5 MISVATTINGEN OVER LEIDERSCHAP & RANGORDE BIJ PAARDEN

Transcriptie

1 1 5 misvattingen over leiderschap & rangorde 5 MISVATTINGEN OVER LEIDERSCHAP & RANGORDE BIJ PAARDEN Bijna dagelijks word ik geconfronteerd met misverstanden over paarden Ik hoor het uit mensenmonden, lees het in boeken, vind het op het internet, zie het op dvd s. In deze pdf wil ik je de 5 grootste misvattingen met betrekking tot leiderschap en rangorde behandelen, die naar mijn mening de training van paarden op een negatieve manier beïnvloeden. Door deze misvattingen opgehelderd te zien, zal je een beter begrip krijgen van het wezen paard en zal je op een andere manier gaan trainen. MISVATTING 1: WEES DE LEIDER VAN JE PAARD! Hier gaat men ervan uit dat er in een groep (wilde) paarden altijd 1 leidende merrie is die de groep leidt en dat alle andere paarden haar altijd volgen, gelijk wat ze beslist of doet. Onderzoek heeft echter uitgewezen (oa door Professor Krüger ) dat elk groepslid de leiding kan nemen. Er is dus geen 1 leidende merrie die altijd en overal beslist. De groep maakt die keuze in feite SAMEN. Als de meerderheid ervoor kiest om een bepaald paard te volgen dan zal dat gebeuren, als de meerderheid beslist om dat niet te doen, dan gebeurt dat niet. Ook een hengst kan de leiding nemen. In de film Cloud (een documentaire over wilde mustangs) zie je hoe de hengst op een bepaald moment beslist om te vertrekken waarbij hij voorop loopt en zijn merries hem volgen. Wat men wél ziet is dat er bepaalde merries zijn die meer gevolgd worden in hun beslissingen dan andere merries, en die merries kan je dus leidmerries noemen. Vaak zijn dat de oudste merries uit de groep, zij hebben immers meer ervaring en stralen dus blijkbaar meer leiderschap uit door de manier waarop ze handelen: rustig, zelfzeker, vriendelijk-assertief. Omdat zij leiderschap uitstralen worden zij dus makkelijker (en meer) gevolgd door de andere dieren in hun beslissingen. Wat betekent dit voor de mens-paard relatie? Dat leiderschap niet strak vaststaat en dat het dus niet mogelijk is om dé leider te zijn van je paard. Je paard ziet jou dus niet als zijn ultieme leider, die hij zonder nadenken, als in een reflex overal zal volgen, wat er ook gebeurt. Het paard zal telkens weer opnieuw beslissen of het jouw leiding in een bepaalde situatie wel of niet zal volgen.

2 2 5 misvattingen over leiderschap & rangorde Je bent in een kudde van twee, dus hier speelt de meerderheid niet mee. Het is OF jij die in een situatie het leiderschap neerzet OF het is jouw paard. Dit betekent wél dat je jezelf kan oefenen in het zo zelfzeker en goed mogelijk leiderschap neerzetten. Dat maakt jou niet dé ultieme leider, maar zorgt er wel voor dat je paard steeds makkelijker jouw leiding zal volgen in situaties waarbij jouw paard leiding kan gebruiken (als het bv een eng voorwerp moet passeren op straat). Je zal mij dus nooit horen zeggen: Je moet de leider zijn van je paard. Ik spreek altijd in termen van: Het is belangrijk dat je goed leiderschap neerzet, zodat je paard jouw leiding graag volgt in een situatie waarbij je merkt dat je paard twijfelt en leiding nodig heeft. Dat doe je door je op te stellen zoals de leidmerrie s : rustig, zelfzeker, vriendelijk-assertief. MAAR: Dit betekent ook dat er situaties zijn waarbij je gerust de leiding aan het paard mag overlaten, waarbij jij dus het paard volgt en niet omgekeerd. Net zoals in een echte groep. In Het Vrije Werk (maar ook in de andere 3 onderdelen van het Horsefulness Training systeem) kunnen we dus afwisselen tussen zelf leiding nemen en leiding overlaten aan het paard. Het is dus niet omdat je nu en dan de leiding aan je paard geeft, dat jij de leiding niet meer kan overnemen. MISVATTING 2: WIL JE DE LEIDER ZIJN VAN JE PAARD, STEL JE DAN HOGER IN RANG OP! Dit komt voort uit het idee dat er een rangorde is onder paarden en dat de hoogste in rang (de alfamerrie) ook de leider van de groep is. Maar het zit zo dat dit helemaal niet waar is. Er mag dan wel in bepaalde situaties een rangorde zichtbaar zijn (meer daarover bij misverstand 3 hieronder), toch is het dier dat op een bepaald moment de leiding neemt, niet altijd het hoogst in rang zijnde paard! We hebben net gezien dat élk paard de leiding kan nemen, ongeacht of het zich nu meestal lager in rang of meestal hoger in rang opstelt. Rangorde heeft dus helemaal niets te maken met leiderschap! Wat betekent dit voor de mens-paard relatie? Dit betekent dat wanneer iemand zich hoger in rang opstelt dan een paard, bv door het paard zijn plekje in te nemen, niet per definitie goed leiderschap neerzet. Toch wordt dit heel vaak zo gezegd: Toon maar aan je paard dat je hem kan doen bewegen, dan word je zijn leider. Nee, als je een paard zijn plekje afneemt, dan stel je je hoger in rang op, maar dat heeft niets te maken met leiding geven. Leiderschap neerzetten heeft te maken met rust, zelfzekerheid, beslissingen nemen ivm waar je samen naartoe gaat en wat je samen gaat doen. Als het paard jou volgt daarin, dan heb jij op dat moment de leiding.

