Aanvullend Archeologisch Onderzoek te Ravenstein - Molensinge

Transcriptie

1 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein - Molensinge Arheologish Onderzoek Leiden BV J. de Winter en S. Arnoldussen O Inkiikexemplaar Postbus RA Leiden TeL

2

3 I) 1 I 1 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein - Molensinge J. de Winter & S. Arnoldussen Arhol o iii 0 o Lodrn bv

4 Colofon Arhol (briefjrapport 9 Arheologish rapport Maaskant 16 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein - Molensingel In opdraht van de gemeente Ravenstein Uitvoering: drs. S. Arnoldussen drs, I. Cleijne drs. R. Hutst drs. J. de Winter Redatie: drs. S. Arnoldussen, drs. I. Arts drs, R. van Genabeek Teksten: drs. J. de Winter Beeldmateriaal: drs. I. Cleijne drs. S. Arnoldussen Opmaak: Textetera, Oegstgeest Oplage: 15 ISSN X: ISSN : Arheologishe Rapporten Maaskant Arhol-rapporten BAAC bv Onderzoeks- en adviesbureau voor Bouwhistorie, Arheologie, Arhitetuur- en Cultuurhistorie Graaf van Solmsweg 103 Holstraat BS VHertogenbosh 7411 PD Deventer info@baa,nl info@baa.nl T T F F Arhol, maart 2002 Postbus RA Leiden info@arhol.nl T/F

5 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein - Molensingel 7 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Aanleiding en vraagstelling 3 3 Korte geshiedenis van de stadsmuren van Ravenstein 4 4 Onderzoeksmethoden 5 5 Resultaten 6 6 Conlusie 8 Literatuur 10

6 I ft ft e «ft

7 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein - Molensingel 3 1 Inleiding Op 19 en 20 februari 2002 werd in opdraht van de Gemeente Ravenstein een aanvullend arheologish onderzoek uitgevoerd op twee perelen aan de oneven zijde van de Molensingel (kadastraalnr, 946 en 947, figuur 1). I Iet gaat om een plantsoen annex speelplaats en een shoolterrein van basisshool l t Ravelijn. Figuur 1 Lokatie onderzoeksgebied. De topografishe kaart geeft een gebied van 1 bij 1 km weer B % * * \ t : :; vensteirv PI 1 \ O ZUll \ h Het onderzoek werd uitgevoerd in een samenwerkingsverband tussen Arheologish Onderzoek Leiden bv (Arhol) en bureau BAAC bv (VHertogenbosh). De organisatie- en opgravingsbevoegdheid was in handen van Arhol (Universiteit van Leiden). Aan het projet werkten mee: S. Arnoldussen (Arhol), L Cleijne (BAAC) en J. de Winter (BAAC). R. Hulst (BAAC) was bij het opstarten van de opgraving aanwezig. Voor het grondwerk werd de firma Van den Hurk Wegenbouw uit Oss ingeshakeld. Dit rapport bestaat uit de aanleiding en vraagstelling van het onderzoek, gevolgd door een korte geshiedenis van Ravenstein en de gehanteerde opgravingsmethoden en- tehnieken. Als laatste worden de resultaten en onlusies uiteengezet. Aanleiding en vraagstelling Op de te onderzoeken perelen aan de Molensingel zal nieuwbouw worden uitgevoerd. In april 1999 heeft de gemeente onderzoek laten doen door arheologish adviesbureau RAAP. Zij hebben, naast bureauonderzoek, weerstandsmetingen gedaan op vier vershillende loaties in het stadje, op zoek naar zowel de Middeleeuwse als de 17de eeuwse stadsmuur. Eén van de loaties is het plantsoen/speelplaats aan de Molensingel. Uit de resultaten van het onderzoek op dit terrein kan geonludeerd worden dat er geen duidelijke aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid van muurresten uit de 17de eeuw. 1 Van Kempen 1999, p.

