Whitepaper. Jij bent aan Z De beste praktische tips voor je loopbaan

Transcriptie

1 Whitepaper Jij bent aan Z De beste praktische tips voor je loopbaan Naar het loopbaanboek Jij bent aan Z, hét praktische handboek voor je loopbaan tweede editie, Uitgeverij Nieuwezijds Lodewijk de Waard, Puck Dinjens, Tanja Hulswit, Yolanda Buchel en Stefan Heinis

2 Inhoud Inleiding 3 1. Mijn portfolio Verkennen Willen Kunnen Moeten Weten 9 2. De volgende Z Netwerken Niet geschreven is altijd mis: open sollicitatie De markt op Brief en CV Sollicitatiegesprek Dilemma s Hoezo balans werk en privé? Stress Reorganisatie? Benut je kansen! Aan Z met je eigen zaak Vergrijzing biedt kansen! 21 Slot 22 Interessante weblinks 23 2

3 De beste praktische tips voor je loopbaan Inleiding Er zijn momenten in je loopbaan dat je behoefte hebt het een en ander op een rijtje te zetten. Dit kan zijn ingegeven door externe redenen: de organisatie waarin je werkt moet gaan reorganiseren, je contract loopt binnenkort af, je hebt een moeizame relatie met je leidinggevende, je bent het niet eens met de manier waarop je organisatie invulling geeft aan het begrip goed werkgeverschap. Of vanuit een intrinsieke motivatie: je wilt doorgroeien maar die mogelijkheden zijn er nu niet, je wilt meer uit je zelf halen, je zit in jouw ogen te lang bij dezelfde werkgever of de levensfase waarin je zit geeft aanleiding om andere keuzes te onderzoeken. Hoe dan ook je wilt wat anders! Maar wat de reden ook mogen zijn, je zal zelf de regie moeten nemen over de vervolgstappen in je loopbaan. Samenvatting Deze white paper geeft je in het kort een aantal handvatten die je bij het vinden van de richting waarin je loopbaanstappen wilt zetten, kunnen helpen. Uit het boek Jij bent aan Z, worden onderdelen uit verschillende hoofdstukken beschreven zodat je een beeld krijgt van het boek. Er komen verschillende fases van je zoekproces aan bod. Het begint met de wezenlijke vraag wie ben ik? om daarna antwoord te krijgen op wat wil ik nu eigenlijk? en een niet onbelangrijke vraag wat kan ik?. Als je dit proces doorlopen hebt, komt automatisch de vraag naar boven als ik nu weet wat ik wil, hoe ga ik dat dan realiseren? Hoe ga ik de arbeidsmarkt benaderen? Het boek wordt afgesloten met een aantal hedendaagse dilemma s zoals werk-privé balans, stress en het starten van een eigen bedrijf. In al deze fasen is er maar een persoon die leading is en dat ben je zelf want: Jij bent aan Z! 1. Mijn portfolio Verkennen Willen Kunnen Moeten Weten In deel 1 worden verschillende hulpmiddelen aangereikt die je kunnen helpen je eigen portfolio scherp en helder te krijgen. Je kan kiezen welk 3

4 Jij bent aan Z hulpmiddel jou het meest aanspreekt, want jij bent aan Z. In dit whitepaper zullen wij uiteraard niet alles uitgebreid bespreken maar het zal een goed beeld geven van wat wij bedoelen en welke mogelijkheden er allemaal zijn Verkennen Waar moet je beginnen? Het is wel noodzakelijk dat je heel gericht te werk gaat en niet zoals Alice in Wonderland maar gaat lopen omdat het toch niet uitmaakt waar je naar toe gaat. Bij het zoeken naar een andere (loop)baan is het wel van belang dat je gericht en gestructureerd te werk gaat. In de kreet failing to plan is planning to fail zit natuurlijk wel een kern van waarheid. Als je pro-actief aan de slag gaat met je loopbaan geeft het ook een gevoel van controle in plaats van dat je het gevoel hebt dat het je allemaal maar overkomt en dat je geen richting kan geven. Dit kan nadrukkelijk wel. Je moet het zien als een project. Daar maak je ook altijd een strak projectplan voor, hier is het niet anders. Wat is je doel? Dat kan verschillend zijn: Meer gaan verdienen Naar een andere branche Echt gaan voor die droombaan Een betere werk-privé balans Een helder zelfbeeld krijgen Tijdens dit proces zal je einddoel kunnen wijzigen en uiteindelijk zal het steeds concreter worden. In deze fase is het goed om niet te star te blijven vasthouden aan je doel. Wees op de juiste momenten realistisch, hoe vervelend dat soms misschien ook is. Aan de slag Het is goed om te weten dat de arbeidsmarkt de laatste jaren is veranderd. Waar vroeger alleen opleiding, zeg maar kennis, van belang was, besteden organisaties nu ook veel aandacht aan de zachtere kenmerken van een persoon. Naast de feitelijke gegevens in je cv, is het dus van belang om ook je vaardigheden en je motivatie op een rijtje te zetten. Alleen dan kun je deze duidelijk en enthousiast op anderen overbrengen. Mensen maken het verschil, wordt vaak gezegd. Dat betekent dat jij het verschil moet maken. Zorg daarom dat je: 4

5 De beste praktische tips voor je loopbaan Weet wie je bent (capaciteiten en persoonlijkheid) Weet wat je kent (kennis) Weet wat je kunt (vaardigheden) Weet wat je gedaan hebt (opleidingen en werkervaring) Weet wat je wilt (eigen eisen, wensen en bereidheid) Weet wat je uitstraalt en oproept (personal branding: wat koop je als je jou koopt?) Weet wat je motivatie is en die kunt verwoorden, zowel schriftelijk als mondeling Goed voorbereid bent op elk onderdeel van de sollicitatieprocedure Goed weet wat de afnemer wil (profiel van de functie, profiel van de functionaris) Het is goed om zaken op papier te gaan zetten. Maak een logboek. Het is namelijk heel makkelijk om tegen jezelf te zeggen dat je het allemaal wel in je hoofd opslaat en rangschikt, maar dat is niet waar. Je houdt jezelf dan een beetje voor de gek. Wij zeggen niet dat je het niet kan onthouden maar juist door zaken op papier te zetten, dwing je jezelf keuzes te maken en die worden ook letterlijk zichtbaarder want ze staan op papier Willen Waar loop je warm voor? Sommige mensen weten van jongs af aan wat hun droombaan is. Goed voor hen. Maar als je dat nou niet weet, kan het helpen daarover te fantaseren; probeer jezelf een denkbeeldige situatie, je droombaan!, voor te stellen en te onderzoeken hoe dat voelt. Ga er daarbij voor het gemak vanuit dat er geen obstakels zijn en niemand die zegt: Dat kan niet. Welke beelden, welke situatie, organisatie, functie maken je dan echt enthousiast? Deze vragen kunnen je daarbij op weg helpen: Als ik morgen de loterij win, wat ga ik doen hoe ziet mijn leven er dan uit? Je wordt wakker en je hebt de baan van je leven, wat zie je jezelf dan doen én waar? Wanneer ben je het meest in je element, wat doe je dan, met wie ben je, beschrijf het eens voor je zelf? 5

