Van de redactie. De redactie wenst u van harte een zonnige zomerperiode toe. Sluitingsdatum kopij voor het volgende nummer: 1 oktober 2004

Transcriptie

1 Van de redactie In dit nummer van ons bulletin kunt u lezen over recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving met betrekking tot de zorg. Zowel de werkwijze van regionale indicatieorganen als het toekomstig overheidsbeleid komen beknopt aan de orde. U wordt voorts geïnformeerd over een aantal bijeenkomsten, die in de voorbije maanden hebben plaatsgevonden en u kunt nader kennis maken met Els Schure mmz en Liduine Houtsma sfic. De rubriek Varia attendeert onder meer op nieuwe televisieprogramma s over religieuzen en religieuze gemeenschappen. En een blik in de Agenda biedt een overzicht van data, die mogelijk ook voor u van belang zijn. De serie over herbronning door Pierre Humblet wordt na de zomer hervat. De redactie wenst u van harte een zonnige zomerperiode toe. Sluitingsdatum kopij voor het volgende nummer: 1 oktober 2004 Inhoudsopgave Besturen vanaf pagina 2 In gesprek met zr Els Schure mmz Bestuurswisselingen Afscheid van zr Liduine Houtsma sfic Wereldjongerendagen Ontwikkelingen in de zorg Vrede & Gerechtigheid vanaf pagina 13 Uit het isolement (symposium 26 mei 2004) Bijdrage religieuzen aan gevangenenpastoraat Varia / korte berichten vanaf pagina 15 Informatie over interessante televisieprogramma s en websites Projecten vanaf pagina 17 Getijden op internet Bijeenkomsten vanaf pagina 18 Beleidsmedewerkers (7 april 2004) Platformdag Roepen (14 april 2004) Studiedag UNKV (14 april 2004) Bijeenkomst bestuursleden kleine congregaties (10 mei 2004) Semi-religieuzen en andere godzoekers (12 mei 2004) KNR-studiedag (1 juni 2004) Boeken & brochures vanaf pagina 26 Recent verschenen publicaties Agenda pagina 31 Gedicht pagina 32 Stroom tussen bron en zee (E. Schure mmz) 1

2 Blootsvoets onderweg In gesprek met Els Schure mmz Els Schure ( Maastricht, 1933) groeide op in een leraarsgezin met acht broers en een zusje. Ze trad op haar eenentwintigste in bij de Medische Missiezusters, in 1925 als Gezelschap door Anna Dengel opgericht om moslim-vrouwen in het Purdahsysteem, die niet naar een mannelijke arts mochten gaan, in staat te stellen medische en verloskundige hulp te ontvangen. Els ging niet in de gezondheidszorg werken maar deed de opleiding grafische vormgeving. Ze werkte acht jaar in een krottenwijk in Manilla, was vervolgens bestuurder van het Nederlandse Distrikt van MMZ en woonde daarna elf jaar in de Bijlmer, waar ze ook de ramp met de neerstortende Boeing van nabij meemaakte. Een aantal medezusters en Els wonen sinds enkele jaren in Tilburg en zijn nu in afwachting van een verhuizing naar het nieuw te bouwen woonzorgcentrum op de locatie van de Fraters van Tilburg aan de Gasthuisring. Anders-zijn Els moeder had een brede cultrurele belangstelling, ze had architectonisch inzicht en was daarnaast ook praktisch ingesteld, Els herinnert zich hoe haar moeder in oorlogstijd bijna dagelijks de houten sandalen van de kinderen repareerde. Haar vader, Hermann Heinrich, was van origine Duitser. Hij was intelligent en enigszins autoritair. Augustus 1944 werd hij vanwege verzetswerk gevangengenomen en naar Amsterdam afgevoerd, zijn vrouw met zeven kinderen zonder enig contact tot mei 1945 achterlatend. Na de bevrijding was hij naast zijn baan als biologieleraar actief in de politiek, pers en katholieke stand- en vakorganisaties. Van moeders kant erfde Els een gevoel voor schoonheid en cultuur, een kunstzinnige, maar ook een practische inslag. Haar vader wekte haar sociale gevoeligheid, het zoeken naar de juiste houding in situaties van onrecht en daarover doordenken. Aan beiden dankt zij een kritische religieuze instelling zonder overdreven vroomheid. Els groeide op in een jongenshuishouden. Misschien dat ze daardoor haar hele leven goed met jongens heeft kunnen omgaan? Ze voelde zich zelf vaak een halve jongen. Ze had als kind reeds compassie met de minstbedeelden en wilde arts worden voor de armen. Haar vader vond dat geen haalbare kaart, want de broers kwamen eerst aan de beurt om te studeren. Toch mocht ze naar het gymnasium. Helaas viel ze halverwege de derde klas op school over de trapleuning en hield daar blijvend erge hoofdpijn en migraine aan over. Die handicap noopte tot overstappen naar de MMS, waar ze zich verveelde. Rond haar veertiende kwam ze via gidsenkampen in contact met de Medische Missiezusters en ondanks verliefdheden begon het religieuze en religieus leven haar te boeien. Toen Els haar moeder van haar roeping vertelde, schrok die zich een hoedje, ondanks het feit dat haar moeder actief was in de Vriendenkring van de Medische Missiezusters. Een vroege herinnering. Els zit op het stoepje dat naar de tuin leidt, waar haar broers luidruchtig aan het spelen zijn. Ze denkt: ze begrijpen me niet, ik ben anders. MMZ In 1954 trad ze in bij de Medische Missiezusters. Hoewel ze van kind af aan diep religieus was, speelden er wellicht andere verborgen motieven mee bij deze keuze. Bijvoorbeeld dat ze als kind wel naar kostschool had gewild, of het verlangen naar stilte na dat rumoerige jongenshuishouden. Bij haar intrede kwam ze in een heel andere religieuze sfeer terecht. Ze had moeite met de gebeds- en meditatiepraktijken, die niet bij haar pasten. Toch ging ze door, al was het soms in barre armoede. In 1966 haalde ze haar diploma aan de Academie voor Toegepaste Kunsten in Maastricht (richting publiciteit en grafische vakken). In datzelfde jaar het was op paaszaterdag - raakte ze ook haar geloof volkomen kwijt en kwam in een crisis, die elf jaar zou duren. Ze was nergens meer, gooide haar normen en waarden overboord en het kon haar allemaal geen barst meer schelen. 2

3 Ze keek eens goed om zich heen en stelde vast dat haar medezusters te weinig geluk, te weinig idealisme en te veel gezapigheid uitstraalden. Els: Alleen de Geest hield me nog bij mijn lurven en ik had hoop. Daar heb ik me aan vast gehouden. Tot in de krottenwijk. In 1969 vertrok ze naar de Filippijnen waar ze tot 1978 in de krottenwijk Tondo heeft gewerkt. Manilla Als missionaris zonder geloof was ze naar de Filippijnen gegaan en daar werd ze bekeerd. In de armen van de krottenwijk werd het evangelie voor haar levend. Ze had er een artclub opgericht voor kinderen. De bedoeling was ze van de straat houden en ze allerlei tekentechnieken bij te brengen. Een bijkomend gevolg was ze iets te helpen bijverdienen voor hun familie door het maken van lino s, affiches, kaarten en kalenders. Hoewel ze nog steeds van God los was ging in Tondo geleidelijk het evangelie voor haar leven. Ze zag daar situaties die ze spontaan met het evangelie vergeleek. Ze zag haar eigen vuile voeten en die van de mensen en dáárin zag ze als het ware de voeten van Jezus toen Hij rondtrok. Ze realiseerde zich hoe ook Hij voor deze arme mensen had gekozen. Noknok Ze had mooie belevenissen met de kinderen van de Artclub; vooral de herinnering aan Noknok is nog altijd heel levendig. Noknok was uitzonderlijk vies en vuil. Hij verknoeide veel terwijl er toch al weinig materialen waren. Els: Hij wou er bij horen, maar ik wist vaak niet wat ik met hem aan moest en dan stuurde ik hem na een poosje weer weg. Op een dag deelde ik crackers uit aan de kinderen, die nauwelijks hadden ontbeten en toen wezen ze mij op Noknok die zwijgend door het tuimelraam hing. Hij hing daar maar te wachten en toen flitste het door mij heen: Hij wacht geduldig zoals God op mij wacht. Dat was een intense Godservaring. En ik ontdekte hoe je wanneer je mensen op hun eigen merites beschouwt ontvankelijk wordt voor andere allesoverstijgende realiteiten. Nieuwe wegen verkennen Na haar terugkeer uit de Filippijnen werd ze coördinator van District Nederland van de Medische Missiezusters ( ). In die jaren woonde ze aanvankelijk in Utrecht en de laatste twee jaar in Mook. Na haar terugtreden als coördinator ging ze een half jaar naar de Filippijnen voor exposure. Ze verbleef bij boeren en vissers en ondervond gedurende zes weken aan den lijve hoe het leven in een krottenwijk je leeghaalt. Els: Je hebt nergens zin in, je krijgt onvoldoende nachtrust door de loeihitte onder het golfplaten dak, gebrek aan privacy en rondlopende ratten. En dan was er de eentonigheid, de pure verveling. Zo n situatie kun je een paar dagen volhouden en dan stuit je onontkoombaar op je basisbehoeften aan goed voedsel, een redelijke huisvesting. Ik heb in die korte tijd veel geleerd over mezelf. Ik heb veel nagedacht over de levenskansen die ik heb gekregen. Deze mensen kampen dagelijks met uitzichtsloze armoede. De krotten verslonzen omdat ze geld noch energie hebben om er iets aan te doen. Ze hebben wat rijst, wat vissaus, lauw water en verder bijna niks. Aan bidden kwam ik niet toe want ze houden je constant gezelschap. In onze westerse cultuur worden de mensen geconditioneerd om alleen te kunnen zijn. Dat je er vrijwillig voor zou kiezen om alleen te zijn is iets wat je meestal moeilijk duidelijk kunt maken aan mensen in het Zuiden. We zijn sterk gëindividualiseerd, hoezeer we ons ook verzetten tegen verburgerlijking. Wanneer ik nu gasten te logeren heb verlang ik er na een paar dagen al weer naar om het rijk alleen te hebben. Bijlmer Na haar terugkeer van de Filippijnen vestigde ze zich met een groepje medezusters in de Bijlmer. Els: Na alles wat ik had gedeeld met Filippino s was het heel teleurstellend te ervaren dat het samenleven hier- onder materieel veel gunstiger condities- helaas voor mij minder goed lukte. Ik kon mijn plek niet vinden en verhuisde na een jaar naar de flat Kikkenstein, waar geleidelijk een betrokkenheid bij de flatbewoners ontstond en groeide. We hadden juist een Welkomstgroep geformeerd om 3

