Linda Bröker Just Eekhof. Ontwikkelingen in de oncologie
|
|
- Irena Koning
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Linda Bröker Just Eekhof Ontwikkelingen in de oncologie
2 H&W-reeks In deze reeks verschenen eerder: Schatjes zijn het Palliatieve zorg Een bedrieglijke bijbal Kwalitatief onderzoek
3 Onder redactie van: Linda Bröker Just Eekhof Ontwikkelingen in de oncologie Klinische relevantie voor de huisarts Houten 2014
4 ISBN Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 871 Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten
5 V Voorwoord Wanneer iemand te horen krijgt dat hij kanker heeft, is de veronderstelling vaak dat hij daar snel aan zal overlijden. Tot voor kort was dat grotendeels waar, maar dat wordt tegenwoordig steeds minder. Door vroege opsporing en betere behandelingen zijn de overlevingskansen bij veel soorten kanker de laatste jaren sterk toegenomen. Bijna 3,5% van de Nederlanders heeft op dit moment kanker of heeft het in het verleden ooit gehad. Een huisarts in een normpraktijk van 2350 patiënten heeft momenteel 80 à 85 (ex-)kankerpatiënten in de praktijk, en dit aantal stijgt doordat de incidentie én de overleving toenemen (zie 7 www. cijfersoverkanker.nl). Kankerpatiënten krijgen steeds vaker een individuele, multidisciplinaire behandeling en de tijd dat de systemische behandeling van kanker eenvoudigweg als chemo benoemd kon worden, is voorbij. Met name na 2000 zijn er veel nieuwe middelen geïntroduceerd die niet meer tot de chemotherapeutica behoren maar tot een nieuwe klasse, de zogeheten targeted agents. Deze doelgerichte medicijnen grijpen specifiek aan op maligne eigenschappen van de tumorcel en remmen zo diens groei. Dit wil niet zeggen dat er geen bijwerkingen zijn, integendeel. Deze bijwerkingen zijn echter anders dan we gewend zijn van de klassieke chemotherapie. Met deze verschuiving van het behandelarsenaal verandert ook de positie van de huisarts in de begeleiding van kankerpatiënten. Deze patiënten krijgen hun behandeling vaak voor een deel thuis in de vorm van een dagelijks oraal behandelschema, en naast de kaalheid en het risico op neutropene koorts, die het gevolg zijn van de traditionele chemotherapeutica, zijn er ook andere bijwerkingen te verwachten. Het is primair de taak van de behandelend oncoloog dit te monitoren, maar ook de huisarts krijgt er in zijn begeleiding van kankerpatiënten mee te maken. Veel huisartsen hebben in hun opleiding echter geen kennis gemaakt met de moderne behandeltechnieken, en de targeted therapieën zijn op dit moment nog geen gebruikelijk onderwerp in huisartsgeneeskundige nascholingen. Als huisarts missen we daarom vaak de oncologische achtergrondkennis om de huidige behandeltechnieken in een passend kader te kunnen plaatsen. Om deze lacune op te vullen, is in Huisarts en Wetenschap in 2011 een serie nascholingsartikelen gestart rond het thema nieuwe ontwikkelingen in de oncologie. De auteurs van deze artikelenreeks zijn stuk voor stuk specialisten. Zij presenteren de actuele stand van zaken in de behandeling van de verschillende vormen van kanker, en richten zich daarbij speciaal tot de praktiserend huisarts. De serie is uitgegroeid tot het boek dat u nu in handen heeft. De achtergrondkennis in dit boek biedt huisartsen handvatten om kankerpatiënten beter te begeleiden. Het boek is opgebouwd rond een kern van vijftien tumorspecifieke hoofdstukken die de tien meest voorkomende vormen van kanker bij mannen respectievelijk vrouwen behandelen, aangevuld met het multipel myeloom omdat de behandeling daarvan in de afgelopen jaren sterk veranderd is. Elk van de hoofdstukken in dit deel geeft een overzicht van de recente ontwikkelingen in de behandeling en sluit af met de aandachtspunten die voor de huisarts van belang zijn. De lezer zal in deze hoofdstukken waarschijnlijk veel nieuwe termen tegenkomen. Deze worden steeds toegelicht en het gebruik van jargon is tot een minimum beperkt. Wie ooit de citroenzuurcyclus kon reproduceren, kan ook het effect van remming van de epidermale groeifactor volgen.
