N 2. Simpson s index D bereken je nu als volgt: D = N

Transcriptie

1 De grauwe gans Het aantal grauwe ganzen dat in Nederland broedt, neemt flink toe. Dit blijkt uit landelijke vogeltellingen die het Sovon organiseert. Het Sovon doet die vogeltellingen om bij te houden welke vogels in Nederland broeden, waar ze dat doen en hoeveel het er zijn. Het Sovon publiceert de resultaten van de tellingen in zogenaamde trendtabellen op internet. De vogels zijn daar op een onduidelijke manier gegroepeerd. De grauwe gans valt onder de watervogels. Hieronder zie je een stukje van zo n tabel. De vogeltellers van Sovon maken zich zorgen over de toename van de grauwe gans. Ze zijn bang dat de soortenrijkdom van de watervogels in gevaar komt. De opdracht 1. Bekijk de tabellen van de vogeltellingen van Sovon ( broedvogelindex.htm - de BMP-trendtabel). Analyseer de gegevens van de watervogels en onderzoek of de toename van de grauwe gans inderdaad zorgwekkend is voor de soortenrijkdom van de watervogels. Gebruik bij je onderzoek het spreadsheet Excel en een formule voor de soortenrijkdom. 2. Schrijf een notitie aan de vogeltellers van Sovon met de resultaten van je analyse. Schets het probleem en geef aan hoe ernstig het volgens jou is. Illustreer je schets van het probleem met grafieken en tabellen. 3. De formule voor de soortenrijkdom toont natuurlijk maar één kant van de zaak. De uitkomst daarvan is te smal voor het nemen van actie. Noem daarom ook extra informatie die nodig is, of ander onderzoek dat eerst moet plaatsvinden, om een beter beeld te krijgen van het probleem van de grauwe gans. 1

2 Tip 1 - van HTML naar EXCEL Een tabel van internet kopiëren naar Excel kan op twee manieren. Meestal werkt de meest eenvoudige, eerste manier. Anders moet je de tweede manier proberen. 1. Selecteer de internet-tabel met de muis. Kopieer vervolgens de tabel met de geschikte opdracht uit het menu. Open daarna Excel en kies de opdracht die nodig is om de tabel in Excel te plaatsen. 2. Kies bij de internet-pagina de opdracht om de pagina of het frame waarin de tabel staat te bewaren (Save as of Bewaar als). Als de tabel in een frame staat, zorg dan dat de goede frame geselecteerd is door er eerst met de muis op te klikken. Bewaar de tabel bijvoorbeeld op een schijfje. Start daarna Excel en open het bestand dat je hebt bewaard. Het is mogelijk dat je het bestand niet ziet staan in het Open-venster. Zorg er dan voor dat in dat venster alle bestanden worden getoond (niet alleen Excel-bestanden: *.xls). Als de tabel in Excel geopend is, staan als het goed is alle getallen van de tabel in een cel. Vervolgens kun je van de cellen een grafiek laten tekenen, of je kunt de getallen gebruiken om ermee te rekenen. Tip 2 - een index voor de soortenrijkdom Een index voor de soortenrijkdom is Simpson s index. Bij deze index bekijk je het aantal van iedere soort vogels in een landschapstype ten opzichte van het totale aantal vogels in dat landschapstype. Dit gaat als volgt: Stel er zijn 10 soorten in een landschapstype. Van de eerste soort zijn er n 1 geteld, van de twee n 2,... en van de tiende n 10 exemplaren. Het totaal aantal getelde vogels is dan N = n 1 + n n n 1 n 2 n 3 n 10 Simpson s index D bereken je nu als volgt: D = N N N N 2 Stel bijvoorbeeld dat van 3 soorten het ene jaar de aantallen 2, 3 en 2 zijn en het volgende jaar 0, 1 en 7. Dan is D in het ene jaar gelijk aan 4/49 + 9/49 +4/49 = 17/49 en in het volgende jaar gelijk aan 50/64. Hoe kleiner D is, hoe groter de soortenrijkdom. Dit komt doordat bij een grote soortenrijkdom de kwadraten n i 2 relatief klein zijn ten opzichte van N 2. Vaak wordt daarom naar de waarde van 1/D gekeken, dan geldt namelijk hoe groter 1/D is, hoe groter de soortenrijdom. Simpson s index is maar een voorbeeld van een index voor de soortenrijkdom. Er zijn er veel meer, en ook meer ingewikkelde (zie bijvoorbeeld: Simpson s index is echter eenvoudig uit te rekenen. 2