4 nieuwe bewoners wegwijs te maken toen op 4 oktober 1992 de Boeing neerstortte, 200 meter van onze flat vandaan. Paniek en verbijstering voerden de boventoon. De bewoners waren doodsbang en getraumatiseerd door wat ze hadden gehoord en gezien. We hebben toen samen met het Leger des Heils onze bar 16 uur per dag geopend als ontmoetings-centrum voor de bewoners en die van de flats rond de rampplek. Dat was essentieel om onderling de pijnlijke ervaringen te kunnen uitwisselen en niet overspoeld te worden door het schaamteloze rampentoerisme, dat meteen op gang kwam. Els heeft elf jaar in de Bijlmer gewoond van 1986 tot Kwetsbaar en vitaal De laatste jaren heeft ze de mantelzorg op zich genomen voor haar moeder en een terminale oudere broer. En heel recent kwam er een einde aan haar termijn als lid van het MMZbestuur. Een terrein waar niet zozeer haar kracht ligt. Dat komt natuurlijk omdat de spoeling qua bestuurscapaciteiten dun begint te worden. Ze is veel meer creatief, visueel en intuïtief ingesteld. Behalve grafisch werk voor ideële instellingen heeft ze een aantal religieus en sociaal-politieke ideeën in batik vormgegeven. In de toekomst hoopt ze vooral haar kunstzinnige gaven te benutten om wat haar boeit te visualiseren. Aan een recente valpartij hield Els een gebroken enkel over, waardoor ze momenteel niet erg mobiel is. Haar afhankelijkheid van thuis-en mantelzorg heeft een positieve kant vindt ze, omdat ze ervan leert om hulp te vragen. De gemiddelde leeftijd van Medische Missiezusters in het distrikt is hoog. Toch is er naast die kwetsbaarheid ook vitaliteit en dynamiek, doordat de zusters steeds met elkaar in gesprek blijven. Samen onderweg als tochtgenoten. Els: dat is me erg dierbaar, want je voelt de ruimte om iets nieuws te laten groeien. Je mag twijfelen, je mag zoeken, maar uiteindelijk gaat het ons allemaal om authenticiteit en realiteitszin. Ik geloof niet op een rationele manier, maar vanuit mijn intuïtie. Of misschien kun je beter zeggen dat ik eigenlijk aldoor ben blijven hopen en verwachten. Zoals in Stroom tussen bron en zee 1. 1 zie achterkant van dit bulletin Bestuurswisselingen Zusters van Liefde van Jezus en Maria Op 5 april 2004 zijn de volgende zusters benoemd: Zuster Dymphna Vermeulen, overste Zuster Angelo Jenneskens, raadzuster Zuster Lean Snijders, raadzuster Minderbroeders Franciscanen Het Kapittel van de Nederlandse Minderbroeders Franciscanen heeft op 16 april een nieuw bestuur gekozen: Definitoren: Ton Peters, Clemens van Weelden, Frans Gerritsma, Ben Bolmer Minister Provinciaal: Henk Geraedts Vice Provinciaal: Jan van den Eijnden. 4

5 Broeders Penitenten Onder het voorzitterschap van mgr. drs. A.L.M. Hurkmans, werd op 1 mei jl. het Keuzekapittel gehouden van de broeders Penitenten. Voor de komende drie jaren werden in het Congregatiebestuur gekozen de broeders: Gerardo Broeders, algemeen overste Savio Ebben, plaatsvervangend overste Dominicus Roelofs, assistent Passionisten Het Provinciaal Kapittel heeft op 4 mei een nieuw bestuur gekozen voor de komende vier jaar: Pater Leo Bos cp., provinciaal Pater Gerd Blick cp., eerste consultor en tevens plaatsvervangende provinciaal Pater Martin de Korte cp., tweede consultor Zusters Franciscanessen van Dongen Op 12 mei heeft het Algemeen Kapittel van de zusters onder voorzitterschap van Mgr. M. Muskens een nieuw bestuur gekozen. Zr. Rafaël Kops, algemene overste Zr. Regina Maria van Wijck, plaatsvervangend algemene overste Zr. Dominica Wijgerde, bestuurslid Zr. Angelina van Dorst, bestuurslid Zr. Redempta Hesselmans, bestuurslid Elkaar versterken waar het kan In gesprek met zr Liduine Houtsma sfic In ons vorige bulletin kondigden we het al aan: het afscheid van zr Liduine Houtsma als voorzitter van de Werkgroep Vrouwenkontakten (van voorheen de SNVR). Maar deze taak vormde in feite het sluitstuk van een langdurige periode (vanaf eind jaren vijftig), waarin zij binnen en vanuit de SNVR functioneerde. In het voorjaar 1989 werd ze lid van de werkgroep Vrouwenkontakten en in augustus 1993 voorzitter. Het voorzitterschap heeft ze ruim tien jaar vervuld, totdat ze op 17 maart jongstleden afscheid nam. Die middag genoot ze van de hulde, die de werkgroepleden, zr Tarcies Wijngaard, Martin Klomp, Ad Leys en Truus Kuster haar brachten. Het afscheid zelf valt haar zwaar, want ik wil me nog steeds overal mee bemoeien, zo zegt ze lachend wanneer ik haar enkele weken later spreek. Achtergrond Ze werd geboren in Hillegersberg in 1934, als oudste in een onderwijzersgezin met zes kinderen. Na een gelukkige jeugd koos ze voor het onderwijs én voor het kloosterleven. Toen Liduine haar kandidaats pedagogiek haalde, stapte zij naar het bestuur met het verzoek om door te mogen studeren. Ze wilde zich graag specialiseren in sociale andragogiek, indertijd een nieuwe richting, want haar intuïtie zei haar dat de congregatie daar later veel baat bij zou hebben. En dat bleek ook zo te zijn; Liduine heeft veel supervisie gegeven en groepstrainingen geleid, onder andere. bij T.F.C. (Training for Coaches) in SNVR-verband. Vanaf 1970 heeft ze de opgedane kennis en ervaringen in eigen congregatie kunnen benutten. 5