6 VI Voorwoord Het boek wordt ingeleid door een algemeen deel, dat de prevalentie van maligniteiten in de huisartsenpraktijk behandelt, nieuwe behandeltechnieken toelicht en ingaat op vraagstukken rond erfelijkheid en bevolkingsonderzoek. Wat dat laatste betreft: er is veel te zeggen voor screening op prostaatcarcinoom, maar de communis opinio is nog steeds dat men daarmee terughoudend moet zijn; het onderwerp is dan ook niet opgenomen in dit praktijkgerichte boek. Verder ligt er op het moment van schrijven een advies van de Gezondheidsraad bij de minister van VWS om het screeningsprogramma op cervixcarcinoom aan te passen. Omdat echter nog niet duidelijk is of en hoe dit programma daadwerkelijk veranderd zal worden, hebben we ook dit onderwerp niet opgenomen. Steeds meer kankerpatiënten overleven hun ziekte, en ze leven ook langer (zie 7 www. cijfersoverkanker.nl). In de periode was de tienjaarsoverleving voor alle typen kanker samen 40%, in was dit 50%. Voor de huisarts wordt kanker dus langzaamaan een nieuwe chronische ziekte en daarmee treden de langetermijneffecten van de ziekte zelf, maar ook die van de vaak toxische behandeling, meer op de voorgrond. De ziekte zelf én de behandeling hebben vaak na jaren nog schadelijke gevolgen voor de gezondheid en het dagelijks functioneren. Het afsluitende deel van het boek gaat in op de rol die de huisarts kan spelen in de opsporing en begeleiding van deze late effecten. Prof. dr. F.G. Schellevis geeft tot slot op basis van het KWF-rapport Nazorg bij kanker; rol van de eerste lijn uit 2010 een voorzet hoe de huisarts de zorg voor de chronische oncologische patiënt in zijn praktijk kan inrichten. We hopen dat dit boek in een behoefte voorziet bij artsen die te maken krijgen met patiënten die een kankerbehandeling ondergaan. Het is weliswaar geschreven voor huisartsen en huisartsen in opleiding, maar het overzicht van nieuwe behandelingsmogelijkheden bij kanker is zeker ook informatief voor anderen die in hun werk te maken krijgen met kankerpatiënten. Ons doel was een praktisch naslagwerk samen te stellen dat goed aansluit bij vragen die in de dagelijkse praktijk kunnen rijzen. Mocht u nog zaken missen of tips hebben, dan houden wij ons warm aanbevolen. Ons doel is immers pas bereikt als u er in de praktijk echt wat aan heeft. De redactie, Linda Bröker en Just Eekhof Dr. L.E. Bröker is redactielid van Huisarts en Wetenschap en huisarts in Cuijk. In 2007 promoveerde zij op het oncologische onderwerp Novel microtubule interacting agents: Preclinical and clinical studies. Dr. J.A.H. Eekhof is hoofdredacteur van Huisarts en Wetenschap en huisarts in Leiden. Hij is tevens senior staflid-epidemioloog bij de afdeling Public health & Eerstelijnsgeneeskunde bij het LUMC en redacteur van de boeken Kleine kwalen in de huisartsenpraktijk, Kleine kwalen bij kinderen en Kinderkwalen.
7 VII Inhoud 1 Huisartsgeneeskundige oncologie Henk van Weert 1.1 Screening en diagnostiek Behandeling Nazorg en follow-up De palliatieve fase Conclusie Literatuur I Deel I Algemeen 2 Oncologie in de huisartsenpraktijk: een onderzoek Joke Korevaar, Marianne Heins, Gé Donker, Mieke Rijken en François Schellevis 2.1 Inleiding Onderzochte maligniteiten Aantal patiënten Aantal patiëntcontacten Beschouwing Conclusie Literatuur Kanker in de familie: wanneer is verder onderzoek geïndiceerd? Thomas Potjer, Frederik Hes en Christi van Asperen 3.1 Inleiding Kanker en erfelijkheid Mammacarcinoom Colorectaal carcinoom Melanoom Prostaatcarcinoom DNA-diagnostiek en de rol van de klinisch geneticus Conclusie Literatuur Voeding bij kanker Sandra Beijer en Jaap van Binsbergen 4.1 Inleiding Voedingsproblemen bij kanker Screening en diagnostiek Voedingsinterventies Praktische uitvoering Voeding in combinatie met beweging Voedingssupplementen Tot slot Literatuur
8 VIII Inhoud 5 Bevolkingsonderzoek dikkedarmkanker Niek de Wit 5.1 Inleiding Methoden Strategieën CRC-screening in Nederland Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Bevolkingsonderzoek borstkanker Johanna Timmers, Gerard den Heeten, Harmien Zonderland, André Verbeek en Mireille Broeders 6.1 Inleiding Balans tussen positieve en negatieve effecten Problemen bij de organisatie van zorg Breast Imaging Reporting and Data System (BI-RADS) De rol van de huisarts Toekomstige ontwikkelingen Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Targeted therapieën Epie Boven en Gert Jan Ossenkoppele 7.1 Inleiding Achtergrond van targeted therapie Hematologische maligniteiten De HER-familie: epidermale groeifactorreceptoren Angiogenese Andere targets Oude middelen in een nieuwe jas Conclusie Literatuur HIPEC, een nieuwe chirurgische techniek Patrick Hemmer en Barbara van Leeuwen 8.1 Inleiding Achtergrond van de behandeling Complicaties van cytoreductieve chirurgie en HIPEC Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Radiotherapie Lukas Stalpers en Joost Verhoeff 9.1 Inleiding Radiotherapie van 1895 tot