6 Jij bent aan Z Wat voor menstype ben jij? Deze vragen helpen je het beeld van jezelf, wel of niet in je droombaan, en wat je wilt helderder te krijgen. Concreter wordt het allemaal met het achterhalen van wat voor menstype je bent. Het type mens dat je kiest/bent, kan natuurlijk verschillen in de tijd. Het maakt natuurlijk uit of je net je baan kwijt bent of dat je net van school af bent. Wij onderscheiden acht verschillende menstypes: De mensenmens: als het maar met mensen is De carrièrejager: ik wil vooral vooruitkomen De eigenheimer: ik wil mezelf blijven De zelfontwikkelaar: ik wil zoveel mogelijk leren De ondernemer: ik wil zelf bepalen welke kant ik uitga De innovator: het moet steeds nieuw zijn De zekerheidszoeker: niet te veel verandering a.u.b. De minimalist: ik werk om te kunnen leven Je eigen waardentop 10 Een ander goed hulpmiddel om te achterhalen wat je nu echt belangrijk vindt in je werk en je leven, is de top 10 van je belangrijkste waarden. In het boek geven wij 45 waarden, bijvoorbeeld: Prestatie: het gevoel ergens aan bij te dragen, mooie resultaten te boeken Uitdaging: een persoonlijke en professionele uitdaging in mijn werk voelen Vrije tijd: naast mijn werk voldoende tijd hebben voor bezigheden die ik ook belangrijk vind Goed salaris: een inkomen hebben dat me een behoorlijke financiële armslag en status geeft Competitie: een baan waarin mijn vaardigheden en capaciteiten afgezet worden tegen die van anderen Bepaal voor jezelf de tien belangrijkste waarden uit de opsomming in het boek. Als er iets mist, kun je natuurlijk zelf een waarde formuleren of de omschrijving van bepaalde waarden aanpassen. Het gaat erom dat er zo precies mogelijk komt te staan, in je logboek!, wat jij belangrijk vindt. 6

7 De beste praktische tips voor je loopbaan Energiegevers en energievreters Een andere manier om te achterhalen waar je naar op zoek bent, is te bekijken waar je energie van krijgt. In je werk, maar ook door te kijken wat je allemaal in je vrije tijd doet. Wat doe je naast je werk? Sport, bijvoorbeeld voetbal? Dan wil je gezamenlijk presteren, de competitie aangaan, het willen winnen. Hou je van backpacken? Dan ben je misschien wel op zoek naar vrijheid en wil je niet in een keurslijf zitten. Ben je toevallig trainer, dan vind je het leuk om anderen iets bij te brengen. Zo zijn er natuurlijk vele mogelijkheden. Wat het ook is, probeer voor je zelf te achterhalen wat je zo leuk vindt aan je hobby of nevenactiviteit. Het zegt wat over jezelf en wat je zoekt. Want waarom zou je er anders je vrije tijd aan besteden, toch? Branche- en sectoranalyse Heb je al een keer eens goed onderzocht welke branches en sectoren je aanstaan? Ga eens googelen op branches of sectoren die je leuk lijken. Wat voor beeld krijg je ervan, wat voor functies zijn er allemaal, wat zegt de uitstraling en dynamiek je, is dat iets wat je aanspreekt? Maar ga ook met mensen praten die je kent, ga netwerken, later meer hierover. Maak een advertentieanalyse van wat voor functies zijn er, wat vragen ze maar ook, wat bieden ze? Wil je in een grote organisatie werken of juist niet, bij de overheid of juist absoluut in de profitsector, en wat spreekt je dan daar zo in aan? Als je antwoord krijgt op deze vragen wordt de richting van je zoektocht steeds duidelijker Kunnen Ervaring Om een goede beslissing te nemen over de volgende stap in je loopbaan is het goed terug te kijken op je eerdere ervaringen. Het zegt wat over je kwaliteiten en het geeft inzicht door eens na te denken over het hoe en waarom van bepaalde keuzes en stappen die je tot nu toe in je loopbaan hebt gemaakt. Het kost even tijd maar het is de investering zeker waard. Je moet je opleidingen, werkervaring, nevenfuncties en activiteiten, relevante privé-omstandigheden, je sterke en zwakke punten en je eisen en wensen op papier gaan zetten. Per onderdeel geven we in het boek verschillende vragen die je jezelf kan stellen om inzicht te krijgen. 7

8 Jij bent aan Z Bij Werkervaring bijvoorbeeld maak je een chronologisch overzicht van je werkverleden. Zet voor elke functie eens de volgende gegevens op papier: Laatste functie: Organisatie, periode, functietitel, formele plaats in de organisatie Welke verantwoordelijkheden had ik? Welke doelen wilde ik realiseren? Op welke wijze realiseerde ik die doelen? Wat liep goed? Wat zie ik als een succes? Wat deed ik allemaal opdat het een succes werd? Hoe kan ik dit nog meer gebruiken? Welke hindernissen kwam ik tegen? Hoe ging ik hiermee om en wat heb ik ervan geleerd? Zoals gezegd kost het wat tijd, maar het levert je naast veel (zelf)inzicht ook op dat je cv goed in je hoofd zit en je elke vraag daarover makkelijk kan beantwoorden. De spiegel Een andere leuke manier is om eens heel eerlijk naar jezelf in de spiegel te kijken. Welke successen en rampen heb je meegemaakt en waarom waren die dan een succes of een ramp? Een handig hulpmiddel hierbij is de STAR-methodiek (GITP ): S (situatie), T (taak), A (actie) en R (resultaat). Je kunt op deze manier zowel succesverhalen als mislukkingen compact en helder beschrijven zodat je beter zicht krijgt op je sterke en minder sterke kanten. Bij de STAR-methodiek stel je jezelf de volgende vragen: Wat was de situatie? Beschrijf deze zo compleet mogelijk Wat was je taak? Geef aan wat jouw taak was en niet die van anderen Wat was je actie? Wat heb je eigenlijk allemaal voor stappen ondernomen? Wat was het resultaat? Was het positief of negatief? Eigenschappen Om een overzicht te krijgen van je min of meer stabiele persoonskenmerken, kun je de onderstaande lijst bekijken. Je persoonlijkheid verandert gedurende de jaren doorgaans niet zo heel veel. Als je zaken op een rij zet, blijk je verschillende kanten te hebben. We zijn soms een vat vol tegenstrijdigheden. Wat zijn jouw onderliggende eigenschappen? 8