8 4 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein-Molensingel Aangezien de gemeente meer inziht wil verkrijgen over een mogelijke muur is, vóórdat de huizenbouw van start gaat, Arhol ingeshakeld voor een aanvullend arheologish onderzoek (AAO) op de twee terreinen. Er zijn twee proefsleuven aangelegd met het speifieke doel de loatie en opbouw van een mogelijk aanwezige stadsmuur te bepalen. Bij het eventuele aantreffen van muurresten wordt in de bouwtekeningen de loop van de muur opgenomen. Het doel van het onderzoek is het in kaart brengen en opgraven van een mogelijk aanwezige 17de eeuwse muur. De vraagstelling met betrekking tot het onderzoek is: Is er sprake van een ourtinemuur of is er slehts een aarden wal opgeworpen? Als er een muur aanwezig is wat is dan het exate traé daarvan? Hoe is de muur opgebouwd en is het mogelijk de hoogte daarvan te bepalen? 3 Korte geshiedenis van de stadsmuren van Ravenstein Ravenstein is ontstaan rond het in 1360 gebouwde kasteel van Walraven van Valkenburg (figuur 2). Het plaatsje neemt een strategishe positie in en in 1380 krijgt het stadsrehten. Vanaf dat moment wordt er een Middeleeuwse stadsmuur met drie stadspoorten gebouwd die wordt omgeven door een graht. X, Figuur 2 Stadsmuren van Ravenstein f' \\ \ In 1487/88 wordt aan de muren gebouwd om deze te versterken en worden herstellingen uitgevoerd. In het begin van de 16de eeuw wordt er geëxperimenteerd met nieuwe vestingwerken. Er wordt gebruik gemaakt van stenen muren met daarahter een aarden wal. In Ravenstein zijn aan de kant van de Maas de muren versterkt, aan de Iandzijde is het onbekend of en waar de muren versterkt zouden zijn. Er zijn daar bij werkzaamheden geen muurresten aangetroffen. In 1621 krijgt het stadje nieuwe vestingwerken die buiten het Middeleeuwse traé van de muur lopen. Karakteristiek voor deze periode zijn de vijfhoekige bastions met daartussen

9 J Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein-Molensingel 5 ourtines, aarden wallen, omgeven door een graht waarin ravelijnen de ourtines dekken. In 1672 wordt Ravnstein bezet en ingenomen door de Fransen en wordt een begin gemaakt met het slehten van de muren. Pas in 1675 wordt de ontmanteling voltooid en is Ravenstein niet langer een vestingstad/ Onderzoeksmethoden Tijdens de opgraving is gebruik gemaakt van een "midigraver" omdat de doorgang tot de twee te onderzoeken terreinen slehts een breedte heeft van 2,5 m. De bakbreedte is 1,3 m. Put 1 is aangelegd op het plantsoen/speelplaats, aan de zuidzijde tussen twee rijen platanen. Deze sleuf was a. 1,7 m breed en lag 3 m ten westen van de oostgrens van het pereel (figuur I). Met behulp van de midigraver is laag voor laag verdiept tot mogelijk de 17deeeuwse muur aangetroffen zou worden of andere arheologish interessante sporen. De maximale diepte van de sleuf bedroeg 2,5 m (maximaal bereik van de mahine}. Tot 1 m onder maaiveld is over de hele breedte van de sleuf gegraven, daarna alleen nog met een bak van 60 m breed langs het te doumenteren profiel. Vervolgens is het profiel gedoumenteerd: gefotografeerd, getekend op shaal (1:20) en de vershillende lagen zijn beshreven. Daarnaast zijn vondsten per laag verzameld ten behoeve van datering van de lagen en het vaststellen van bepaalde ativiteiten. Van een te tekenen vlak was in dit geval geen sprake. Aan de uiterste oostzijde van put 1, aan de kant van de Molensingel, werd een rioleringsbuis aangetroffen. Hierdoor is de put iets verder naar het westen toe aangelegd. Na een paar meter graven in westelijke rihting werden al snel duikende lagen in het zuidprofiel zihtbaar (profiel 1 en 2). Voor het vaststellen van het verdere verloop van de lagen is de sleuf tot bijna 9 m verlengd. Daarnaast is ten oosten van de rioolbuis, aan de zijde van de Molensi'ngei, een dwarssleu f gegraven met een lengte van a. 5 m. Ook hiervan is het profiel gedoumenteerd (profiel 3). Figuur 3 Overziht putten en profielen 2 Van Genabeek 1999, p. 4-5.