6 Met veel voldoening blikt ze terug op haar studietijd. Het heeft haar geholpen om haar verlegenheid te overwinnen en om meer voor zichzelf op te komen, steviger te worden. Vrouw-en-kerk Na haar eerste termijn als bestuurslid van haar congregatie, de zusters Franciscanessen van Veghel, vestigde Liduine zich in Den Bosch. Zij werd als vertegenwoordigster van de Werkgroep Vrouw & Kerk van het bisdom Den Bosch gekozen, later was zij voorzitster van Sifra, een Brabantse vrouw-en-geloofsgroep. Al vóór haar studietijd in Nijmegen was ze betrokken geraakt bij de SNVR. Zo hielp ze mee bij het organiseren van Open Zicht dagen, voor jongelui die dachten over intreden en leidde ze juniorendagen van het JOK. Dertig jaar geleden - in 1974 werd ze gekozen als SNVR-bestuurslid en dat bleef ze met een kleine onderbreking gedurende vijftien jaar. Indertijd was zr Mediatrix Hoes voorzitter SNVR en zij stimuleerde Liduine in het bijwonen van internationale bijeenkomsten in Rome, omdat ze dat belangrijk vond. Naast haar bestuursfunctie was Liduine actief in regio 3 van het Algemeen Bestuur, de werkgroep Missie en Ontwikkelingswerk en de werkgroep Missieprocuratricen. In de jaren tachtig speelde ook de pijnlijke kwestie rond CAPER, de voorloper van SPA. Het werd Liduine kwalijk genomen dat ze lastige vragen stelde. En voorts participeerde ze vanuit de SNVR in de Interdiocesane Stichting voor Kerkelijke Roepingen (ISKR), waaraan ze plezierige herinneringen bewaart, vooral vanwege (wijlen) monseigneur Zwartkruis, een fijne man. In de jaren dat ze aktief was in SNVR-verband waren er veel zaken die ook Liduines aandacht vroegen. Een kleine greep: - Nederlandse en Europese Vrouwensynodes, ook oecumenisch; - bijeenkomsten op wereldniveau waarover de SNVR-achterban geïnformeerd moest worden; - Antoinette van Pinxteren-lezingen; - het 40-jarig bestaan van de SNVR en van de UNKV, waarvan Liduine vier jaar voorzitster was; - de Intentieverklaring van de SNVR, waaraan zij met zoveel plezier heeft meegewerkt. En last but not least de verhuizing naar s- Hertogenbosch, de KNR-nieuwe stijl en de voorbeeld-functie die deze zou kunnen hebben wat betreft de evenwaardigheid van vrouwen en mannen. Heel belangrijk voor Liduine s bewustwording van de positie van vrouwen was de presentatie van de brochure De openbaring van de ervaring met zr Francée Sleegers en zr Francesco van Pinxteren. Liduine had van huis uit nooit iets gemerkt van de achterstelling van meisjes. Daar was het gewoon zo dat ieder de kansen kreeg waar hij of zij geschikt voor was. Maar door genoemde brochure werd zr Liduine zich voor het eerst bewust van een schrijnende ongelijkheid tussen vrouwen en mannen. In 1982 werd Liduine lid van de commissie vrouw en kerk van het bisdom Den Bosch. Van 1972 tot 1983 gaf Liduine les aan de PABO en begeleidde zij communiteiten van haar congregatie bij het leren praten over eigen ervaringen. Ze heeft dat steeds met heel veel plezier gedaan, al verbaast ze zich nu waar ze indertijd toch de energie vandaan haalde om dat allemaal klaar te spelen. Amor non amator Liduine heeft genoten van alle vruchten van haar gaven van hoofd en handen, maar de laatste jaren zijn er signalen die er op duiden dat ze het wat rustiger aan moet doen. In augustus van dit jaar komen alle zusters van haar congregatie die verantwoordelijk zijn voor initiële en voortgezette vorming bij elkaar. Liduine die deze maand 70 hoopt te worden ziet er tegen op om in de heetste tijd van het jaar in Rome mentaal en fysiek ingespannen bezig te zijn. Enthousiast vertelt ze over de werkgroep waar ze deel van uit maakt: Eigentijdse missionaire visie. De leden van die werkgroep ontdekken bij zichzelf hoe hun visie gaandeweg verandert en het is inspirerend om je te realiseren dat kleine veranderingen effect hebben in steeds 6

7 grotere kringen: van de lokale gemeenschap tot wereldwijd. Maar ondanks afnemende energie zal Liduine aktief blijven zolang ze kan. Ze is bestuurslid in haar congregatie, contactpersoon voor haar medezusters die in appartementen wonen, bestuurslid van de Stichting Vrienden van het inloopschip in Den Bosch, voorzitster van het dekenaal Religieuzenberaad in Den Bosch en actief binnen haar parochie. Inspiratie put ze uit de spreuk van Jesaja: Ge zult het geknakte riet niet breken en de kwijnende vlaspit niet doven. En als leidraad in haar leven ziet ze ook de wijze waarop Jezus met zijn leerlingen omging. Het eindeloze geduld waarmee Hij hen iedere keer weer opnieuw probeerde duidelijk te maken waar het om gaat. Bij haar afscheid memoreerde Liduine de vele kansen, die zij via haar congregatie heeft gekregen om binnen en vanuit de SNVR religieuzen van dienst te zijn. Op haar professieprentje stond: Amor non amator De liefde wordt niet bemind. Je kunt God niet genoeg liefhebben. Liefde tussen de mensen is veel centraler geworden. Ze kwam indertijd voor haar gevoel met lege handen in den Bosch. Ze had niks meer; geen bestuurlijke taken op dat moment. Toen ontdekte ze te kunnen volstaan met AANWEZIG ZIJN. En dan gaat het om relationeel verbonden aanwezigheid. De mensen kwamen op haar af. In plaats van DOEN DOEN DOEN ontwikkelde Liduine geleidelijk een meer ontvangende houding. Wonderlijk was het te ontdekken dat ze van daaruit weer veel meer kon geven. En dat wil ze blijven doen, want recht doen aan mensen, vrouwen en kinderen in het bijzonder, dat heeft haar hele leven centraal gestaan en haar geïnspireerd om door te gaan, ook nu nog. In haar dankwoord citeerde zr Tarcies Wijngaard - heel toepasselijk - het onderstaande gedicht. Tweespraak Je bent zei hij de smalle brug de loopbrug naar de overkant de enige die ik nog heb jij bent zei hij het taaie web dat overspant Het is een recht zei hij dat horden in gevecht een gooi doen naar het honingland zij zullen gaan over jouw rug met alle pijn mijn smalle brug de enige die ik nog heb ontsluit de weg. Maria de Groot 7

8 Een wereld evenement dicht bij huis Wereldjongerendagen, Keulen, augustus 2005 De voorbereidingen voor het grootste katholieke jongerenfestival ter wereld zijn in volle gang. Om dit evenement ook onder de Nederlandse jongeren bekend te maken, is een voorbereidend team gevormd bestaande uit jongerenwerkers vanuit de bisdommen, de nieuwe religieuze bewegingen en ondergetekende namens het platform jongerenwerkers van de KNR. De franciscanen en de jezuïeten organiseren een voorprogramma voor Keulen; daarnaast wordt er in oktober 2004 een kloostertocht voor jongeren in Nederland georganiseerd, waarbij alvast vooruit wordt geblikt naar de Wereldjongerendagen. Wat staat er te gebeuren in Keulen? Nog niet eerder vonden de Wereldjongerendagen (WJD) zo dicht bij Nederland plaats. Dat het hier gaat om een massaal evenement, moge blijken uit de vorige editie: naar Toronto gingen in 2002 in totaal ca jonge mensen, van wie 650 uit Nederland. Keulen verwacht volgend jaar jongeren die zich voor het hele programma inschrijven en net als Toronto een dubbel zo groot aantal bezoekers. Dat er hiervan enkele duizenden uit Nederland zullen komen, lijkt niet onrealistisch. Alle jongeren tussen de 16 en de 30 jaar kunnen aan de WJD deelnemen. Zowel oudere als jongere belangstellenden zijn welkom, bijvoorbeeld tijdens het slotweekend, maar kunnen zich niet officieel aanmelden voor onderdak. De verwachte deelnemersaantallen lijken overweldigend. Toch bieden de WJD juist ook mogelijkheden voor veel persoonlijke en vaak internationale ontmoetingen. Voor veel jongeren blijkt dat het unieke van de WJD te zijn. Ze ontmoeten leeftijdgenoten uit allerlei landen; een mogelijkheid die er in de eigen parochie vrijwel niet is. Er kan gesproken worden over dingen waar je in het alledaagse leven vaak niet aan toe komt. Er wordt samen gezongen, gelachen en gehuild, vriendschappen worden gesloten en de ontwikkeling van eigen geloof en identiteit krijgt een kans. Het is bekend dat de jonge generatie vaak weinig kennis over het katholieke geloof heeft meegekregen. Dat hier veel aandacht voor is, blijkt uit het feit dat honderden bisschoppen uit binnen- en buitenland tijdens de WJD catechesebijeenkomsten zullen leiden in allerlei talen. Vanaf 16 augustus 2005 begint het eigenlijke festival in Keulen. Het thema van deze editie van de WJD is: Wij zijn gekomen om Hem te aanbidden. Het zijn de woorden van de drie koningen toen zij op weg waren naar het kind Jezus. Naar men zegt worden de relieken van de drie koningen in de Dom van Keulen bewaard. In het logo van de WJD zijn de torens van de Dom te zien, de ster van Bethlehem, de C van Christus die staat voor het kruis. De bogen symboliseren eveneens de omarming van God én de stroming van de rivier de Rijn. Ondanks de broze gezondheid van de paus gaat het evenement in ieder geval door. Volgens de voorlopige planning zal de paus de jongeren welkom heten en bij de avondwake en slotviering aanwezig zijn. Bij eerdere Wereldjongerendagen is gebleken hoe inspirerend zijn bijdragen voor veel jongeren zijn. Ze hebben waardering voor zijn toewijding en eerlijkheid en beschouwen hem vaak als erejongere. De meeste bezoekers worden verwacht bij de avondwake op de voorlaatste avond en de slotviering op zondag 21 augustus. Voorprogramma s door religieuzen Voorafgaand aan de WJD starten op of rond 11 augustus 2005 diverse voorprogramma s vanuit de meeste bisdommen. In de bisdommen Den Bosch en Roermond zullen jongeren 8