9 Inhoud IX 9.3 Prognostische factoren Uitwendige en inwendige radiotherapie Recente ontwikkelingen Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur II Deel II Tumorspecifiek 10 Mammacarcinoom Rhodé Bijlsma, Elsken van der Wall en Arjen Witkamp 10.1 Inleiding Personalized medicine Locoregionale behandeling Systemische behandelingen Specifieke therapievormen Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Colorectaal carcinoom Miriam Koopman 11.1 Inleiding Stadium I-III: curatieve opzet Toekomstige ontwikkelingen Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Prostaatcarcinoom Esther Hamoen en Fred Witjes 12.1 Inleiding Cryochirurgie HIFU Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Longcarcinoom Egbert Smit 13.1 Inleiding Kliniek Behandeling Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur
10 X Inhoud 14 Hoofd-halscarcinoom Saskia Coenraad en Rob Baatenburg de Jong 14.1 Inleiding Larynxcarcinoom Tumoren van de mondholte Farynxtumoren Preventie en screening Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Multipel myeloom Niels van de Donk en Ellen van der Spek 15.1 Epidemiologie en pathogenese Klinische verschijnselen Behandeling Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Non-hodgkinlymfoom Fazil Baboe en Elly Lugtenburg 16.1 Epidemiologie en pathogenese Klinische presentatie Diagnostiek en stadiëring Folliculair lymfoom (FL) Diffuus grootcellig B-cellymfoom (DLBCL) Nieuwste ontwikkelingen Aandachtspunten voor de huisarts Literatuur Ovarium- en tubacarcinoom Roy Kruitwagen en Toon van Gorp 17.1 Inleiding Etiologie Diagnose Behandeling Nieuwe behandelingsmogelijkheden Follow-up Recidief Aandachtspunten voor de huisarts Literatuur Endometriumcarcinoom Christianne Lok en Hans Trum 18.1 Inleiding Etiologie Diagnose
11 Inhoud XI 18.4 Behandeling Aandachtspunten voor de huisarts Literatuur Melanoom: chirurgische behandeling Kevin Wevers, Lukas Been en Harald Hoekstra 19.1 Inleiding Diagnostische excisie Schildwachtklierprocedure Chirurgische behandeling Follow-up Aandachtspunten voor de huisarts Literatuur Melanoom: systemische behandeling Wim Kruit 20.1 Inleiding Adjuvante systemische therapie in stadium III Systemische behandeling gemetastaseerd melanoom stadium IV Ontwikkelingen Rol van de huisarts Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Niet-melanocytaire huidkanker Kirsten Burghout, Vigfús Sigurdsson en Johan Toonstra 21.1 Inleiding Epidemiologie en etiologie Kliniek Diagnostiek en behandeling Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Blaascarcinoom Maaike van de Kamp en Theo de Reijke 22.1 Inleiding Diagnostiek Chirurgische behandeling Chemo- en radiotherapie Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur Maagcarcinoom Peter Siersema 23.1 Inleiding Diagnostiek en stadiëring
12 XII Inhoud 23.3 Curatieve behandeling Perioperatieve behandeling Palliatieve mogelijkheden Aandachtspunten voor de huisarts Literatuur Oesofaguscarcinoom Christine Kestens, Richard van Hillegersberg en Peter Siersema 24.1 Inleiding Diagnostiek en stadiëring Endoscopische behandeling bij hooggradige dysplasie en T1aN0M Neoadjuvante chemoradiotherapie bij T1-3N0-1M Oesofagectomie Centralisatie van behandeling Palliatieve behandeling Aandachtspunten voor de huisarts Conclusie Literatuur III Deel III De chronisch oncologische patiënt 25 Gedeelde zorg voor de late effecten Janine Nuver, Hink Boer, Sophie Bunskoek, Sabine Siesling, Annette Berendsen en Jourik Gietema 25.1 Inleiding Belangrijke late effecten van behandeling Cardiovasculaire en metabole toxiciteit Aandachtspunten voor de huisarts Conclusies Literatuur De huisarts als hoofdbehandelaar in de chronische fase François Schellevis 26.1 Inleiding De huisarts en de oncologische zorg Ondersteuning van de huisarts bij nacontrole en nazorg Conclusie Literatuur Afkortingen Over de auteurs Register
Persoonsgerichte zorg
Persoonsgerichte zorg C.J.M. van der Cingel J.S. Jukema Persoonsgerichte zorg Praktijken van goede zorg voor ouderen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0448-6 DOI 10.1007/978-90-368-0449-3 ISBN 978-90-368-0449-3