9 De beste praktische tips voor je loopbaan Ga steeds na wat het meest op jou van toepassing is. Je kunt het beeld dat hieruit naar voren komt eventueel checken bij anderen. Ben jij: Introvert Extravert Actief, energiek Rustig, bedaard Impulsief Bedachtzaam Gevoelig Nuchter, zakelijk Wisselend van stemming Stabiel, gelijkmatig Dominant Bescheiden, volgzaam Optimistisch Pessimistisch Denker Doener Mensgericht Taakgericht Ambitieus Tevreden Flexibel Degelijk, ordelijk Dit kan je ook met eigenschappen doen die op jou van toepassing zijn. In het boek geven wij er 100. Zet die eens op papier en maak een top 6 van de eigenschappen die juist wel en niet op jou van toepassing zijn Moeten Het is goed eens na te gaan wat je nu eigenlijk van jezelf allemaal moet; wat zijn je normen en waarden? Door dit te onderzoeken, kom je er wellicht achter dat er misschien normen en waarden zijn die je in de weg zitten. Dit zijn vaak de moeten normen en waarden van jezelf. Een bekend voorbeeld is perfectionisme. Als dat een sterke moeten van jou is dan kan de belemmering zijn dat je te lang over alles doet. Het moet namelijk wel hélemaal goed zijn. Doordat je hierdoor langer over je werk doet, kan je jezelf in de weg gaan zitten. Maar belangrijker, ook je collega s of je manager kunnen hierdoor kritiek op je gaan krijgen. Je zou eigenlijk dus wat moeten gaan relativeren, want soms is een 8 ook goed genoeg! Hoe zit dat bij jou? Presteer je optimaal of zit je in je comfortzone? Je eigen veilige gebied waar je niet uitkomt voor nieuwe kansen en risico s Weten Na al deze oefeningen en overpeinzingen is het tijd om dat wat je over jezelf hebt bedacht en te weten bent gekomen, overzichtelijk te ordenen zodat je in een oogopslag de samenhang ziet. Je moet je logboek op orde brengen. Er zal een eenheid ontstaan waarop je terug kunt vallen als je sollicitatiegesprekken gaat voeren, naar advertenties kijkt of aan je cv werkt. Want dat is wat in deel 2 aan bod komt. Wij geven je twee 9

10 Jij bent aan Z manieren om dit overzicht te creëren: het referentieblad en de mind - map. Kies wat bij jou past; de één zet de zaken het liefst schematisch op een rijtje (referentieblad), de ander tekent en schetst liever (mindmap). Mindmapping Mindmapping leert je vanuit hoofdlijnen te associëren naar deelaspecten zonder de beperking van een logische volgorde aan te moeten houden. Voor mensen die niet zo houden van (chrono)logische rijtjes zoals bij het referentieblad biedt deze methodiek meer ruimte om te spelen met beelden en gedachtelijnen. De zelfanalysetocht die je met behulp van de verschillende beschreven methodieken tot nu toe hebt afgelegd, brengt en houdt je bij jezelf en maakt dat je je verhaal scherp houdt. Bijvoorbeeld door je steeds af te vragen wat jouw successen zijn van de afgelopen maanden en jaren. Waar ben je trots op? Welke kwaliteiten heb je in die situatie laten zien en waar kun je die kwaliteiten nog meer gebruiken? Wat roep je op bij mensen, krijg je daar feedback op? Wat betekent dit voor jouw persoonlijke merkbelofte: wat krijgen opdrachtgevers, werkgevers of leidinggevenden, wanneer ze jou inkopen? En wat betekent dit weer voor de klant, je collega s? Hoe meer je hierover nadenkt en je verhaal aanpast en bijslijpt en hoe meer je je verhaal vertelt in je omgeving, des te zelfbewuster en steviger kom je over en daardoor komen er weer veel meer kansen naar je toe. Want mensen verbinden zich graag aan zelfbewuste, succesvolle anderen, het geeft hen namelijk ook status. 2. De volgende Z Welke wegen naar het beloofde land? 1. Netwerken 2. Niet geschreven is altijd mis: open sollicitatie 3. De markt op 4. Brief en cv 5. Sollicitatiegesprek Dit deel helpt je je weg te vinden op de arbeidsmarkt. Hoe verkoop je jezelf op papier, virtueel en via je netwerken? Het boek biedt je allerlei tips en tools om je zoektocht te vergemakkelijken en je te helpen bij het zetten van nieuwe stappen. 10