9 in gastgezinnen worden ondergebracht. Rotterdam en Haarlem willen een boottocht over de Rijn naar Keulen organiseren. Daarnaast organiseren de franciscanen en clarissen en de jezuïeten, net als enkele nieuwe religieuze bewegingen een eigen reis naar Keulen. Vanwege de kleinere schaal van de voorprogramma s is er veel ruimte voor persoonlijke kennismaking met andere leeftijdgenoten. Het programma van de franciscanen zal in Megen plaatsvinden. Leden uit de gehele franciscaanse familie zullen de begeleiding mede verzorgen. Het thema van het franciscaanse voorprogramma is: Tussen hemel en aarde. Aan zo n 200 jongeren kan in Megen gastvrijheid worden geboden. Enkele jonge Nederlandse jezuïeten nemen deel aan een voorprogramma samen met Duitse en Vlaamse medebroeders, verwante zusterorganisaties en lekengroeperingen. Uit alle jezuïetencolleges en andere groepen wereldwijd worden zo n 2 á 3000 jongeren verwacht. Vanuit diverse Duitse en Vlaamse locaties worden pelgrimstochten gehouden. Ook zijn er creatieve experimenten, zo genoemd naar de term van Ignatius in zijn Geestelijke Oefeningen. Na vijf dagen verzamelen alle deelnemers zich aan de rotsen van de Lorelei, vanwaar per boot de tocht naar Keulen zal worden vervolgd. Kloosterkaravaan Van 24 tot en met 30 oktober zal er een kloosterfietstocht voor jongeren worden georganiseerd. Ook hier zal aandacht worden besteed aan de Wereldjongerendagen, onder andere via een lied dat tijdens de tocht zal worden samengesteld, gerepeteerd en opgenomen in Studio Elim van de fraters van Tilburg. De kloosterkaravaan zal aanvangen in Lievelde in huize Loreto en vervolgens fietsen de jongeren naar het Dominicaans Activiteiten Centrum te Huissen, de franciscanen en clarissen te Megen, de norbertijnen te Heeswijk en eindigen in Tilburg. Medewerking zal verder worden verleend door de zusters van Julie Postel te Neede, jongerencentrum de Westerhelling van de Maristen uit Nijmegen, de salesianen van Don Bosco, jongerencentrum t Wasdom te Zwolle, de paters jezuïeten uit Nijmegen en Missie en Jongeren, Boxmeer. Het is voor het eerst dat al deze groeperingen samen de kloosterkaravaan organiseren. Via de gezamenlijke website zal hieraan verdere publiciteit worden gegeven. Ward Biemans s.j. Voor de Wereldjongerendagen zijn inmiddels posters, flyers, t-shirts en een promotievideo beschikbaar. Voor het bestellen van materiaal kunt u contact opnemen met: Landelijke kerngroep WJD, Postbus 13049, 3507 LA Utrecht, T: , E: info@wjd.nl internet: Ontwikkelingen in de zorg van en voor religieuzen Een goede zorg voor oudere en/of hulpbehoevende medereligieuzen is voor besturen van religieuze instituten van cruciaal belang. In deze bijdrage gaat over de werkwijze van regionale indicatieorganen (RIO s) en over veranderingen in wet- en regelgeving, die er op dit terrein aangekondigd zijn. Het RIO (Regionaal Indicatie Orgaan) is sinds 1 april 2003 zogenaamd functiegericht gaan indiceren. Er zijn zeven grondslagen geformuleerd van waaruit een verzekerde een AWBZ indicatie kan krijgen. Die grondslagen worden ook wel aanspraken en/of functies genoemd. De zeven functies zijn: Huishoudelijke verzorging (1), persoonlijke verzorging (2), verpleging (3), ondersteunende begeleiding (4), activerende begeleiding (5), behandeling (6) en verblijf (7). De invoering van het functiegericht indiceren leidt er waarschijnlijk toe dat mensen minder 9

10 gemakkelijk dan in het verleden in aanmerking komen voor functie 7, het verblijf in een verzorgingshuis. Niemand kan zich tegenwoordig vantevoren laten inschrijven voor opname in het verzorgingshuis, zoals vroeger wel vaak gebeurde. Iedereen heeft een indicatie nodig. Kon men vroeger als priester op leeftijd zogenaamd rector worden in een bejaardenoord om verzekerd te zijn van een vaste plaats als het zover zou zijn, dan zal dat nu niet meer gaan! Om voor een van deze functies in aanmerking te komen, moet betrokkene een indicatie aanvragen bij het RIO, het Regionaal Indicatie Orgaan. Ieder RIO is autonoom en daarom dient de indicatie vanuit de eigen regio aangevraagd te worden. Een voorbeeld. Broeders in Heiloo moesten zich vrij plotseling laten opnemen in Dongen en gingen er vanuit dat RIO Midden Brabant de indicatie zou doen. Maar zo werkt dat niet. De broeders moesten een indicatie aanvragen in Heiloo en konden bij de aanvraag zelf aangeven waar zij opgenomen wensten te worden. RIO regio Heiloo kan bijvoorbeeld wel aan RIO Midden Brabant vragen om in zijn plaats de indicatie te stellen. Aanvraag Het is goed te weten dat het indicatieproces start met de onmiddellijke registratie van een schriftelijk of mondeling ingediende indicatieaanvraag voorzien van de ontvangstdatum. Bij het registreren moet wel duidelijk zijn wie de aanvraag heeft ingediend: de betrokkene zelf of bijvoorbeeld diens wettelijke vertegenwoordiger of gemachtigde met de reden waarom betrokkene het zelf niet heeft gedaan. De aanvrager kan op een apart aanvraagformulier zijn persoonlijke vraag toelichten. De aanvrager dient een bericht van het RIO te ontvangen betreffende de ontvangst; daarin is ook de datum van ontvangst vermeld. De aanvrager wordt verzocht mee te werken aan onderzoek door het indicatie orgaan. Door deze toestemming of die van de wettelijke vertegenwoordiger kunnen bij bevoegde instanties gegevens worden opgevraagd over ziekte, aandoening, stoornis, beperking, enz. Die kunnen van belang zijn voor het nemen van een indicatiebesluit over AWBZ-zorg of voor een advies over WVG (Wet Voorzieningen Gehandicapten). Een spoedindicatie Indien blijkt dat een zorg binnen 24 uur moet starten kan een spoedindicatie worden aangevraagd. Deze procedure houdt in dat er binnen 24 uur na de aanvraag een indicatiebesluit moet zijn afgegeven. Indien een zorgaanbieder van mening is dat zorgverlening niet kan worden uitgesteld heeft de zorgaanbieder de mogelijkheid om de zorginzet zonder indicatiebesluit te starten en vindt de indicatie binnen 14 dagen na de aanvraag alsnog plaats. De gegeven zorg zal wél aan het zorgkantoor verantwoord moeten worden. Als de indicatie is gesteld en bekend is op welke zorg men recht heeft dan kan men kiezen voor zorg in natura of voor een Persoonsgebonden budget (PGB), maar ook een combinatie van deze twee is mogelijk. Zorg in natura De geïndiceerde zorg wordt geleverd door een zorgaanbieder, bijvoorbeeld een thuiszorgorganisatie. De thuiszorg regelt dat er een zorgverlener aanwezig is en regelt de administratie rondom de zorgverlening. Met de zorgaanbieder worden afspraken gemaakt over de manier waarop de zorg wordt verleend. De zorgvrager kiest zelf een zorgaanbieder en het RIO stuurt vaak het indicatiebesluit al naar de zorgaanbieder van keuze. De zorgaanbieder dient contact op te nemen met de zorgvrager. Heeft deze een wachtlijst dan zal het zorgkantoor ervoor moeten zorgen dat er zo lang een goed alternatief wordt geboden. Men zal voorstellen zolang een andere zorgaanbieder te nemen. Neem contact op met het zorgkantoor wanneer het te lang gaat duren. Persoonsgebonden budget Met een PGB krijgt men een bepaalde hoeveelheid geld toegewezen waarmee men zelf de zorg inkoopt. Men kan veel zelf regelen, zodat men niet afhankelijk is van de bestaande zorgaanbieders. Een PGB wordt niet verstrekt voor langdurig verblijf en behandeling. Wie 10