3 Tip 3 - EXCEL en grafieken en formules EXCEL is een spreadsheet, een computerprogramma dat je handig kunt gebruiken bij het maken van berekeningen en grafieken bij gegeven tabellen. De volgende aanwijzingen voor het gebruik van Excel zijn niet bedoeld als handleiding bij het programma, maar als geheugensteuntje voor degene die al eens met Excel hebben gewerkt. De aanwijzingen zijn geschreven voor de Engelse versie van Excel. Voor vertaling van de opdrachten of voor meer uitleg moet je een Excel-handboek raadplegen. wat wil je? hoe doe je dat? Op een plek in het spreadsheet kunnen getallen, formules of tekst staan. Een formule begint altijd met een =. Een formule invoeren Zodra je in een cel een = hebt getikt, kun je linksboven, voor de invoerregel, gebruik maken van een aantal standaard functies. Als je uit dat lijstje bijvoorbeeld SUM kiest, dan verschijnt de tekst op invoerregel en er verschijnt een hulpscherm voor het invoeren van de overige informatie. Selecteer dan de cellen waarvan je de som hebben wilt (misschien moet je daarvoor eerst het scherm aan de kant slepen) en klik op OK. De som staat dan in de cel van de formule. Het handige van een spreadsheet is dat je eenvoudig een formule naar andere plekken kunt kopiëren. In Excel zijn er verschillende manieren om cellen te kopiëren: 1. door aanklikken van de ikoontjes voor Copy en Paste uit de standard toolbar ; Een formule kopiëren 2. door te werken met het kopieerkruisje : zet het hok op de cel die je wilt kopiëren en klik met de muis op het blokje in de hoek rechtsonder (de muispijl verandert in een kruis). Houd de knop vast en beweeg de muis over de cellen waarnaar je de formule kopiëren wilt. Bij het kopiëren van een formule veranderen de relatieve verwijzingen naar de cellen in de formule mee. Als je dat niet wilt, dan moet je $-tekens in de celverwijzing gebruiken. Bijvoorbeeld de formule =(A2*A2)/($C$2*$C$2). In deze formule is de verwijzing naar A2 relatief en de verwijzing naar kolom C en rij 2 absoluut. 3

4 Selecteer de cellen waarvan je de waarden in een grafiek wilt en kies uit het Insert-menu de opdracht Chart (of klik op het betreffende ikoontje in de standard toolbar). Vervolgens loopt de chart-wizard enkele instellingen langs, waarbij vooral de eerste vraag belangrijk is: welk type grafiek wil je? Line lijkt hier een goede keus. Door met de muis op Press and hold to view sample te klikken-en-vasthouden, kun je zien wat het resultaat wordt. Een grafiek maken NB1: Een wizard (Engels voor tovenaar ) is een hulpje die je in stapjes door een computeropdracht leidt). In de Chart wizard kom je de gebruikelijke zaken tegen waarmee je de grafiek kunt verfraaien (het plaatsen van een titel, iets bij de assen, wel of geen rooster, een legenda, etc.). NB2: In de grafiek die uiteindelijk getoond wordt, kun je met dubbelklik achteraf nog een aantal instellingen wijzigen. Probeer maar eens een dubbelklik op: de lijn, de achtergrond en de assen. (Als je de muis even stil houdt, dan kun je in de tekst die bij de pointer verschijnt zien boven welk gebied je zit.) 4

5 Handleiding bij de grauwe gans Doel van de opdracht Leerlingen leren over de betekenis(sen) van het begrip soortenrijkdom (een interpretatie van biodiversiteit). Leerlingen krijgen inzicht in de rol van een objectieve/wiskundige maat voor biodiversiteit. Ze zien het voordeel van zo n maat en de beperkingen. Leerlingen zoeken informatie op het internet en verwerken gegevens met het spreadsheet Excel. Bovendien gebruiken ze het spreadsheet om de formule toe te passen op gegevens van vogeltellingen. Doelgroep V5, ter voorbereiding van een ecologie-onderzoek. Uitwerking Zie hieronder. Nog nagaan: 1. Hoeveel hulp hebben de leerlingen vermoedelijk bij Excel nodig? 2. Hoe gemakkelijk kunnen ze een tabel van internet in Excel kopiëren? 3. Hoe gemakkelijk kunnen ze hun grafieken en tabellen printen? Tijd Twee lessen: eerst een les in het computerlokaal, om de site van Sovon te bezoeken, de tabel in Excel te halen en te analyseren (grafieken maken en soortenrijkdom onderzoeken). In de tweede les kunnen de leerlingen de analyse afronden en de notitie aan Sovon te schrijven. Bij de nabespreking ingaan op de soortenrijkdom en op het gebruik van een maat voor die soortenrijkdom. 5