11 De beste praktische tips voor je loopbaan Welke wegen naar het beloofde land? Hoe vind je nu die baan die je voor ogen hebt? Waar is die te halen? Waar begint je zoektocht? Er zijn verschillende kanalen om je nieuwe ideale baan te vinden. De effectiviteit ervan varieert. Welke kanalen jij het best kunt inzetten, is mede afhankelijk van waar je momenteel staat in je loopbaan en wat je zoekt. Je hebt in het eerste deel in kaart gebracht waar je ideale baan te vinden is: welke branches en organisaties bieden wat jij zoekt? En welk kanaal moet je daarvoor gebruiken? Realiseer je dat wie beweegt en rondvliegt, meer kans heeft om iets te vangen dan degene die stil zit. Dus actie is geboden! Je moet dus verschillende zoekmethodes naast elkaar gebruiken. Begin met het uitpluizen van kranten, want adverteren in kranten en weekbladen is nog steeds één van de succesvolste en snelste manieren voor organisaties om vacatures in te vullen. Daarnaast is netwerken natuurlijk de manier om aan je nieuwe baan te komen. Maar daar moet je netwerken niet alleen voor gebruiken. Je kan het ook gebruiken voor het verkrijgen van informatie Netwerken Netwerken is bouwen aan een web van relaties dat zich steeds verder uitbreidt. Aan deze relaties vraag je advies en informatie over branches, sectoren of functies waarin je geïnteresseerd bent en je vertelt wat je eigen capaciteiten en interesses zijn. Bovendien laat je weten dat je je aan het oriënteren bent op de arbeidsmarkt. Je zorgt ervoor dat deze relaties aan jou zullen denken wanneer dat nodig is, en je vraagt hen om een aantal verwijzingen naar andere personen die je weer verder kunnen helpen. Om misverstanden te voorkomen: netwerken wil niet zeggen dat je je relaties vraagt om een nieuwe baan! Vragen om een baan is voor jou vervelend en brengt de ander in grote verlegenheid; als ze een baan voor je hebben zullen ze je dat zeker zeggen. Je vraagt alleen om informatie, tips en verwijzingen. Netwerken is dus een activiteit, het vraagt om een pro-actieve houding. Het is niet voor niets net werken. De belangrijkste doelen van netwerken zijn het verkrijgen van informatie, advies krijgen, onthouden worden en verwijzigingen krijgen. Dan komt die baan vanzelf wel. Netwerken is een gestructureerd proces maar eigenlijk is het niets bijzonders. In je privésituaties vraag je andere ook om advies en 11

12 Jij bent aan Z informatie. Niet alleen bij de aankoop van een huis maar ook bij de aanschaf van een nieuwe computer of bij het kiezen van een andere tandarts. En iedereen heeft al een netwerk, via de sportvereniging, je oude werkgever, familie of buren. Er is dus geen reden om te denken dat jij geen netwerk hebt. Netwerken bestaat uit drie fasen: de opbouw, het gesprek en het onderhouden van je contacten. Netwerken vereist, naast tijd en discipline, een systematische aanpak. Voor die systematische aanpak kun je gebruikmaken van het stappenplan uit het boek. Wij onderscheiden drie categorieën netwerkcontacten: de doorverwijzers, de informanten en de beslissers. In het boek geven we tips hoe je deze gesprekken het beste kan voorbereiden, hoe ga je om met een gatekeeper, hoe is jouw elevator speech? 2.2. Niet geschreven is altijd mis: open sollicitatie Een andere manier om een nieuwe baan te krijgen, is de open sollicitatie. Wij onderscheiden daarin drie soorten: Je interesse gaat uit naar een bepaalde organisatie en niet specifiek naar één functie. Je bent dus geïnteresseerd om specifiek bij deze organisatie te werken. In je brief en cv geef je aan over welke kennis en ervaring je beschikt, je beschrijft waarom je precies bij die organisatie wilt werken en je geeft een (globale) indicatie van de baan waaraan je denkt. Of je hoort via je net werk dat er ergens een vacature komt en je solliciteert voordat er een advertentie verschijnt. Of je ziet de mogelijkheid voor een nieuwe functie bij een bepaalde organisatie. Er is bijvoorbeeld nog geen inkoper of marketing & pr-medewerker, je attendeert de onderneming op deze lacune en stelt jezelf kandidaat. Dit is een gedurfde manier maar kan juist daarom soms werken De markt op Uitzendbureaus Je kunt ook een baan zoeken via een uitzendbureau. Uitzendbureaus bemiddelen tegenwoordig ook voor vaste banen, waarbij de uitzendtermijn vaak als verlengde proefperiode wordt gebruikt. Bij de meeste bureaus krijg je een intakegesprek waarin je kunt aangeven wat je zoekt in een baan. Beschouw de intake als een echt sollicitatiegesprek, want de intercedent zal na afloop van het gesprek zijn of haar indrukken noteren in je dossier. Benader het gesprek dus serieus, ook qua kleding etc. 12

13 De beste praktische tips voor je loopbaan Internet Internet is niet meer weg te denken, en dat geldt natuurlijk ook op loopbaangebied; het wordt een steeds belangrijker kanaal en niet meer alleen voor ICT-, marketing- en salesfuncties. Alleen de directie- en bestuursfuncties lijken nog niet echt tot het internet doorgedrongen te zijn. Dit geldt zowel voor de zoekende organisaties als voor de kandidaten. Wat internet betreft kun je een driedeling maken: je hebt vacaturesites, bedrijvensites en communitysites. Bij de vacaturesites moet je goed nadenken over hoe je jezelf daar presenteert. Je moet altijd een titel voor je zelf invullen en dan zegt, je moet mij hebben niet zo veel en vergroot je kansen niet echt. Een ervaren en ambitieuze marketeer zegt dan veel meer. Maar let op: je wordt gegoogeld! Internet biedt niet alleen kansen voor het vinden van een nieuwe baan, het kan ook roet in het eten gooien. Het is namelijk geen uitzondering meer dat recruiters potentiële kandidaten googelen. Voor het inwinnen van referenties hebben zij toestemming nodig, maar googelen mag iedereen. Houd daar dus rekening mee als je een eigen weblog hebt of een profiel hebt geplaatst op een communitysite. Werving en Selectie, Headhunters en Executive Search Bureaus Bureaus worden door organisaties ingehuurd om kandidaten te zoeken voor concrete vacatures. Er zijn bureaus die zich richten op een bepaalde doelgroep zoals personeelsfunctionarissen, ICT-personeel, commerciële functies of een bepaalde branche zoals onderwijs, techniek, banken of chemie. Daarnaast zijn er bureaus die bemiddelen in niet-specialistische functies. In de files komen van deze bureaus is een mooie verbreding van je netwerk. Andere kanalen Een alternatief voor een vaste baan is werken op interimbasis of detachering. Dit kan als freelancer of door in dienst te treden bij een interim- of detacheringsbureau. Een groot voordeel is dat je op deze manier veel organisaties van binnen ziet zodat je een duidelijk beeld krijgt welk soort werk en organisatie het best bij jou passen. Er worden ook nog steeds banenbeurzen gehouden. De kans is niet zo groot dat je daar terplekke een baan krijgt aangeboden maar het geeft je informatie en je kan een goede eerste indruk achterlaten bij de recruiters die daar staan. 13