3 3 5 misvattingen over leiderschap & rangorde Nogmaals: leiderschap heeft NIETS te maken met plaats innemen of een paard doen bewegen. Als je een sterke connectie wil met je paard moet je een duidelijk onderscheid kunnen maken tussen leiderschap en rangordekwesties en weten wat er belangrijker is voor een bepaald paard op een bepaald moment. MISVATTING 3: JOUW PAARD IS DOMINANT! Ontzettend veel trainers en paardeneigenaren gaan vooral uit van de dominantietheorie en van zodra er dan een probleem ontstaat met het paard wordt er al snel beweert dat het paard dominant is. Als het paard opdringerig is, dan is het dominant. Als het bijt, dan is het dominant. Zelfs als het paard de opdracht die een mens geeft, niet uitvoert, dan is het paard dominant terwijl het meestal zo is dat het paard het niet begrijpt of emotioneel reageert door angst, frustratie, boosheid, Geen enkel paard IS dominant. Wat wel kan is dat het paard dominant GEDRAG VERTOONT. Misschien denk je nu: dat is toch hetzelfde? Nee, dat is het niet! Dominant gedrag heeft te maken met motivatie. Zo kan paard A enorm gemotiveerd zijn om het plekje gras van paard B in te nemen omdat het grote honger heeft. Paard B staat zijn plekje af. Een uur later kan het echter ook zo zijn dat paard B grote dorst heeft en paard A wegdrijft van de waterbak. Wie van de twee IS dan dominanter? Geen van de twee, het hangt af van de situatie. Naargelang de situatie zal een paard meer, minder of geen dominant GEDRAG vertonen., maar het paard IS niet dominant tout court. Wanneer zullen paarden dominant gedrag vertonen tegenover elkaar? - Als het om voedsel gaat - Als het om drinken gaat - Als het om een beheerd plekje gaat, zoals een plekje in de schaduw, een boom om tegen te schuren of het willen passeren om ergens heen te kunnen gaan - Als een paard zijn maatje wil beschermen - Als een merrie haar veulen wil beschermen - Als een hengst zijn groep merries wil beschermen Je ziet, paarden vertonen eigenlijk alleen dominant gedrag als ze iets nodig hebben (eten, water, schaduw, plaats) of als ze een ander willen beschermen (veulen, maatje, groep merries). En paarden zullen dus ook afwegen in hoeverre het wel of niet iets opbrengt om zich dominant op te stellen en wat er op dat moment slimmer is: je dominanter opstellen dan de ander of jezelf eerder