Nadere informatieProf. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes. Evidence-based handelen bij lage rugpijn
Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Prof. dr. M.W. van Tulder Prof. dr. B.W. Koes Evidence-based handelen bij lage rugpijn Epidemiologie, preventie, diagnostiek,
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Onder redactie van: Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Supplement Voedings- en Dieetleer
Nadere informatieHet Astma Formularium
Het Astma Formularium Het Astma Formularium een praktische leidraad dr. J.C.C.M. in t Veen dr. N.H. Chavannes Houten 2011 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieHet ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct. Onder redactie van W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra
Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Onder redactie van W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Het ecg en het angiogram bij een
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Oncologie
Oncologie Zakboek ziektebeelden Oncologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
Nadere informatieKerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling
Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Pieternel Dijkstra en Remco Coppoolse Houten 2011 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieMarike van der Schaaf Juultje Sommers. Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care
Marike van der Schaaf Juultje Sommers Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care Marike van der Schaaf Juultje Sommers Evidence statement voor fysiotherapie op de intensive care ISBN 978-90-368-0903-0
Nadere informatieM.C.A.P.J. van Abeelen. Eigen spreekuur en chronische ziekten
M.C.A.P.J. van Abeelen Eigen spreekuur en chronische ziekten M.C.A.P.J. van Abeelen Eigen spreekuur en chronische ziekten Tweede druk Houten 2013 ISBN 978-90-313-9974-1 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieWie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk. John Sijnke
Wie heeft de regie? Wie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk John Sijnke Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten
Nadere informatieHypertensie en 24-uursbloeddrukmeting
Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Hypertensie en 24-uursbloeddrukmeting Een toegevoegde waarde voor de praktijk F.T.J. BOEREBOOM, INTERNIST-NEFROLOOG D. TAVENIER, HUISARTS Houten 2010 2010 Bohn Stafleu
Nadere informatieSamenwerkingsperikelen in de huisartspraktijk
Samenwerkingsperikelen in de huisartspraktijk Samenwerkingsperikelen in de huisartspraktijk Annette Berendsen Jan Schuling Houten 2011 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten
Nadere informatieInformatorium voor voeding en diëtetiek
Informatorium voor voeding en diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jolanda van Duinen Jacqueline Drenth (Redactie) Informatorium voor voeding en diëtetiek Supplement 89 - april 2015 Houten 2015
Nadere informatieZorg voor mensen met een verstandelijke beperking
Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Maja van Trigt Werkredactie: Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Inleiding en ziektebeelden Maja van Trigt Zeist Werkredactie: Amsterdam
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen (Redactie) Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Dieetleer en Voedingsleer Supplement
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen (Redactie) Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Dieetleer en Voedingsleer Supplement
Nadere informatieMijn kind een Kanjer!
Mijn kind een Kanjer! Mijn kind een Kanjer! Help je kind bij het ontwikkelen van sociale vaardigheden Herberd Prinsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieDr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens. Het cardiovasculair formularium
Dr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens Het cardiovasculair formularium Onder redactie van: Dr. P.R.M. van Dijkman Mw. dr. M.E.L. Bartelink Drs. M. Rubens Het cardiovasculair formularium
Nadere informatieNicolien van Halem Inge Müller. Handboek studievaardigheden voor het hbo
Nicolien van Halem Inge Müller Handboek studievaardigheden voor het hbo Toegang tot de website Op deze website vindt u het ondersteunend materiaal behorende bij Handboek studievaardigheden voor het hbo.
