Advies over radioactiviteit in levensmiddelen en consumentenproducten ten gevolge van de ramp in Japan

Transcriptie

1 > Retouradres Postbus CM Den Haag Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling & Aan de inspecteur-generaal van de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit Prinses Beatrixlaan AL Den Haag Postbus CM Den Haag T F De radioactiviteit die in maart 2011 ten gevolge van de ramp bij Fukushima in rondom de reactoren in de omgeving is gekomen, kan een risico voor de volksgezondheid in Nederland vormen wanneer besmette levensmiddelen of andere producten vanuit in Nederland worden ingevoerd. De directeur van divisie Industrie heeft de directeur van bureau Risicobeoordeling & (BuRO) om advies gevraagd over de monitoring van radioactiviteit consumentenproducten uit. Advies Aanbevolen wordt bij het monitoren van radioactiviteit de nadruk te leggen op levensmiddelen. Een initiële screening direct bij aankomst kan gebruikt worden om verdachte zendingen met waarneembaar verhoogde stralingsniveaus van onverdachte te onderscheiden. Van verdachte zendingen dient de bron opgespoord te worden en moeten gericht monsters genomen worden, met inachtneming van de nodige voorzorgen voor de veiligheid van de medewerkers. De Eenheid Planning en Advies nucleair (EPAn) adviseert voor de eerste screening van pallets en containers een norm van 10 nsv (nanosievert) per uur aan te houden, dat komt globaal overeen met een oppervlaktebesmetting van 0,4 Bq (Becquerel)/cm 2 tot 4 Bq/cm 2. Ter vergelijking, de natuurlijke achtergronddosis die een mens oploopt, is in Nederland 6-8 µsv (microsievert) per dag. Bij niet verdachte zendingen verdient het aanbeveling steekproeven te nemen van levensmiddelen, met nadruk op zeewier, groenten, vis en schelpdieren. De doorgaans in voedsel aangetroffen radio-isotopen (jodium-131, cesium-137 en cesium-134) zenden bèta- en gammastraling uit, maar informatie over het voorkomen van isotopen die alfastraling uitzenden, ontbreekt vooralsnog. Ten aanzien van de isotopen cesium-134 en cesium-137 lijkt het juridisch gezien aangewezen de EU-verordeningen (Euratom) nr 3954/87 voor levensmiddelen en (Euratom) nr 770/90 voor diervoeder, toe te passen en niet de normen die zijn vastgesteld voor producten die besmet zijn geraakt als gevolg van de ramp in Tsjernobyl. Destijds is het besluit genomen om voor producten die als gevolg van de ramp in Tsjernobyl besmet waren geraakt, de normen te halveren. Dit besluit DE AID, PD EN VWA BOUWEN AAN ÉÉN NIEUWE VOEDSEL EN WAREN AUTORITEIT Pagina 1 van 6

2 was niet genomen op basis van een risicobeoordeling. De bijbehorende wet is uitsluitend van toepassing op besmettingen ten gevolge van Tsjernobyl. Zowel bij toepassen van de Europese normen als van de Nederlandse Tsjernobylnormen is de voedselveiligheid volledig gewaarborgd. Tevens is het wenselijk veegmonsters te nemen van consumentenproducten en deze naast gamma- ook op alfa- en bètastraling te onderzoeken. Pagina 2 van 6