10 e 6 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein-Molensingel Op het terrein van basisshool 't Ravelijn is een korte sleuf, put 2, diht bij de oostmuur van de speelplaats gegraven (figuur 3). Vanwege de resultaten van put 1 werd verwaht de eventuele muur meer rihting de Molensingel aan te treffen. De sleuf was a, l>7 m breed en slehts 2 m lang omdat een betonnen muurtje aan de westkant van de put werd aangetroffen. Het noordprofiel (profiel 4) van put 2 is gedoumenteerd. Na overleg met R. Hulst zijn in het oostprofiel van put 2 twee horizontale boringen gezet* één net onder het gele zand en één in de beige kjeilaag. Op deze manier kon er gekeken worden of de muur mogelijk onder de Molensingel loopt. Daarnaast zijn in alle putten vertiale boringen gezet naast het profiel. Het doel hiervan was om de bodemopbouw verder vast te stellen. Resultaten In put 1 is in profiel 1 en 2 een pakket naar het westen afbellende lagen zihtbaar (figuur 4). Eén van deze lagen heeft een sherpe rehte grens {figuur 5) en loopt met een lihte helling af waardoor er sprake kan zijn van een wallihaam of grahtvulling. In deze laag is de bodem van een steengoed potje gevonden. Het gaat om steengoed met zoutglazuur en ijzerengobe uit Langerwehe dat gedateerd kan worden in de 14de of 15de eeuw. Afgezien van het materiaal uit de bovengrond is dit de enige vondst die is aangetroffen. De voornamelijk beige zandige klei pakketten zijn shoon, ompat en droog. Hierboven bevindt zih een pakket van drie horizontale, vuile ompate lagen. Het gaat hier om egalisatie- of ophogingslagen met vondsten van na de vestingtijd, uit de 18de-19de eeuw. In de onderste van deze drie lagen is porselein aangetroffen. Boven deze lagen zit een pakket shoon geel zand dat is gebruikt voor de egalisatie van het shoolterreïn. I e Prfid \ Figuur 4 Profiel 1 en 2 Lei.: Ati ng/mu iiv*he (reent) ienng f Ifids -L^ 2m l en2 In profiel 3 (figuur 6) is hetzelfde afbellende pakket zihtbaar als in profiel 1 en 2. Hierboven kwam een uitwiggende laag met brokken baksteen zonder mortelrestanten in het ziht dat geen aanknopingspunt kon vormen voor een eventuele muur (figuur 7). Deze pakketten zijn bedekt met de drie ophogingslagen en een pakket geel zand die ook in profiel 1 en 2 zihtbaar zijn. :

11 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein-Molensingel 7 Figuur 5 Foto profiel 1 V ^\j.:./ ;-v' A KT " F" - /..., Figuur 6 Folo profiel 2 en 3 K /. E I 'I In put 2 bevindt zih een zeker 2 m dik pakket beige zandige klei met enkele kiezels (figuur SJ. Dit pakket orrespondeert waarshijnlijk met het pakket afbellende lagen in put L Een restant van de onderste laag van de ophogingslagen is nog aangetroffen. Daarboven is de donkere ophogingslaag die in put I is gevonden niet meer in put 2 aanwezig. Waarshijnlijk heeft dit te maken met het feit dat voor de egalisatie en het aanleggen van het shoolplein meer grond is verwijderd. Hierop wijzen mogelijk ook een dunne, reente laag en een dik pakket geel zand die bovenin het profiel werden waargenomen.

12 m 8 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein-Molensinge 8,30 m + NAP Figuur 7 Profiel 3 (purnlaagje) 0 2m L_ bestrating (reent j vleiïaag (reent) puinbag (lïlde -\9dti eeuw) opho^infl/ejplisenn^d&ïe -19de eeuw) wallihaam/gnhlvulling (-I7tie euwl m Profiel 3 In beide putten zijn geen natuurlijke lagen aangetroffen, vermoed wordt dat deze op een veel dieper niveau zitten. Ook bij de boringen is geen natuurlijke ondergrond aangeboord. In zowel put 1 als 2 is geen muur of zijn geen restanten die op muurwerk duiden in het ziht gekomen. m 8.30 m + NAP 0 1 2m Figuur 8 Profiel 4 m muurwerk (reent) vleilaag( reent) reente laag ophoging/egalisering (18de - 19de eeuw) wallihaam/ïjrahtvulling (- 17de eeuw) f t Profiel 4 (noordprofiel) Bovendien zijn in beide putten geen uitbraaksleuf of een insteek van een muur gevonden. Ook de twee horizontale boringen in put 2 hebben de eventuele 17de eeuwse muur niet kunnen aantonen. 6 Conlusie i t f Het was niet mogelijk binnen dit onderzoek om dieper te graven dan 2m. Hierbij zijn geen aanwijzingen gevonden voor een muur of muurresten die bij de 17de eeuwse vestingwerken zouden kunnen horen. Er zijn ehter wel lagen aangetroffen die aflopen in westelijke rihting. Het is niet duidelijk of deze lagen bij een wallihaam of demping van de graht horen. i