Nadere informatieZakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen
Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Zakboek ziektegerelateerde ondervoeding bij volwassenen Onder redactie van: G.A.E.G. van Asseldonk BSc J.J. van Duinen MSc M. Former-Boon R. van
Nadere informatieWat elke professional over de oggz moet weten
Wat elke professional over de oggz moet weten Wat elke professional over de oggz moet weten Houten 2012 ISBN 978-90-313-9940-6 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 2012 Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieAtlas van de parodontale diagnostiek
Atlas van de parodontale diagnostiek Atlas van de parodontale diagnostiek Dr. Johan van Dijk Dr.FredSpijkervetendr.JanTromp Houten 2011 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle
Nadere informatieStoppen met roken Cursus
Stoppen met roken Stoppen met roken Cursus F.A. Willemsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieDe meest gestelde vragen over: cholesterol
De meest gestelde vragen over: cholesterol De meest gestelde vragen over: cholesterol Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieHet ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct
Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct Het ecg en het angiogram bij een acuut hartinfarct W.A. Dijk B.M.A. Munstra M. Munstra F. Zijlstra Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen (Redactie) Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Dieetleer en Voedingsleer Supplement
Nadere informatieAngststoornissen en hypochondrie
Angststoornissen en hypochondrie Angststoornissen en hypochondrie Diagnostiek en behandeling P.M.G. Emmelkamp T.K. Bouman S. Visser Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieImaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries
Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries Dit boek, Imaginatie- en rescriptingtherapie voor nachtmerries, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens een werkboek
Nadere informatieSupervisie in onderwijs en ontwikkeling
Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Supervisie in onderwijs en ontwikkeling Delen en helen Onder redactie van: Sijtze de Roos Auteurs: Heleen Bakker Hans Borst Corine Havelaar-Bakker Sijtze de Roos
Nadere informatieDe meest gestelde vragen over: reumatologie
De meest gestelde vragen over: reumatologie De meest gestelde vragen over: reumatologie Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieInzichten in de acute zorg
Inzichten in de acute zorg C.J. in t Veld W. Draijer Inzichten in de acute zorg Voor de huisartspraktijk Onder redactie van C.J. in t Veld Brielle Zuid-Holland The Netherlands ISBN 978-90-368-0880-4 DOI
Nadere informatieWat elke professional over verslavingspreventie moet weten
Wat elke professional over verslavingspreventie moet weten Rob Bovens Leontien Hommels Lex Lemmers Wat elke professional over verslavingspreventie moet weten Houten 2013 ISBN 978-90-313-9990-1 Bohn Stafleu
Nadere informatieEen patiënt met stress en burnout
Een patiënt met stress en burnout Een patiënt met stress en burnout in de huisartspraktijk Bart Verkuil Arnold van Emmerik Roelf Holtrop Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatiePsychosociale problemen
Psychosociale problemen Reeks Kinderen en Adolescenten. Problemen en risicosituaties Psychosociale problemen is het tweede deel van de tiendelige reeks Kinderen en Adolescenten - Problemen en risicosituaties.
Nadere informatiePsychosociale zorg bij chronische ziekten
Psychosociale zorg bij chronische ziekten Psychosociale zorg bij chronische ziekten Klinische praktijk en effectiviteit Jan Jaspers en Henriët van Middendorp Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 2010 Bohn
Nadere informatieNeem de regie over je depressie
Neem de regie over je depressie Dit boek, Neem de regie over je depressie. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Infectieziekten
Infectieziekten Zakboek ziektebeelden Infectieziekten Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd
ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd Praktische handleiding voor signalering, screening en diagnostiek prof. dr. J. Buitelaar drs. E. van Daalen dr. C. Dietz
Nadere informatieVan je nachtmerries af
Van je nachtmerries af 2 van je nachtmerries af Dit boek, Van je nachtmerries af, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor
Nadere informatieWerken aan je zelfbeeld
Werken aan je zelfbeeld Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit werkboek Werken aan je zelfbeeld, COMET voor kinderen en jongeren (groepstraining) hoort bij de handleiding Zelfbeeldtraining voor kinderen
Nadere informatieInformatorium voor Voeding en Diëtetiek
Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen (Redactie) Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Dieetleer en Voedingsleer Supplement
Nadere informatieOrthopedische casuïstiek
Orthopedische casuïstiek Orthopedische casuïstiek Onderzoek en behandeling van anterieure kniepijn Redactie: Dos Winkel Met bijdragen van: Patty Joldersma Marc Martens Pat Wyffels Houten 2010 Ó 2010 Bohn
Nadere informatieNicolien van Halem Sjaak Groot. Planmatig zorg verlenen