11 reeds in een instelling verblijft komt dan ook niet in aanmerking voor een PGB. Een PGB kan wel toegekend worden voor een tijdelijk verblijf van twee weken in bijvoorbeeld een verzorgingshuis. Wie zelf de regie van de zorg in hand wil houden is misschien het meest gediend met een PGB. Vanuit het veld hoort men heel verschillende geluiden over PGB s. De vaakst gehoorde klacht betreft de administratieve rompslomp van een PGB. Met een PGB wordt men als zorgvrager immers werkgever. Een vergelijking Enkele verschillen tussen Zorg in natura en Persoonsgebonden budget Zorg in natura: vrijwel geen administratie, kans op wachtlijsten en op wisselende zorgverleners. De zorg kan op wisselende tijdstippen worden verleend. Persoonsgebonden budget: men bepaalt zelf wie de benodigde zorg verleent en wanneer, waar en hoe dat gebeurt. Men kan zelf personeel werven, zelf afspraken maken en zelf de zorgverlener uitbetalen. Men dient een eigen administratie bij te houden en verantwoording af te leggen. Een combinatie van zorg in natura en PGB binnen één functie is onmogelijk. Het is wél mogelijk dat een zorgvrager een bepaalde functie zelf wil regelen en een andere functie liever in natura wil krijgen. Een voorbeeld. Iemand is niet meer in staat het huishouden zelf te doen en zichzelf te wassen. Dan kan een private hulp het huishouden doen, terwijl voor het wassen de thuiszorg of het verzorgingshuis wordt ingeschakeld, die deze dienst ook thuis levert. Hier is dan sprake van twee functies: huishouden en verzorging. Voor beide wordt een indicatie door het RIO afgegeven. De huishoudelijke hulp wordt betaald met het PGB en het wassen geschiedt in natura. De thuiszorg De thuiszorg is bedoeld om verzorgingsbehoevende mensen zo lang mogelijk in hun eigen vertrouwde omgeving te ondersteunen. Veelal heeft de thuiszorg verschillende mogelijkheden om thuis hulp te geven. De mogelijkheden zijn: alfahulpverlening, huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging, gespecialiseerde verzorging, verpleging, gespecialiseerde verpleging, intensieve thuiszorg en dagbehandeling. In het resterende deel van deze bijdrage ligt het accent op recente ontwikkelingen. Indicering huishoudelijke verzorging Geen aanspraak op zorg bestaat als op een andere wijze kan worden voorzien in de uit het indicatieonderzoek blijkende zorgbehoefte. Onderlinge zorg door huisgenoten vormt een van de mogelijkheden om te voorzien in noodzakelijke zorg. Wat dat betreft was het College van Zorgverzekeraars in eerste instantie van mening dat indien er kloosterlingen zijn die de huishoudelijke taken kunnen uitvoeren, er in beginsel dan niet voor huishoudelijke verzorging geïndiceerd zou worden. Dit omdat de woonsituatie van kloosterlingen vergeleken werd met de woonsituatie van ouders met volwassen inwonende kinderen. Inmiddels heeft de Landelijke Vereniging Indicatie Organen (LVIO) in het werkdocument Gebruikelijke Zorg een tekst opgenomen waaruit blijkt dat een bijzondere positie wordt ingenomen door mensen die omwille van hun zorgbehoefte gemeenschappelijk (zelfstandig) wonen, zoals woongemeenschappen van kloosterlingen, ouderen of gehandicapten. Zij vallen NIET onder het begrip leefeenheid of huishouden. `Het is van belang dat de kloosterverzorgingshuizen in voorkomende gevallen het eigen RIO op deze tekst wijzen, teneinde ervoor te zorgen dat de indicaties desgewenst op dit gebied worden aangepast. Tevens beraadt de VOR zich samen met de KNR op de te ondernemen stappen inzake een extra berichtgeving hieromtrent aan alle RIO s die te maken hebben met de kloosterverzorgingshuizen. Mantelzorg Naast de gebruikelijke zorg, waar ook de huishoudelijke verzorging onder valt, is er nog de mantelzorg. In deze is vastgesteld dat dit altijd vrijwilligerszorg betreft, er moet sprake zijn van bereidheid van zowel de zorgvrager als de (mantel)zorgende(n). Voorts is bepaald dat de mantelzorger bij indicatiestelling gehoord 11

12 moet worden. Bovenal dient de draaglast/ draagkrachtbalans zorgvuldig en van geval tot geval beoordeeld te worden. Het mag duidelijk zijn dat de leeftijd en de lichamelijke conditie alsmede de algehele gezondheidstoestand van de kloosterlingen hierbij een rol spelen. Daarbij kan ook hier gewezen worden op het feit dat woongemeenschappen van kloosterlingen NIET onder het begrip leefeenheid of huishouden vallen. WMO Voor de korte termijn is de tekst in het werkdocument van de LVIO voor de kloosterlingen een positieve ontwikkeling. Echter het kabinet heeft besloten tot een nieuw stelsel voor langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning. Er is lang onzekerheid geweest over hoe deze kabinetsvoorstellen eruit zouden zien. De contourennota geeft nu het volgende beeld: voor de intramurale functies verandert er niets. Ze blijven allemaal binnen de AWBZ. Voor de extramurale functies luidt het voorstel: huishoudelijke zorg gaat per januari 2006 uit de AWBZ naar de WMO; activerende en begeleidende ondersteuning volgen per Dit betreft zowel de dagbesteding als de individuele Ondersteunende en Activerende Begeleiding. De extramurale functies persoonlijke verzorging, verpleging en behandeling blijven dus in de AWBZ. Het is nog onduidelijk wat dit specifiek voor kloosterlingen betekent. De VVBF en de VOR zullen dit alles nauwlettend in de gaten houden en u tijdig op de hoogte stellen. Onderstaand een meer uitgebreide uitleg omtrent de afbouw van de AWBZ en de overgang naar de WMO. Afbouw AWBZ, overgang naar de WMO Een nieuwe Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) zal de lichtere vormen van hulp en ondersteuning door gemeenten laten organiseren. De AWBZ komt straks pas in beeld als zware zorg is vereist: Professionele zorg en verpleging. De WMO is geen wet die regelt dat mensen in bepaalde omstandigheden automatisch recht hebben op voorzieningen van de overheid. Als mensen in staat zijn om zelf huishoudelijke verzorging te regelen na bijvoorbeeld een ziekenhuisopname, moeten ze dat doen. Pas als het iemand niet lukt, kunnen mensen bij de gemeente terecht. De overheid doet een groter beroep op de eigen verantwoordelijkheid van burgers, als het over de lichtere zorg of ondersteuning gaat: wat men nog zelf kan, moet men ook zelf doen. Wie zelf voor dienstverlening kan betalen, moet dat ook doen. Ook blijkt dat buren of familie wel eens willen helpen. Wie geen hulp in zijn naaste omgeving krijgt, kan zich tot de gemeente wenden. De gemeente kan een vrijwilligersorganisatie inschakelen of een professionele organisatie. Ook de AWBZ-indicatiestelling - de beoordeling wie recht heeft op welke AWBZ-zorg - zal worden aangescherpt. De WMO regelt straks een aantal voorzieningen die nu nog onder andere wetten vallen. De Welzijnswet en de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg) zullen vanaf 2006 in de WMO opgaan. Ook vallen sommige aanspraken van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) straks onder de WMO. Vanaf 2006 worden de functies huishoudelijke verzorging, delen van de ondersteunende en activerende begeleiding, vervoer en enkele subsidieregelingen gefaseerd van de AWBZ overgeheveld naar de WMO. De uitvoering van de WMO komt in handen van de gemeenten. Met dank aan dhr Rob Verhey van het kloosterverzorgingshuis Glorieux van de Broeders van Dongen en aan mw Veronique Tubée van de VBBF. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met mevrouw drs. Veronique Tubée. T: , F: E: v.tubee@arcares.nl of vvbf@hetnet.nl. Website: 12