14 Jij bent aan Z 2.4. Brief en CV Sommige mensen hebben al vaak een brief en cv geschreven, anderen hebben er minder ervaring mee; ze zitten al lang bij hun huidige werkgever, zijn via via het netwerk ergens terechtgekomen of gevraagd voor hun baan (bijvoorbeeld via een werving en selectiebureau). Feit blijft dat iedereen, ook de ervaren schrijvers, zich af blijft vragen wat een brief en cv nou goed, lees succesvol, maakt. Hoe kijkt een selecteur naar een brief en cv? Een tijd was een summiere met een cv-tje voor de meeste functies voldoende om te worden uitgenodigd voor de eerste gespreksronde. Dat zal nu een stuk minder snel gebeuren, nu de arbeidsmarkt door de (krediet)crisis een stuk ruimer is geworden. We kunnen weer spreken van een werkgeversmarkt, iets wat ongunstig is voor jou als zoeker. Je moet dus zeer serieus zijn bij het solliciteren, en je zult vaak veel concurrenten hebben. Zorg dat je weet op wat voor vacature je reageert. Wat voor organisatie is het? Win hiervoor veel informatie in. Bel ze op met goede specifieke vragen. Dit alles maakt dat je brief (max. 1 A4 tje) en cv (max. 2 A4 tjes) maatwerk is, want dat is het toverwoord. Het moet maatwerk zijn en niet copy-paste van een eerdere sollicitatie. Dat merkt een goede selecteur! Begin met je laatste opleiding en werkervaring, vermijd joviaal en informeel taalgebruik. En, moeten we nog aangeven dat je minimaal de spellingcontrole moet gebruiken? 2.5. Sollicitatiegesprek Je wordt uitgenodigd voor een gesprek, hoe bereid je je voor? Je hebt natuurlijk al informatie verzameld, maar zorg dat je dit nu uitgebreider gaat doen. Met wie heb je het gesprek? Is het iemand van P&O of de manager waar je voor gaat werken? Dit maakt uit, zij én jij stellen dan namelijk andere vragen. Zorg dat je je cv goed kent, klinkt logisch maar toch kent iedereen dat niet goed. Denk alvast na over mogelijke referenten als ze die willen weten. Ga eens na wat je huidige arbeidsvoorwaarden zijn en wees daarin volledig. Je kan natuurlijk een heleboel vragen verwachten. Een bekende is natuurlijk waar wil je over vijf jaar staan? Wat zijn je sterke en zwakke punten? Maar ook bijvoorbeeld kan je mij een voorbeeld geven waaruit blijkt dat je een lastig veranderingsproces hebt gemanaged? Als je de functie goed geanalyseerd hebt, weet je of de organisatie in een veranderingsproces zit en zo ja, dan kan je die vraag natuurlijk verwachten. Er zijn vele vragen mogelijk en als je goed voorbereidt, kan je die nog beantwoorden ook. 14

15 De beste praktische tips voor je loopbaan De eerder genoemde STAR-methodiek (GITP ) is ook hier een handig hulpmiddel. Tegenwoordig wordt er ook veel gebruikgemaakt van e-assessments bij de start van de eerste sollicitatieronde. Dit zijn online testen waar automatisch een rapport van wordt gegenereerd dat met jou als kandidaat wordt besproken. Vaak zijn het intelligentietesten en persoonlijkheidsvragenlijsten. Je kan je hier net als een assessment van een hele dag op voorbereiden, en doe dat dan ook! Er zijn hierover vele sites en boeken te raadplegen. Belangrijk is om na te vragen of het assessmentbureau is aangesloten bij het NIP (het Nederlands Instituut voor Psychologen). Dit geeft bepaalde kwaliteitswaarborgen. Presentatie Het moge duidelijk zijn dat je ook naar je kleding kijkt en dat je op je uiterlijk in het algemeen let en dat je niet te laat bent. Dit allemaal in het kader van de bekende eerste indruk. Denk hierbij ook aan tijdens het gesprek. Zit actief, niet achterover. Als je nu weet dat mensen denken dat als je met je armen over elkaar zit, dat je dan defensief bent of gesloten, niet positief dus, doe het dan ook niet tijdens het gesprek. Kijk eens naar interviews op tv, hoe doen ervaren mensen dat? Let ook op de lijn van je hele verhaal en gebruik de kracht van de stilte om je punt te maken. Dit zijn een paar voorbeelden van de do s en dont s van een sollicitatiegesprek. Andere voorbeelden worden in het boek behandeld. Iets wat lastig is in een gesprek is echt goed luisteren! Dat is wat anders dan horen wat er gezegd wordt. Wat wil de vragensteller nu echt weten? Wat is zijn vervolgvraag? Luister dus heel goed. Een goede tip om te voorkomen dat je antwoord geeft op een verkeerde vraag, is gewoon vragen of je zo antwoord geeft op de gestelde vraag. Zo voorkom je dat je vijf minuten aan het antwoorden bent maar dat je geen antwoord geeft op de gestelde vraag. Zonde van je tijd toch? Neem afscheid met een buiging Als je weg gaat bij je oude werkgever doe dit dan gewoon netjes. Je weet tenslotte nooit of je elkaar nog een keer tegenkomt. Houd er rekening mee dat je even mentaal zal moeten schakelen als je bij je nieuwe werkgever begint. Probeer een korte vakantie in te plannen zodat je helemaal fris kan beginnen. 15

16 Jij bent aan Z Er zijn een aantal zaken waar je op kan letten bij de start in je nieuwe baan. Een proeftijd is wettelijk. Dus ook jij zal die hebben. Deze is één of twee maanden. De proeftijd is een belangrijke periode omdat dan wederzijds wordt bepaald of je met elkaar doorgaat. Zo niet dan kan je makkelijk afscheid van elkaar nemen. Dus zorg dat je je beste beentje voorzet. Zorg dat je goed wordt ingewerkt. Maak daar vooraf heldere afspraken over zodat daar geen misverstanden over kunnen bestaan. Het is een wederzijds belang, des te sneller ben je effectief en productief. 3. Dilemma s 1. Hoezo balans werk en privé? 2. Stress 3. Reorganisatie? Benut je kansen! 4. Aan Z met je eigen zaak 5. Vergrijzing biedt kansen In dit deel gaan wij in op dilemma s van de eigentijdse werknemer. Wij bespreken er hier een aantal Hoezo balans werk en privé? Het valt niet altijd mee om een evenwicht te vinden tussen je privé leven en je werk. Opvattingen hierover zijn bovendien afhankelijk van de staat van de economie; in tijden van welvaart komt dit thema nadrukkelijker naar voren dan in tijden van recessie. Je kunt het als een luxe beschouwen als je je bezig kunt houden met de vraag of je niet te veel werkt. De meeste mensen in de wereld zijn niet in staat om ervoor te kiezen minder te gaan werken. Toch is het niet alleen een kwestie van luxe. Onze behoefte aan vrije tijd neemt om een aantal redenen toe. Eén daarvan is dat wij ons werk steeds meer als belastend ervaren. Naar onze manier van werken en de invloed van ons werk op ons welzijn is veel onderzoek verricht. Door de toenemende techniek neemt het tempo van ons werk toe en is de mate van versnippering van het werk vergroot. Tijdens de uitvoering van een activiteit word je vaak meerdere malen gestoord. Daarnaast is er weinig rust- en bedenktijd en verwacht men vaak een directe reactie op een bericht of vraag. Collega s werken op grote afstand van elkaar en zitten in digitale teams, waardoor informeel overleg minder gemakkelijk is. Als je je collega s alleen maar van de telefoon, conference call of webcam kent, maakt dat het samenwerken ingewikkelder. Bovendien is 16