13 Aanvullend Arheologish Onderzoek ïe Ravenstein-Molensingel 9 Aangezien er geen muurresten of aanwijzingen daarvoor zijn gevonden zijn er enkele mogelijkheden: - De 17de eeuwse ourtinemuur ligt onder de Molensingel - De 17de eeuwse ourtinemuur ligt wel op het terrein maar zit dieper, in ieder geval op de plaatsen waar de bodem arheologish is onderzoht - Er is geen ourtinemuur geweest, maar de begrenzing van het wallihaam aan de grahtzijde heeft bestaan uit een houten beshoeiing Een belangrijke aanwijzing voor deze laatste mogelijkheid is het geheel ontbreken van puin in de profielen. Bovendien is bij andere werkzaamheden in Ravenstein nergens een ourtinemuur aangetroffen. Wel is duidelijk dat vanaf ira 1 m onder het huidige maaiveld zih arheologishe interessante lagen bevinden. Indien de bodemingrepen die met de woningbouw gepaard gaan dieper zijn dan ira 90m is arheologish vervolgonderzoek (mogelijk in de vorm van arheologishe begeleiding) gewenst.

14 Aanvullend Arheologïsh Onderzoek te Ravenstein - Molensingel 70 Literatuurlijst Kempen, P.A.M.M, van, 1999, Stadsmuren Ravenstein, gemeente Ravenstein; een arheologish haalbaarheidsonderzoek, verslagnummer /MW, Amsterdam Genabeek, R.J.M. van ( 1999, Ravenstein, vestingwerken> arheologish onderzoek, 's- Hertogenbosh

15 Aanvullend Arheologish Onderzoek te Ravenstein - Molensingel / 1 Verslagen van Arhol-onderzoeken: Louwe Kooïjmans, L,P. (ed)> Hardtnxveld-Giessendani Polderweg. Een mesolithish jahtktwip in het rivierengebied ( v.chr.). Rapportage Arheologishe Monumentenzorg 83, Amersfoort (Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek), Louwe Kooijmans, LP. (ed.)> Hardinxveld-Giessertdam De Bruin. Een kampplaats uit het Laat-Mesotithiutn en hel begin van de Swifterhant-ultuttr ( wchr.). Rapportage Arheologishe Monumentenzorg 85, Amersfoort Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek). Arholrapporten: 1. lansen, R Aanvullende arheologishe onderzoeken Gemert-Bakel, Arheologishe Rapporten Maaskant 8, Leiden. 2. Ball, E.A.G. & S. Arnoldussen, Een verkennend onderzoek te Cuijk Groot Heiligenberg, Arheologishe Rapporten Maaskant 9, Leiden. 3. Ball, E.A.G., R. Jansen & S. Arnoldussen, Een verkennend onderzoek te Susteren In de Mehre, Arheologishe Rapporten Maaskant 1 I, Leiden. 4. Jansen, R. & C.R.C. Shamp, Een verkennend arheologish onderzoek te Rosmalen - Varkenshoek, Arheologishe Rapporten Maaskant 12, Leiden. 5. Ball, E.A.G. t S. Arnoldussen & L van Hoof t Aanvullend Arheologish Onderzoek in de Heesvvijkse Kampen Ee Cuijk, Arheologishe Rapporten Maaskant 13» Leiden. 6. Arnoldussen, S. & E.A.G. Ball, 200 L Arheologishe onderzoeken te Gemert- Bakeh Arheologishe Rapporten Maaskant 14, Leiden. 7- R. Jansen, C van der Linde, H. Fokkens. Arheologish onderzoek Hertogswetering, Een ultusplaats in de Maaskant, Arheologishe Rapporten Maaskant 7. 8 Arnoldussen, S. & E.A.G. Ball, Arheologishe begeleiding Cuijk Stationsplein (briefrapport).

16 Arheologishe Rapporten Maaskant 16