13 Vrede & Gerechtigheid Uit het isolement Er is de laatste jaren in Nederland weer sprake van een groeiende kloof tussen rijk en arm in Nederland. Op 26 mei vond te Nijmegen in het nieuwe Gymnasion een symposium plaats georganiseerd door de Vincentiusvereniging- Nederland in samenwerking met de Arme Kant van Nederland. Het symposium ging over armoede en isolement en de deelnemers bogen zich onder meer over de volgende vragen: - weten we over wie het gaat en zien we de ernst van de zaak - zien we kans ons in te leven in wat iemand in isolement ervaart en mist - zijn we in staat signalen op te vangen en durven we ons te laten raken - hoe geven we antwoord op de oproep uit het isolement in concrete actie. De inleiders Hub Crijns, Marc Noom, Tine Ansems en Alfons Devilee hebben het onderwerp van verschillende kanten belicht: over de hardnekkige armoede en het probleem van het isolement waarin mensen dan terecht kunnen komen, over zwerfjongeren, over armoede en kinderen, over nooit eens op vakantie vanwege gebrek aan geld. Met circa 60 deelnemers was de opkomst enigszins teleurstellend. Marc Noom is van de afdeling orthopedisch onderzoek van de Leidse Universiteit tevens lid van het Nederlands Platform Zwerfjongeren en voorzitter van Don Bosco Jonathan. Om je een beeld te vormen van het type jongere waarover het hier gaat vertelde Marc Noom het verhaal van Sultana. Zij werd geboren in Almere en was een druk en levendig kind. Haar moeder kon het niet aan en bracht haar onder in een tehuis. Van haar twaalfde tot haar achttiende verbleef ze in elf verschillende huizen. Daaraan hield ze de ervaring over dat volwassenen niet te vertrouwen zijn. Ze belandde in een begeleid wonen project, werd uit huis gezet en kwam in handen van een drugsdealer, die haar coke verstrekte. Weldra werd ze gedwongen te gaan tippelen en dealen. Dit verhaal is weliswaar niet typerend voor de doorsnee-zwerfjongere, maar is anderzijds wel gebaseerd op de feiten. De schatting van het aantal zwerfjongeren op jaarbasis loopt uiteen van tot , afhankelijk van de definitie die je hanteert. Enkele gemiddelden: 75% jongens en 25% meisjes, 50% autochtoon en 50% allochtoon (vooral Marokkanen en Surinamers), 60% komt uit een gezin met gescheiden ouders, 50% heeft enkel basisonderwijs genoten, 50% kampt met hoge schulden, 75% gebruikt soft drugs en 10-35% gebruikt hard drugs. Waarom belanden jongeren op straat? Hiervoor zijn meerdere factoren verantwoordelijk. In het gezin heeft het te maken met conflicten ouder-kind en ouders onderling. In de samenleving kan gewezen worden op de gebrekkige samenwerking van jeugdhulpverlening en het onvoldoende aantal woningen. Er was ook vrij veel aandacht voor het zogenaamde Maatjesproject. Daarbij wordt gezocht naar thuisloze jongeren en jongeren met een dak boven het hoofd, die met elkaar in contact willen komen en elke week samen iets willen ondernemen. Dit model wordt ook gehanteerd bij Don Bosco Jonathan in Amsterdam en wat in eerste instantie misschien verrast is te ontdekken dat er genoeg jongeren te vinden zijn die als maatje willen fungeren voor jongerenmet-minder-kansen. Thuisloze jongeren zelf hebben vaak wel hun aarzelingen: Ik ben toch zeker niet zielig. Voor mij hoeft dat niet. Tine Ansems van KCW vertelde over de gevolgen van armoede voor met name kinderen en vrouwen. Armoede is natuurlijk een relatief verschijnsel, maar in Nederland zijn inmiddels 1,5 miljoenen mensen arm. Dat wil zeggen circa 11% van de bevolking. Armoede komt vooral voor bij eenoudergezinnen, allochtone gezinnen. Er zijn circa kinderen onder de armen. Armoede heeft negatieve gevolgen voor gezondheid, onder- 13

14 wijs, sociaal-emotionele ontwikkeling, toekomstkansen. De nieuwe wet Werk en Bijstand, die per 1 januari van dit jaar is ingegaan, heeft voor veel bijstandsgerechtigden een achteruitgang betekend. Het accent ligt nu op het aan het werk krijgen van mensen. De zorgcomponent is vervallen. De helft van de mensen in het bestand van bijstandsgerechtigden bestaat uit langdurig armen. Een zinvol project is Kinderen spelenderwijs. Drama en expressie als middel om kinderen te ondersteunen. Er zijn inmiddels een aantal organisaties die vakanties organiseren voor mensen die zich dat niet kunnen permitteren. In totaal worden er in Nederland 8000 vakantieweken aangeboden. De Vincentiusvereniging werd in 1846 in Den Haag opgericht. Toen was hulpverlening een taak voor het particulier initiatief, veelal kerkelijke organisaties. De overheid bemoeide zich daar nauwelijks mee. In der jaren zestig van de twintigste eeuw heeft de overheid een steeds grotere verantwoordelijkheid op zich genomen, tot en met het sociale stelsel zoals wij dit nu kennen. Sinds de laatste decennia van de twintigste eeuw is echter het besef gegroeid, dat de zorg van de overheid voor goede sociale voorzieningen niet alle mensen bereikt. Nieuwe noden hebben zich aangediend: drop-outs, nieuwe armoede, asielzoekers, eenzaamheid. het zijn de problemen van nu, die op een eigentijdse wijze moeten worden aangepakt. Relatief nieuw is het initiatief van de Vincentius-vereniging Tilburg, waar het ontwikkeld is tot een afzonderlijke Stichting Leergeld: een fonds, dat steun verleent aan schoolgaande kinderen, die in de greep van de armoede zitten. Informatieve websites: en Bijdrage religieuzen aan gevangenenpastoraat wereldwijd In reactie op de concepttekst voor de nieuwe CMBR-brochure schreef Gerard Loman, secretaris van de internationale commissie van het katholieke gevangenenpastoraat (ICCPPC), een brief. Daarin bepleit hij om in genoemde brochure te wijzen op de bijdrage van religieuzen aan het internationale gevangenenpastoraat. Onderstaand enkele passages uit de brief: Als organisatie hebben wij erg veel te danken aan de religieuzen, niet alleen in financieel opzicht, maar vooral als een onophoudelijke bron voor contacten wereldwijd en als motoren voor de start van het gevangenispastoraat en het organiseren van vrijwilligers voor dit werk. Overal ter wereld zijn het de religieuzen die veelal de eerste stappen zetten om in allerlei brandhaarden op te komen voor gerechtigheid. Het verheugt mij dat veel congregaties het werk steunen van hun broeders en zusters om dit werk mogelijk te maken. Het is voorbeeldig hoe religieuzen hun roeping verstaan en overdragen op anderen. Het is opvallend dat steeds meer religieuzen een rol spelen bij een meer structurele benadering. Religieuzen die als NGO samen met anderen de landen proberen te beïnvloeden om een meer leefbare wereld tot stand te brengen. Onze commissie heeft altijd geweldig veel steun ondervonden van de netwerken die de religieuzen vormen overal ter wereld. Op het vlak van de Verenigde Naties merken wij dat we goed kunnen samenwerken met ordes en congregaties die zich ook als NGO in Genève of Wenen gemeld hebben om op te komen voor mensenrechten. Behalve op het actieve vlak zijn er ook vele religieuzen die op het gebied van het gemeenschapsleven veel betekenen voor gevangenen, onder andere door Nederlandse gevangenen tijdelijk te huisvesten in religieuze leefgemeenschappen. w.g. Gerard Loman 14

15 Varia / korte berichten Wie werde ich glücklich? Van RKK/KRO-presentator Leo Fijen kwam ruim een jaar geleden het boek Hoe word ik gelukkig? uit. Dit boek is een weergave van gesprekken van de auteur met Nederlandse abten en abdissen. Vorig jaar in oktober is een Duitse versie verschenen en daarvan zijn in korte tijd exemplaren over de toonbank gegaan. Wie werde ich glücklich? Lebensweisheit aus dem Kloster is een vertaalde én uitgebreide versie van de Nederlandse uitgave. Er staan namelijk ook verhalen van zes Duitse en Zwitserse kloosteroversten in. Ook in de nieuwe serie van Kruispunt-in-het-klooster, die deze zomer zal worden uitgezonden, is Leo Fijen grensverleggend bezig. Dit maal spreekt hij met Nederlandse godzoekers in het buitenland. Van KRUISPUNT-IN-HET-KLOOSTER staan deze zomer de volgende afleveringen gepland: Aflevering 1 (11 juli):de trappist Daniel van Santvoort op Caldey Island voor de kust van Wales Aflevering 2 (18 juli): zuster Minke de Vries in het oecumenisch vrouwenklooster Grandchamp aan de voet van het Zwitsers Juragebergte Aflevering 3 (25 juli): de trappist Bruno Gooskens in Mariawald, een bedevaartsoord in de Duitse Eifel Aflevering 4 (1 augustus): de benedictines Elaia Bollen in het klooster van Lioba in de Franse Provence Aflevering 5 (8 augustus): de kartuizer Marcellin Theeuwes in La Grande Chartreuse, het strengste klooster ter wereld, in de bergen rond Franse Grenoble Religieuzen en religieuze bewegingen op televisie Onder de titel Lopend Vuur startte op 2 juni een 13-delige serie als vervolg op de reeks Bagage, die twee jaar geleden werd uitgezonden. De eerste aflevering portretteerde de nieuwe religieuze gemeenschap Servidoras de Senor y de Virgin Matera onder leiding van de Nederlandse algemeen overste Anima Christi. Er wordt gewerkt aan de vestiging van communiteiten van dit jonge instituut in de bisdommen Haarlem en Roermond. Aflevering 2 (9 juni) gaat over het project Casella van de Zusters Augustinessen van St. Monica, waarbij jonge vrouwen zich gedurende een jaar kunnen binden aan de kloostergemeenschap. Voorts staan uitzendingen gepland over nieuwe bewegingen zoals Emmanuel, Focolare en de Neocatechumenen. Ook Studio Elim van de fraters van Tilburg en de Witte Paters in Leuven en Oeganda hebben in één van de uitzendingen de hoofdrol. En de Arkgemeenschappen waar verstandelijk gehandicapten samenleven met jonge volwassenen. Voorts staan afleveringen gepland over de Fraternité de Tibériade en over de leefgemeenschap van Don Bosco in Zwijnaarde, waar jonge broeders Salesianen en jonge niet-kloosterlingen samen leven. Canadese documentaire over religieus leven Op donderdag 17 juni zendt IKON op Nederland 1 de documentaire Armoede, kuisheid en gehoorzaamheid uit. Daarin staan twee vrouwen centraal. De een wordt gedurende haar laatste jaar voor haar intrede gevolgd De dag van haar intrede in het klooster komt steeds dichterbij en ze ziet er behoorlijk tegenop. Ik maak me er wel zorgen over. Eigenlijk ben ik er doodsbang voor. Toch heb ik er alle vertrouwen in dat dit is wat ik moet doen. Al weet ik niet waar ik aan begin. 15