Nicolien van Halem Sjaak Groot Planmatig zorg verlenen Nicolien van Halem Sjaak Groot Planmatig zorg verlenen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0587-2 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Nadere informatiedr. J.N. Keeman dr. B.C. Vrouenraets Kleine chirurgische ingrepen
dr. J.N. Keeman dr. B.C. Vrouenraets Kleine chirurgische ingrepen dr. J.N. Keeman dr. B.C. Vrouenraets Kleine chirurgische ingrepen Houten, 2016 Eerste druk, 1980 Zevende druk, eerste oplage, Uitgeverij
Nadere informatieAutismespectrumstoornis
Autismespectrumstoornis Hilde Geurts, Bram Sizoo & Ilse Noens [red.] AUTISMESPECTRUMSTOORNIS interdisciplinair basisboek ISBN 978-90-368-2041-7 ISBN 978-90-368-2042-4 (ebook) DOI 10.1007/978-90-368-2042-4
Nadere informatieJelle Kapitein. Van etiket naar diagnose
Jelle Kapitein Van etiket naar diagnose Jelle Kapitein Van etiket naar diagnose Verklaring van rug-, nek- en schouderklachten Houten 2014 ISBN 978-90-368-0652-7 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieInzichten in importziekten
Inzichten in importziekten C.J. in t Veld P.P.A.M. van Thiel Inzichten in importziekten Voor de huisartspraktijk C.J. in t Veld Brielle Nederland ISBN 978-90-368-0854-5 DOI 10.1007/978-90-368-0855-2 ISBN
Nadere informatieOmgaan met lichamelijke klachten
Omgaan met lichamelijke klachten Dit Werkboek omgaan met lichamelijke klachten is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Cardiologie
Cardiologie Zakboek ziektebeelden Cardiologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag
Nadere informatieEen bedrieglijke bijbal
Een bedrieglijke bijbal Een bedrieglijke bijbal en 22 andere klinische lessen uit Huisarts & Wetenschap Onder redactie van G.A. van Essen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2007 Ó Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieEen nieuwe heup of knie
Een nieuwe heup of knie Een nieuwe heup of knie Hoe wordt u weer lichamelijk en sportief actief? Martin Stevens Inge van den Akker-Scheek Jan Hamelink Inge Reininga Karen den Uyl-Verlinden Robert Wagenmakers
Nadere informatieehealth in de langdurige zorg
ehealth in de langdurige zorg S. Timmer ehealth in de langdurige zorg De praktijk van de ouderen- en gehandicaptenzorg Houten 2014 ISBN 978-90-368-0827-9 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatie36 zieke kinderen. Een werkboek met patiëntenproblemen voor co-assistenten en basisartsen
36 zieke kinderen 36 zieke kinderen Een werkboek met patiëntenproblemen voor co-assistenten en basisartsen Guus de Jonge, emeritus hoogleraar kindergeneeskunde Arwen Sprij, kinderarts Derde, geheel herziene
Nadere informatieMotivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen
Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Motivatie en mogelijkheden van moeilijke mensen Redactie: Arno van Dam en Niels Mulder Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieKoos van Nugteren Dos Winkel. Onderzoek en behandeling van het bekken
Dos Winkel Onderzoek en behandeling van het bekken Redactie: Dos Winkel Onderzoek en behandeling van het bekken Met bijdragen van: Tom Hogervorst Patty Joldersma Bram de Lange Marc Martens Jan van Melkebeek
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor jezelf Dit werkboek is van: Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor
Nadere informatieTed Knoester. Contractmanagement in de praktijk
Ted Knoester Contractmanagement in de praktijk Ted Knoester Contractmanagement in de praktijk Derde druk ISBN 978-90-368-0384-7 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 2013 Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieDe zorg voor pleegkinderen
De zorg voor pleegkinderen reeks kind in zicht De zorg voor pleegkinderen is het tweede deel van de reeks Kind in zicht. In deze reeks beschrijven psychologen, (ortho)pedagogen en kinderpsychiaters in
Nadere informatieETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE. Jeroen Wapenaar Lisette de Groot
ETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE Jeroen Wapenaar Lisette de Groot Eerste druk, Reed Business, Amsterdam 2013 Tweede (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2016 ISBN 978-90-368-1557-4 DOI 10.1007/978-90-368-1558-1
Nadere informatieWerkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen
Werkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Werkboek voor ouders met psychiatrische en/of verslavingsproblemen hoort bij de handleiding Integrale
Nadere informatieONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE
ONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE ISBN 978-90-368-1699-1 ISBN 978-90-368-1700-4 (ebook) 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatiePatiënt en recht in de apotheek
Patiënt en recht in de apotheek Patiënt en recht in de apotheek mr Jurriane A. Rendering Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieMethodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening
Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening Helen I. de Graaf-Waar Herma T. Speksnijder Methodiek en systematiek voor de verpleegkundige beroepsuitoefening Houten 2014 Helen I.
