Scheepswerf Zwolsman te Workum.

Transcriptie

1 Archief van Scheepswerf Zwolsman te Workum. Inleiding Ontstaan van de werf In het jaar 1868 nam scheepstimmerknecht Willem Everts Zwolsman ( ) de werf van Willem Bakker te Makkum over. Deze Willem Evert was een broer van Reinder Everts Zwolsman (geboren 1840), timmerman te Makkum. Voor die periode was de werf van Willem Zwolsman te Makkum met 15 knechten een behoorlijk bedrijf. De werf lag aan het begin van de kleine Zijlroede. Er werden hoofdzakelijk houten schepen gebouwd zoals blazers en aken, maar ook tjalken en de voor Makkum de bekende schilschuiten, bestemd voor de schelpenvissers. In het midden van de vorige eeuw waren er al blazers, maar Willem Zwolsman komt de eer toe dat hij ontwerper en bouwer was van de tweemast blazer, een type visserschip dat veel door de vissers van Wierum, Peasens en Moddergat werd gebruikt. In 1876 werd het eerste schip van dit type afgeleverd. De zoons van Willem Zwolsman, Ulbe ( ), Evert ( ) en Klaas ( ) kwamen ook alledrie in het scheepsbouwersvak terecht. Ulbe werd in 1892 scheepsbouwer te Workum. Evert en Klaas namen aanvankelijk de werf in Makkum over en begonnen in1902 met de bouw van ijzeren schepen. Evert ging vervolgens in 1911 naar IJlst en heeft daar uiteindelijk de werf van Crolis overgenomen; Klaas volgde enkele jaren later. De werf in Makkum is later opgeheven. De samenwerking tussen Evert en Klaas in IJlst verliep echter niet vlekkeloos en Klaas vertrok, samen met zijn vrouw en zoon, Willem Zwolsman, naar Zaandam. Evert heeft daarna de werf in IJlst verkocht en vestigde zicht te Leeuwarden. Hij is daar tijdens een bombardement in 1942 overleden. Klaas overlijdt in 1946; zijn zoon Willem Zwolsman stichtte in 1950 in Zaandam de Holland Launch B.V. Ulbe Zwolsman (Workum) In 1892 vestigt Ulbe Zwolsman zich dus als scheepsbouwer te Workum. In de beginperiode worden er houten schepen gebouwd (blazers en Wieringer aken). In 1912 bouwt Ulbe voor Engelse rekening de boeieraak Marieke. Het was een naar het model van een Wieringeraak gebouwde 'boeier'. In 1964 haalde Evert Zwolsman de boeieraak uit Engeland terug naar Workum, in opdracht van zijn achterneef, de projektontwikkelaar Reinder Zwolsman. In 1979 kon pas worden begonnen met de restauratie. Roelof Jansz. van der Werff, de pachter van scheepswerf De Hoop te Workum, nam de restauratie voor zijn rekening. Het leidde praktisch tot een complete herbouw. De restauratie, die geschiedde in het kader van een werkgelegenheidsproject, duurde 10 jaar. De tewaterlating was op 15 mei Ulbe komt de eer toe dat hij de eerste coasterbouwer was in Friesland; van stapel liepen de