6 HLT (hypothetisch leertraject) criteria die vermoedelijk een rol spelen bij deze opdracht 1. De mogelijkheid om met internet rijke opdrachten te ontwerpen. Dergelijke opdrachten geven leerlingen de gelegenheid tot eigen aanpakken, dat motiveert. Bovendien laat het zien waartoe ze zelf in staat zijn, wat een goed uitgangspunt is voor een klassegesprek aan de hand waarvan verdieping mogelijk is. 2. Het gebruik van actuele (hier niet direct van toepassing) informatie / relevantie / realiteitswaarde motiveert. 3. De eigen inbreng / verantwoordelijkheid (uiteindelijk is dit een redelijk kleine opdracht met weinig eigen keuzes/verantwoordleijkheid in zoekgedrag e.d.) motiveert en motiveert het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden.. 4. Leerlingen waarderen voor internet-gebruik (en gebruik van ict in het algemeen). hypothetisch lesverloop Het lukt me niet om nu al te omschrijven op grond waarvan besloten kan worden of bovenstaande criteria enig hout snijden. Hieronder geef ik momenten aan, tijdens welke bij het observeren moet worden opgelet of aanwijzingen te vinden/zien zijn die de uitspraken t.a.v. de criteria bevestigen. t = 0 t = 10 t = 20 t = 30 t = 35 t = 45 De docent start de les. Globale introductie van het probleem en enkele praktische aanwijzingen. De leerlingen starten met de opdracht. Lezen de opdracht en gaan naar de site van Sovon. Hiertoe zijn ze gemotiveert (2, 4) Leerlingen verkennen de site van Sovon. Dwalen af, sommigen raken de weg kwijt. Blijven echter betrokken bij de opdracht (3). Ze vinden de tabel. Ze starten Excel en kopieren de tabel in Excel. Ze zullen het gebruik van Excel niet eenvoudig vinden. Ik vermoed dat het voor veel leerlingen al weer een tijdje geleden is. Toch zal ze deze wisselwerking aanspreken en vermoedelijk zijn ze enthousiast over de mogelijkheid van het kopieren (1, 3, 4). Wel moet voorkomen worden dat het geklungel met Excel de meeste aandacht krijgt. Desnoods beperken tot grafieken en formule laten zitten. Dat moet dan even klassikaal worden gemeld. Ze maken een grafiek en duidelijk is te zien hoe de toenamen van de grauwe gans een tamelijk evenwichtige soortenrijkdom verstoort. Ze proberen de formule in te voeren om te kijken of dit ook uit de formule volgt. De docent sluit de les af. Enkele aanwijzingen worden gegeven voor meest voorkomende problemen. Leerlingen kunnen in eigen tijd nog proberen gewenste schermafdrukken te maken voor hun notitie. Huiswerk voor de volgende keer is het schrijven van de notitie. In een volgende les worden de notities besproken. Als het goed is kunnen de leerlingen uit de omschrijving van de opdracht aflezen welke rol ze moeten innemen. Deze rol moet voor hun duidelijk maken wat verwacht wordt, welke accenten ze moeten leggen. 6

7 Belangrijk is dat uit de producten blijkt dat ze deze rol serieus hebben genomen. Bovendien wordt tijdens deze les het begrip soortenrijkdom en het gebruik van een maat voor die soortenrijkdom besproken. Ik vermoed dat leerlingen nu wel aanvoelen dat het gebruik van een objectieve maat niet zaligmakend is. Stel bijvoorbeeld dat 1 soort toeneemt en de overige gelijkblijven. Volgens Simpson s index neemt dan de soortenrijkodom af, terwijl er in totaal meer vogels komen, wat toch alleen maar goed is. Hoewel? Misschien heeft het uit balans raken toch gevolgen voor...? 7