16 Wat bezielt een jonge vrouw van 35 jaar om te kiezen voor een leven als religieuze in een wereld die haar zo veel meer te bieden heeft? Documentairemaakster Cornelia Principe trekt het laatste jaar buiten de kloostermuren met Joanne op. Via haar videodagboeken en gesprekken met vrienden en familie maakt ze de kijker deelgenoot van haar worsteling met deze beslissende wending in haar leven. De tweede vrouw die in de documentaire centraal staat is Susan Kidd. Sister Sue, zoals ze door iedereen genoemd wordt, trad vijftien jaar geleden toe tot The Congregation of Notre Dame, de grootste Canadese zusterorde. Een van haar taken is het om nieuwe vrouwen te werven voor haar orde, want het ledenaantal slinkt en de gemiddelde leeftijd van de zusters is hoog. Nieuwe aanwas is dringend noodzakelijk. Daarom gaat Sister Sue in haar dagelijkse kloffie en met een groot kruis om haar nek middelbare scholen af om met veel verve en gevoel voor humor te vertellen over haar roeping. (Herhaling: zaterdag 19 juni, uur op Nederland 1) BBC komt met reli-big Brother De Britse tv-zender BBC is momenteel mensen uit de media en de reclamewereld aan het werven voor The Brotherhood. Deelnemers aan dit reality-programma moeten twee maanden leven als een monnik in het klooster. Volgens een woordvoerder gaat het om een serieuze poging om het kloosterleven beter te leren kennen en tegelijkertijd de deelnemers te volgen op hun spirituele reis. De serie zal in 2005 uitgezonden worden. Indonesische kinderen fotograferen hun idolen Onder het motto Idols: Indonesische kinderen van de vuilnisbelt fotograferen hun idolen is tot 1 augustus 2004 een fototentoonstelling ingericht in het Wereldmuseum te Rotterdam. In het persbericht staat: Voor de kinderen uit Bantar Gebang in Indonesië was het een droom die uitkwam: ze mochten hun idolen in levende lijve ontmoeten. Soapsterren, modellen, muzikanten en andere bekende Indonesiërs die normaal gesproken nooit bereikbaar zouden zijn geweest, maakten enkele uren vrij om met de kinderen te praten en zich te laten fotograferen. De kinderen zagen zo dat het betere leven echt bestaat en dat de mensen die het betere leven leven, helemaal niet zoveel anders zijn dan zij. Meer informatie is te vinden op Interessante sites De fraters van Tilburg hebben onlangs een nieuwe website gepresenteerd als middel om fraters te werven. De site is officieel op Roepingenzondag (2 mei) van start gegaan. Op de site vertellen Niek Hanckmann (31), Albert van der Woerd (43), Paul Damen (45) en Caspar Geertman (43) over hun leven voor en na hun intrede als frater. Ze houden elk een dagboek bij over hun werk met mensen in de knel. En ze schrijven er over hun geloof en hun inspiratiebronnen. Hulp & Recht Informatie over Hulp + Recht bij seksueel misbruik in pastorale relaties binnen de R.K. Kerk kunt u nu ook op internet vinden. Nieuw adres: Eisenhowerlaan 120, 2517 KM Den Haag, T: , E: info@hulpenrecht.nl 16

17 Projecten Getijden op internet Eind 2002 en begin 2003 bood het Mediapastoraat in samenwerking met de Trappisten van Zundert, de gelegenheid om opnamen van de Getijden online te bekijken. Het succes van dit eerste project - de Getijden op werden bijna keer bezocht - resulteerde in een vervolgtraject: Getijden op internet. Op dinsdag 3 juni 2003 ging het experiment van het Mediapastoraat van start. Vanuit abdij O.L. Vrouw van Koningsoord in Berkel- Enschot, zijn de Getijden sindsdien zeven keer per dag live op internet te beluisteren. De Getijden zijn te beluisteren voor iedereen met moderne computer-apparatuur. De website bevat tekst en uitleg over de wijze waarop de Getijden te beluisteren zijn. De Getijden zijn te vinden in het katern van het Mediapastoraat op de site Katholieknederland.nl. De website bevat uitgebreide informatie over de achtergrond van het experiment, over het getijdengebed, over de orde van de Trapistinnen en geeft technische uitleg over het beluisteren van de Getijden. Op de website is ook een liturgische kalender opgenomen zoals die wordt gevolgd in de abdij, de weekindeling, en een gebedsrooster. De filmopnamen die het mediapastoraat eerder maakte van het bidden van de Getijden in de abdij Maria Toevlucht in Zundert zijn hier ook (nog steeds) te vinden. In de periode van 6 juni tot en met 8 oktober 2003 blijkt het Getijdengebed, na de nieuwsdienst, het beste scorende onderdeel te zijn geweest van Katholieknederland.nl. De Getijden werden in die periode ruim keer bezocht. Per dag luisteren er honderden mensen tegelijkertijd naar één uitzending. In de eerste week van oktober schommelt het aantal malen dat de pagina met link bekeken wordt tussen de 225 en 500 per dag. Meer dan 90% van de bezoekers is afkomstig uit Nederland en België. In week 48 werd een enquête op de site geplaatst, waarin de mensen expliciet gevraagd werd naar hun waardering voor de Getijden. Van alle Getijden worden de vespers en completen het meest regelmatig beluisterd (respectievelijk 22 en 17 van de 63). Bovendien wil een groot deel van de luisteraars graag beeld erbij (54 van de 63). De toehoorders blijken regelmatige luisteraars te zijn, die vaak 1 keer per dag de site bezoeken. Tevens uitten veel mensen expliciet hun waardering voor het initiatief. Hieronder volgen enkele van de reacties: - Een bijzonder fijn initiatief, met, juist in deze jachtige tijd, een zeer waardevolle functie. - Het doet deugd. Je kan zelf even meebidden. Ik ervaar dit als een vooruitgang. - Prima initiatief. S.v.p. continueren. - Door mijn werk kan ik slechts 1 maal per dag naar de getijden luisteren. Mocht ik niet werken, dan zou ik vaker luisteren! - Mijn hartelijke dank voor dit experiment. Het heeft mijn leven verrijkt. - Zoals aangegeven beluister ik alle Getijden. Op deze manier voel ik mij het meest betrokken bij het Monastieke leven. In plaats van een habijt doe ik mijn computer aan. Getijden op internet is een uniek initiatief. Het is voor het eerst dat het bidden van de Getijden op zo n wereldschaal in real time te volgen is. Dat het project daadwerkelijk in een behoefte voorziet, moge blijken uit de bezoekcijfers, en de bezoekersreacties. Getijden op internet is een project waarvoor het Mediapastoraat drie jaar subsidie ontvangt van het PIN. 17

18 Bijeenkomsten Ontmoeting beleidsmedewerkers Op 7 april waren beleidsmedewerkers (16 vrouwen, 6 mannen; 7 personen hadden zich afgemeld) van religieuze instituten met enkele stafleden van de KNR bij elkaar voor een studie- en ontmoetingsdag. Het was waarschijnlijk voor het eerst dat dit type functionarissen bijeen kwam. Voor bijna alle deelnemers gold dat zij de eerste in deze functie zijn bij het religieus instituut waarvoor zij werken. Bovendien is het als zodanig ook nog een nieuwe functie. Er werd duidelijk uitgesproken dat men het een goed initiatief van de KNR vond om deze groep bij elkaar te halen. Het was voor de KNR ook niet geheel belangeloos. In de aankondiging van de dag was te lezen: Wij willen graag persoonlijk met hen kennis maken, hun vaardigheden en capaciteiten leren kennen om er in voorkomende gevallen eventueel een beroep op te kunnen doen, zoals wij dat immers ook doen op leden van religieuze instituten. Voor een goed functionerend KNR- Bureau zijn dergelijke contacten wezenlijk. En het leek ook zinvol om deze beleidsmedewerkers kennis te laten maken met stafmedewerkers van het Bureau. In zijn hoedanigheid van hoogleraar Ethiek van economie en bedrijf aan de Vrije Universiteit reikte E. Kimman sj in het ochtendgedeelte een aantal ervaringen en gedachten aan over het onderwerp de integriteit van de adviseur. Hierbij klonken ook zijn ervaringen als secretaris-generaal van de Bisschoppenconferentie klonken door. Hij begon met te benadrukken dat je in de functie van adviseur voortdurend aan zelfreflectie moet doen. Daarbij moet je naar de inrichting van je werk kijken, naar de invloed van de privé-situatie op je werk en omgekeerd, naar de manier waarop je bestuur tegen je aankijkt en omgekeerd, naar je positie in de kerk, naar je verstaan van de politieke en maatschappelijke situatie in ons land. Kijk daarbij vooral naar jezelf en zorg dat je niet de verkeerde geest in je toelaat, die van ondankbaarheid of cynisme of negativiteit. Een integere relatie tussen bestuur en adviseur heeft als basis dat men weet van elkaars afhankelijkheid ten opzichte van elkaar! En als respect voor het bestuur evident is, dan ben je ook in de positie om kritische bemerkingen over het functioneren van het bestuur of over het beleid te maken. De centrale taak van de adviseur is het ondersteunen van de ontwikkeling van het vermogen van het religieus instituut om zich aan bepaalde situaties aan te passen en om de juiste keuzes te maken. Voor Kimman betekent het beleidsmedewerker-schap bij een religieus instituut meer dan alleen een beroep: het vraagt ook om een commitment aan dat instituut en een staan binnen de geloofsgemeenschap. In het middagdeel werd in enkele kleine groepen gesproken over die inleiding en over enkele vragen. Wat ervaar je als de uitdagingen en wat als de valkuilen voor de functie beleidsmedewerker in een religieus instituut; op welke kwaliteit(-en) van jezelf wordt het meest een beroep gedaan; hoe zorg je ervoor dat de zuivere verhoudingen bewaard blijven, zodat het bestuur bestuurt en de beleidsmedewerker adviseur is en blijft; ervaar je het als een voordeel of als een nadeel dat je relatie met het bestuur een relatie van werknemer tot werkgever is? Uit die groepen kwamen onder meer de volgende reacties: het is een interessante baan. na verloop van tijd word je voor je bestuur dé deskundige; dat is vleiend, maar ook beangstigend. Wie controleert immers je deskundigheid, aan wie leg je verantwoording af, zeker als het zo loopt dat je als beleidsmedewerker na een aantal jaren meer ervaring hebt dan je bestuur? Is er een mogelijkheid, bijvoorbeeld met enkele beleidsmedewerkers samen, voor intervisie? 18