2 Lilian Spiethoff, De Wielingen en de Westerschelde. Dit was de bloeiperiode voor de scheepsbouw in Workum. Ulbe had meer dan 50 werknemers in dienst. Na de bloeiperiode breekt er een periode van verval aan. Eerst breekt de eerste Wereldoorlog uit en in 1921 volgt de crisis. Ulbe Zwolsman had twee zoons, Willem en Evert. In de jaren 20 vertrekt Willem van de werf; Evert Zwolsman bleef in Workum. De werf schakelde meer en meer over op reparatiewerk en jachtbouw. Gedurende de jaren 20 was er nog werk genoeg maar na werd het geleidelijk minder. Ulbe Zwolsman overlijdt ten slotte in Evert zette de werf alleen voort. Na de Tweede Wereldoorlog liep de klandizie voelbaar terug. Grote klussen blijven uit. Het laatste schip dat op de oude helling gesleept werd, was het skûtsje de Gudsekop. Dat was in De werf zelf kwam in verval en in 1973 komt Evert Zwolsman te overlijden. Voor zijn dood had Evert nog gesproken over de restauratie van de werf, maar daarvan was tot dan toe nog niets gekomen. Restauratie van de scheepswerf te Workum In 1976 werd de Stichting Zwolsmans Scheepstimmerwerf De Hoop opgericht. Deze stichting begon met de restauratie van de werf; de ruïne bleek toch een uniek stukje historisch Workum. Mede door de inzet van Reid de Jong is gekozen voor restauratie in plaats van parkeerplaats. De restauratie werd in 1977 voltooid. Eind 1977 wordt de werf weer heropend en Roelof Jansz. van der Werff wordt hellingbaas; de helling wordt door Van der Werff van de Stichting gepacht. In 2000 vertrekt werfbaas Van der Werff van de scheepshelling om een voetreis naar de fjorden te ondernemen. De nieuwe werfbaas wordt de Workumer Pieter de Haas, afgestudeerd scheepsbouwkundige. In 2003 wordt deze door Erick Mulder opgevolgd. Tot op de dag van vandaag zet de stichting zich nog steeds in voor het behoud en onderhoud van de werf (zie Archief Het archiefmateriaal van scheepswerf Zwolsman werd in de jaren 60/ 70 door Reid de Jong bewaard. Via Reid de Jong is het archief vervolgens bij de Stichting Zwolsmans Scheepstimmerwerf De Hoop terecht gekomen, die nu eigenaar is van het archief. De Stichting heeft het archief aan het museum in bewaring gegeven. Een globale ordening van het archief is verzorgd door de heer Spekenbrink zoals sortering en beschrijving van de voorwerpen en fotografie. Als vrijwilliger heeft de heer Van der Bijl ook nog aan de ordening gewerkt en is de heer dr. ir. J. Vermeer bezig geweest met het beschrijven van en het in passe-partout zetten van de scheepsbouwtekeningen. Bij het archief behoren 177 scheepsbouwtekeningen (T-346 t/m T-522). literatuur: - Groenhof, G. Van Fries Wijdtschip tot Workumer Aak. Historie en interviews, een uitgave van Stichting 300 jaar scheepstimmerwerf "De Hoop." - Kamminga, L. Bijdrage tot de geschiedenis van de scheepsbouwnijverheid in Workum, in: De sted Warkum (Bolsward 1967), p Documentatiemap "Workum / Werf Zwolsman."

3 - Willem Zwolsman ( ) Ulbe ( ) Evert ( ) Klaas ( ) Willem Evert

4 Inventaris Persoonlijke stukken 1 Persoonlijke documenten en genealogische gegevens van de familie Zwolsman, , z.j., 1 omslag 2 Stukken betreffende het overlijden van U. Zwolsman, 1935, , 1 omslag 3 Gedichten, z.j., 3 omslag 4 Recept, z.j., 1 stuk 5 Schetsen, z.j., 1 omslag 6 Typediploma van G. Zwolsman, 1925 december 1, 1 stuk 7 Stukken betreffende muziek, , z.j., 1 omslag 8 Vier weekbladen voor taal en rekenen, De herhalingsschool, 1917, 1 omslag 9-10 Schoolboeken, 1905, 1907, 2 delen 9. Kern der Algebra, Kern der Meetkunde, Schoolschriften van Willem Zwolsman, , 6 katernen 11. English Writingbook, 1906 januari Rekenschriften, Rekenschrift ter behandeling Wiskunde, 1908 juni Dictee en VertalingenSchrift, 1914 januari Rekenschrift, 1918 februari Schoolschriften van Evert Zwolsman, , 2 katernen 16. Schrift met aantekeningen in het Duits, English Writingbook, Schriften van Evert en Willem Zwolsman met gewichtsberekeningen, z.j., 2 katernen 19 Schrift van Willem Zwolsman met scheepsbouwkundige berekeningen / aantekeningen, 1905, 1 deel