Nadere informatieErgotherapie bij ouderen met dementie en hun mantelzorgers
Ergotherapie bij ouderen met dementie en hun mantelzorgers Maud Graff Margot van Melick Marjolein Thijssen Patricia Verstraten Jana Zajec Het EDOMAH-programma Ergotherapie bij ouderen met dementie en hun
Nadere informatieDenken + Doen = Durven
1 Denken + Doen = Durven Werkboek voor ouders Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008 2 Denken + Doen = Durven Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor ouders, is onderdeel
Nadere informatieProf. dr. R. Gerth van Wijk Drs. M.H.J. Vaessen. Het allergie formularium
Prof. dr. R. Gerth van Wijk Drs. M.H.J. Vaessen Het allergie formularium Onder redactie van: Prof. dr. R. Gerth van Wijk Drs. M.H.J. Vaessen Het allergie formularium Een praktische leidraad 5e druk Houten
Nadere informatie8FSLDBIJFS /[EPMJMGEXMIRMZIEY
Medicijnen Werkcahier Kwalificatieniveau Geerard Siereveld Cees van Stipdonk Johan van t Wout Skillslab-serie voor verpleegkundige en verzorgende beroepsvaardigheden Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van
Nadere informatieMinder angstig in sociale situaties
Minder angstig in sociale situaties Dit boek, Minder angstig in sociale situaties, Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in
Nadere informatiePubers van Nu! Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt. Klaas Jan Terpstra en Herberd Prinsen
Pubers van Nu! Pubers van Nu! Praktijkboek voor iedereen die met pubers werkt Klaas Jan Terpstra en Herberd Prinsen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieGroenengrijs. Jong en oud met elkaar in gesprek. Karen van Kordelaar. Astrid Vlak. Yolande Kuin. Gerben Westerhof
Groenengrijs Groenengrijs Jong en oud met elkaar in gesprek Karen van Kordelaar Astrid Vlak Yolande Kuin Gerben Westerhof Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van
Nadere informatieOnderzoek en behandeling van de hand het polsgewricht
Onderzoek en behandeling van de hand het polsgewricht Orthopedische casuïstiek Onderzoek en behandeling van de hand het polsgewricht Redactie: Koos van Nugteren Dos Winkel Met bijdragen van: Frederik Verstreken
Nadere informatieMediation als alternatief
Mediation als alternatief Mediation als alternatief Bemiddeling door hulp- en dienstverleners Bert la Poutré Michael Boelrijk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieHandboek scheiden en de kinderen
Handboek scheiden en de kinderen Handboek scheiden en de kinderen Voor de beroepskracht die met scheidingskinderen te maken heeft Ed Spruijt Helga Kormos Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieEerste hulp bij faalangst
Eerste hulp bij faalangst Eerste hulp bij faalangst Faalangsttraining voor jongeren van 10 tot 18 jaar drs. Petra Lahr drs. Daphne Rijkée Houten 2017 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieWerkboek klinische schematherapie
Werkboek klinische schematherapie Werkboek klinische schematherapie Redactie: Eelco Muste Anoek Weertman Anne-Marie Claassen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieErwin J.O. Kompanje. Klinische ethiek op de IC
Erwin J.O. Kompanje Klinische ethiek op de IC Erwin J.O. Kompanje Klinische ethiek op de IC 37 overdenkingen uit de praktijk van intensive care en spoedeisendehulpverlening Houten 2012 ISBN 978-90-313-8395-5
Nadere informatieOmgaan met ziekelijke jaloezie
Omgaan met ziekelijke jaloezie Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieZorg om mensen met dementie
Zorg om mensen met dementie Voor Ries en Myrthe Zorg om mensen met dementie Een handleiding voor verzorgenden Bère Miesen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieHandleiding Gezinsvragenlijst (GVL)
Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Prof. dr. J.D. van der Ploeg Prof. dr. E.M. Scholte Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieDoen en blijven doen
Doen en blijven doen Doen en blijven doen Voorlichting en compliancebevordering door paramedici Marieke van der Burgt en Frank Verhulst Vierde, herziene druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009
Nadere informatieOrthopedische casuïstiek
Orthopedische casuïstiek Onderzoek en behandeling van middenhand en vingers Redactie: Dos Winkel Met bijdragen van: Frederik Verstreken Mascha Friderichs Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 Ó 2010 Bohn
Nadere informatieHet Urologie Formularium