4 4 5 misvattingen over leiderschap & rangorde onderdaniger opstellen. Ze gaan ook het risico inschatten: is het gevaarlijk om mij hoger in rang op te stellen dan het andere paard of niet (bv rivaliserende hengsten: 1 hengst kan beslissen om de ander toch niet aan te vallen omdat hij teveel risico ziet op ernstige verwondingen. De andere hengst ziet er namelijk heel sterk uit en heel indrukwekkend). Rangorde is dus ook contextgebonden: in de ene situatie zal paard A zich hoger in rang opstellen dan paard B, in het andere is het net omgekeerd. Dominant gedrag wordt dus vertoont wanneer het paard iets wil krijgen, behouden of beschermen en het daarbij beslist heeft dat zijn kans om te slagen reëel is! Hoe vertaalt dit zich naar de relatie mens-paard? Als je paard iets van je wil: iets lekkers dat in je zakken zit of ruimte, dan kan het heel goed zijn dat je paard subtiel tot overduidelijk dominant GEDRAG gaat stellen. Het legt de oren plat en dreigt om je te bijten wanneer je niet snel genoeg die wortel uit je zakt haalt. Of je paard wil langs je heen de deur uit en probeert je weg te drijven. Dit zijn situaties waarin jouw paard dezelfde dominante lichaamstaal zal gebruiken die hij ook bij andere paarden zou gebruiken in soortgelijke situaties. Dit bewijst voor mij dat paarden zich wel degelijk hoger of lager in rang kunnen opstellen tegenover mensen op een bepaald moment, in een bepaalde situatie. Ook hier is dit dus contextgebonden en dus afhankelijk van de situatie en motivatie van het moment. Dit neemt niet weg dat we geen grenzen mogen stellen aan dominant gedrag. Het is heel belangrijk dat wij voor ons eigen veiligheid goed omgaan met dominant gedrag zonder het paard onrespectvol te behandelen. We moeten hiermee omgaan op een manier dat het paard begrijpt, dat aansluit bij zijn natuur! Dat betekent in de eerste plaats dus nagaan waarom het paard dit gedrag stelt. In veel gevallen is het heel normaal dat een paard dit gedrag stelt (een worteltje is natuurlijk heel erg lekker!!) en is het aan de trainer om zijn grenzen aan te geven. Als je geen grenzen aangeeft, kan het zijn dat dit dominant gedrag erger wordt. Je geeft bv snel zijn voer als je paard met de oren plat en een dreigende blik op je af komt. Dan zal dit dominant gedrag toenemen, want het paard ervaart een positieve uitkomst: hij krijgt het voer. Het is wel van heel groot belang dat je ook het verschil leert zien tussen dominant gedrag en defensief gedrag, want heel vaak worden die twee door elkaar gehaald. Een paard met angst zal defensief gedrag vertonen wat soms lijkt op dominant gedrag. Er wordt dan verkeerd omgegaan met dat gedrag wat voor het paard heel moeilijk kan zijn. Het kan dominant gedrag of defensief gedrag dat er al is, nog verergeren!

5 5 5 misvattingen over leiderschap & rangorde Denk maar aan paarden die tegen je aanduwen omdat ze ruimte nodig hebben: als een paard geen vertrouwen heeft in zijn trainer en die trainer komt te dicht dan zal het paard proberen om afstand te nemen. Als die trainer het paard die ruimte niet geeft dan zal het paard misschien beslissen om vooruit te springen, naar de trainer toe in een poging op die manier los te komen. Dit is géén dominant gedrag, dit is defensief gedrag. Zo zijn er uiteraard heel veel situaties waarbij paarden in feite angstig zijn of wantrouwig en defensief worden omdat ze geen andere oplossing zien. MISVATTING 4: BEWEEG JE VOETEN NIET, WANT DAN STEL JE JE LAGER IN RANG OP! Mensen worden heel vaak gezegd dat ze tijdens het trainen van hun paard zo weinig mogelijk hun voeten mogen verplaatsen. Want dan zou het paard denken dat het jou in beweging kan zetten waardoor het hoger in rang is dan jou. Maar een paard weet perfect wanneer jij beweegt omdat je dat zelf beslist en wanneer jij je beweegt omdat het paard jou (subtiel) drijft. Wanneer een paard in jouw persoonlijke of intieme ruimte komt en je wil dat niet, dan is het inderdaad belangrijk dat je niet achteruit deinst maar dat je rustig maar zelfzeker je ruimte afbakent. Op dat moment (inderdaad: op dat moment) stel je je hoger in rang op omdat je blijft staan en het paard uit je ruimte zet ipv weg te gaan. Maar wanneer je je paard bv vraagt om op een cirkel te vertrekken (in vrijheid of aan de longe) en je verplaatst je daarbij op die manier dat het paard je beter snapt, dan mag dat natuurlijk wel! Er is dus een groot verschil tussen - bewegen omdat je via lichaamstaal (positie, houding en beweging) met je paard wil communiceren en je paard iets wil vragen of je paard wil helpen - en bewegen omdat je paard jou opdrijft. En je paard weet dit ook! Ze zijn beter dan ons wat betreft het aanvoelen van intentie en het lezen van lichaamstaal. Maar zelfs in het geval dat je paard je opdrijft, zijn er situaties waarin je kan beslissen om je te verplaatsen. Denk alleen nog maar aan - een paard dat ruimte vraagt omdat je (onbewust) te snel zijn persoonlijke of intieme ruimte inkwam - een paard met angst/terughoudendheid voor mensen en die jij wil helpen om dat te overwinnen - een paard waarmee je speelt (als je weet hoe je een halt kan toeroepen aan het drijven en ervaren bent met paarden)