3 Onderbouwing Aanleiding Het vrijkomen van radioactieve isotopen uit de kernreactoren van de kerncentrale Fukushima in na de aardbeving en de tsunami kan besmetting veroorzaken van levensmiddelen uit de wijde omgeving van deze centrale. Bovendien is het denkbaar dat radioactieve isotopen terechtkomen op consumentenproducten. Nederland importeert voor ongeveer tien miljoen euro aan levensmiddelen uit, zoals groenten, zeewier, de zoetwateralg Chlorella, vis, schelpdieren en sake. Daarnaast worden andere producten zoals siervissen, bonsaiboompjes, machineonderdelen en elektronica geïmporteerd. Om de risico s in kaart te brengen en ter onderbouwing van inspectie en handhaving heeft de directeur van de divisie Industrie de directeur van het bureau Risicobeoordeling & (BuRO) om advies gevraagd over dit onderwerp. Aanpak Gezien het spoedeisende karakter van het advies en omdat het een bekend en goed uitgewerkt onderwerp betreft, is een enigszins verkorte procedure toegepast. Er zijn op 17 maart 2011 vragen aan het RIVM gesteld. Deze zijn beantwoord door het BackOffice Radiologische Informatie (BORI), waarin diverse steuncentra met specialistische kennis vertegenwoordigd zijn en dat voorgezeten wordt door het RIVM (bijlage 1). Daarnaast zijn punten van aandacht geselecteerd uit stukken zoals draaiboeken en factsheets en onderwerpen die tijdens overleg binnen de nvwa en tussen de nvwa en de douane over deze materie aan de orde zijn geweest. Een conceptversie van het advies is voorgelegd aan verschillende personen binnen en buiten de nvwa en hun commentaar is in de voorliggende versie verwerkt. Normen Er zijn normen voor radioactiviteit in levensmiddelen. Deze zijn voor levensmiddelen vastgelegd in EU-verordening (Euratom) nr 3954/87 en voor diervoeder in verordening (Euratom) nr 770/90 en werden samengevat in de RASFF melding die op 15 maart 2011 werd verzonden door DG Sanco. De EU-norm voor de belangrijkste radio-isotopen, cesium-134 en cesium-137, is samen 1000 Bq/kg (Becquerel; 1 Bq staat voor het radioactief verval van één atoom per seconde) in zuivelproducten en dranken en 1250 Bq/kg in andere producten. Voor babyvoeding geldt een norm van 400 Bq/kg. Voor jodium-131 zijn andere normen van kracht omdat het zich in de schildklier concentreert. Jodium-131 heeft een halfwaardetijd van acht dagen en is daarom vrijwel volledig vervallen enkele maanden na beëindiging van de uitstoot van radioactieve isotopen door de kerncentrales. Voor oppervlakten van consumentenproducten geldt een norm van 4 Bq/cm 2. In afwijking van de EU-normen, is de Nederlandse norm voor levensmiddelen die besmet zijn geraakt met cesium-137 als gevolg van de ramp bij Tsjernobyl 600 Bq/kg. De vraag is welke normen aangehouden moeten worden, die van de EU (1000 of 1250 Bq/kg) of de Nederlandse Tsjernobylnormen. De halvering van de bestaande normen tijdens de Tsjernobylcrisis was niet op een risicobeoordeling gebaseerd. De risico s als gevolg van consumptie van voedsel dat precies aan de norm voldoet zijn in beide gevallen verwaarloosbaar. Gezien de wetgeving die stelt dat de lagere norm alleen van kracht is voor producten die besmet zijn als gevolg van de ramp bij Tsjernobyl, ligt het meer voor de hand de EU-verordeningen in acht te nemen. Pagina 3 van 6