17 De beste praktische tips voor je loopbaan er geen strikte grens meer tussen werk en privé te trekken nu de telefonische en digitale bereikbaarheid via de computer optimaal is. Om nog maar niet te spreken van de smart phones. Het is tegenwoordig heel gewoon als je s avonds, in het weekend of op je vrije dag gebeld of gestoord wordt door je werk of een klant. De voortschrijdende techniek heeft veel voordelen maar zorgt ook voor zogenaamde technostress. Daarnaast is de veranderde gezinsstructuur een reden om te worstelen met de balans tussen het werk en het privéleven. Steeds vaker werken beide ouders en wordt de zorg voor de kinderen verdeeld. Hierdoor neemt de drukte toe en moeten er keuzes gemaakt worden. Maar wat moet je kiezen? Er is geen maatschappelijk aanvaarde norm meer die voorschrijft wie welke verantwoordelijkheden op zich neemt en het is onduidelijk wie hoeveel aan het huishouden bij moet dragen: wij kunnen ons leven op iedere gewenste manier invullen. Dit geeft veel vrijheid maar zorgt ook voor de nodige spanningen. Partners onderhandelen steeds meer en dat kan het gevoel van druk verhogen. Daarnaast gaan wij onszelf onder druk van de welvaart steeds hogere eisen stellen. Ons leven is niet compleet zonder en een goede baan en een vruchtbare relatie en kinderen en een sociaal, sportief en cultureel leven. Tel daarbij op dat de kinderen zelf ook zo n leven moeten leiden in het kader van hun ontwikkeling en na schooltijd dus van het ene feestje naar het andere moeten worden gebracht. Zoiets leidt aan alle kanten tot overbezetting. Toch houden wij onze activiteiten maar zelden kritisch tegen het licht. De angst dat wij de boot missen als wij niet meedoen, houdt ons in de greep. Het is niet alleen een wedloop met vrienden, collega s en familie maar vooral met onszelf: de drukke twintiger, de kersverse vader of de werkende moeder Stress Jaren geleden hoorde je veel over whiplashes en migraine, tegenwoordig is het hebben van een psycholoog of personal coach noodzakelijk om burn-out te voorkomen of te verhelpen. Er zijn kortom trends op het gebied van kwalen en ziektes. Kwalen en diagnoses van kwalen zijn deels het gevolg van veel voorkomende omstandigheden in een bepaalde tijdsperiode en deels modeverschijnsel. Modeverschijnsel of niet, een burn-out is absoluut geen grapje. Recent is uit onderzoek gebleken dat er in 2009 ongeveer 50% meer burn-outgevallen zijn geregistreerd. Dat zal ongetwijfeld met de economische crises te maken hebben gehad. Mensen gaan op hun tenen 17

18 Jij bent aan Z lopen. Men wil zich in tijden van crises niet snel ziek melden, je weet tenslotte maar nooit wat voor indruk dat geeft. Maar ook het extra werk wat erbij komt als collega s ontslagen zijn. Iedereen begrijpt dat de schouders er extra ondergezet moeten worden en dat we extra werk er nu even bij moeten doen. Maar als er geen perspectief is over hoe lang dat even gaat duren dan vallen mensen op een gegeven moment om. Het wordt ze gewoon te veel. Er zal nu ook bij organisaties schijnloyaliteit zijn. Zeker daar waar aan het begrip goed werkgeverschap geen goede inhoud is gegeven tijdens en na de crises. Mensen zeggen dat ze geen stress hebben en dat ze blij zijn dat ze nog mogen blijven. Maar zo gauw de arbeidsmarkt aantrekt zijn ze weg, de werkgever verbaasd achterlatend. Bij stress denken wij vaak aan overbelasting, maar ook een te lage (mentale) belasting kan stress geven in plaats van burn-out spreken we dan van bore-out. Over onderbelasting merken wij hier alleen op dat het nemen van een te simpele baan je gevoel van eigenwaarde geen goed doet en je te veel tijd geeft om te piekeren. Stress treedt vooral op als je het gevoel hebt de controle te verliezen; je ervaart een situatie als bedreigend en je reageert hierop met negatieve emoties. Stressgevoeligheid verschilt uiteraard per persoon. Daarnaast zijn er omstandigheden en rollen die in meerdere of mindere mate stress veroorzaken. De werkdruk in ons land is hoog en er is sprake van een hoge prestatiegerichtheid. Mensen moeten van alles van zichzelf en van hun omgeving. De mogelijkheden zijn grenzeloos en de ambities vaak ook; je hebt maar één leven, en dat moet op alle fronten goed zijn Reorganisatie? Benut je kansen! Reorganisaties zijn tegenwoordig zo normaal, dat je er in je loopbaan waarschijnlijk meer dan eens mee te maken krijgt. Je kunt je afvragen of directies en besturen nooit reorganisatiemoe worden, maar daar lijkt het vooralsnog niet op. Vaak wordt een reorganisatie ingegeven door de wens (nog) meer winst te behalen en efficiënter of volgens de nieuwste inzichten te werken. Vaak lijkt het er ook op dat een nieuwe directeur of bestuurder duidelijk wil maken dat er sprake is van een nieuw tijdperk nu hij of zij is aangetreden. Reorganisatieplannen? Onrust! Meestal gaan reorganisaties gepaard met de afvloeiing van medewerkers, de zogenaamde afslanking. Soms worden er niveaus uit de 18