Het Urologie Formularium Het Urologie Formularium Een praktische leidraad Onder redactie van: Dr. A.S. Glas Dr. J.P.M. Sedelaar P. van de Woestijne Met medewerking van: Dr. F.C.H. d Ancona, Dr. M. Barendrecht,
Nadere informatieCognitieve therapie bij sociale angst
Cognitieve therapie bij sociale angst Dit boek, Cognitieve therapie bij sociale angst, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Bij deze titel is tevens het werkboek voor cliënten te bestellen:
Nadere informatieVoeding bij diabetes mellitus. Dieetbegeleiding van Turkse, Marokkaanse en Hindostaanse bevolkingsgroepen
Voeding bij diabetes mellitus Dieetbegeleiding van Turkse, Marokkaanse en Hindostaanse bevolkingsgroepen Voeding bij diabetes mellitus Dieetbegeleiding van Turkse, Marokkaanse en Hindostaanse bevolkingsgroepen
Nadere informatieInterpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep
Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Interpersoonlijke psychotherapie in een ambulante groep Een behandelprotocol voor depressie Dina Snippe Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn
Nadere informatieDenkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie
Denkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie Denkbeelden over kleinschalig wonen voor mensen met dementie Hugo van Waarde (red.) Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu
Nadere informatieIn gesprek met de palliatieve patiënt
In gesprek met de palliatieve patiënt In gesprek met de palliatieve patiënt Anne-Mei The Cilia Linssen Bohn Stafleu van Loghum Houten ª 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle
Nadere informatieLeven met ADHD. Fiona Kat, Maura Beenackers en Willemijn ter Brugge
Leven met ADHD Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het
Nadere informatieWerken aan je zelfbeeld
Werken aan je zelfbeeld Kind en Adolescent Praktijkreeks Dit werkboek Werken aan je zelfbeeld, COMET voor kinderen en jongeren (individuele training) hoort bij de handleiding Zelfbeeldtraining voor kinderen
Nadere informatieHoe gaat het met de jeugd van tegenwoordig?
Hoe gaat het met de jeugd van tegenwoordig? Hoe gaat het met de jeugd van tegenwoordig? Congresbundel pubertijd Rita Kohnstamm e.a Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Gastro-enterologie
Gastro-enterologie Zakboek ziektebeelden Gastro-enterologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze
Nadere informatieZakboek ziektebeelden Neurologie
Neurologie Zakboek ziektebeelden Neurologie Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
Nadere informatieLeven met angst voor ernstige ziektes
Leven met angst voor ernstige ziektes Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op
Nadere informatieRonald Geelen. Dementiezorg in de praktijk deel 2
Ronald Geelen Dementiezorg in de praktijk deel 2 Ronald Geelen Dementiezorg in de praktijk deel 2 Van Aanpassingsproblemen tot Zingeving Houten 2015 ISBN 978-90-368-0771-5 2015 Bohn Stafleu van Loghum,
Nadere informatieNiet meer depressief
Niet meer depressief Dit boek, Niet meer depressief; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieZorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders
Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders MIJN BSL Aan ieder exemplaar van Zorgen voor getraumatiseerde kinderen: een training voor opvoeders Werkboek voor deelnemers is een unieke
Nadere informatieehealth in de langdurige zorg De praktijk van de ouderen- en gehandicaptenzorg
ehealth in de langdurige zorg De praktijk van de ouderen- en gehandicaptenzorg Saskia Timmer ehealth in de langdurige zorg De praktijk van de ouderen- en gehandicaptenzorg Tweede, herziene druk Houten
Nadere informatieDoorbreek je depressie
Doorbreek je depressie Doorbreek je depressie Werkboek voor de cliënt Drs. P.J. Molenaar Drs. F.J. Don Prof. dr. J. van den Bout Drs. F. Sterk Prof. dr. J. Dekker Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó
Nadere informatieMeer dan duizend dagen
Meer dan duizend dagen M eer dan duizend dagen Belevenissen van een huisarts in opleiding columns van Liesbeth Kooiman onder redactie van MedNet Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 ISBN 978 90 313 5310
Nadere informatieDe diabetische voet en de Simm s classificatie
De diabetische voet en de Simm s classificatie De diabetische voet en de Simm s classificatie Margreet van Putten Houten 2012 2012 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatie