte terreinstrook aanwezig is met een diepte van minimaal, m en een breedte van minimaal m gemeten uit één der zijkanten van de woning". Deze bouwregel heeft niet op problemen gestuit en achterliggende gedachte is dat achter bebouwing toch sprake blijft van een 'minimale' open en niet te bebouwen ruimte. Waarde - Archeologie Deze dubbelbestemming is toegekend aan de gronden met archeologische verwachtingswaarden. Op deze gronden mogen geen gebouwen worden gebouwd. Ter bescherming van de archeologische waarden is een omgevingsvergunningstelsel opgenomen voor nader aangegeven werken en werkzaamheden. Waarde - Cultuurhistorie De voor "Waarde - Cultuurhistorie" aangewezen gronden zijn, behalve voor de andere daar voorkomende bestemming(en), mede bestemd voor het behoud, bescherming, herstel en/of uitbouw van de cultuurhistorische en ruimtelijke waarden van het gebied van het beschermd stadsgezicht en de bebouwing daarin. Algemene regels In de algemene regels zijn de antidubbeltelregel, algemene gebruiksregels, algemene afwijkingsregels, algemene wijzigingsregels en algemene procedureregels opgenomen. Overgangsrecht In artikel.. van het Besluit ruimtelijke ordening zijn standaardregels opgenomen met betrekking tot het overgangsrecht voor bouwwerken en gebruik. Deze regels maken onderdeel uit van dit bestemmingsplan.

41 Hoofdstuk Economische uitvoerbaarheid Ingevolge het bepaalde in artikel.. van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) gaat een bestemmingsplan vergezeld van een toelichting waarin ook inzicht gegeven wordt in de uitvoerbaarheid van het plan, ook de economische uitvoerbaarheid. In overeenstemming met artikel. Wro is de gemeente verplicht een exploitatieplan vast te stellen voor gronden waarop een bouwplan is voorgenomen. Aangezien er in dit geval geen sprake is van een bouwplan conform artikel.. Bro, is een exploitatieplan in dit geval niet noodzakelijk. In de voorliggende situatie betreft het namelijk een bestemmingsplan, dat de bestaande situatie planologisch juridisch regelt. Op basis van dit bestemmingsplan zijn bepaalde ontwikkelingen zeker mogelijk, echter op dit moment zijn geen concrete uitvoeringsplannen actueel die lijden tot een bouwplan conform.. Bro. Een nadere beschrijving van de uitvoerbaarheid van het plan kan daarom achterwege blijven. 9

42 0

43 Hoofdstuk Maatschappelijke uitvoerbaarheid. Inspraak Met betrekking tot de maatschappelijke uitvoerbaarheid kan worden opgemerkt, dat de in de gemeente Hattem gebruikelijke procedure met betrekking tot de inspraak is gevolgd. Het voorontwerpbestemmingsplan heeft voor een ieder ter inzage gelegen. In deze periode zijn zeven inspraakreacties ingediend. De inspraakreacties zijn samengevat en van commentaar voorzien. De nota inspraak is opgenomen in Bijlage Inspraaknota.. Vooroverleg Bij de voorbereiding van een bestemmingsplan moet overleg worden gepleegd met de besturen van betrokken gemeenten en waterschappen en met die diensten van provincie en Rijk die betrokken zijn bij de zorg voor de ruimtelijke ordening of belast zijn met de behartiging van belangen, die in het plan in het geding zijn. Het voorontwerpbestemmingsplan is aan de daartoe aangewezen instanties toegezonden. Er zijn geen reacties binnengekomen. juni 0.

44

45 Bijlagen bij de toelichting

46

47 Bijlage Situering plangebied

48

49 Geldersedijk Apeldoornskanaal Nieuweweg Verlengde parklaan HATTEM SITUERING PLANGEBIED schaal : WIU w.i.u. w.i.u 0 0A a B 0 0 A a a a a a a 0 0 a 0 a a - a 9 b 0 0 lijn a a 0 0 i a a 0 a a a 9 9 c b a a 0 b a 0b a a a a a i a a a 0 9 a a a a a a 9 a 0a 9 a 9 9 a a a 0 0 a a a 0 - a a b a t/m a d c c b 0 9

50

51 Bijlage Monumentenlijst

52

53 LIJST VAN RIJKS- EN GEMEENTELIJKE MONUMENTEN Op deze lijst staan alle objecten in Hattem die zijn opgenomen in het rijks- of gemeentelijk register als monument. Bij de meeste rijksmonumenten is de kadastrale aanduiding opgenomen. Volg- Straat en huisnummer Rijks- of gemeentelijk no. no. monument. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat 0-0a E Rijksmonument. Achterstraat E Rijksmonument 9. Achterstraat Gemeentelijk mon. 0. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat 9 Gemeentelijk mon.. Achterstraat Gemeentelijk mon.. Achterstraat E Rijksmonument. Achterstraat 0 E Rijksmonument. Achterstraat E 0 Rijksmonument. Achterstraat E Rijksmonument. Achterstraat Gemeentelijk mon. 9. Achterstraat E 9 Rijksmonument 0. Achterstraat E Rijksmonument. Adelaarshoek E 99 Rijksmonument. Adelaarshoek Gemeentelijk mon.. Adelaarshoek ong. tussen /0 Gemeentelijk mon.. Adelaarshoek 0 Gemeentelijk mon.. Adelaarshoek Gemeentelijk mon.. Adelaarshoek Gemeentelijk mon.. Adelaarshoek E Rijksmonument

54 . Apeldoornseweg Gemeentelijk mon. 9. Apeldoornseweg 9 Rijksmonument 0. Apeldoornseweg / Rijksmonument. Apeldoornseweg Gemeentelijk mon.. Apeldoornseweg villa + schaapskooi Gemeentelijk mon.. Apeldoornseweg 0 Gemeentelijk mon.. Apeldoornseweg trafohuisjes. Daendelspoortje + muurhuisje E ged. Rijksmonument Rijksmonument. Dijkpoort E Rijksmonument. Dijkpoort E Rijksmonument. Dijkpoort E Rijksmonument 9. Dijkpoort E 9 Rijksmonument 0. Eijerdijk Gemeentelijk mon.. Eliselaan Gemeentelijk mon.. Koningin Emmalaan a Gemeentelijk mon.. Geldersedijk Gemeentelijk mon.. Geldersedijk a Gemeentelijk mon.. Geldersedijk Gemeentelijk mon.. Geldersedijk koets- /pakhuis Gemeentelijk mon.. Geldersedijk - Gemeentelijk mon.. Geldersedijk Gemeentelijk mon. 9. Geldersedijk Rijksmonument 0. Geldersedijk Gemeentelijk mon.. Geldersedijk ong. (drie kazematten) Rijksmonument. Grote Gracht (tuinhuisje) D 0 Rijksmonument. Grote Gracht (tuinhuisje) D Rijksmonument. Burg. van Heemstralaan Gemeentelijk mon.. Burg. van Heemstralaan Gemeentelijk mon.. Burg. van Heemstralaan Gemeentelijk mon.. Burg. van Heemstralaan Gemeentelijk mon.. Hessenweg Gemeentelijk mon. 9. Hezenberg Gemeentelijk mon. 0. Hezenberg (orgel) Rijksmonument. Hezenbergerweg Rijksmonument. Kastanjelaan Gemeentelijk mon.. Kerkhofstraat a E Rijksmonument. Kerkhofstraat -a E Rijksmonument. Kerkhofstraat Gemeentelijk mon.

55 . Kerkhofstraat (Kerkplein ) E Rijksmonument. Kerkhofstraat E 0 Rijksmonument. Kerkhofstraat Gemeentelijk mon. 9. Kerkhofstraat E 0 Rijksmonument 0. Kerkhofstraat 9 E 0 Rijksmonument. Kerkhofstraat 0 Gemeentelijk mon.. Kerkhofstraat E 0 Rijksmonument. Kerkhofstraat Gemeentelijk mon.. Kerkplein E Rijksmonument. Kerkplein E Rijksmonument. Kerkplein E 9 Rijksmonument. Kerkstraat Gemeentelijk mon.. Kerkstraat E 0 Rijksmonument 9. Kerkstraat Gemeentelijk mon. 0. Kerkstraat 9 E 0 Rijksmonument. Kerkstraat 0 Gemeentelijk mon.. Kerkstraat E Rijksmonument. Kerkstraat E 0 Rijksmonument. Kerkstraat E 0 Rijksmonument. Kerkstraat Gemeentelijk mon.. Kerkstraat E Rijksmonument. Kerkstraat Gemeentelijk mon.. Kerkstraat E 0 Rijksmonument 9. Kerkstraat 9 E 0 Rijksmonument 90. Kerkstraat 0 Gemeentelijk mon. 9. Kerkstraat E 0 Rijksmonument 9. Kerkstraat Rijksmonument 9. Kerkstraat 9 E Rijksmonument 9. Kerkstraat Gemeentelijk mon. 9. Kerkstraat E Gemeentelijk mon. 9. Kerkstraat Gemeentelijk mon. 9. Kerkstraat Gemeentelijk mon. 9. Kerkstraat Gemeentelijk mon. 99. Kerkstraat Gemeentelijk mon. 00. Kleine Gracht Gemeentelijk mon. 0. Kleine Gracht ong. D Rijksmonument 0. Knorrenburgerstraat Gemeentelijk mon. 0. Knorrenburgerstraat E Rijksmonument 0. Koestraat Gemeentelijk mon. 0. Koeweg Gemeentelijk mon. 0. Koeweg 9 Gemeentelijk mon.

56 0. Konijnenbergerweg sluisw. woning 0. Konijnenbergerweg sluis/brugcomplex Gemeentelijk mon. Gemeentelijk mon. 09. Korte Kerkstraat E Rijksmonument 0. Korte Kerkstraat Gemeentelijk mon.. Korte Kerkstraat E 09 Rijksmonument. Kruisstraat E 99 Rijksmonument. Kruisstraat ong. bij Markt E Rijksmonument. Kruisstraat Gemeentelijk mon.. Kruisstraat E 9 Rijksmonument. Kruisstraat E 9 Rijksmonument. Kruisstraat 9 E 9 Rijksmonument. Kruisstraat Gemeentelijk mon. 9. Kruisstraat Gemeentelijk mon. 0. Kruisstraat Gemeentelijk mon.. Kruisstraat Gemeentelijk mon.. Kruisstraat 0 E 9 Rijksmonument. Kruisstraat Gemeentelijk mon.. Kruisstraat Gemeentelijk mon.. Markt E Rijksmonument. Markt E Rijksmonument. Markt E Rijksmonument. Markt en a E Rijksmonument 9. Markt E Rijksmonument 0. Markt E 9 Rijksmonument. Markt E Rijksmonument. Markt ong. (waterpomp) E Rijksmonument. Molenbelt hoek Achterstraat E Rijksmonument. Molenbelt E Rijksmonument. Molenbelt E 0 Rijksmonument. Molecaten AE Rijksmonument. Ong. bij Molecaten AE Rijksmonument. Noordwal Gemeentelijk mon. 9. Noordwal Gemeentelijk mon. 0. Novalieweg Gemeentelijk mon.. Oostersedijk 9 Gemeentelijk mon.. Oostersedijk Gemeentelijk mon.. Ridderstraat en a E Rijksmonument. Ridderstraat Gemeentelijk mon.. Ridderstraat Gemeentelijk mon.. Ridderstraat 0 Gemeentelijk mon.

57 . Ridderstraat E Rijksmonument. Ridderstraat, E 0 Rijksmonument 9. Ridderstraat E 0 Rijksmonument 0. Ridderstraat Gemeentelijk mon.. Ridderstraat Gemeentelijk mon.. Ridderstraat E 0 Rijksmonument. Ridderstraat Gemeentelijk mon.. Ridderstraat Gemeentelijk mon.. Ridderstraat Gemeentelijk mon.. Ridderstraat Gemeentelijk mon.. Ridderstraat E 9 Rijksmonument. Ridderstraat 0/ / Kerkhofstraat E Rijksmonument 9. Ridderstraat Gemeentelijk mon. 0. Schipperswal Gemeentelijk mon.. Schipperswal Gemeentelijk mon.. Stadslaan (tuinhuisje) D Rijksmonument. Stadslaan (tuinhuisje) D Rijksmonument. Stadslaan 0 Gemeentelijk mon.. Spaanse Graven D 9 Rijksmonument. Veldweg D 9 Rijksmonument. Veldweg Gemeentelijk mon.. Veldweg 9 (Wittte Raaf, arch. Komter) 9. Veldweg 9 (houten bijgebouw) Rijksmonument Rijksmonument 0. Vuursteenberg Rijksmonument. IJsselbrug (Zuiderzeestraatweg). Zuiderzeestraatweg /9 kerk/pastorie. Zuiderzeestraatweg vrml. school. Zuiderzeestraatweg vrml. kerk Rijksmonument Gemeentelijk mon. Gemeentelijk mon. Gemeentelijk mon.. Zuidwal E Rijksmonument. Hoek Kerkstraat /Achterstraat (waterpomp). Het beloop v.d. oude vestingsgracht. Binnenstad (div.) percelen grond) E, 9, E, 0,, Rijksmonument Rijksmonument Rijksmonument 9. Idem E Rijksmonument 0. Idem E Rijksmonument

58 . Idem E 0 Rijksmonument. Idem E 0 Rijksmonument. Idem E Rijksmonument. Idem E 0 Rijksmonument. Idem E, Rijksmonument. Idem E ong.,,,, 9,, 0 Rijksmonument

59 Bijlage Stedenbouwkundige structuur 9

60 0

61 Geldersedijk Nieuweweg Verlengde parklaan BEELD STEDENBOUWKUNDIGE STRUCTUUR BINNENSTAD schaal : :.000 Apeldoornskanaal?? 9 t/m a i WIU a A 0 0 a a b a a lijn 9 a a a 0A a a a a a a a 0 B i a a a a 9 9 a a A a B 0 0 A a a a a 0 0 a 0 a a 9 b 0 0 lijn a 0 0 i a a i a a a a a a 0a 9 a 9 9 a a a a t/m

62

63 Bijlage Cultuurhistorisch advies Beschermd Stadsgezicht Hattem

64

65 Cultuurhistorisch advies BSG Hattem Gelders Genootschap

66 Cultuurhistorisch advies BSG Hattem Colofon Simon van de nbergh Gelders Genootschap April 00 Gelders Genootschap Vereniging tot bevordering en instandhouding van de schoonheid van stad en land Zypendaalseweg Postbus 00 AB Arnhem T: 0-

67 Gelders Genootschap

68 Inhoudsopgave. Het beschermd stadsgezicht Hattem. Inleiding. Aanleiding. Methode. Opzet van dit advies. Spanningsveld. Nederzettingsgeschiedenis. De tijd vóór de vesting. Ontstaan en opzet van de vesting. Ontwikkelingen in de vesting vanaf 9. Huidige ruimtelijke karakteristiek. Vestingstad als geheel. Deelgebieden.. Het centrum van het centrum.. de randen van het centrum.. Het Tinneplein e.o... Vestingswerken. Bouwstenen voor de cultuurhistorische paragraaf. Vesting als geheel. Deelgebieden.. Hart van het centrum.. De randen van het centrum.. Het Tinneplein e.o... Vestingwerken. Tot slot Bijlage ontwikkeling van Hattem op historische kaarten Cultuurhistorisch advies BSG Hattem 00

69 . Het beschermd stadsgezicht Hattem. Inleiding Het centrum van Hattem is cultuurhistorisch waardevol. Dat is zonder meer te voelen na een bezoek, maar het is ook formeel bekrachtigd met de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht door het rijk in 9. In dit advies worden de cultuurhistorische kwaliteiten van het stadje binnen de vesting beschreven en zodanig geordend dat het mogelijk is om tot een beschermend bestemmingsplan te komen dat recht doet aan de historische kwaliteiten. Het beschermd stadsgezicht van Hattem omvat het hele gebied van het centrum dat binnen de cirkel Grote Gracht, Kleine Gracht, Geldersedijk, Bevrijdingsweg, Nieuweweg valt. De exacte begrenzing loopt ter plaats van de Grote Gracht en de Kleine Gracht zodanig dat het wegprofiel nog bescherming geniet. Ter hoogte van de Geldersedijk en de Nieuweweg is dat niet het geval. Bij de Bevrijdingsweg steekt de begrenzing schuin de weg over. Grofweg houdt deze begrenzing in dat de hele vesting inclusief muur, wallen en omgrachting beschermd is. De motivatie voor de rijksbescherming is opgenomen in de toelichting bij het voorstel tot vaststelling van het beschermd stadsgezicht. Als waardevol worden onder meer gekenmerkt : - de nagenoeg volledige, oorspronkelijke stedenbouwkundige opzet - het historische karakter van het stadsbeeld als geheel - het grote aantal monumenten - de gaaf bewaard gebleven schaal van de bebouwing en de variatie daarbinnen - de duidelijk beleefbare hoogteverschillen Hoewel het in de toelichting wat uitgebreider wordt geformuleerd, kan hiermee dus worden vastgesteld dat de vesting Hattem een cultuurhistorisch waardevolle plaats is.. Aanleiding De aanleiding voor dit advies is te vinden in de wens van Hattem om tot een nieuw beschermend bestemmingsplan te komen. Dit nieuwe plan moet vanwege de rijksbescherming aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed worden voorgelegd. De gemeente Hattem heeft het Gelders Genootschap gevraagd voor het vervaardigen van een adviesrapport ten aanzien van het opnemen van een beschermd stadsgezicht in het bestemmingsplan. In dit rapport wordt een beknopte ontwikkelingsgeschiedenis weergegeven, de huidige ruimtelijke karakteristiek beschreven en worden bouwstenen geformuleerd die gebruikt kunnen worden bij het aanpassen van het bestemmingsplan.. Methode Het Gelders Genootschap stelt dit advies op met behulp van een drietal activiteiten: Afbeelding De vesting van Hattem. Met rood is bij benadering de begrenzing van het rijksbeschermde stadsgezicht aangegeven. (bron: Google Earth). Literatuur- en kaartstudie Met behulp van bestaande literatuur dus geen primaire bronnenonderzoek zijn de belangrijkste historische ontwikkelingen onderscheiden en geordend. Wij raden aan om naast dit rapport ook kennis te nemen van de door ons in de bijlage opgenomen literatuur. Gelders Genootschap

70 Met name de beschrijving in het oude bestemmingsplan, de Archeologienota en de Archeologische Waarderingskaart Hattem zijn bijzonder bruikbaar.. Veldwerk Voor het veldwerk is iedere straat in het gezicht bezocht en zijn karakteristieke en detonerende elementen vastgelegd. Het veldwerk helpt te bepalen welke restanten er die van de ontwikkelingsgeschiedenis van de stad zichtbaar maken. Daarnaast zijn sommige structuren of karakteristieken gemakkelijker waarneembaar in het veld dan vanaf een kaart.. Excursie met betrokkenen Tijdens de excursie met de gemeente en adviseurs zijn de resultaten van de bovenstaande twee onderdelen gedeeld en ter discussie gesteld. Deelnemers aan de excursie; twee ambtenaren van de gemeente, adviseurs van stedenbouwkundig bureau Witpaard, twee adviseurs en een stagiair cultuurhistorie van het Gelders Genootschap, de rayonarchitect van de welstandscommissie (eveneens Gelders Genootschap) en een ambtenaar van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De keuze voor deze foto is niet toevallig. Een regenboog is alleen zichtbaar wanneer regen, zon en de waarnemer een bepaalde positie ten opzichte van elkaar hebben. Zonder de schijnbare tegenstelling van het materiële (regen en zon) en de opstelling van de waarnemer is de fraaie regenboog eenvoudigweg onzichtbaar. In het beschermde stadsgezicht van Hattem is het niet anders. Hier gaat het erom de spanning tussen oud (cultuurhistorische waarden) en nieuw (stimuleren van gewenste ruimtelijke ontwikkelingen) inzichtelijk te maken door de juiste opstelling. Alleen met de juiste opstelling en helder inzicht kunnen de juiste keuzes tussen behoud en ontwikkeling gemaakt worden.. Rijksdienst voor de monumentenzorg Toelichting bij het voorstel tot vaststelling van een beschermd stadsgezicht ex artikel van de Monumentenwet. Hattem, gemeente Hattem, met bijgevoegde kaart (90). Opzet van dit advies Dit advies begint na dit inleidende hoofdstuk met de belangrijkste historische ontwikkelingen (hoofdstuk ). Daarna komt de huidige ruimtelijke karakteristiek aan de orde (hoofdstuk ). In het daarop volgende hoofdstuk wordt een aantal bouwstenen aangereikt die kunnen dienen bij het maken van een bestemmingsplan. In deze laatste twee hoofdstukken zal overigens zowel op het niveau van het gezicht als geheel als op het niveau van deelgebieden gekeken worden. Het advies sluit af met een conclusie en samenvatting. Waar dat nodig of nuttig is, zal het verhaal ondersteund worden met referentiebeelden.. Spanningsveld Op de omslag van dit rapport staat een foto van een regenboog boven Hattem. Deze foto verbeeldt verder nog onderdelen van de groene vestingwerken, daarachter de lagere woonhuizen van de rand van de stad en daarachter weer de monumentale kerk. Cultuurhistorisch advies BSG Hattem 00