19 De beste praktische tips voor je loopbaan organisatie gehaald, de organisatie wordt dan dus platter. Soms wordt de organisatie volgens een ander organisatorisch principe vormgegeven, bijvoorbeeld een zogenaamde kanteling. Reorganisatieplannen moeten eerst voorgelegd worden aan de OR of vakbonden. Pas nadat zij hebben ingestemd kunnen de plannen uitgevoerd worden. Doorgaans is er een projectteam dat samen met de P&O-afdeling de veranderingen implementeert. Bij grotere reorganisaties wordt veelal een sociaal plan opgesteld waarin precies staat hoe er met de medewerkers moet worden omgegaan. Er staan bijvoorbeeld criteria in op basis waarvan medewerkers in de nieuwe organisatie worden herplaatst. Veel voorkomende criteria zijn anciënniteit, last in, first out en het afspiegelingsbeginsel. Bij het laatste worden medewerkers herplaatst die gezamenlijk een afspiegeling vormen van de huidige bezetting binnen de organisatie. De laatste jaren wordt er echter ook steeds vaker geselecteerd op kwaliteit van medewerkers. Dit is vooral zinvol als de organisatie op een hoger niveau moet gaan opereren om haar marktpositie te behouden. In een dergelijke situatie moeten de werknemers vaak solliciteren naar een veranderde functie in de nieuwe organisatie. De toekomst is nooit zo zwart als jouw koffie! Veranderingen vragen een flinke dosis flexibiliteit en dat is niet voor iedereen even gemakkelijk. Het verlangen naar vroeger en de angst voor het onbekende kunnen samen een verlammende werking hebben. Het is begrijpelijk maar zeer onverstandig om als medewerker terug te blijven kijken of je hard te blijven maken voor de oude werkwijze of organisatievorm. Natuurlijk heb je niet om veranderingen gevraagd, maar als je je met hand en tand verzet tegen de nieuwe organisatie, betekent dat meestal dat je kansen om aan boord te blijven afnemen. De (nieuwe) bestuurders, directieleden en leidinggevenden zoeken tijdens een reorganisatie nog meer dan anders naar medewerkers die bereid zijn om constructief mee te denken en samen op zoek te gaan naar oplossingen. Bovendien is zo n gevecht altijd een verloren gevecht: zodra de OR en bonden om zijn, zijn veranderingen onomkeerbaar. Voor jouw zielenrust en die van je geliefden is het dus beter om veranderingen te accepteren. Bovendien houd je dan energie over om je invloed op een vruchtbaardere wijze aan te wenden Aan Z met je eigen zaak Je hebt een aantal jaren werkervaring opgedaan en je wilt je verder ontplooien als ondernemer omdat het al jaren kriebelt of omdat je kansen ziet met jouw netwerk zelfstandig opdrachten te verwerven. Hoe dan 19

20 Jij bent aan Z ook, het moment is aangebroken dat je die langgekoesterde droom in vervulling laat gaan: je eigen zaak! Voor velen betekent een eigen zaak een enorme uitdaging. Je bepaalt niet alleen zelf je inkomen en toekomst, een eigen zaak is ook je eigen plantje waar je al je energie, tijd en geld in steekt. Als je het ziet groeien en bloeien, is dat een geweldige kick. Veel ondernemers beschouwen hun zaak als een stuk van hun identiteit. Een faillissement zou niet alleen een commercieel debacle betekenen, maar ook een persoonlijk falen. Verschillende mogelijkheden Als je voor jezelf begint, zijn er verschillende opties. Je kunt als freelancer aan de slag, je kunt een eenmanszaak beginnen, met anderen een zaak opzetten of alleen starten en later mensen in dienst nemen. Alle opties hebben één ding gemeen: het beginnen van een eigen zaak betekent het wegvallen van de vanzelfsprekendheid van een inkomen. En dat vooruitzicht kan met hevige angsten, buikpijn en slapeloze nachten gepaard gaan. In een baan heb je een financiële horizon van ongeveer zes maanden, met een beginnende eigen zaak ben je gezien je schuldenlast min drie maanden van je faillissement verwijderd. Uiteraard verschuift je horizon weer naar de plus zodra je zaak goed begint te lopen. Netwerkeconomie en vitamine A Netwerken, netwerken en nog eens netwerken is de basis voor commercieel succes. Leg en onderhoud contacten met huidige, potentiële en slapende klanten, vroegere werkgevers, brancheorganisaties en dergelijke. Organiseer boeiende bijeenkomsten met, voor of bij een klant en zorg voor informele contacten. Jij moet voor in het geheugen staan want dat vergroot de kans dat er aan jou gedacht wordt op het moment dat er een opdracht is. Verder is er natuurlijk geen betere (en goedkopere!) reclame dan een tevreden klant. Als zelfstandige moet je bereid zijn om nagenoeg alles te doen voor je klant. Dat betekent vooral heel veel aandacht. Een klant wil het gevoel hebben dat hij volledig en op ieder moment op je kan bouwen. Dus ook op sinterklaasavond als de Sint net binnenkomt. Als je dan je klant in nood helpt, zal deze je niet alleen dankbaar zijn maar ook het gevoel hebben dat hij jou wat verschuldigd is en dan heb je je klant succesvol aan je weten te binden, voor langere tijd. Klanten verwachten van kleinere bedrijven vaak een integrale dienstverlening. Soms vragen ze diensten of producten die eigenlijk niet direct tot je corebusiness horen. Maak je over deze corebusiness niet te druk, als je denkt dat je iets kunt leveren, doe dat dan. Zo niet, 20

