's-gravenhage, 29 juni 1998 Ons kenmerk 97.V.716.1

Transcriptie

1 's-gravenhage, 29 juni 1998 Ons kenmerk 97.V Bij brief van 3 september 1997, uw kenmerk, legt u de Registratiekamer een vraag voor met betrekking tot het gebruik van de gegevens die zijn vastgelegd op een cockpit voice recorder (CVR). Ik kan u thans het volgende berichten. De feitelijke situatie zoals deze door u is geschetst is de volgende. Na een ongeval met een - toestel van de luchtvaartmaatschappij KLC in 1993 is de transcript van de CVR van die vlucht aan de luchtvaartmaatschappij afgegeven met het oog op het verbeteren van de vliegveiligheid. Nadien is een gedeelte van het transcript gebruikt als een van de argumenten om de eerste officier te ontslaan. De betrokken luchtvaartmaatschappij stelt zich op het standpunt dat een dergelijk gebruik in verband met de vliegveiligheid niet onrechtmatig is. Naar aanleiding hiervan legt u de Registratiekamer de volgende twee vragen voor. 1. Is het gebruik dat KLC heeft gemaakt van de CVR-gegevens (die in ieder geval door gebruik in een beoordelingszaak van een werknemer onderdeel uitmaken van een persoonsregistratie) in strijd met de huidige en/of toekomstige privacy/registratiewetgeving? 2. Gesteld dat het gebruik van CVR-gegevens niet conform het doel is waarvoor zij zijn aangemaakt, welke middelen staan ons dan ter beschikking om hier tegen te ageren? Is in dat verband ook nog een rol weggelegd voor de Registratiekamer? Voordat de Registratiekamer overgaat tot beantwoording van uw vragen zal zij eerst het wettelijk kader - voor zover hier van belang - weergeven. Vervolgens zal zij haar oordeel geven over het al dan niet rechtmatig gebruik van de CVRgegevens in het licht van de Wet persoonsregistraties. Wettelijk kader 1. Verdrag van Chicago Nederland heeft het Verdrag inzake de burgerluchtvaart van 7 december 1944 (Verdrag van Chicago) geratificeerd. De verplichtingen die daaruit voortvloeien en in het bijzonder de normen en aanbevolen werkwijzen inzake het ongevallenonderzoek, die zijn neergelegd in bijlage 13 van genoemd verdrag, hebben geleid tot de huidige Luchtvaartongevallenwet (Wet van 18 juni1992, Stb. 705). Daarbij zij opgemerkt dat Nederland ten aanzien van het bepaalde in 5.12 van attachment D van annex 13 bij het verdrag van Chicago betreffende openbaarmaking van de onderzoeksgegevens afwijkt van de internationale normen en methoden. Deze afwijking is gemeld (Zie de bijlage bij annex 13: "As Dutch law puts a great emphasis on publicity, it is not possible to determine in general that records, specified in 5.12, shall not be made available for purposes other than accident or incident investigation if disclosure of such records might have an adverse effect on the availability of information in that ore any future investigation."). Met betrekking tot de vertrouwelijkheid van de gegevens ontleend aan elektronische opnameapparatuur heeft de Minister van Verkeer en Waterstaat bij de parlementaire behandeling van de Luchtvaartongevallenwet het volgende opgemerkt:

2 "Vervolgens wil ik kort ingaan op hetgeen wordt gesteld omtrent een nadere vertrouwelijkheidsbescherming van gegevens ontleend aan elektronische opnameapparatuur. Mijn inziens geeft de VNV een onjuiste weergave van mijn standpunt in deze kwestie. Ik heb namelijk niet gesteld dat met het oog op de bescherming van de privacy in de arbeidssituatie het gebruik van gegevens welke zijn ontleend aan dergelijke in luchtvaartuigen opgestelde apparatuur, aan een nadere regeling dient te zijn onderworpen. Ik heb slechts aangegeven dat -indien het al noodzakelijk zou zijn om met betrekking tot gegevens, ontleend aan elektronische opnameapparatuur, iets te regelen in het kader van de privacybescherming- dan zou dit naar ons oordeel niet in de Luchtvaartongevallenwet maar in het Wetboek van Strafprocesrecht dienen te gebeuren, etc. (Handelingen TK d.d. 23 januari 1991). Voorts wil ik voor deze kwestie verwijzen naar hetgeen is gesteld in de door de VNV aangehaalde brief aan de Voorzitter van de Tweede Kamer (19 654, nr. 18). Zoals reeds herhaaldelijk aangegeven, acht ik het niet opportuun een vertrouwelijkheidswaarborg op te nemen teneinde te voorkomen dat, de in het kader van het luchtvaarttechnisch onderzoek gebruikte gegevens, analyses en conclusies - welke zijn ontleend aan de elektronische opnameapparatuur - kunnen worden gebruikt als bewijs in een rechtsgeding. (EK, , , nr. 106a, blz. 6)." 2. Luchtvaartongevallenwet De Luchtvaartongevallenwet regelt het onderzoek naar ongevallen en incidenten met luchtvaartuigen door de Raad voor de Luchtvaart. Het onderzoek vangt aan met een vooronderzoek door de vooronderzoeker. Doel van het vooronderzoek is het verzamelen en ordenen van de nodige gegevens en het analyseren daarvan ten behoeve van het onderzoek van de Raad (artikel 15, eerste en tweede lid). Binnen drie maanden na ontvangst van het rapport van vooronderzoek beslist de Raad of het onderzoek naar zijn voorlopig oordeel kan worden afgerond met de resultaten van het vooronderzoek of dat verder onderzoek noodzakelijk is (artikel 20, eerste lid). Wanneer de Raad meent dat onderzoek kan worden afgerond met het vooronderzoek geldt ingevolge artikel 21, tweede lid, van de wet dat betrokkenen het recht hebben het rapport van het vooronderzoek alsmede de op het ongeval of het incident betrekking hebbende schrifturen en bewijsstukken in te zien en hiervan afschriften te maken. Zij zijn tot geheimhouding van deze informatie verplicht. Wanneer de Raad besluit het onderzoek voort te zetten geldt ingevolge artikel 22 van de wet hetzelfde, evenwel met dien verstande dat betrokkenen anders dan ter voorbereiding van de behandeling door de Raad tot geheimhouding van deze informatie zijn verplicht. De Raad stelt naar aanleiding van ieder onderzoek een eindrapport op. Daarin doet de Raad uitspraak over de (vermoedelijke) oorzaak van het ongeval of het incident en de omstandigheden waaronder het is geschied. Het eindrapport bevat: a. analyse van de toedracht van het ongeval of van het incident, alsmede de gegevens waarop deze analyse berust; b. conclusies en vaststelling van de oorzaak althans de vermoedelijke oorzaak van het ongeval of van het incident; c. indien daartoe aanleiding bestaat aanbevelingen voor in het belang van de veiligheid van de luchtvaart te treffen maatregelen (artikel 27, eerste, tweede en derde lid van de wet).

3 Ingevolge het vierde lid van artikel 27 van de wet kan de Raad besluiten bepaalde informatie niet in het eindrapport op te nemen, voor zover het belang van de publicatie daarvan niet opweegt tegen het belang: (...): b. van de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer van een ieder en de bescherming van medische en psychologische onderzoeksresultaten, die individuele gevallen betreffen. Artikel 28, eerste lid, van de wet bepaalt dat de Raad een afschrift van het eindrapport zendt aan Onze Minister en de betrokkenen. Het derde lid bepaalt voorts dat een ieder een afschrift van het eindrapport kan verkrijgen. Artikel 27, zesde lid, van de regeling van 29 mei 1990, nr. 4092, Stcr. 110, Rijksluchtvaartdienst, Directie Luchtvaartinspectie, houdende Regelen t.a.v. voorbereiding en uitvoering verkeersvluchten, uitgezonderd rondvluchten, bepaalt dat een vastgelegde stuurhutgeluidsopname uitsluitend wordt gebruikt ten behoeve van ongevallen- of voorvallenonderzoek. Dit doel van de stuurhutgeluidsopname is ook opgenomen in de Basic Operations Manual van de KLM Cityhopper onder pt Wet persoonsregistraties (Wpr) Artikel 4, eerste lid, van de Wpr bepaalt dat een persoonsregistratie slechts wordt aangelegd voor een bepaald doel waartoe het belang van de houder redelijkerwijs aanleiding geeft. Artikel 5, eerste lid, Wpr bepaalt dat een persoonsregistratie slechts persoonsgegevens bevat die rechtmatig zijn verkregen en in overeenstemming zijn met het doel waarvoor de registratie is aangelegd. Artikel 6, eerste lid, Wpr bepaalt dat de opgenomen persoonsgegevens slechts worden gebruikt voor doeleinden die met het doel van de persoonsregistratie verenigbaar zijn. Beoordeling Ingevolge artikel 4 van de Wpr wordt een persoonsregistratie slechts aangelegd voor een bepaald doel waartoe het belang van de houder redelijkerwijs aanleiding geeft. Dat een werkgever in die hoedanigheid een personeelsadministratie voert en daarbij een belang heeft staat niet ter discussie. Hieraan hoeft derhalve dan ook geen nadere aandacht worden besteed. Uw eerste vraag heeft betrekking op de vraag of een werkgever CVR-gegevens, oftewel de stuurhutgeluidsopname - opgenomen in een persoonsregistratie - mag gebruiken bij de beoordeling van een werknemer. Echter hieraan gaat een vraag vooraf, namelijk is het de werkgever toegestaan deze gegevens vast te leggen in een registratie die - mede - ten dienste staat van personeelszaken. Immers, mogen die gegevens niet worden opgenomen in een dergelijke registratie, dan kunnen en mogen zij ook niet verder worden gebruikt door de werkgever. Gelet op de achterliggende luchtvaartwetgeving onderscheidt de Registratiekamer twee verschillende situaties waarin de werkgever het transcript van de stuurhutgeluidsopname kan hebben verkregen van de Raad voor de Luchtvaart. De eerste situatie is die waarin de werkgever als betrokkene deze informatie heeft verkregen op grond van artikel 21, tweede