6 6 5 misvattingen over leiderschap & rangorde Beweren dat je je voeten zo min mogelijk mag verplaatsen omdat je je anders lager in rang opstelt en het paard dominant zal worden is dan ook te kort door de bocht Pas op wanneer iemand je vertelt dit toch doen, maar het niet nuanceert. De kans bestaat dat deze persoon vooral uitgaat van de dominantietheorie. Trainen vanuit de dominantietheorie betekent meestal dat er veel druk gebruikt wordt en dat is voor veel paarden niet nodig en zelfs schadelijk. Wat betekent dit nu in de praktijk? Dat je het idee dat je je voeten zo min mogelijk mag verplaatsen moet laten varen. Belangrijk is alleen maar het feit dat je bewust omgaat met het je laten opdrijven of niet. Wanneer ga ik erin mee en laat ik me nu wel opdrijven? En wanneer ga ik er zeker niet in mee, hoe subtiel het ook is? Je kan dit het beste leren door eerst in vrijheid te werken met je paard. Dan leer je op een speelse manier deze verschillende situaties onderscheiden waardoor je er uiteindelijk heel bewust kan mee omgaan, en dit dan ook tijdens het grondwerk kan gaan toepassen. MISVATTING 5 PAARDEN MOETEN WETEN WIE DE BAAS IS ANDERS ZIJN ZE LASTIG TIJDENS DE TRAINING! Dit komt dus voort uit de mythe dat de alfamerrie heel dominant is, ook de enige leidmerrie is en dat de andere paarden haar daarom overal en altijd volgen. Hierboven heb je ondertussen gelezen dat dit helemaal niet waar is, dat leiding kan gegeven worden door elk paard, en dat ook rangorde contextgebonden is. Onderzoek heeft ondertussen uitgewezen dat een paard het beste te trainen is als het paard zich goed voelt bij zijn trainer. Dit wil zeggen als het hem/haar vertrouwt, een vriendschapsband heeft en als het paard gehecht is aan zijn trainer. Paarden die getoond worden wie de baas is via een strenge hand = gebruik van veel druk en vormen van geweld om het paard onder de duim te houden, maar waarbij geen tijd wordt genomen om vriendschap en vertrouwen op te bouwen zullen helemaal niet willen meewerken en enorm tegen de druk ingaan. Je krijgt dan verzet. Deze paarden worden dan vaak als koppig, dominant en onhandelbaar bestempelt. Of ze gehoorzamen als een robot, waarbij ze de oefeningen wel afwerken maar niet veel expressie laten zien en enorm in zichzelf gekeerd geraken (dit kan bij een nieuw baasje die het anders aanpakt, soms jaren daarna nog zichtbaar zijn in sommige situaties). Of ze werken wel mee, maar er blijft altijd een vorm van stress en spanning bestaan waardoor de oefeningen niet altijd even goed afgewerkt worden. Soms wel, soms niet, soms meer spanning, soms minder spanning. Het is allemaal redelijk onstabiel.

7 7 5 misvattingen over leiderschap & rangorde Of deze paarden werken wel mee maar kunnen nu en dan plots helemaal uit hun dak gaan of volledig dichtklappen (helemaal niets meer doen). Bij paarden waarbij men veel tijd neemt om een band op te bouwen en een connectie te laten ontstaan (ik doe dit dan in eerste instantie via Het Vrije Werk en de 8 connectie-oefeningen) merkt men dat zij tijdens verdere trainingen meer ontspanning laten zien, meer openheid tonen, sneller gekalmeerd kunnen worden wanneer zij toch eens stress ervaren, beter en sneller nieuwe dingen aanleren, een lagere hartslag behouden, minder snel zweten, minder tot geen vluchtgedrag tonen en beter samenwerken met hun mens in het algemeen. Dit is iets wat ik al jaren vertel omdat ik dat steeds weer merk in de praktijk en hierdoor ontstonden ook de connectie-oefeningen. Dit werd nu vorig gelukkig ook door wetenschappelijk onderzoek aangetoond (P. McGreevy & A.Mc Lean)! Wat betekent dit nu in de praktijk? Dat het in de eerste plaats belangrijk is om een band op te bouwen. Dat je daar de tijd moet voor nemen en ook wanneer je het paard verder traint, of het nu grondwerk is of rijden, je daar tijd moet blijven aan besteden. Want het is als bij elke vriendschap: die kan heel sterk zijn, maar je moet het onderhouden, anders groei je uit elkaar. SAMENVATTING Elk paard kan de leiding nemen in een groep Je kan nooit DE leider worden voor je paard. Je kan wel elke dag zo goed mogelijk proberen om leiderschap neer te zetten. Je mag ook eens de leiding aan je paard geven. Leiderschap heeft niets te maken met rangorde of dominant/onderdanig gedrag Rangorde is contextgebonden Als je grenzen stelt aan dominant gedrag betekent dit niet dat je paard je leiding zal volgen Dominant gedrag is niet hetzelfde als defensief gedrag en daarom vraagt het ook een totaal andere aanpak Je voeten bewegen betekent niet dat je je lager in rang opstelt! In sommige situaties kan je je heel bewust laten opdrijven door je paard (je moet wel weten in welke situaties dit kan en in welke dat het onveilig is) WEES DE VRIEND VAN JE PAARD, NIET DE BAAS!