5 20 Schrift met doelmatige uitrekening van de waterverplaatsing op elke diepgang, z.j., 1 deel 21 Boekje met Engelse scheepsbouwtermen op alfabetische volgorde, 1918, 1 katern Werk/werf Wierboeken (levering van zeegras), , 4 delen, 1 katern , katern Inventarisnummer 23: achterin het cahier staan gegeven over geïnterneerden, die op woensdag 30 augustus 1916 in Workum arriveerden. Gegevens over loon, uitgaven voor kleding, schoeisel etc., kostgeld en zakgeld, Inventarisnummer 24: achterin staan gegevens over ontvangen en betaalde huur ( huizen, scheepswerf) en uitgaven, Bijlagen bij inventarisnummers 22 26; losse stukken met betrekking tot de handel in zeegras, 1928, z.j., 1 omslag Hellingboeken (debiteurenboeken), , 12 delen Bijlagen bij inventarisnummers 28 39, , 1 omslag Bestekken, 1923, z.j., 1 stuk, 1 omslag, 1 deel, 1 katern 41. Contractbestekken voor een motorvrachtboot, 1923, 1 omslag 42. Kopie van een schriftje met bestekken, 1 deel 43. Bestek voor een schouw, 1 stuk 44. Schrift met een bestek van een stalen motorjacht, 1 katern. 45 Inventarislijst voor een tweemast-zeilkotterschip, z.j., 1 stuk

6 46 Rekening betreffende de palingaak Korneliske Ykes en de inbouw van de motor, z.j., 1 stuk 47 Stukken betreffende de boeier Marieke, 1920, 1953, 1964, 1969, z.j., 1 omslag Stukken met betrekking tot de (schade)verzekering van schepen (expertise- en taxatierapporten, scheepsverklaringen), waaronder rapporten van de volgende schepen, , z.j., 13 stukken, 3 omslagen 48. Sleepschip Elodie, 1918, 1 omslag 49. Rijnschip Cosmopolite, 1918, 1 omslag 50. Rijnschip Günther, Schoener Johanna, 1919/ Motorboot Koophandel, Sleepboot Teuna, Elevatorbak Internationale 13, Schade aan 12 auto s aan boord van stoomschip Cornish Point en de lichter Marie, Baggermolen Elise I, Motorboot Wolseleij, Motorkruiser Barbarossa, 1953/1954, 1 omslag 59. Motorboot, 1955 mei Motorvrachtschip, 1955 mei Wieringeraak, 1956 augustus Zeilschip Anna Maria, z.j. 63. Sleepschip Antoon, z.j Stukken met betrekking tot de stoomschepen no. 59, no. 60 ( Westerschelde ) en no. 63, bestelt door de firma Spliethoff, Haas & Co. te Amsterdam, , z.j., 4 katernen, 1 stuk 64. Benodigdheden voor stoomschip no. 59, Kostenberekening stoomschip no. 60, Benodigdheden voor stoomschip no. 60, Benodigdheden voor stoomschip 390 ton, z.j. 68. Huishoudelijken Inventaris van S.S. 390 voor drie stoomschepen respect. No. 59, 60 & 63 voor de Heeren Spliethoff, Haas & Co., Amaterdam, z.j., 1 stuk 69 Kostenberekeningen, benodigdheden, beschrijvingen met betrekking tot gebouwde schepen, , z.j., 1 omslag 70 Handgeschreven lijsten met vissersvaartuigen behorende tot de vloot van Texel, Enkhuizen en Den Oever, inclusief namen van eigenaren en schippers, z.j., 1 omslag 71 Contracten betreffende de levering van scheepsmotoren, , z.j., 1