19 het is een kwetsbare functie met onzekere aspecten, omdat het moeilijk is de functie goed af te bakenen. er zijn voor- en nadelen aan het werknemerschap in deze functie. Als nadeel werd genoemd dat je in de loop der jaren erg betrokken raakt bij het wel en wee van het instituut en er goed thuis raakt, wat er toe kan leiden dat je in je advisering niet objectief genoeg bent, niet afstandelijk genoeg. En als je wel genoeg afstand bewaart en vindt dat je adviezen moet geven waar het bestuur moeite mee heeft, kan de vertrouwensrelatie met het bestuur geschaad worden. En die vertrouwensband is voor een beleidsmedewerker wezenlijk. Als die er niet (meer) is, is het functioneren als beleidsmedewerker niet (meer) mogelijk. iedere bestuurswisseling geeft een periode van onzekerheid: kun je met de nieuwe overste en de nieuwe bestuursleden snel een vertrouwensband opbouwen? een aantal beleidsmedewerkers merkte op dat het bevorderen van de onderlinge verhoudingen binnen het bestuur van het religieus instituut soms veel energie vragen, zowel van de bestuursleden zelf als van de beleidsmedewerker. het is van belang dat je het bestuur helpt een consistent beleid te voeren. ook als beleidsmedewerker moet je aandacht voor ideële én voor zakelijke aspecten hebben. zijn er mogelijkheden voor training en scholing voor deze functie? Op die laatste vraag kon geen antwoord gegeven worden, maar men vond wel dat er aandacht moet blijven voor mogelijkheden tot versterking van de eigen competenties. In het gezamenlijk gesprek werd nog eens nadrukkelijk stilgestaan bij de boven al beschreven problematiek die ontstaat als de vertrouwensrelatie tussen bestuur en beleidsmedewerker onder druk komt te staan. Dat hoeft geen concreet aanwijsbare reden te hebben. Maar het is wel funest voor het functioneren van de beleidsmedewerker en kan leiden tot een (vervelende) rechtszaak ter ontbinding van de arbeidsovereenkomst. De vraag werd daarom gesteld of de KNR een beroepsinstantie zou kunnen zijn als er problemen zijn in de verhouding werkgever werknemer. En er werd de suggestie gedaan voor een apart orgaan als werkgever voor beleidsmedewerkers, die dan gedetacheerd worden bij een religieus instituut om een concrete kwestie op te lossen of om nu eens een aantal jaren als beleidsmedewerker bij het ene en dan bij het andere instituut te fungeren. Tijdens de bespreking werden de vragen op een voorlopige manier gesteld en die vragen én de aanleiding ertoe verdienen nadere reflectie voordat er sprake kan zijn van welk antwoord dan ook. Daarbij moet in ieder geval in aanmerking worden genomen dat de rol van de KNR als koepel voor religieuze instituten in haar opzet en structuur niet gecombineerd kan worden met een rol als belangenvereniging voor werknemers van religieuze instituten. Verdere verkenning van diverse aspecten zal zeker volgen. Er is afgesproken om elkaar volgend jaar weer op de woensdag in de Goede Week te ontmoeten. Voorts is afgesproken om elkaar schriftelijk goed te informeren over ieders specifieke kennis en bekwaamheden: dan kan men daar in voorkomende gevallen eventueel een beroep op doen, want die kennis en bekwaamheden kunnen ook voor een ander religieus instituut nuttig zijn als er zich een vraag voordoet. Voor de besturen rest nog de vraag: als u een beleidsmedwerker in dienst hebt, die niet uitgenodigd was voor deze dag, wilt u haar of zijn naam dan doorgeven aan ondergetekende. Ad Leys 19

20 Vijfde platformbijeenkomst De vijfde platformbijeenkomst rond toekomst van religieus leven, opgezet door de Commissie Roepen, vond plaats op 14 april 2004 in s- Hertogenbosch. Met een opkomst van ongeveer negentig personen, was de zaal goed gevuld. Deze keer stond de dag in het teken van wat willen we presenteren en hoe pakken we dat aan : er werd stil gestaan bij nieuwe initiatieven, bij bewegingen of vormen die de pretentie hebben het religieuze leven voort te zetten of door te geven. Nadat Peter Damen o.praem., voorzitter van de Commissie Roepen, alle aanwezigen hartelijk welkom had geheten werd de dag geopend met een meditatief moment. De leiding van deze dag werd verder in handen van Jos van Genugten gelegd. Ook tijdens deze ontmoeting lag het zwaartepunt bij de onderlinge uitwisseling. Aan zeven deelnemers legde Jos van Genugten de vraag voor: wat denk je dat we vooral naar voren moeten brengen, wat denk je dat wervend is naar jongeren toe? De uiteenlopende reacties kunnen aldus worden samengevat: wij willen presenteren dat we Godszoekers zijn, dat we dat nooit in ons eentje doen. En we willen het werk van onze handen presenteren. Een kleine greep uit de uitspraken van de deelnemers. Een deelnemer benadrukte vooral dat het de weg is die ons gelukkig maakt. Dat realiseer je je niet altijd, maar het hoort er wezenlijk bij. Een frater vertelde dat zijn lidmaatschap van een krimpende, niet roepende congregatie vraagt dat je meer naar binnen toe roept, ook naar elkaar. Een pater memoreerde de tekst: Wie onbekrompen zaait zal onbekrompen oogsten. Hij woont als enige jongere tussen medebroeders van boven de zeventig, hetgeen hij als verrijkend ervaart. Een zuster benadrukte dat het belangrijk is dat het zaad levend de grond in gaat en niet al vóór de dood dood is. Frater Albert van der Woerd van de Elimstudio presenteerde vervolgens een concreet project 'Daar ga ik voor', zo heet de cd die de Elimstudio produceerde en hierop staan de winnende liederen van de compositiewedstrijd in het kader van Roepingenzondag 2004 (2 mei). Het hele project heeft veel vreugde en inspiratie opgeleverd. Via de site kan men het een en ander teruglezen. Presentatie in de media Na de middagpauze kwamen drie inleiders aan het woord over achtereenvolgens de presentatie in de geschreven media, de audiovisuele media en internet. Will van de Ven beschreef de ontwikkelingen in het medialandschap. De televisie is centraal komen te staan. Het aandeel van radio, dagbladen etc. is sterk gedaald. De krantenwereld is de laatste jaren sterk gefuseerd en de pluriformiteit tussen bladen is geworden tot pluriformiteit binnen de bladen. De lezer is ook een zappende lezer geworden. In televisieland is eveneens veel gebeurd. In vijftien jaar is de publieke omroep qua aandeel van 90 naar 34 % gezakt. De televisie is steeds meer centraal komen staan in de nieuwswereld. Het is het dominante medium geworden. Kranten zijn daarom ook (v)luchtiger geworden. Medebepalend is voorts de ontzuiling. In het begin bestonden er nog expliciet katholieke media. Vervolgens, in de jaren tachtig en ook nog wel negentig, had je een groep journalisten die zeer kritisch was. Na de anticlericale en onverschillige opstelling van nieuwsmakers zien we nu een soort nieuwe onbevangenheid. Daar kunnen religieuzen op inspelen. Peter Denneman smm van het Mediapastoraat belichtte drie items: Cross-mediaal werken is zijn advies wanneer je iets onder de aandacht van een breed publiek wilt brengen. Werk dus met verschillende media tegelijkertijd: televisie, radio, website en boeken. Om effectief te presenteren 20