4 lid, en/of artikel 22 Luchtvaartongevallenwet. Doel van de inzage in de stukken van het (voor)onderzoek is blijkens de wetsgeschiedenis om betrokkenen in de gelegenheid te stellen om na kennisneming van het rapport de Raad te verzoeken het onderzoek toch voort te zetten en om de Raad te verzoeken hen als getuigen in de openbare behandeling te horen. De inzage wordt slechts gegeven ter voorbereiding van de behandeling door de Raad. De tweede situatie is die waarin de werkgever als betrokkene een afschrift heeft gekregen van het eindrapport van de Raad ingevolge artikel 28, eerste lid, Luchtvaartongevallenwet. Uw brief geeft geen uitsluitsel over de vraag in welke fase van het onderzoek de werkgever de informatie heeft verkregen. Derhalve zullen beide situaties in het oordeel van de Registratiekamer worden betrokken. Op grond van artikel 5, eerste lid, Wpr bevat een persoonsregistratie slechts persoonsgegevens die rechtmatig zijn verkregen en in overeenstemming met het doel waarvoor de registratie is aangelegd. Deze bepaling verwijst naar de wijze van verkrijging van de in de persoonsregistratie opgenomen gegevens. Zijn deze gegevens verkregen van een derde, dan zal mede van belang zijn of deze bevoegd was die gegevens te verstrekken. Onrechtmatige verkrijging zou zich kunnen voordoen als gegevens in strijd met een geheimhoudingsverplichting of anderszins in strijd met regels voor verstrekking, zijn verkregen. De bepaling dat persoonsgegevens rechtmatig dienen te zijn verkregen, verwijst naar normen die deels buiten deze wet zijn gelegen. Het gaat hierbij om normen die volgende bestaande wetgeving en jurisprudentie (mede) bepalend kunnen zijn voor de vraag op welke wijze persoonsgegevens, zowel in het verkeer met de betrokken personen als met derden, mogen worden verzameld. De normen waarom het hier om gaat liggen voor een groot deel in de vigerende luchtvaartwetgeving. Zoals deze hierboven is beschrijven blijkt niet dat de Raad voor de Luchtvaart gedurende het (voor)onderzoek bevoegd is gegevens, verzameld ten behoeve van het (voor)onderzoek naar feiten en omstandigheden van een ongeval of een incident, te verstrekken aan de werkgever van de daarbij betrokken werknemers met het oog op de beoordeling van de werknemers. Dit geldt ook voor de stuurhutgeluidsopname en het transcript daarvan. Dit is ook niet in overeenstemming met de aard, het doel en de strekking van het (voor)onderzoek dat immers niet gericht is op beantwoording van de schuldvraag maar op de vaststelling van de (vermoedelijke) oorzaak en de omstandigheden waaronder het ongeval of incident heeft plaatsgevonden. Onder gelding van artikel 21, tweede lid, en artikel 22 Luchtvaartongevallenwet is de Raad bevoegd informatie te verstrekken aan betrokkenen, maar betrokkenen zijn wel tot geheimhouding verplicht. Deze geheimhoudingsverplichting brengt voor de luchtvaartmaatschappij als werkgever mee dat deze de van de Raad in dit verband verkregen informatie niet verder dient te verspreiden binnen de eigen organisatie. De in dit kader ontvangen gegevens kunnen dan ook niet zonder meer worden verstrekt aan de afdeling personeelszaken. Is dit wel gebeurd en zijn de in dit kader verkregen gegevens opgenomen in een registratie die - mede - ten dienste staat van de personeelsadministratie, dan is het aannemelijk te achten dat er in strijd wordt gehandeld met artikel 5, eerste lid, Wpr en dienen deze gegevens daaruit te worden verwijderd.