4 Risico s van specifieke producten Vanuit de regio rondom de kerncentrale Fukushima, waar de hoogste concentratie van radioactieve isotopen aangetroffen is, worden volgens opgave van de douane relatief weinig producten geëxporteerd naar Nederland. De kans op import vanuit van besmette levensmiddelen lijkt daarom klein, maar er zijn ook besmettingen gemeten in voedsel afkomstig van buiten de regio van Fukushima. Daarom is het raadzaam steekproeven te nemen van al het voedsel dat vanuit Nederland binnenkomt. De omvang van de steekproeven kan op grond van de uitkomsten aangepast worden. Omdat consumptie van besmette levensmiddelen een significant grotere stralingsbelasting oplevert dan omgaan met andere consumentenproducten met een vergelijkbare besmetting, is het gewenst bij monitoring de nadruk te leggen bij levensmiddelen. Van de levensmiddelen lijken groenten, zeewier, de zoetwateralg Chlorella, sake, vis en schelpdieren de voornaamste risicoproducten. Omdat radioactieve isotopen in hoge mate achterblijven op bladgroenten met een groot bladoppervlakte en sterk in vis, zeewier en Chlorella accumuleren, kan overwogen worden deze producten frequenter te bemonsteren. Metingen Gezien de technische mogelijkheden lijkt het gewenst een algemene eerste screening van pallets en containers uit te voeren, bij positieve uitslag gevolgd door het opsporen van de bron en een specifieke meting van de besmette producten. Bij een negatieve uitslag kan met een steekproef worden volstaan. Voor een dergelijke steekproef en voor handhaving van de normen kunnen de standaardprocedures en methoden van het Nationaal Plan Kernongevallenbestrijding (NPK) en het Landelijk Meetnet Radioactiviteit in Voedsel (LMRV) toegepast worden. In zowel voedsel als consumentenproducten kan naast gammastraling ook alfa- en bètastraling gemeten worden. Dit kan gedaan worden door het destrueren van monsters en/of het nemen van veegmonsters in combinatie met vloeibaar scintillatie tellingen. In de Kernenergiewet zijn normen vastgelegd voor het vervoer van radioactieve stoffen. Het betreft hier echter bekende radioactieve stoffen die bewust en met een doel vervoerd worden en niet een besmetting. Bij de laagste categorie, I white volgens de indeling van de IAEA Regulations for the Safe Transport of Radioactive Material uit 2009, mag 5 µsv (microsievert) per uur gemeten worden aan enig punt van het oppervlak. Deze norm lijkt niet van toepassing op goederen uit omdat die in het geheel niet radioactief zouden moeten zijn. Het ligt voor de hand het voorstel van de EPAn over te nemen om voor de eerste screening van binnenkomende partijen een norm aan te houden van 10 nsv (nanosievert) per uur om te waarborgen dat alle partijen die radioactiviteit boven de norm bevatten, verder onderzocht worden. Voor oppervlakten kan de bestaande norm voor vervoer van verpakkingen van 0,4 Bq/cm 2 worden gehanteerd, tenzij op een later tijdstip in EU-verband anders wordt besloten. Bescherming van de medewerkers De meeste medewerkers die metingen verrichten, pallets of containers uitpakken en monsters nemen zijn geen stralingswerkers. Dat betekent dat de maximale extra dosis die zij in een jaar tijd mogen oplopen beperkt is tot 1 msv (millisievert). Dit is ook de limiet voor leden van de bevolking. Ter vergelijking: de Pagina 4 van 6

5 effectieve dosis die iemand in Nederland oploopt, inclusief de medische blootstelling, bedraagt gemiddeld 2,5 msv per jaar en stralingswerkers mogen tot 20 msv per jaar oplopen. Het effect van lage doses radioactiviteit is additief, dat wil zeggen dat de kans op kanker licht toeneemt. Een totale dosis van 200 msv verhoogt de kans op kanker met 1%. Stralingsziekte treedt op vanaf een in korte tijd ontvangen dosis van 1000 msv. De optimale maatregel om te voorkomen dat medewerkers ongemerkt een te hoge dosis ontvangen is het dragen van een dosimeter met alarm. Deze moet voor het lichaam gedragen worden, bijvoorbeeld in een borstzak of aan een riem. Er van uit gaand dat geen enkele medewerker meer dan 100 uur per jaar aan de maximale straling wordt blootgesteld zou het alarm zodanig afgesteld kunnen worden dat een medewerker nooit meer dan 10 µsv per uur oploopt. Uitgangspunt is dat geen enkele medewerker in een jaar tijd meer dan 1000 µsv (= 1 msv) boven de natuurlijke achtergrondstraling mag oplopen. Een vliegtuig kan worden gelost wanneer aan de buitenkant een dosistempo van minder dan 1 µsv per uur gemeten wordt. Daarboven is het raadzaam een stralingsdeskundige te raadplegen. Hoogachtend, Prof. dr. E.G. Schouten Directeur bureau Risicobeoordeling & Bijlage: 1 Pagina 5 van 6

6 Bijlage Krijger GC. Risicobeoordeling inzake mogelijk radiologisch besmette producten uit n.a.v. het recente nucleaire accident. RIVM-RIKILT Front Office Voedselveiligheid, Pagina 6 van 6