7 omslag 72 Schrift met afgeleverde schepen en motoren, , 1 katern 73 Uitwateringscertificaten en berekeningen van de uitwatering voor diverse schepen, , 1 omslag 74 Inspectierapporten van stoomstrawler Jacob, en stoomstrawler Petronella, 1917, 1 omslag Huur- en verkoop/koopcontracten van schepen, , 4 stukken 75. Verkoop van een blazerschuit, door W. Zwolsman aan Piet Visser, Verkoop van een beurtschip Clasine, door Rinke de Lange aan Gooitsen Mindertsma, Huurcontract tussen Ulbe Zwolsman en Maarten H. Boon voor de huur van een aak, Verkoop van een ijzeren werkbak en een houten zeiljacht door W. Kolk aan respectievelijk W. Zwolsman en Van Duyvendijk, Tekeningen/schetsen, 1913, z.j., 1 omslag 80 Schriften met materialen/goederenvoorraad van de werf, 1917, 2 katernen 81 Voorraadboekjes/lijsten ijzer- en staalhandelaren (catalogi) en ander reclamemateriaal van toeleveranciers, 1910, 1911, 1928, 1932, z.j., 1 omslag 82 Stukken met betrekking tot de distributie van ijzer en staal in de Eerste Wereldoorlog, 1917, 1919, 1 omslag 83 Uittrekstel van een lezing, gehouden door A.M. Schippers te Delft over kleine zeevrachtboten, 1916 november 15, 1 omslag Notitie/schetsboekjes, 1914, 21 katernen, 4 delen , 2 katernen , 3 katernen , 2 katernen , 2 katernen , 4 katernen , 2 katernen 94 z.j., 6 katernen

8 Personeel Registers van gewerkte uren, 8 katernen met diverse andere notities ( ) met voorin aantekeningen over De oude bewoners van ons land met voorin Engelstalige aantekeningen (1919) 103 Schrift met vermelding van gereedschap door werklieden in gebruik 1917, 1 katern 104 Arbeidsregister, 1919, 1 stuk Boekhouding Kasboeken, , 3 delen Onkosten met betrekking tot (buitenlandse) reizen, 1922, 1925, 1 omslag Schuldbekentenissen, , 3 stukken 109. Bekentenis van Maarten Jan Engel aan Ulbe Zwolsman, Bekentenis van Antonius van Zundert aan Ulbe en Willem Zwolsman, Bekentenis van Sj. Eekma aan Evert Zwolsman, Belastingen, , 1941, 1949/1950, 1 omslag Betalingsbewijzen/nota s, , z.j., 3 stukken, 49 omslagen , 1 stuk , 1 stuk /1914, 1 stuk

9 z.j. 165 Stukken betreffende De Twentsche Bank, , 1 omslag 166 Stukken betreffende de Direction der Disconto-Gesellschaft, , 1 omslag

10 Onroerend goed 167 Handgetekende plattegrond van de werf, vervaardigd door Evert Zwolsman, 1936, 1 stuk 168 Vergunning, aangevraagd door Evert Zwolsman met betrekking tot een uitbreiding van de scheepswerf, 1936, 1 stuk 169 Catalogi met inventaris van scheepswerf U. Zwolsman te Workum en divers materiaal verband houdende met de verkoop en opheffing van de werf, , 1 omslag 170 Huurcontracten met betrekking tot woningen en scheepswerf te Workum, , 1936, 1 omslag 171 Notariële akten, 1892, 1935, 1936, 1943, z.j., 1 omslag Boekjes/schriften met bedragen voor ontvangen (huis)huur, 4 katernen Stukken met betrekking tot Stichting Zwolsmans Werf, 1976, z.j., 1 omslag Ingekomen en minuten van uitgegane stukken, , z.j., 18 stukken, 34 omslagen , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk

11 , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk , 1 stuk 228. z.j Brievenboeken, , 6 delen Twee brievenschriften, 2 katernen

12 Drukwerk 237 Boekje van een schepenveiling te Amsterdam, 1930, 1 katern 238 Boekje van een openbare verkoping van trawlers, 1923, 1 katern 239 Kranten met advertenties/artikelen van E. en U. Zwolsman, , z.j., 1 pak