21 De beste praktische tips voor je loopbaan verwijs dan door naar het beste bedrijf dat jij op dit vlak kent. Wees in ieder geval niet te kieskeurig in het aanvaarden van opdrachten. Je wint er krediet van klanten mee en je bent er financieel bij gebaat. Als je economische basis eenmaal goed is, kun je altijd weer terug naar je corebusiness. Goede raad Ten slotte nog een goede raad. Ga, voordat je beslist om een eigen zaak te beginnen, praten met ondernemers die een of twee jaar geleden een eigen bedrijf begonnen. Zij hebben de beginfase nog vers in het geheugen en kunnen je relevante adviezen geven en behoeden voor valkuilen. Het is echt geen overbodige stap want de laatste tien jaar sloot ongeveer de helft van de startende zelfstandigen binnen vijf jaar de deuren Vergrijzing biedt kansen! Steeds meer organisaties houden zich bezig met een leeftijdsbewust beleid of agemanagement. Dit onderscheidt zich van het traditionele beleid doordat niet alleen in jonge mensen wordt geïnvesteerd, maar ook in de ontwikkeling van ouderen. Organisaties denken vaak dat het rendement, return on investment, groter is als je investeert in jongeren. Maar over het algemeen is het zo dat ouderen veel langer bij een organisatie blijven dan een dertiger. Redenen voor agemanagement zijn: Behoud en intensivering van kennis. Bij de medewerkers boven de vijftig zit veel kennis en ervaring waar meer mee gedaan kan worden. Vergroten van mobiliteit Op managementniveau stagneert de doorstroom wanneer ergens veel managers van boven de vijftig zitten. Vanwege hun arbeidsvoorwaarden gouden ketenen bewegen zij niet meer, maar ze zijn vaak ook niet meer zo geïnspireerd. Het creëren van nieuwe kansen voor deze mensen wekt veel energie op en zorgt voor een nieuw elan. Meer evenwicht in personeelsopbouw De kennis, ervaring en het enthousiasme van de vijftiger en tegenwoordig ook de zestiger, brengen de arbeidsproductiviteit omhoog. De aanwezigheid van ouderen in een team met veel jonge mensen brengt evenwicht. 21

22 Jij bent aan Z Slot Aan Z: de moed om je eigen pad en passen te kiezen Hard aan het werk geweest? Je personal brand en strategie helder? Of zijn er juist meer dilemma s gerezen of realiseer je je nog meer dat je vooral in het spoor van anderen bezig bent en nog te weinig je eigen pad volgt? Ook dat is het effect van een boek als Jij bent aan Z. Naast de praktische tips en tools die we je mee hebben willen geven, geloven we sterk in zelfbewustzijn. Zelfbewustzijn zorgt dat je steeds je eigen stappen zet en niet te snel meegaat met de verwachtingen of kaders van anderen; dat je jezelf af en toe bijstuurt wanneer je jezelf betrapt op een slap verhaal. Zo n verhaal dat begint met allerlei mitsen en maren, zo n verhaal waarbij je je toehoorder nog een keer moet uitleggen wat je bedoelt, omdat hij de kern niet goed begrepen heeft. En je blijft maar proberen hem te overtuigen Dat is een moment om te concluderen dat je verhaal misschien niet helemaal goed staat. Dat de ander een aantal punten heeft die je zelf nog niet gezien had. Punten die maken dat je je verhaal moet bijspijkeren. Kiezen voor je eigen pad en dat ook volgen, betekent dat je jezelf en anderen recht aan moet kijken. Dat je zaken los moet laten of opnieuw aan moet leren. Natuurlijk is het bekende comfortabel en veilig, maar tegelijkertijd verandert de omgeving snel. We hebben in vier maanden tijd meer informatie te verwerken dan een mens in een heel mensenleven 150 jaar geleden. Het tempo en de complexiteit van nu vragen om schakelen, rondjes rotonde rijden, afslagen nemen en weer terugrijden en bijsturen via de TomTom omdat er files staan. In deze dynamiek hebben we je willen bijstaan: dit is het einde, dat doet de deur dicht bestaat niet meer. Aan Z zijn is een continu proces dat de nodige kicks en incidentele teleurstellingen zal opleveren. Het zal niet altijd zijn wat je ervan verwacht had en soms zul je tegen je grens oplopen. Maar in de regel is in beweging blijven lekker zolang het jouw keuze is. Wees daar alert op, dan blijf jij aan Z. Succes! 22

23 De beste praktische tips voor je loopbaan Interessante weblinks Tevreden met je baan? Iedereen denkt wel eens na over zijn of haar loopbaan. Is dit nu echt wat ik wil? En welke alternatieven heb ik? Deze vragenlijst over loopbaanwaarden helpt je inzicht te krijgen in datgene wat je belangrijk vindt op je werk. Het helpt bij het beantwoorden van de vraag: ben ik tevreden of moet het anders? Doe de loopbaanwaardentest Nieuwsgierig naar hoe GITP je verder kan helpen in je loopbaan? Wanneer je als hoogopgeleide professional of manager te maken hebt met outplacement of een vrijwillige loopbaanstap kun je je laten meevoeren door de stroom. Of, je zet zelf je koers uit. Met GITP kies je voor het laatste. GITP levert vergaand maatwerk in individuele loopbaanbegeleiding. Op jou afgestemd Onze individuele loopbaanbegeleiding bestaat uit een op jouw situatie afgestemde combinatie van advies, objectieve diagnostiek, coaching en training en is altijd gefocust op zelfsturing en nieuw perspectief. Meer informatie over individuele loopbaanbegeleiding Bestel Jij bent aan Z Dit praktische handboek helpt je om richting te zoeken, na te denken over jouw loopbaan en zaken te proberen. Je kunt erin zappen en het materiaal uitkiezen dat je op weg kan helpen. Er met lichte tred doorheen gaan of serieus nadenked en gravend. De keus is aan jou: Jij bent aan Z! Bestel het boek Jij bent aan Z Over GITP HRD adviesbureau GITP laat organisaties en individuen beter functioneren in hun professionele en maatschappelijke omgeving. Dit doen wij door inzicht te bieden in talenten en kwaliteiten, en door ontwikkeling mogelijk te maken. Het resultaat is dat mensen sterker, bevlogen en geïnspireerd zijn en organisaties renderend, relevant en effectief. 23

24 Jij bent aan Z De ambitie van GITP is om dé gezichtbepalende speler voor Inzicht en Ontwikkeling van organisaties en individuen te zijn. We willen actief en herkenbaar inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen en voorop lopen bij innovaties in bedrijfswetenschappen en -psychologie. Meer informatie op en Uitgeverij Nieuwezijds Deze whitepaper is tot stand gekomen met medewerking van Uitgeverij Nieuwezijds. Copyright Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatie- of andere werken (artikel 16 Auteurswet 1912), in welke vorm dan ook, dient men zich tot de uitgever te wenden. Ondanks alle aan de samenstelling van deze whitepaper bestede zorg kan noch de redactie, noch de auteur, noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor schade die het gevolg is van enige fout in deze uitgave. 24