71 . Nederzettingsgeschiedenis. De tijd vóór de vesting Het huidige Hattem althans, het centrum dat nu het beschermd stadsgezicht vormt is een geplande, militaire stad. Deze nieuwe kern ligt ongeveer een kilometer oostwaarts ten opzichte van de oudere nederzetting Hattem, die zich op de Gaedsberg aan De Waa(i) bevond. Gaedsberg was gelegen op de meest noordoostelijke uitloper van de Veluwe. De Waai, nu een oude, inactieve arm van de IJssel was destijds gewoon onderdeel van het dynamische, complexe riviersysteem. Deze locatie was op dat moment uitstekend: dicht op de landbouwgronden door het reliëf zowel akker als weiland en dicht bij viswater. Eind twaalfde eeuw () was Hattem groot genoeg om een zelfstandig kerspel te vormen. De dynamiek van de IJssel was uiteindelijk ook de reden om de stad oostwaarts te verplaatsen. Langzaam maar zeker verzandde de loop van de rivier, waardoor de hierboven beschreven unieke locatie van de nederzetting aan bruikbaarheid inboette. Dit noopte tot de oostwaartse verplaatsing naar de huidige locatie. In de literatuur wordt aangegeven dat deze al tussen 00 en ingezet moet zijn. Onderdelen van de toren van de kerk dateren waarschijnlijk uit deze periode. Deze verplaatsing zal niet in één keer hebben plaatsgevonden, maar een langzame oostwaartse verschuiving van het dorp hebben ingehouden. Wel zal het stichten van de nieuwe kerk op de locatie van het huidige Hattem de verplaatsing in een stroomversnelling hebben gebracht. Afbeelding - De vermoedelijke loop van de oude weg over de zandige opduiking. De locatie van de huidige stad is niet toevallig gekozen. Het is de meest noordoostelijke uitloper van de Veluwe. Over de zandige opduiking waarop de vesting ligt, moet al een oude, doorgaande weg hebben gelopen over het traject Dorpsweg-Kerkstraat-Adelaarshoek. Archeologische vondsten geven aan dat er al ruim voor de eerste vermelding van Hattem (9) menselijke activiteit in de omgeving was. Gelders Genootschap

72 . Ontstaan en opzet van de vesting In eerste instantie was de nederzetting op de huidige locatie beperkt van omvang: groot genoeg voor een eigen kerk, te klein om al stad te heten. Dat veranderde in 99 toen Hattem stadsrechten kreeg van de graven van Gelre. In 0 wordt er een versterkt huis gebouwd door graaf Reinald van Gelre. Hoewel de exacte locatie niet bekend is, zal dit in de buurt van de Adelaarshoek of het Tinneplein gelegen hebben. Met het verkrijgen van de stadsrechten komt de verstedelijking in de moderne zin van het woord van Hattem in een stroomversnelling. In 0 wordt met toestemming van de Bisschop het Heilige Geestgasthuis gebouwd, in 0 moet er een burcht met voorburcht geweest zijn en in 9 werd de Vrijheid van Hattem een feit. Daarmee kregen omwonenden dezelfde rechten als de stedelingen. In de eeuwen daarop zullen de verdedigingswerken langzaam maar zeker vorm hebben gekregen. Zeker is dat de stukken van de muren uit ongeveer 00 dateren, dat in de loop van de e eeuw rondelen aan drie van de vier poorten werden toegevoegd en dat in de e eeuw buiten de stad redoutes werden gebouwd. Naast defensieve werken kreeg de stad een nieuwe schandpaal, Waag en een vernieuwd stadhuis. Naast deze stedelijke functies kende de stad ook nog gewoon haar boerenbevolking: de stad kende tot in de 0e eeuw agrarisch functionerende stadsboerderijen. Afbeelding De drie onderdelen van de Middeleeuwse stad. De verdedigingswerken zijn niet gekleurd, het stadsgedeelte is met rood aangegeven en het voormalige kasteelterrein met blauw De stad kent een vrij eenduidige, heldere opzet. In eerste instantie is het zinnig drie deelgebieden te onderscheiden: de stad buiten de muur, de stad binnen de muur en het kasteelterrein/tinneplein. Op een later moment in dit advies wordt deze indeling verder uitgewerkt. Het stadsdeel zelf is buitengewoon rationeel verkaveld. Heel kort door de bocht zijn er twee oost-west verbindingen (Kerkstraat en Achterstraat) en twee noord-zuid verbindingen (e, e, e Walsteeg en Kruisstraat). Deze rationele verkaveling is natuurlijk ideaal bij een belegering. Manschappen zijn snel door de stad te verplaatsen. Daarnaast is het door het beperkte aantal doorgangen zelfs mogelijk een deels gevallen stad te blijven verdedigen. Het kasteelterrein kende daarbinnen weer zijn eigen verdedigingswerken. Afbeelding Hattem op de kaart van Van Deventer (tussen 0 en 0). Duidelijk herkenbaar zijn de lintbebouwing aan de Dorpsstraat en de aparte positie van het kasteel binnen de vesting. De noord- en zuidrand binnen de vesting zijn zo goed als onbebouwd. Cultuurhistorisch advies BSG Hattem 00

73 Zoals vrijwel overal werd de stad bij de ommuring ruim in zijn jas gestoken. Er werd, met andere woorden geanticipeerd op de verdere groei van de stad. Dit leverde een afwisselend bebouwingsbeeld op. In de voorname Kerkstraat en de net wat minder voorname Achterstraat was al snel sprake van min of meer gesloten gevelwanden. De meer perifere delen van de stad kenden grotere open stukken en binnenplaatsen. De vesting kende van het zuiden tot aan het noorden met de klok mee een dubbele gracht, die overigens in het midden van de e eeuw al verdwenen was. De binnengracht van deze twee is de huidige stadgracht, hoewel deze aanvankelijk breder was dan het slootachtige voorkomen van dit moment.. Ontwikkelingen in de vesting vanaf Na het rampjaar raakte de Nederlandse economie in ernstig verval. In verreweg de meeste steden leidde dit tot achteruitgang in de bevolkingsaantallen; alleen Amsterdam wist de inwonertallen enigszins op peil te houden. Hoewel dit in het laatste kwart van de e eeuw en de e eeuw moet hebben geleid tot onaangename maatschappelijke situaties en individuele drama s, heeft het ervoor gezorgd dat er in deze periode weinig stedelijke dynamiek was. Het rampjaar en de navolgende periode hebben er met andere woorden voor gezorgd dat de e eeuw de periode van wereldhegemonie voor Nederland in veel Nederlandse steden het nog betrekkelijk goed beleefbaar was. De volgende periode van sterke dynamiek volgde in Nederland pas in de 0e eeuw. Zonder meer de belangrijkste verandering is de in verhouding tot de omvang van de historische kern enorme groei van de stad Hattem. Het schootsveld is dichtgezet en in de loop van de tijd is de stadsgracht aanzienlijk versmald, omdat deze zijn verdedigende functie inmiddels had verloren. Ook is het open karakter van de periferie in de vesting enigszins verdwenen. Een aantal open plaatsen is inmiddels natuurlijk bebouwd. Het aardige is echter dat dit karakter nog wel heel behoorlijk beleefbaar is. Vanaf verschillende plaatsen kan men van buiten de omwalling door gaten in de gevelwand binnenterreinen waarnemen. Een interventie van formaat is de invulling van het Tinneplein, het voormalige kasteelterrein. De huidige bebouwing rondom het Tinneplein en de inrichting van het terrein zijn gerealiseerd in het laatste kwart van de twintigste eeuw. Het leiden van de doorgaande weg over het tracé Nieuweweg- Schippersweg door de vesting heeft geleid tot een ernstige aantasting van het verdedigende karakter van de stad. Wie daar nu de stad in en uit rijdt, heeft geen idee dat hij of zij zich eigenlijk in de vesting bevindt. Afbeelding - Hattem in het midden van de e eeuw. De kaart is ongeveer op het zuidwesten georiënteerd. De dubbele gracht is alweer verdwenen. Vooral de zuidzijde wordt nog gekarakteriseerd door open gebieden binnen de vesting. Ondanks deze veranderingen binnen en direct buiten de muren van de stad, is het niet overdreven om te stellen dat de huidige verschijningsvorm van de stad voor het grootste deel is terug te voeren op de periode tussen de stichting van Hattem en. Hattem is dus een voornamelijk zeventiende eeuwse stad met een aantal twintigste eeuwse interventies. Gelders Genootschap 9

74 Afbeelding Hattem ca 90. De vesting heeft al veel weg van het huidige beeld. Het doorgaande karakter van de Schipperswal is nog beperkt. De bouw van een station leidt tot zuidwaartse stedelijke uitbreiding buiten de vesting. Afbeelding Hattem ca Cultuurhistorisch advies BSG Hattem 00

75 . Huidige ruimtelijke karakteristiek In dit hoofdstuk komt de huidige verschijningsvorm van het centrum van Hattem aan de orde. Eerst wordt de karakteristiek van de stad als geheel beschreven, daarna zal worden ingegaan op vier deelgebieden: het centrum van het centrum, randgebied de periferie van het centrum, het Tinneplein en de vestingwerken met hun buitenrand.. Vestingstad als geheel De vestingstad als geheel is goed beleefbaar en presenteert zich enigszins verhoogd gelegen in het landschap aan de omgeving. Aan de oostzijde van de vesting is dit karakter echter minder goed beleefbaar. De vesting kent daar enkele doorbraken die het gesloten, omheinde karakter aantasten. De belangrijkste verstoring is de manier waarop de Schipperswal is vormgegeven. Wie zich over deze weg begeeft, heeft het idee buiten de vesting te lopen. In werkelijkheid loopt men hier binnen de oude vesting, over de weg tussen de laatste bebouwing en de voormalige stadsmuur. Het tegenwoordige Apeldoorns Kanaal en diens voorgangers fungeerden als gracht Ook komt de bebouwing aan deze zijde van de stad te dicht op de vesting, waardoor er geen heldere scheiding is tussen het verdedigde en onverdedigde deel van de stad. Ook laat de kwaliteit van de bebouwing op deze plaats hier en daar te wensen over, hoewel de bebouwing met de minste kwaliteit zich net buiten de begrenzing bevindt. Afbeelding De vesting als geheel met de begrenzing van het beschermde stadsgezicht De hoogte van de bebouwing loopt langzaam omhoog in de richting van de kerk. Vanzelfsprekend is dit geen consequent opgaande lijn, maar wordt dit profiel op speelse wijze bereikt. Het gevolg hiervan is dat het daklandschap een belangrijke rol speelt bij de beleving van het historische karakter. Ieder dakvlak leidt naar een volgend hoger gelegen vlak, totdat de top van het profiel is bereikt. Het daklandschap presenteert zich met andere woorden, duidelijk als de vijfde gevel. Naarmate het centrum van de stad wordt benaderd, wordt het karakter steeds steniger. Vanaf de wallen gerekend wordt de stad eerst gekenmerkt door een groene band. Wat verder naar binnen is er sprake van lagere bebouwing en open terreinen of binnenplaatsjes. In het centrum is sprake van gesloten gevelwanden, representatieve bebouwing en bereiken de nokken de hoogste punten. Afbeelding Het beschermde stadsgezicht, met een schematische weergave van de NZ- en WO-profielen Gelders Genootschap

76 . Deelgebieden.. het centrum van het centrum Het binnengedeelte van de stad, of het centrum van het centrum, wordt gekenmerkt door gesloten gevelwanden en hoge bebouwing vergeleken bij de omgeving. In het westelijk deel staan vrijwel alle (historische) nokken haaks op de straat. In het oostelijk deel en zeker rondom de kerk zijn de nokken in de loop van de tijd parallel aan de straten gezet. Dit leverde een gevelwand op, die goed aansloot bij het dominante karakter van deze omgeving. Het pleinkarakter is door deze ingreep versterkt. Het gebied ten noorden van de kerk, dat wordt omvat door de Ridderstraat en de Eerste en Tweede Steeg heeft een nauwer karakter. Hier en daar zijn aan deze zijde van de stad nog pakhuisachtige volumes te ontdekken. Dat hangt ongetwijfeld samen met de nabijheid van het water. Het vertaalt zich ook enigszins in de bedrijvigheid. Waar de Kerkstraat voornamelijk het basiswinkelbestand voor zijn rekening neemt, wordt de Ridderstraat gekenmerkt door een meer gespecialiseerde detailhandel en dienstverlening. De belangrijkste straat in de vesting is de Kerkstraat. Deze loopt kaarsrecht op de kerk af. Helaas is het profiel van deze straat met een slinger aangelegd, waarschijnlijk als snelheidsremmende maatregel. Daarnaast zijn er ook fietsenrekken geplaatst die deze slinger versterken. Het gevolg is dat de Kerstraat meer weg heeft van een slingerend dorpsstraatje dan van een voorname stadsstraat. Afbeelding 9 Het centrum van het centrum (aangegeven met rood) Cultuurhistorisch advies BSG Hattem 00

77 .. De randen van het centrum De randen van het centrum worden, zoals hierboven al een paar keer is aangegeven, gekenmerkt door opengebieden en voornamelijk lagere bebouwing. De gebieden worden voornamelijk gebruikt voor bewoning. De open terreinen geven toegang tot de achterkanten van de voorname straten. Naast de cultuurhistorische waarde, hebben de open gebieden dus ook een belangrijke gebruikswaarde voor de burgers en bewoners van de stad. In morfologisch opzicht vormen deze gebieden de geleidelijke overgang tussen de groene vestingwerken en de stenen stad. De zichtlijnen door de onderbroken gevelwand op de binnenstad zijn daarom van groot belang. Inbreiding of het dichtzetten van de binnenplaatsen en de gevelwanden zou daarmee een aantasting van de binnenstad vormen... Het Tinneplein e.o. Het Tinneplein is de locatie van de voormalige burcht. Het is de plaats in de stad die de meeste dynamiek heeft gekend. Vooral in recente tijden heeft het een aantal kenmerkende wijzigingen ondergaan. De bebouwing dateert uit verschillende perioden, maar het plein zelf inclusief de meeste wanden is afkomstig uit het laatste kwart van de 0e eeuw. Afbeelding 0 De randen van het centrum (aangegeven met rood) Afbeelding Het Tinneplein e.o. (aangegeven met rood) Gelders Genootschap

78 .. Vestingswerken De vestingwerken de combinatie van gracht, wal, stadsmuren en bruggen - zijn in feite nog maar een restant van wat ze ooit waren. Aan de oostzijde van de stad, ter hoogte van de Schipperswal, zijn ze volledig onherkenbaar. De dubbele gracht is verdwenen, alleen een lokale verhoging buiten het beschermde gezicht, ter hoogte van de kruising Dorpsweg-Grote Gracht-Kleine Gracht herinnert hier nog aan: dit is waarschijnlijk een restant van de wal die de scheiding tussen de twee grachten vormde. De stadsgracht die overgebleven is, is vooral aan de noordzijde zo smal, dat deze in de huidige vorm maar moeilijk als verdedigingswerk gezien kan worden. Hun verdedigende functie hebben de vestingwerken verloren. Al het bovenstaande betekent niet dat de defensiewerken daarmee hun waarde hebben verloren. Zoals in de meeste (vesting)steden hebben de verdedigingswerken een nieuwe functie gekregen: vertier en verpozing. Het groen is in deze steden een aangename afwisseling ten opzichte van het stedelijk geweld. Daarnaast vormen de werken natuurlijk nog altijd een tastbare en beleefbare herinnering aan het vestingverleden. In stedenbouwkundig opzicht zorgen de vestingwerken ervoor dat de twintigste eeuwse uitbreidingen op gepaste afstand van de stad gehouden worden. Het gevolg is dat de vestingstad als eenheid goed herkenbaar is. De hoogteverschillen deels het gevolg van de aanleg van de vesting zelf zijn door deze afstand beter beleefbaar. De stad presenteert zich daardoor als een dominant element in de omgeving. Afbeelding De vestingwerken (aangegeven met rood) Cultuurhistorisch advies BSG Hattem 00

79 . Bouwstenen voor de cultuurhistorische paragraaf In de hoofdstuk worden vanuit de cultuurhistorie van de stad bouwstenen aangeleverd om ruimtelijke ontwikkeling te kunnen contextualiseren of te begeleiden met respect voor het historische karakter. Het is daarbij van belang dat men zich realiseert dat het hier om algemene noties gaat. Vanzelfsprekend zijn er uitzonderingen te vinden op dit algemene verhaal. Sommige van deze uitzonderingen zijn verstoringen, andere vormen juist waardevolle toevoegingen aan de ruimtelijke kwaliteit van de stad. Het is dus zaak om bij het opstellen van ruimtelijke plannen het historische karakter als uitgangspunt of vertrekpunt te gebruiken, maar niet als doel. Zolang moderne ingrepen zich maar goed voegen in dit historische karakter en ruimtelijke kwaliteit aan de omgeving toevoegen zijn deze mogelijk.. Vesting als geheel - Hiërarchische opbouw komt sterk tot uitdrukking in verticaliteit. Zorg dat het profiel van de stad gehandhaafd blijft. Het is daarbij van belang om de kerk als richtpunt te nemen. Variatie blijft echter nodig om een zekere speelsheid te houden. - Van de wallen af moet de rest van Hattem beleefbaar zijn als lager liggend. - Van buiten de gracht moeten hier en daar doorzichten blijven om een doorzicht te krijgen op het hart van het centrum. Verberg binnenterreinen niet. - herkenbare percelering. - markeer alle punten waar verkeer de stad inkomt of uitgaat. - versterk het vestingkarakter ten hoogte van de Schipperswal. - handhaaf en versterk de ruimtelijke kwaliteit met goed kwaliteitsbeleid. Besteed hierbij aandacht aan de in deze stad zo belangrijke vijfde gevel: het daklandschap.. Deelgebieden.. Hart van het centrum - laat de nokrichting zoveel mogelijk aansluiten op de bestaande situatie. Historisch kaartmateriaal biedt behoorlijk betrouwbaar inzicht in het kappenplan van de stad. - handhaaf de bestaande percelering; laat aangrenzende panden nooit aansluiten op goothoogte. - laat aangrenzende bebouwing een duidelijk individuele uitstraling hebben. - gebruik vaste rooilijn... De randen van het centrum - handhaaf open gebieden als cultuurhistorisch overblijfsel. Deze bieden doorzicht op het centrum. Zorg voor een verzorgd beeld.laat de achterkanten beleefbaar, zonder dat verrommeling optreedt. - laat de goten en nokken lager liggen dan in het centrum, waardoor de stapeling van dakvlakken duidelijk beleefbaar is... Het Tinneplein e.o. - meer vrijheid mogelijk om een nieuwe interventie te plegen. Wel is het daarbij van belang om de plek herkenbaar te houden als voormalig kasteelterrein. Dat betekent dat het gebied plein moet blijven. De keuze om (een deel van) de contouren van het kasteel te visualiseren is prima. Over de wijze waarop kan worden nagedacht. Nu is gekozen voor lage muurtjes, waardoor er sprake is van een tamelijk dwingende en sturende inrichting van het plein. Het is ook goed denkbaar om de contouren zichtbaar te maken in het straatwerk en op basis daarvan te kiezen voor een nieuwe inrichting van het terrein. Gelders Genootschap

80 . Tot slot.. Vestingwerken - hanteer dit als het visitekaartje van de stad - ga uit van een streng conserverend regime. - Hanteer de vestingwerken om een sterke scheiding tussen vesting en de rest van de stad te benadrukken - verbeter het karakter van het verdwenen stuk vestingwerk aan de Schipperswal; markeer de in- en uitgang daar. De historische binnenstad van Hattem is zonder meer een unieke plek. Het is dan ook terecht een van rijkswege beschermd stadsgezicht. Dit houdt onder meer in dat er een beschermend bestemmingsplan moet worden opgesteld, dat recht doet aan de instandhouding van de cultuurhistorische waarden. Dat is in het geval van Hattem door de weinig complexe opbouw van de stad goed te doen, zolang er maar rekening gehouden wordt met enkele basisprincipes. De uitwerking van deze principes in bouwstenen is te vinden in paragraaf. De vertaling van deze bouwstenen in regels is vervolgens aan de gemeente, of het bureau dat het bestemmingsplan in opdracht van deze opstelt. Principes: - houdt de vesting visueel gescheiden van de rest van de stad. Goed omgaan met de vestingwerken zelf biedt hiertoe uitstekende handvatten. - respecteer de in verticaliteit tot uitdrukking komende hiërarchische opbouw van de stad. - biedt mensen buiten de stad doorkijkjes de stad in met behulp van de overgebleven openingen in de buitenste gevelwand. - zorg ervoor dat men vanuit de vesting duidelijk hoogte ervaart ten opzichte van het omliggende gebied. datum: 9 april 00 Cultuurhistorisch advies BSG Hattem 00

81 Bijlage ontwikkeling van Hattem op historische kaarten ca 0 ca 0 ca 0 (afwijkende oriëntatie) ca 0 Gelders Genootschap

82 ca 90 ca 00 Cultuurhistorisch advies BSG Hattem 00

83 Bijlage Kappenkaart Hattem

84

85