5 De tweede situatie die de Registratiekamer onderscheidt, is die waarin de werkgever het openbare eindrapport heeft gekregen van de Raad. In dat geval is er geen geheimhoudingsverplichting die de werkgever belet (delen van) het rapport op te nemen in de personeelsadministratie wanneer deze gegevens bevat die van belang zijn voor de arbeidsrelatie. Daarbij neemt de Registratiekamer in aanmerking dat de Raad bij de publicatie van het openbare eindrapport in aanmerking heeft moeten nemen het belang van de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (zie artikel 27, vierde lid, onder b, Luchtvaartongevallenwet). In die situatie is artikel 6, eerste lid, Wpr relevant. De opgenomen persoonsgegevens worden slechts gebruikt voor doeleinden die met het doel van de persoonsregistratie vereenigbaar zijn. Deze bepaling bevat het belangrijke beginsel van de doelbinding, dat wil zeggen dat persoonsgegevens slechts mogen worden gebruikt op een wijze die met het doel van de registratie verenigbaar is. Over een concrete beschrijving van het doel van de personeelsadministratie van verkeersvliegers beschikt de Registratiekamer niet. In het algemeen behoort tot het doel van een personeelsadministratie dat de registratie wordt aangelegd voor een goede uitvoering van de arbeidsovereenkomst tussen de werkgever en werknemer. Voor verkeersvliegers spelen daarbij in het bijzonder een rol de opleiding, de vaardigheden en de beoordeling van de geschiktheid als verkeersvlieger. Gelet op het bijzondere karakter van het beroep van verkeersvlieger acht de Registratiekamer het niet onverenigbaar dat (delen van) het eindrapport van de Raad worden gebruikt bij diens beoordeling. Dit oordeel zou anders kunnen luiden wanneer in de arbeidsvoorwaarden, in de cao of binnen het bedrijf voor verkeersvliegers nadere afspraken zijn gemaakt met betrekking tot het gebruik van de hier bedoelde gegevens. De Registratiekamer wijst u hierbij nog op een recente wijziging van de Wet op de ondernemingsraden (TK , ; inwerkingtreding op 15 februari 1998, Stb. 1998, 107). De bevoegdheid van de ondernemingsraad op het punt van persoonsgegevens en personeelsvolgsystemen wordt uitgebreid (artikel 27, eerste lid, onder k en l). De ondernemingsraad kan aldus een belangrijke rol vervullen bij de nadere vormgeving van de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer in de werkomstandigheden. Tot slot merkt de Registratiekamer op ten aanzien van het bepaalde in artikel 27, zesde lid, van de regeling van 29 mei 1990 dat de reikwijdte van deze bepaling wordt bepaald door het kader waarin zij is geplaatst. Dit is in het kader van artikel 105 Regeling Toezicht Luchtvaart op grond waarvan regels worden gesteld ten aanzien van de voorbereiding en uitvoering van vluchten. Op basis van die regeling kan echter het gebruik van bepaalde gegevens in het kader van het arbeidsrecht niet zonder meer worden beperkt. Zie in dit verband de eerder genoemde uitlatingen van de Minister van Verkeer en Waterstaat bij de behandeling van de Luchtvaartongevallenwet. Hetzelfde geldt ten aanzien van de door u genoemde handleiding Basic Operations Manual van de KLM City-hopper. Met betrekking tot uw tweede vraag verwijs ik u naar de artikelen 9 en 10 van de Wpr. Ingevolge deze bepalingen kunt u het handelen in strijd met de Wpr en de daarop gebaseerde uitvoeringsregelingen ter beoordeling voorleggen aan de burgerlijke rechter. De Registratiekamer heeft in dat kader slechts een adviserende rol.

6 Conclusie De vraag of een luchtvaartmaatschappij als werkgever de stuurhutgeluidsopname met betrekking tot een ongeval of een incident mag gebruiken bij de beoordeling van de betrokken verkeersvlieger hangt allereerst af van het doel waarmee deze informatie is verkregen. Is de informatie verkregen in het kader van het (voor)onderzoek van de Raad voor de Luchtvaart dan verzet de geheimhouding die in dit stadium geldt zich tegen gebruik. Het staat de luchtvaartmaatschappij echter vrij om (delen van) het openbare eindrapport op te nemen in de personeelsadministratie, tenzij hierover in het kader van het arbeidsvoorwaardenbeleid andere afspraken zijn gemaakt. Ik vertrouw erop u hiermee voldoende te hebben bericht. Hoogachtend, Voorzitter Registratiekamer